Bộ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

I

TRƯỜNG ĐẠI HỌC su PHẠM THÀNH PHĨ HƠ CHÍ MINH

Hồ Thị Mỹ Dun

VĂN XI PHI HU CẤU
CỦA TRẦN BẢO ĐỊNH
TÙ GĨC NHÌN VĂN HĨA
Chun ngành : Văn học Việt Nam
Mã ngành : 8220121

LUẬN VÁN THẠC sĩ
NGƠN NGŨ, VĂN HỌC VÀ VĂN HĨA VIỆT NAM
NGƯỜI HƯỚNG DẦN KHOA HỌC:
TS. BÙI TRÀN QUỲNH NGỌC

Thành phố Hồ Chí Minh - 2022

I


LỜI CAM ĐOAN
Tôi tên là Hồ Thị Mỹ Duycn. cam đoan ràng:
Nhừng nội dung được trình bày trong luận văn này là cõng trinh nghicn cứu cùa riêng tỏi dưới sự
hướng dần của TS. Bùi Trần Quỳnh Ngọc.
Những kct quá nghiên cứu của các tác giá khác khi sứ dụng trong luận vãn đều được trích dẫn đầy
đù về nguồn gốc (tên tác giã. tên cịng trinh, thời gian, hình thức công bố).
Mợi sao chép không hợp lệ. vi phạm nguyên úc nghiên cửu khoa học, quy chế đào tạo. tơi xin chịu

hồn tồn trách nhiệm.

Tác giã luận vân

Hổ Thị Mỳ Duyên


LỜI CẤM ƠN
Lời dầu ticn, tơi xin bây tó lịng biết ơn sâu sắc den TS. Bùi Trằn Quỳnh Ngọc đă tận tinh hướng
dần, giúp dử tơi hồn thành luận văn này.
Tơi xin cảm ơn Ban Giám hiệu. Phịng Sau Dại hục và Khoa Ngìr vãn Trường Đại học Sư phạm
Thành phố Hồ Chí Minh dã tạo diều kiện thuận lợi cho tòi trong quá trinh hục tập và thực hiện đề tài.
Tôi cũng xin cam ơn Ban Giám hiệu, tỏ Ngữ vãn trường Trung học phô thông Tây Thạnh - nơi tôi
đang công tác. đâ tạo điều kiện thuận lợi về thời gian, cõng việc trong q trình tơi hồn thành chương
trình đào tạo vả thực hiện luận vãn.
Xin gửi lời cám ơn đốn nhà văn Trần Báo Định đà nhiệt tình giúp đờ tơi trong q trinh stnt tầm lư
liệu nghiên cứu.
Cuối cùng, tôi xin cám ơn gia dinh và bạn bè dã ln úng hộ dê tịi có thêm động lực hỗn thành
luận vàn nãy một cách tốt nhất.
Trân trọng!

Tác giá luận vãn

Hổ Thi Mỳ Duyên


MỤC LỤC
Trang phụ bìa
Lời cam đoan
Lời cám ơn

Mục lục

PHỤ LỤC


5

MỞ ĐÀU
1. Lý do chọn đề tài
1. Văn xuôi hư cấu và phi hư cấu lã những máng màu luôn cồn tại vã phát triển song hânh trong
bức tranh vân chương nghệ thuật. Ớ phương diện người sáng tác. bên cạnh những trang văn dược
kiến tạo băng thế giới cua tường tượng, các nhà văn cùng quan tâm đển việc viết về nhùng máng
đời sổng mà tác giả mầt thấy tai nghe, đích thân trai nghiệm hoặc những diều mà ban thân người
viết có thé kiềm chứng dộ chinh xác. Ở phương diện người tiếp nhận, trong bối canh xã hội hiện
đại ngày nay. họ khơng chi có nhu cầu "được đọc" mà còn là “được biết" ve cuộc sống ỡ nhiều
lình vực. Độc giá cũng mong muốn được tìm kiếm sự thật thông qua những trang văn. Sự thật tự thân nó đà mang sự hấp dẫn và nó càng đặc biệt hơn nừa khi được chuyên tái qua một hình
thức có tính thấm mĩ. nghệ thuật the loại vãn xi phi hư cấu. Chinh vì thể, trong nhừng thập ki
gằn đày. đời sống vàn chương Việt Nam chứng kiến sự phát triển cùa những tác phàm phi hư
cấu. thu hút sự quan tâm dặc biệt cùa người viết, người đọc và cả người làm nghiên cứu.
2. Nghiên cứu tác phàm văn học từ góc nhìn vãn hóa là một hướng tiếp cận thú vị, đà được vận
dụng ớ Việt Nam trong thời gian qua với nhưng nghiên cứu đáng ghi nhận. Vãn hóa và vãn học
có moi quan hộ biện chửng. Vãn hóa là mẫu so chung, lã cái bao trùm lên đời sống con người và
xà hội. Văn học bao giờ cũng chịu sự chi phối trục tiếp từ mỏi trường ván hóa cứa một (hời đại
nhất định, cùng như chịu sự tác động, chi phối bời truyền thống vãn hóa dàn tộc. Đồng thời, mỗi
nhà vãn lại thường gản bó đạc biệt và chịu sự ánh hướng cứa một vùng miền nhất định, tạo thành
không gian vãn hóa riềng cho thế giới nghệ thuật của minh. Vi vậy. nghiên cứu vãn học từ góc
nhìn văn hóa vừa cho phép ta nhận diện bối canh văn hóa cùa dàn tộc và thời đại, đồng thời giúp
ta khám phá đặc trưng vàn hóa cùa mỗi vũng miền.
3. Trần Báo Định là cái tên dược quan tâm nhiều trong thời gian gần dây khi nhấc đến vàn học Nam
Bộ hiện đại. Nhừng trái nghiệm quỷ giá cùa nhã vân trong đời sống và trong hành trình tìm hiếu

về vùng đất Nam Bộ dã tạo ra một lỗi di ricng không lần với một ai khác. Sáng tác cùa Trằn Bão
Định phàn ánh sâu sẳc hiện thực đời sống mánh đất và con người của vùng đắt phương Nam.
dược xem như là những tư liệu vùn hóa phong phú, mở mang cho bạn đọc muôn phương về đời
sống Nam Bộ. Tim hiểu tác phẩm phi hư cấu cùa Trần Bào Định từ góc nhìn vãn hỏa là việc đặt
vãn bán dó trờ lại với hiện thực dời sống phương Nam nơi dâ sán sinh ra nó đố nhận thức được
mối quan hệ hai chiều giừa tác phẩm vân học với mãng hiện thực mả nỏ phàn ánh. Những tãc


6

phẩm cùa Trần Bao Định là kết qua cúa quá trinh khảo cứu công phu. nghiêm túc. hàm chứa một
lượng lớn tri thức về đởi sống. Sự dày dặn (rong vốn hiểu biết về mánh đất và con người Nam
Bộ đã cho ra đời những trang viết phi hư cấu đặc síc và thực sự nối bật trong hãnh trình văn
chương cua Trần Báo Định. Tuy nhiên, các sáng tác của Tran Bão Định da số được nghiên cứu
tập trung ở thế loại truyện ngắn hoặc vãn XI nói chung nên mang vãn xi phi hư cẩu cịn là
một khoang trống.
Xuất phát từ những li do trên, chúng tòi xác định để tài nghiên cứu cũa luận vân là Tàn .xi phi
hư cầu cùa Trần Bảo Định lừ góc nhìn vãn hịa với hi vọng sẽ tìm hiếu được bân sắc văn hóa cùa một
vùng đất được hru giừ bảng ngôn ngừ văn chương và đong thời làm rõ được các phương thức nhà vãn
dùng đê chuyến tái những giá trị văn hóa - yểu tố phi hư cấu ấy đến với độc giá. Bên cạnh đó, việc
nghiên cứu sáng tác vãn chương của Tran Bão Định - “pho sử thi” của vãn hóa Nam Bộ SC góp thèm
tiếng nói trong việc giữ gìn và phát huy những giá trị vãn hóa truyền thống dặc sắc.

2. Lịch sứ nghiên cứu vấn đề
2.1. Nghicn cứu vãn xuôi phi hư cằu ờ Việt Nam tuy khơng mới nhimg nhìn chung chưa có cõng
trình nghiên cứu một cách hộ thống VC đối tượng này. Ờ đây chúng tôi xin được diem qua
một so cơng trình là cơ sờ lí luận tham khao vững chác cho luận văn. Đầu tiên có thề kế đến
bài viết cùa Huỳnh Như Phương: Sức hẳp dẫn cúa ván xuôi phi hư cấu (Huỳnh Như Phương.
2013). Ớ bâi viết này. tác giã đã chi ra trong thời đại thông tin và tồn cầu hóa. văn xi phi
hư cấu ngày càng có vai trị to lớn và cỏ tác động quan trọng lới độc gia khơng chi trong lình

vực báo chí mà cã trong lình vực vãn học. Bài nghiên cứu Tăn chương phi hư cầu hãy di xa
hơn nữa (Tạp chí Tản nghệ qn dội, số 950) qua hình thức một cuộc phóng vấn các nhà
nghiên cứu vã nhà vãn đã khăng định sự "nỡ rộ” của vãn xuôi phi hư cấu trong thời gian gần
đây và li giai các nguyên nhân phát triển, cách nghĩ về sự thật xác tín trong vãn xi phi hư
cấu cùng những ki vọng cho sự phát triền cùa vãn xuôi phi hư cầu trong tương lai. Một sổ
công trinh nghiên cứu về văn xuôi phi hư cấu qua khao sát các tác phẩm cụ thề. có thế kê đến
Đặc trưng vân xi phi hư cấu qua ba lác phẩm “Hồi ức lính'' (Vũ Công Chiền), “Biên bàn
chiến tranh" l-2-3-4.75 (Trần Mai Hạnh), "Kí ức vụn " (Nguyễn Quang Lụp). (Nguyễn Thị
Ngọc Trang, 2019). Cồng trinh này dã phàn tích dặc trưng cúa vãn xuôi phi hir cấu thố hiện
qua từng tác phấm nêu trên thông qua một số binh diện ticu biếu thuộc phương thức the hiện:
nhân vật. ngôn ngữ. giọng điệu đê từ đó hướng đen cái nhìn tơng the về vãn xuôi phi hư cấu.


7

2.2. Hướng tiếp cận văn học từ góc nhìn văn hóa đâ được nghiên cứu quan tàm tìm hiểu khá sớm.
Tữ việc đưa ra những quan diem về mặt nhận thức, li luận dựa theo lý thuyết phương Tây áp
dụng vào thực tiền Việt Nam đến việc thực nghiệm trên một sỗ tác phẩm cùa các tác giá tiêu
biểu, giới nghiên cửu đà tạo nên một bức tranh nghiên cứu vãn hóa - vãn học dưới sự soi rọi
cua cơ sờ lí luận về vãn hóa. Có the kể ra một số cơng trình đã vận dụng phương pháp này
như Trằn Nho Thin trong Ván hục trung đại Việt Nam dưới góc nhìn vãn hóa (Trằn Nho
Thin. 2003) khảng định quan diem nghiên cứu văn học trung đại từ nhừng phạm trù cơ bán
cùa văn hóa trung đại để tránh hiện dại hóa vãn học dân tộc. Các cơng trinh như Bân sắc Việt
Nam qua giao lưu vãn học (Nguyền Bá Thành. 2004). Tiếp cận văn học lừ góc nhìn vãn hoá
(Lê Nguyên cằn, 2013) đà nhấn mạnh việc giãi mă các giá trị vân hóa ớ tác phẩm vân học
trong mối quan hệ với vãn hóa - vãn học từ góc nhìn ứng dụng là một vắn đề khơng dề giai
quyết nhưng gợi mơ một hướng nghiên cứu, một hướng tiếp cận tác phẩm vãn chương rất
khà quan.
Bên cạnh đó cịn có những luận văn thạc sĩ, luận án tiến sĩ vận dụng theo phương pháp văn hóa
học để kháo sát những tác giá liêu biếu như công trinh Ván hóa Nam Bộ qua cãi nhìn cua Sơn Nam (Vỏ

Văn Thành, 2012), Truyện ngắn Sơn Nam và Bình Nguyên Lộc lữ góc nhìn ván hóa học (2013). Ván
hóa Nam Bộ trong ván xuôi phi hư cấu cùa Vương Hồng sến (Nguyễn Thị cấm Viên. 2016). Những
năm gần dây. các tác phẩm văn học Nam Bộ đang được các nhà nghiên cứu ứng dụng hướng tiếp nhận
từ góc nhìn vãn hóa. Thịng qua đó. nen vãn hóa phía Nam được giới thiệu đen độc gia một cách sinh
động, hấp dần hơn. Đổng thời, khăng định hướng tiếp cận này mang lại hiệu quà thict thực, nhất là đổi
với the loại vàn học chứa đựng vốn kiến thức thực tề, đầy áp tư liệu đời sống như văn xuôi phi hư cầu.
2.3. Kháo sát các công trinh nghicn cứu về vãn xi Trằn Bào Định, chúng tơi tìm được một số
bài viết, chuycn luận cúa các tác già như Nguyen Khắc Phê. Du Tư Lê, Nguyền Thành Thi.
Huỳnh Như Phương, Huyền Sương, Trần Đình Ba, Vị Quốc Việt,... dược đãng trên các báo.
tạp chí và ấn bàn sách. Có the thấy rang, nhà phê bình Nguyền Khắc Phê là người đă đồng
hành cùng chặng đường văn chương của Trằn Báo Định từ tập truyện đầu tay. Nguyền Khắc
Phe đã nhiêu bài phê bình về các tập văn xi cua Trần Bao Định, ó bài viết Từ "Kiếp ba
khia ", hiếu thêm vùng đất phiu Nam đàng trên báo Đà Nang ngây 16/03/2015, Nguyễn Khắc
Phê đà chi ra điểm làm nên giá trị cua tập truyện Kiếp ba khia là nẳm ớ ca hai yếu tố song
hành nhau dó là sự hài hước và nồi đau đời. Bèn cạnh đó. nhiều trang viết cua Trần Báo Định


8

đà khầc họa dược số phận cua con người trong những giai đoạn bước ngoặt lớn cùa lịch sử
dãn tộc. Với bài viết Người kế chuyện (tân gian hiện đại đang trên Tạp chi Tán nghệ so
53/2016. Nguyễn Khác Phê đã đưa ra những nhận xét mang tính khái quát sau khi phân tích
những nét đặc sắc cua một số văn xi trong hai tập Kiếp ba khía và Dời bọ hung. Ớ bài viết
này. Nguyễn Khấc Phê chú trọng vào việc khảng định tâi nàng cua Trần Báo Định từ cách
chọn dề tài. gưi gấm những suy ngầm về triết lý nhân sinh. Cỏn ở bãi viết Nhừng trang sách
dầy ắp "phù sa " châu thồ đàng trên bão Sài Gòn Giai phòng ngày 16/3/2018. Nguyền Khắc
Phe dã khắng định về sự giàu có trong vốn văn chương cứa 'Trằn Báo Định, sự giàu có ấy
đến từ vốn kiến thức dày dặn và tình yêu sâu sắc đổi với manh đất Nam Bộ (Nguyễn Khác
Phe. 2018).
Nhà thơ Du Từ Lê đă đánh giá cao vai trỏ cùa Trần Bao Định trong việc tim hiếu, nghiên cứu VC

thế giới sinh vật. côn trùng phương Nam với tư cách lã một nhã văn viết "địa phương chi" độc dáo. Tác
gia cũng khái quát ve đạo li và tính nhân bán trong cãc trang "địa phương chi” cùa Cao Thị Hoàng (bút
danh khác cua Trần Bao Định) (Du Tứ Lê. 2016). Trong bải viết Dọc những trang viết mời vế đất và
người Phương Nam Nguyền Thành Thi khăng định giá trị cùa văn chương 'Trần Báo DỊnh ve phương
diện vãn hóa. lịch sứ khi đề cập đến sân vật, hay món ãn mộc mạc mang hương vị quẻ nhà. cánh săc,
phong vị cùa "Đất phương Nam ngây cũ", nhừng tập tục, hay sinh hoạt vãn hỏa. hình ảnh cùa con người
Nam Bộ. Bên cạnh đó. Nguyền Thành Thi cũng làm rõ nhũng nét đặc săc về mật nghệ thuật như khiếu
quan sát tinh tế, những trãi nghiệm sâu sắc. những tim tòi công phu và những phát hiện thú vị VC sự vật,
con người quê hương Nam Bộ. Đặc biệt, tác già bài viết dã chi ra hình thức the loại trong vân xi cua
Trằn Bao Định thể hiện qua việc tích hợp một cách linh hoạt cãc yếu tố tư liệu khoa học. lịch sứ tùy
thuộc vào chù dề và dụng ý riêng cùa tác giá đã lãm nên dấu ấn ricng cho các tác phẩm văn xuôi cua Trần
Bao Định. Đây cũng là gợi ý quan trọng khơi mờ nguồn cảm hứng cho chủng tôi khão sát yếu tố phi cấu
trong tác phẩm văn xi cùa Trần Báo Định.

Tiếp
theo
có
the
ke
đến
bài
viết
Tập
vãn
xi
"Bóng
chiều
quẽ
"
của

17/10/2018
Trần
Đình
dã
Ba
nêu
dâng
lên
trên
dược
trang
cốt
lõi
Thê
cua
thao
tập
Vãn
truyện
hóa
lủ
ngày
viết
về
nhưng
net
ãn
“tục
nết
hay

ớ.
là
nép
những
cù”
trên
nep
cũ.
mánh
lục
đất
hay
chín
làm
rồng.
nên
ricng
Dơ
"lả
chất
hỗn
cốt,
Bộ
”
chiều
(Trần
q
Đinh
Ba.
sự

đan
2018).
cài
Bẽn
kiến
thức
đó,
lịch
tác
sư
giá
rất
phát
hiện
tế
vào
ra
ờ
các
Bóng
câu
sống,
chuyện
cách
đe
cư
từ
xứ
đó
cùa

truyền
người
tài.
Nam
Bộ.
gứi
Trong
gảm
những
bài
viết
thơng
Gừi
điệp
theo
về
hơng
lói
trải
Như
Phương
q
nhà
đà
đãng
nhắc
trên
đến
các
báo

lồi
Người
cày
lao
trái
dộng
sán
ngày
vật
8/1/2018,
cùa
miền
Huỳnh
Nam
chúng
với
cùng
những
như
càu
đời
chuyện
sống
cũa
liên
nhùng
quan
người
dến
nguồn

nơng
dàn
gốc.
Nam
xuất
Bộ
xứ
xuất
cùa
hiện
Phương
dành
tập
giá
Bơng
cao
vấn
trái
đe
q
thời
nhà.
sự
Trong
cùng
như
bãi
giá
viết,
trị

Huỳnh
cánh
Như
tinh
sinh
trong
thái
tập
mơi
vãn
trường
xi
này.
ờ
Việt
Gần
Nam
đây,
được
Võ
Quốc
Trằn
Việt
Bão
Định
khi
nghiên
phân
ánh
cứu

về
từ
nhiều
Báo
vãn
bân.
nhắn
đó
mạnh
là
răng
tiếng
tác
vọng
phẩm
ve
cùa
của
nhà
tri
văn
kiến,
được
minh
dệt
triết
nên
phương
the
giới

Nam.
văn
Qua
chương
đó
Võ
Trần
Quốc
Bao
Việt
Định
kết
như
luận
đang
khi
cùng
người
tham
đọc
gia
bước
vào
vào
hãnh
cùng
trinh
dã
nghiên
du

kháo
cứu
về
một
phương
khia
cạnh
Nam
(Võ
thủ
Quốc
vị
cúa
Việt,
vãn
2020).
xi
Trần
Tác
Bão
gia
Định
Trần
trong
Bao
Định
bài
(Võ
viết
Quốc

Phật
Việt,
tinh
2021).
dàn
gian
Theo
trong
đó.
bài
"Đời
viết
bọ
hung”
phân
tích
cua
các
con
biếu
người
hiện
phương
cùa
Nam
Phật
qua
tính
"cuộc
dân

rong
gian
chơi
trong
chừ
đời
nghĩa"
sống
tinh
cùa
Trần
thần
Bao
việc
Định.
phát
Bat
hiện
đau
các
chồ
khía
xác
cạnh
lập
vai
trơ
của
Phật
tinh

dân
gian
đen


vấn đề, lác giá bải viết đi đến khẳng định văn xi Trần Bao Định khơng chi có ý nghía vãn chương mà
cịn có ý nghía trcn phương diện khão cứu vãn hóa - tơn giáo. Đằu năm 2021, tác gia Võ Quốc Việt dã
xuất ban tập sách chuyên kháo dầu ticn ve mười bốn tập văn xuôi cùa Trần Bão Định, có thể gợi lã bộ
"tiểu sứ thi'' về đất vã người Nam Bộ. Vì vậy. tãc giá Hạt phù sa sóng ntrớc Cừu Long (Bước đầu tim
hiếu ván xuôi Trần Bào Định) đà không ngần ngại dànl) thời gian nhiều năm đọc, suy ngầm với tất cà
tâm huyết cùng niềm dam mơ của người tre đế tìm hiểu quá trinh phục dựng chần trời minh triết
phương Nam cùa Trần Báo Định trong hành trình văn xi.
2.4. Bẽn cạnh những bài phê binh dãng trên các trang báo, tạp chi. những lời bạt cho tập sách tác
phẩm của Trần Bão Định cùng lã đối tuựng nghiên cứu cúa cảc luận vãn. Có the kc den Vàn
xi Trấn Bào Định dưới góc nhìn phê binh sinh thái (Phạm Thị Thanh Thúy, 2019). Luận
văn đả chi ra tiếng kêu cứu cấp thiết cùa Trần Bão Định cho môi trường tự nhiên ớ Nam Bộ
qua 07 tập vãn xuôi mã tác già luận vãn chọn khao sát. Dưới góc nhìn phê binh sinh thái,
người viết đã tập trung làm rõ được sinh thái lự nhiên và sinh thái nhân vãn trong vàn xi
Trần Bão Định. Luận vãn l ơn hóa Nam Bộ trong truyện ngấn Trần Báo Định (Huỳnh Thị
Thanh Tuyền. 2020) dã tìm hiếu văn hỏa Nam Bộ trong truyện của ông thòng qua thiên
nhiên, nếp ân nép ở, phong tục tập quán, tin ngưỡng và cách thức ứng xử giữa người với
người de lừ dó khăng định tinh yêu đối với nhừng tục xưa. nếp cũ đầt Nam Bộ cùa nhà văn.
Luận vãn Đặc điểm truyện ngấn Trần Báo Định (Hầu Thị Yến. 2021) đã có những khám phá
thú vị về tìm đặc điềm về thiên nhiên, văn hóa, con ngưởi mang bán síc Nam Bộ trong truyện
ngấn Trần Bào Định. Đồng thời người viết đi vào khám phá những đậc sắc trong kỳ thuật
viết truyện ngăn cùa tác giá.

Nhìn chung, hầu het cảc đều khăng định sự độc đão trong lối viết
cùng như những dóng góp cua nhà vãn Trần Bao Dịnh dổi với vãn
họe Nam Bộ. Chinh từ những đánh giá này. chúng tơi có thêm cơ sớ

và thêm cam hứng đe đi sâu vào khai thác thế giới vãn xuôi phi
hư cấu cua Trần Báo Định lừ góc nhìn vãn hóa. Tuy nhiên, theo
chúng tơi. do mục đích và hướng nghiên cứu khác nhau, nhừng cơng
trình trên chưa dành nhiều sự quan tâm đen mãng vãn xuôi phi hư
cấu rất đặc sắc của nhà vân. Vãn


10

xuôi phi hư cáu Tràn Báo Định với sức dưng chứa lớn về tư liệu đời sống - văn hóa là một hiện tượng thú
vị chờ đợi sự khám phá cùa người tiếp nhận nói chung và người làm nghiên cứu nói ricng.

3. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cihi
3.1. Mục tiêu nghiên cứu
Thực hiện đề tài Ván xuôi phi hư cấu cùa Trằn Bào Dịnlt từ góc nhìn ván hóa. chúng tơi hướng
đền mục lieu nhận diện và li giãi những giá trị vãn hóa trong các tác phẩm văn xuôi phi hư cấu cùa Trần
Báo Định trên 02 phương diện, bao gồm nội dung tự sự và nghệ thuật the hiộn.
3.2. Nhiệm vụ nghiền cứu
Dể đạt được mục liêu nghiên cữu. chúng tòi tiến hãnh triển khai nhùng nhiệm vụ cụ thê như sau:
Một là, xây dựng cơ sớ lí luận làm cơ sờ đe làm rơ nội dung và phương thức the hiện cùa vãn
xuôi phi hư cấu cùa Trần Báo Định từ góc nhìn văn hỏa. Cụ the, chúng tôi tiến hành giới thuyết về khái
niệm vãn hóa. cách định danh vãn xi phi hư cấu và cảc đặc trưng của văn xuôi phi hư cấu nói chung
và văn xi phi hư cấu Việt Nam đương đại nói riêng. Bên cạnh đó, chúng tói cũng khái quát về hành
trình văn chương cứa Trần Bào Định đế chi ra vị tri cùa văn xuôi phi hư cấu đối với vãn chương cũa tác
giã.
Hai là, phân tích những biểu hiện về nội dung trong văn xuôi phi hư cấu cùa Trần Bào Định từ
góc nhìn vãn hỏa.
Ba là, phân tích nhưng biểu hiện về phương thức the hiện trong văn xuôi phi hư cấu cùa Trần
Báo Định từ góc nhìn văn hóa.


4. Đối tưụng và phạm vi nghiên cứu
4.1. Đổi tượng nghiên cứu
Luận vãn nghiên cứu ve vãn xi phi hư cấu cùa Trần Báo Dịnh từ góc nhìn vãn hóa
4.2. Phạm vi nghiên cứu
Luận vãn nghicn círu 06 tập vãn xuôi xuất bàn tử năm 2017 den năm 2018 cua tác già Trằn Báo
Định. Tiêu chi đe lựa chọn những tác phẩm này dựa vào quan niệm về phi Inr cấu chúng tôi xác lập ơ
chương I. Các lập văn xuôi phi hư cấu này truyển tài nội dung có thật, bao gồm những sự kiện, nhân vật
lịch sử dược tác gia ke lại với nhừng tư liệu, bang chứng khách quan đăm bào càu chuyện lã hỗn tồn
xác thực. Đặc biệt, chúng tơi lựa chọn 02 tập truyện ngán Rơng trái q nhà và Bóng chiều que - Nam
Bộ tục hay nếp cũ bời khá năng dung chứa tri thức khoa học dời sống thực tế, mờ mang cho bạn đọc vè
vàn hóa Nam Bộ.


11

5. Phương pháp nghiên cứu
Đe thực hiện đề tài này. chúng tơi chọn hướng tiếp cận vân học dưới góc nhìn văn hóa. Khi tiến
hãnh nghiên cứu, chúng tơi sữ dụng kết hợp nhiều phương pháp nghiên cứu, trong đõ tập trung một sổ
phương pháp sau:
Phương pháp lien ngành dùng đe vận dụng các lý thuyết về vãn hóa học nham soi chiếu phương
diện vàn hỏa được thể hiện trong tác phẩm kết hợp với việc vận dụng nhừng tư liệu về khoa học, lịch sư,
địa lí, kinh te, chính trị. tôn giáo lãm kiển thức nền đế khảo sát vãn xuôi phi hư cầu cùa Trần Bào Định.
Xuất phát từ mục tiêu nghiên cứu là lãm rò các biểu hiện cúa ván xuôi phi hư cầu Trần Bão Định từ góc
nhìn văn hóa, chúng tơi xác định phương pháp tông quan cua đe tài là phương pháp liên ngành.
Phương pháp loại binh dũng đè chi ra nhừng dặc diêm cư bán cũa thê loại vân xuôi phi hư cấu,
lien cơ sờ phân biệt với văn xuôi hư cầu.
Phương pháp nghicn cứu tiểu sư dùng de tìm hiểu con dường den với vãn chương cùng như
những ảnh hưởng của cuộc đời cũa Trần Bão Dịnh đến những sáng tác phi hư cấu dậm tính văn hóa cùa
nhà vân.
Phương pháp lịch sư - xã hội được dùng de dặt tác phẩm trong mối lien hệ mật thiết với bối cành

sinh thành, với thực te xà hội để thấy tinh thời sự của tác phàm. tử đõ làm nối bật được nét riêng cua I ran
Bao Đinh trong cách viết văn XUÔI phi hư cấu.
Phương pháp cấu trúc hệ thống dùng dế xem xét các yếu tố tạo nên cấu trúc trong mồi tác phẩm
phi hư cấu cùa Trần Bão Định, đặt tác phầm trong hộ thống sáng tác cũa tác gia đê nhận ra phong cách
sáng tác cua nhà văn.
Phương pháp thi pháp học dùng đế tìm hiếu, làm rõ các bicu hiện ve hình thức nghệ thuật trong
vãn xi phi hư cấu của Trần Báo Định: nghệ thuật xây dựng hĩnh tượng nhân vật, không gian, thời gian
nghệ thuật, ngôn ngừ.
Phương pháp phê binh phân tâm dũng đê giới thuyết, phân tích, lí giái biêu hiện cua biếu tượng
vãn hóa trong vãn xi phi hư cấu cua Trần Báo DỊnh.
Ngồi ra chúng tơi cịn sử dụng một số thao tác hỗ trợ như:
Thao tác phân tích - tống hợp dùng để tiến hành kháo sát. tim hiếu vấn đề dựa trôn những tác
phẩm đã dược chọn lọc trong phạm vi nghicn cứu de phân tích vãn xi phi hư cấu của Tran Bão Dịnh
và tiến hành tông hợp lại thành những nội dung mang tinh chất tổng quát, khăng định được nhùng được
đặc trưng ván hóa trong văn xi phi hư cấu cùa tác giá.
Thao tác so sánh dùng đe so sánh đối chiếu với các nhà vàn khác khi phân lích một số biểu hiện


12

văn hóa cùa văn xi phi hư cấu I ran Báo Định đe thấy được những điểm gặp gỡ, tương dồng cùa các
tác gia cùng như nét khác biệt, dộc dáo cùa nhà vãn Trần Bao Định.
Thao tác kháo sát. thống kê dùng đe sắp xếp. phân loại các tác phàm có cùng dắu hiệu bán chất
phi hư cấu trong các tập văn xuôi cúa Trần Bào Định và kháo sát các biếu hiện nội dung và nghệ thuật
được tác giá lặp lại nhiều lần trong tác phẩm phi hư cấu đe đi đến khái quảt vả hộ thống hóa thành
nhùng đặc diem cụ the dưới góc nhìn văn hóa.

6. Đóng góp cùa luận ván
Luận văn là cịng trinh kháo sát về văn xuôi phi hư cấu Trần Bao Định từ góc nhìn vãn hỗ. Với
dề tài này. hi vọng ket qua nghiên cứu của luận vãn sẽ dem lại một cái nhìn khái quát hơn. đầy đũ hơn

về mãng vãn xi phi hư cấu của lác già và góp phần khăng định sự hiệu quá cùa li thuyết và phương
pháp nghiên cứu, hướng tiếp cận vãn học dưới góc nhìn vãn hóa. Đồng thời, dặt những sáng tác cùa nhà
vãn Trần Bào Định trong tiến trình vận động cùa vãn học Nam Bộ nói riêng vả vãn học Việt Nam nói
chung đế thấy rõ hơn những đóng góp tích cực cua nhà văn. Bên cạnh đó, chúng tơi hi vọng rằng luận
văn này sẽ là nguồn tài liệu tham kháo cho những người quan tâm đến vãn xuôi cùa Trần Bão Dịnh.

7. Cẩu trúc luận văn
Ngoài phần mớ đầu, kết luận, tải liệu tham khảo, luận vãn được triển khai thành 3 chương. Nội
dung cùa các chương khái quát như sau:

Chương I. 'long quan vấn dể nghiên cứu
Ở chương nảy. chúng tôi di vào khái quát về vãn xuôi phi hư cấu nói chung và những nét nổi bật
trong diộn mạo vãn xuôi phi hư cẩu Việt Nam đương đại; giới thiệu về khái niệm văn hóa và mối quan
hệ giừa văn hóa với văn học. Đồng thời, chúng tôi cũng giới thiệu dôi net VC tiểu sử. con người và
hành trình sáng tác cua nhà vãn Trần Bào Dịnh để góp phần li giãi yếu tố vàn hóa trong trang viết phi
hư cẩu cũa nhà vãn.

Chương 2. Dặc diem nội dung văn xuôi phi hư cấu cùa I ran Báo Định tù góc nhìn
văn hóa
Trong chương này. chúng tôi tiến hành nghiên cứu các phương diện môi trường tự nhiên, mõi
trường xỉ hội và chân dung con người Nam Bộ được phán ánh qua các tập vãn xuôi cua Trần Báo Định.
Ngồi việc tìm hiếu, phân tích những biếu hiện nổi trội nhất trong từng phương diện ncu trên, chúng tôi
quan tàm đen việc làm rõ giá trị văn hóa như các yếu tố phi hư cấu - một nét đặc sắc trong ván xuôi cua
tác giá.

Chương 3. Dặc điểm phưong thức thể hiện văn xuôi phi hư cấu cũa Trần Bão Định


13


từ góc nhìn vãn hóa
Trong
nghệ
thuật
chương
đặc
này,
săc
chúng
trong
lõi
sê
đi
kháo
sát.
phân
Trần
tích
Bao
các
Định,
diem
bao
gồm:
vãn
hố.
phương
nghệ
thức
thuật

kiến
xây
tạo
dựng
khơng
nhàn
gian,
vật
thời
vãn
hóa
gian
vãphai
và
nghệ
biếu
thuật
tirọng
sứ
dụng
phương
ngơn
thức
ngừ
kiến
đậm
tạo
chất
nen
Nam

văn
Bộ.
xi
Mặc
phi
dũ
đây
hư
cấu
khơng
cua
tác
lã
giá
tồn
nhưng
bộ
các
trị
yếu
nội
tố
dung
nối
đã
bật
đe
ve
cập
hình

ờ
chương
thức
nêu
2
và
trên
góp
đã
phần
chuyền
the
hiện
tai
các
được
giá
phong
cách
riêng
của
tác
giá
trong
dịng
chây
ván
học
Nam
Bộ.



Chng 1. TƠNG QUAN VÁN ĐÈ NGHIÊN cứu
1.1.

Vãn xi phi hư cẩu Việt Nam đương đại

/. /. /. Khái quát về văn xuôi phi hư cẩu ỉ. ỉ. ỉ. ỉ. Dịnh danh ván xuôi phi hư cẩu
Những ranh giới không hoàn toàn rỏ ràng giữa thực tiền dời sống và sáng tạo ván chương khiến
cho yếu tố hư cấu và phi hư cấu vốn dì đà song hành tồn tại từ lâu trong q trình sáng tác vãn học. Có
thế nói vấn dề phi hư cấu tuy khơng mới nhưng cách định danh the loại phi hư cấu và ứng dụng phi hư
cấu trong thực tế sáng lác lại có nhiều điều đáng bàn luận. Điều này được quyết định bời đặc thù tiếp
nhận thông tin ớ mỗi con người khác nhau và cá tính sáng tạo cùa từng người viểt.
Khái niệm phi hư cấu trong vãn học có nguồn gốc xa xưa khi con người dùng ngón ngừ ghi chép
lại trái nghiệm cua chính họ trong dời sống hoặc các hình thức vân bàn tịn giiio - chinh trị - lịch sữ cố.
Việc xác định về mặt the loại vàn chương phi hư cấu nhận dược rất nhiều luồng ý kiến từ các tác gia
trong và ngoài nước. Chúng tôi xin được dần ra một số quan niệm phù hợp với cách hiểu cua luận văn.
Nhà sư học - vãn hóa. nhà vãn viết truyện phi hư cấu Tilar J. Mazzeo đã định danh phi hư cấu dựa trẽn
tác phẩm hư cấu: "llư cấu tức là tác phấm hoàn tồn dựa trên trí tướng tượng do óc sáng tạo. tác phẩm lấy
sự tưởng tượng làm nền tàng nòng cốt. Ngược lại. phi hư cấu lấy bối cánh sự kiện vã thơng tin chân thật,
dúng với thực tiền làm nịng Cốt” (Tilar J. Mazzeo. 2012. tr.7). Với Tilar. phi hư cấu là nhìmg nội dung
có thật trong dời sồng. Người viết cần dam bao dộ chính xác cua các sự kiện, con người, hay thõng tin
minh trình bày. Ngược lại. hư cấu là nhùng nội dung được sáng tạo hoàn toàn tự do. dựa trcn tương
tượng, chứa đựng những yếu tố khơng có trong thực tế.
Đối VỚI Lee Gutkind - diễn giá, nhà văn, người sáng lập tạp chi văn học Creative Nonfiction,
ông timg trán trở: “Neu tiểu thuyết, truyện ngắn lã hư cẩu thi hồi ký là gì? Cịn các bài tiêu luận, bão chí
tường thuật, và rất nhiều loại cầu chuyện có thật khác mang đến cho chúng ta nhừng cảch thức mới để
xem xét thề giới xung quanh và vị tri của chúng ta trong dó thi sao” (Lee Gutkind. 2018). Ông xác định
ràng phạm VI thuật ngừ phi hư cấu bao gồm các ván bán về các sự kiện thực tế khơng chi dành cho mục
đích học thuật. Lee Gutkind đã đề cập đen một khái niệm mờ rộng và chi tiết hơn đõ là "phi hư cấu sáng

tạo". Phái hiểu răng tử "sáng tạo" ớ đây đề cập đến kĩ thuật vãn chương mã nhã vãn sử dụng đế kế những
càu chuyện một cách hấp dẫn. sinh dộng, kịch tinh về những con người và sự kiện có thật - dó lả phần
“phi hư cấu". Mục đích cùa việc nảy lã truyền tái về thể giới thục, về cuộc sống xung quanh với những
trài nghiệm cá nhân, những khám phá khoa học. lịch sư. vãn hóa.... lác dộng đen nhận thức, tinh cám cùa
người tiếp nhận. Từ "sáng tạo” trong thuật ngừ "phi cấu sáng tạo" khơng có nghía nhà vãn phóng đại


hoặc "bịa” ra các sự kiện. "Sáng tạo" khơng có nghĩa là phát minh ra nhừng gi đà không xày ra hoặc kể,
mơ tá những gi khơng có. Cuối cùng tác giã đã đúc kết đưa ra thuật ngữ phi hư cấu sáng tụo là “những
câu chuyện có thật dược kê hay" ("true story well told") (Lee Gutkind. 2018). Đây chinh lả một gợi ỷ
quan trọng mã chúng tòi cãn cứ đề chọn lác phẩm trong số nhiều tập truyện cua Trần Bào Định, nghía là
dối tượng kháo sát cùa dề lài này không phái là các tác phẩm chi thuần cung cấp thông tin như kiểu phân
loại từ lâu về sáng lác phi hư cấu như bài báo. tiểu sứ. phóng sự. bâi luận.... mà đó là "những câu chuyện
cỏ thật được kề hay" như cách gọi cùa Lee Gutkind.
Các nhà nghiên cứu trong nước cùng đà có những đánh giá xác đáng VC vãn chương phi hư cấu.
Nhả nghiên cứu 1 luỳnh Như Phương viết: "Những sự việc và con người ớ đây đều phải được xác định
rồ rảng về đja chi. Sức hấp dần mã vàn xuôi phi hư cấu dem lại chinh là sức hấp dẫn cùa sự thật. Vi vậy
mà người viết vãn phi hư cấu thường có tư chất cùa người nghiên cứu đi tìm sự thật (Huỳnh Như
Phương. 2013). Tác già đã chi rô yếu tố làm nên sự hấp dẫn cùa tác phẩm chinh là yếu tố phi hư cấu.
Phi hư cấu làm cho độc giá bị thuyết phục bới cách dần dăt và đặt vấn đề cùa tác giá. Nguyền Thị Ngọc
Trang trong cơng trình nghiên cứu về vãn xi phi hư cấu của mình cũng cho ràng:
Thuật ngữ "phi hư cầu” thường được dùng trong vãn học, đặc biệt là vãn xuôi.
Nội dung trong tác phàm phi hư cẩu lả nội dung có thật, bao gom nhùng sự kiện, nhàn vật
được kế lại bới một người đà từng chứng kiến, trái nghiệm hoặc bới một người có đú tư
liệu, bàng chứng khách quan đám báo câu chuyện là hồn tốn xãc thực (Nguyễn Thị Ngọc
Trang. 2019).
Chúng tơi cho rang có thê định danh vãn chương phi hư cấu dựa vào những ý kiến ncu trên.
Theo lí luận vãn học. vãn ban vãn học bao gồm vãn bân hư cấu và phi hư cấu. Trong đỏ văn ban
phi hư cấu chia làm ba kiểu chính với chức năng khác nhau là phi hư cấu thịng tin (thơng bão), phi hư
cẩu nghị luận (thuyết phục), phi hư cấu tự sự (ké/thuật). Trong đó, hình thức phi hư cầu tự sự vừa phù

hợp cho việc khai thác và chuyển lãi tinh chất chân thực cùa đời sống vừa thể hiện được phong cách
cúa tác giá trong nghệ thuật dẫn dắt dộc giã den với sự thật. Từ dó. những yếu tố phi hư cấu ẩy trong
văn ban văn xi tự sự có sức ảnh hường nhất định đen nhận thức và kinh nghiệm của người đọc. Sự
kiện, nhãn vật. chi tiết cùng như bối cành, cho thấy trù lượng kiến thức thực tế cùa tác gia, ngồi ra cịn
cho thấy cách tiếp nhận và đánh giá thòng tin của tác già. Phi hư cấu giúp ích trong việc xác định lư
duy nghệ thuật và chú đích hướng tới mà tác gia muốn truyền tái gứi găm cho bạn dọc.
Trong phạm vi đề lãi này chúng tịi cho rằng văn xi phi hư cấu được hiếu là tác phẩm ke/ thuật


lại sự kiện, con người và the giới hoàn toàn có thật, hoặc người viết tin tướng răng nhừng thơng tin đó
là thật. Do đó, khơng loại trừ tinh chú quan cua người viết khi sừ dụng và ke lại thông tin. nếu sự xuất
hiện cua những thông tin ấy như là sự chân thực đời sổng đáng tin cậy, đều được xem như một tác
phẩm văn xuôi phi hư cấu. Khi kháo sát vãn chương của Trần Bão Định, chúng tỏi cùng xem xét lựa
chọn các tác phẩm phi hư cấu với tiêu chí dựa trên cách định danh văn xuôi phi hư cấu mả chúng tôi
xác lập như trên.
ì. ỉ. 1.2. Dặc điếm văn xi phi hư cẩu
Để xác định độc trưng văn xuôi phi hư cấu, chúng ta cần dựa trên mối tương quan giữa hư cấu và
phi lur cấu. Xét ờ phương diện nây. tác phẩm hư cấu dựa trên trí tương tượng, ngược lại tác phẩm phi
hư cẩu dựa trên sự kiệnìhơng tin có thật. Những câu chuyện cũa Trần Mai Hạnh {Biên hãn chiến tranh
1-2-3-4.75). Vù Công Chiến (Hồi ức linh), Lê Văn Thào (Ờ R Chuyện ke sưu 50 nâm), là hiện thực dời
sống con người với sự ác liệt cùa chiền tranh; phông nen. bối cánh cua câu chuyện lã hiện thực đã từng
diễn ra vả hãy cịn nóng hổi trong nhận thức của con người Việt Nam. Và những thòng tin thực tế đó có
tinh thuyết phục nhất định, có độ tin cậy tương đối cho việc tác giã dẫn dắt người đọc vào càu chuyện.
Điều chinh yếu lâm nên giá trị. phẩm chất và ưu thế cua văn phi hư cấu là tính chinh xác và trung thực
cùa nó. Sự kiện dã xáy ra khi não? Ờ địa điểm nào? Ai đà tham gia vào sự kiện đỏ? Trong tất ca nhùng
trường hợp này, người dọc dòi hòi cầu trà lời cặn kẽ và rõ nghĩa, dù dó là con số. ngày tháng, lời khảng
đinh hay phú định.
Từ vấn đề vừa nói đến ở trcn. có the tháy ràng vai trị cùa người viết ờ vãn xi hư cắu là đánh
thức trí tướng tượng, khơi gợi liên tướng cịn văn xuôi phi hư cắu tác động trực tiếp đến nhận thức VC
thế giới xung quanh. Do đó. người đọc khơng the địi hoi tác già vãn xi hư cấu chịu trách nhiệm về

tính xác thực cua thịng tin sự kiện trong nội dung câu chuyện. Nhưng với vân xuôi phi hư cấu. tác già
phái chịu trách nhiệm VC dộ tin cậy cua những sự kiện thơng tin. Thậm chí. nếu có những chi tiết, sự
kiện sai sự thật có the ãnh hướng đến uy tín cứa người viết, và khiến cho toàn bộ văn bàn trở nen sụp
đồ. Nhã vãn Trần Bão Định đã từng nhấn mạnh trong một lần tra lời phóng vần:
rỏi chi viết nhũng gi minh biết, trai nghiệm. Viết cấn trọng từng chi tiểt một. Nhât là khi
vict vẻ những di tích lịch sứ. tơi đêu phài tim hiêu thật cặn kè. Chi cằn minh sai một chi
tiết nhó thỏi, độc giá có the sồ khơng cỏn tin minh nùa (Bùi Tiếu Quyên, 2020).
về phương diện mục đích, văn xi hư cấu và phi hư cấu cũng hướng đen hai chiều khảc nhau.
Từ (âm the cùa người viết đen tiếp nhận của người đọc. chi phổi việc tiếp nhận nội dung vãn ban. Vãn


xuôi hư cấu xác dinh ờ chỗ hướng den việc giãi tri vả thóa mân trí tương tượng cùa người viết. Ngược
lại, văn xuôi phi hư cấu hướng đen việc tác động ngược trờ lại thực tiễn đòi sống và nhận thức cùa
người dọc. Tuy nhiên khơng có nghĩa răng văn xi hư cẩu khơng có kha năng tác động đe thay đối và
phát triển nhận thức cũa người đục. Tuy nhiên ờ phương diện này. vàn xuòi phi hư cấu tác dộng nhận
thức trực tiếp hơn so với văn xi hư cấu.
Ranh giới giìra hư cầu vã phi hư cầu khơng hỗn toản rồ rảng thậm chi liên tục bị xóa nhịa, hịa
trộn (hiện tượng semi-fiction). Hơn nữa. đặc trưng này tùy thuộc vào cách xử lý hoàn toàn mang cá tinh
sáng tạo cùa người viết. Do đó, dung lượng/ hàm lượng thông tin thực tế được sử dụng có the thay đồi
trong mối tương quan với tính hư cấu ở mồi vãn bán cũng thực sự khác nhau. Đó chính là trường hợp
vãn xuỏi Trần Bao Định mà chúng tôi kháo sát trong luận vân. đỏi hôi sự tìm hiểu li mi. cần trọng khi
lựa chọn ngữ liệu phi hư cẩu trong các tập vãn xuôi cùa tác già.
về mặt the loại, văn xuôi phi hư cấu được phổ biến rộng rãi với các hình thức như tự truyện, ký
sự. phóng sự. nhật ki. hồi ký. bút ký. nhật kỷ. tạp vãn.... Đởi sống văn học luôn luôn vận động khơng
ngừng, ngày câng có nhiều thế loại mới ra đời nẻn mọi sự thống kê chi là tương đỗi. Trưởng hợp cùa
vãn xuôi Trần Bào Định đà cho thấy sự hồn dung về mặt thê loại: truyện và kí. cụ thế là các hình thức
truyện ki tư liệu hay truyện kí sứ liệu mã trong đỏ có sự gia táng dụm đặc của các yểu tố phi hư cấu.
Ị. 1.2. Diện mạo vân xuôi phi hư cẩu Việt Nam dương dại
Ị. 1.2. Ị. Giai đoạn trước nám 1986
Trong tiến trinh văn học Việt Nam. văn xuôi phi hư cấu đà có những vị trí nhất định túy thuộc

vào đời sống văn hóa. xà hội ờ lừng thời kì. Trong mỗi giai đoạn, vãn xuôi phi hư cầu phát triển ờ nhịp
dộ khác nhau. Ở giai đoạn dầu cúa sự chuyên dồi phạm trù vãn hục. đởi sống thế loại chưa ổn định. Bèn
cạnh nhừng thế tải truyền thống, dạng ghi chép, tự thuật bắt dẩu phát tricn. Đây là sự khời dộng mang
tính dự báo cùa thể loại văn xuôi phi hư cấu với sự xuất hiện nhừng tác phẩm có tính "ghi chép", hoặc
đan xen giữa hồi ký. bút kỷ, du ký như: Chuyến đi Bấc kỳ nám At Hợi (Trương Vĩnh Ký), Hạn mạn (ỉu
ký (Nguyền Bá Trác), Mười ngày ờ Huế, Một tháng ờ Nam kỳ (Phạm Quỳnh),... Tiếp sau đó là sự xuất
hiện của những tác phấm có tính tự thuật, những hồi ký - tự truyện như: Phan Bại Châu niên hiếu (Phan
Bội Châu), Giấc mộng lởn (Tán Dà).... Dặc biệt, trong giai đoạn 1930 - 1945. nhiều lác phẩm vãn xuôi
phi hư cấu trình làng như Việc làng (Ngơ Tất Tố); Kĩ nghệ lấy Tây. Cơm thầy cơm cô. Lục xi (Vũ Trọng
Phụng); Hà Nội hâm sảu pho phường ( Thạch I ,am);... Diện mạo vãn xuôi phi hư cấu đầy đặn hơn
nhưng mới chi đạt thành tựu bước đầu. Dội ngũ sáng tác hổi ký giai đoạn này về cơ ban là những nhà
văn thuộc thế hệ tiền chiến: những nhã vãn - nhà báo như Nguyền Công Hoan. Vù Bằng. Nguyên


Hồng...
Một số nhà thơ cua phong trào Thơ mới cũng đóng góp vảo thành tựu cịn ít ói cua vãn xuôi phi 11U
cấu giai đoạn này như Nguyễn Vỳ, Vù Hoảng Chương... Nội dung cua hồi ký cùa the hệ nhã văn này đều
viết về những đời văn - dời người, khắc họa chân dung vân nghệ sĩ cũng thời qua hồi ức. hoặc ghi chép,
luận bàn về đời sống vân chương, báo chí.
Sau Cách mạng tháng Tám, văn xi phi hư cấu ngày càng phát triển. Công cuộc kháng chiến
hào hùng cùa dân tộc thơi thúc ngịi bút cùa các tác giá tái hiện lại tất ca hiện thực đương thời cũng như
bày to những tình cám tha thiết, nghĩa tình sâu đậm đối với Tồ quốc. Các tãc phẩm tiêu biếu như Ở rừng
cùa Nam Cao. Ki sự Cao Lạng cua Nguyền Huy Tường. Thương nhớ mười hai cua Vũ Bằng.... Đặc biệt
là sự xuất hiện một số hồi ký cùa các nhã hoạt động cách mạng, lãm phong phú thêm diện mạo vãn
chương phi hư cấu. ticu biếu là Ngục Kon Turn cua Le Vãn Hiền, kê về nhùng năm tháng tù đày và tổ cáo
chế độ nhà tù cùa thực dân Pháp đối với tú chinh trị tại ngục Kon Turn. Từ 1945 đến 1975. vãn xuôi phi
hư cấu trớ nên phong phú hơn. Độ lủi thời gian đù dê cho nhiều nhà văn nhìn lại quá khứ. Vãn xuôi phi
hư cấu thường sử dụng các yếu tố thuộc phạm vi lịch sử đe làm bối cánh câu chuyện. Với lịch sử dấu
tranh dựng và gĩử nước trường kỳ qua các thời dại khác nhau, bức tranh văn xuôi phi hu cẩu Việt Nam
trước 1986 nỗi bặt hình ánh chiến tranh và con người Việt Nam trong chiền tranh. Cuộc chiến dóng vai

trị bối canh cho nhân vật và sự kiện dược chọn lựa, săp xốp xây dựng. Đáng chú ỳ là sự xuất hiện nhừng
tác phấtn kí cua các tướng lình, các nhà hoạt động cách mạng. Trong dòng chày chung của nen vãn học
mang khuynh hướng sư thi (1945-1975), trên bối canh kháng chiến vệ quốc và xây dựng chù nghía xà
hội ờ miền Bắc; độ lũi thời gian và yêu cầu chinh trị hiện tại đã hội đú đe ra đời hàng loạt hồi ký cua
tướng lĩnh, nhà quân sự. Ticu biếu như: Hai lần vượt ngục (Trần Đáng Ninh); Những nám thảng không
thề nào quên là lập hổi ữc cùa Dại tirớng Võ Nguycn Giáp do Hữu Mai thê hiện; Nhân dân ta rầt anh
hùng cùa I loàng Quốc Việt (nhà báo Thép Mới ghi); Khơng cịn con đường nào khác (Nguyền Thị
Định);... Có the nói. với ý thức tơ đậm. ngợi ca chiến công de tri ân cách mạng, văn xuôi phi hư cấu
mang một vé đẹp riêng. I lầu như các tác giá đều cố găng làm rõ nhừng cam go. ác liệt cùa lịch sử. Ờ đó.
họ và mỗi con người Việt Nam nói chung
đều dấn thân vảo bom đạn, lao minh vào điếm nóng thời đại.
1.1.2.2.

Giai đoạn lừ năm 1986 đền nay

Kháng chiến thành công, dắt nước thống nhất và dặc biệt bước qua nhừng năm đồi mới, chú đề
cua vàn xuôi phi hư cấu ngày củng đa dạng phong phú hơn vã phát triển rõ rệt. Nhà nghicn cứu Phạm
Xuân Thạch khi bàn VC vãn chương phi hư cầu đương đại cho răng:


Tỏi vần nghĩ ràng sự lên ngôi cùa văn chương phi hư cẩu ớ Việt Nam trong những nãm gần
đây là một cái gi rất đồi bỉnh thường, gán với hoãn cành thực liễn cũa vàn chương Việt
Nam. Ngược lại quã khứ. hây nhớ ràng công cuộc đồi mới văn học được khới dộng, chinh
là trong lĩnh vực phi hư cấu. Tơi muốn nói đền Cải đèm hổm ẩy đêm gi cùa Phúng Gia
Lộc. Thực ra thi nhu câu đọc vàn chương phi hư cấu vần lã một nhu cầu binh thưởng, cán
bảng cùa đời sổng văn chương (Phạm Xuân Thạch, 2018).
Sau 1986, dời sống mơ cưa với những thúc bách mới cùa cơ chế kinh tế thị trường dụt ra nhùng
thứ thách mới. Bèn cạnh đõ, cuộc chiến tranh biên giới Tày Nam, chiến tranh biên giới phía Bắc vần
cịn nóng hơi. Dấu ấn của chiến tranh vần cịn in hàn trên trang viết phi hư cấu. Văn xuôi pin hư cấu sau
1986 bao gồm ca hai mang đề tài (hai bối cành) nổi bật: đời sống chiến tranh và đời sống hậu chiến.

Đối với mãng đề tài về chiến tranh, có the kế đen một số tác phẩm như: ỉỉồi ức linh (Vũ Công Chien):
Biên bán chiền tranh 1-2-3-4.75 (Trần Mai Hạnh): Chuyện lính Tây Nam (Trung Sỳ); Ở R Chuyện kê
sau 50 năm (Lê Vãn Thao); Được sống và kê lại (Trằn Luân Tin); Mùa chinh chiền ấy (Đồn Tuấn),...
Cuộc chiến có thể được tái hiện dưới góc nhìn trực tiếp cùa người lính, những nhân chửng dấn thân vào
bom đạn, trai nghiệm sự khốc liệt cùa chiến tranh. Nhừng nhân vật lịch sứ như chị Quyên, anh Trỗi, chị
út Tịch... .đà tạo nguồn cảm hứng đưa các lác phấin: sắng như anh của Trần Dinh Vân. ỉ lọ sồng và
chiền đấu cua Nguyen Khái, Chúng tôi ờ cồn Cơ cua Hồ Phương.... Dường như nhìmg ván băn này lã
bàn tường trinh hoặc cùng có thê xem như nhật kí, hồi ký về cuộc chiến dược thể hiện một cách sáng
tạo. sinh dộng. Viết vùn xuôi phi hư cấu cũng là nhu cầu cùa nhiều người hoạt động ớ những lĩnh vực
ngoài vãn học. Các tác giã hoạt động trong lình vực chính trị cũng góp phần tăng thèm số lượng tác
phẩm sau 1975. Tiêu biểu là Tồng tập hồi ki (Võ Nguyên Giáp). Bác Hồ về nước. Quẻ hương và đồng
(tội (Trần Tiến Cung); Người con đất Quãng kiên trung (Lê Hái Lý). Những năm thũng quyết (tịnh
(Hoàng Vãn Thái); Hồi ki Trần Văn Giàu ( Trần Ván Giàu); Gia dinh, bọn hè. đất nước (Nguyền Thi
Binh).... Nhừng vấn đề tường như đã thuộc VC “một thời quá khứ" vần luôn là mối ưu ái đặc biệt cùa
các tác phẩm phi hư cấu. Dạng văn xuôi này phát huy kha năng ghi lại chân thực hồi ức, kinh nghiệm
cùa những người tham dự trực tiếp vào những biến cố trọng đại. trờ thành những tư liệu quý giá. mang
giá trị lịch sư sâu sấc bới người kể là những nhân chứng sống cùa thời đại. Các tập ván xuôi phi hư cấu
chu yếu hướng về chũ trương dường lối cách mạng trong các thời kỳ hoạt động qua một số sự việc cụ
thổ. dồng thời ncu ra một sổ sự thật trong lịch sứ: về các trận đánh cùa các nhà chi huy quân sự, chi huy


trận đánh (có cã những thành cơng, có cà những sai lầm dẫn đen thất bại); những quan hệ đồng đội,
đồng chí; cơng bố khơng ít nhừng thơng tin quan trọng, từng là bí mật; hoặc bộc lộ tâm tư tinh căm.
những suy nghi về cuộc song. ve lý tưởng.... Trong những tác phàm phi hư cấu này, cái tôi nhãn chứng
dược thề hiện khá rõ nhưng không đi sâu phân lích thề giới nội lâm cua cá nhân, bán thân người kể mã
chú yếu nhằm the hiện bức tranh toàn canh về thời dại. Những chán dung cua các nhân vật cách mạng,
các mối quan hệ chiến trưởng, hậu phương,... tất cá đều là nguyên mầu. xác thực nhưng phong phủ. Do
đỏ. vãn xuôi phi hư cấu về chiến tranh Việt Nam qua các thời kỳ, cung cầp nhiều thơng tin và góc nhìn
khác nhau vể một thời đại hào hùng cùa dân tộc. là lư liệu đóng góp cho địa hạt nghiên cứu lịch sử xà
hội. Ngoài ra. những người ngồi cuộc, nói khác đi là những người the hệ tre sau này, cũng mang một

niềm mong mõi lim hiểu về giai đoạn chiến tranh ác liệt cùa dãn lộc. Vản xi phi hư cấu cùa nhóm các
nhã vãn the hệ sau này, cung cấp một cái nhìn khác về cuộc chiến, cùng tức là cái nhìn bên ngồi, bao
qt hơn và có độ lùi thời gian nhất định cho việc đánh giá. Có the kc den một số sáng tác như: Đừng
kề tên tôi ( Phan Thúy Hà); Sen hồng trong bảo táp. Chuyện năm Ị968 (Trầm Hương); rế từ hành linh
ký ức (Võ Diệu Thanh);... Chính ờ những lác phẩm này. ván xuôi phi hư cấu cho thấy góc nhìn mới và
đa chiều về chiến tranh và thân phận con người giừa cuộc chiến. Bối cánh chiến tranh là chất xúc tác
cho con người bản khoản về thân phận và ý nghía cùa đời sống, từ dó nghi đến diều gì thực sự là diều
dáng giá de theo duối và giữ gìn. Đây chinh là ý nghĩa nhân bàn cùa nhìrng sủng tác vãn xi phi hu
cấu mang lại.
Ngoài chủ de chiến tranh, các tác giá chuyền hướng ngòi bút sang ghi nhận thực tại cuộc sống
hàng ngày càng cụ the. nhân bán. đậm tính dân tộc hon. đồng thời cịn thè hiện cái tơi của tác giã ngày
càng rô net. sâu sắc và phong phú hơn. Ticu biếu cỏ Sủi Gàn Tạp pin lù. Tạp hút năm Nhâm Thân, Hơn
nưa đời hư cùa Vương 1 lỏng Sên; Người đàn hả quỳ’ cúa Trần Khắc; tạp vãn Nguyền Khái. Từ rừng u
Minh lên cần Thư cùa Sơn Nam; Cát bụi chân ai cùa Tơ Hồi,... Các tác giá trong lĩnh vực sần khấu, điện
ánh. âm nhạc, báo chi viết vân xuôi phi hư cấu lụp trung vảo nhùng thăng trầm cùa nghe nghiệp, những
ẩn khuất cua cuộc sống dời tư cũng như kinh nghiệm đe đưa 11Ọ đến với thành cơng trong nghe nghiệp.
Có the nhắc đến ỉíỗi kí Trần Ván Khê (Trần Vãn Khê). Điện ảnh. chặng dường và kỳ niệm (Trung Sơn).
Phim là đời (Đăng Nhật Minh), MỘI cuộc đời đeo đuối sự nghiệp âm nhạc (Nguyền Văn Thương).
Chú đề của vãn xuôi phi hư cấu Việt Nam vò củng đa dạng, phàn ánh nhịp sống phát triền mn
màu mn vé. Khơng chi nhìn lại những cuộc chiến dã di qua. ờ thế ký XXI. khi các phương tiện đi lại
vả ngành xuất bân không ngừng phát triển thi những hành trinh trên nhiều con dường mới cùng là sờ
thích thú vị cua các nhà vãn. đặc biệt là những cây bút trè. Có the ke đến nhừng tác phàm: John <ỉi tìm


Hùng (Trần Hùng John). Tôi là một con lừa (Phương Mai); Nước Ỷ. câu chuyện tinh cũa tôi (Trương Anh
Ngọc); Dao thiên đường (Dill); Một mình ờ châu Âu (Phan Việt), Dưới nắng trời châu Alt (Hoàng Yen
Anh). Đen Nhật Bàn học về cuộc đời (Lê Nguyền Nhật Linh). Có Một Nước Mỹ Rất Khác (Huỳnh Chi
Viễn). Dà Lạt một thời hương xa (Nguyền Vĩnh Nguyên).... Độc giá vô cùng hào hửng đón nhận nhùng
trang sách phi hư cấu dưới hình thức du ki này khơng chi dơn giãn là những chuyến hành trinh địa lý mà
còn là hành trinh tinh thần, văn hóa, nhừng người thật, việc thật được thề hiện dưới ngịi bút vãn chương

có tích lũy ca von tri thức vãn hóa rộng mờ. Các tác gia phấn khới kế lại nhừng chuyến đi thực té còn độc
giá thì hứng thú khi được trái nghiệm qua những trang vãn chứa đầy kiến thức và thông tin thú vị. Dây
chinh là ưu thế hàng đầu cùa văn xuôi phi hư cấu, hứa hẹn sự phát triển mạnh mè cùa thể loại này hơn
nửa trong tiến trình vãn học Việt Nam trong tương lai.
Từ diện mạo khái quát trên cho thấy sự vận dộng và phát triển của văn xi phi hư cấu hiện đại,
trong đó thành tựu đâng kế lủ sự phát triển cua thể loại này sau năm 1986. về phương diện nội dung,
vãn xuôi phi hư cằu cung cấp lượng thông tin phong phú về nhừng giai đoạn lịch sử cùa dãn tộc; nhừng
hoạt động báo chi. văn nghệ, ke cà chuyện bcp núc. sinh hoạt ricng tư cua vãn nghệ sì qua các giai đoạn
chuyến mình cua văn học; về sự nghiệp sáng tác. nhùng bước thăng trầm trong cuộc dời cua tác giã. về
phương diện the loại, thành tựu của văn xuôi phi hư cấu hiện đại. đặc biệt là giai doạn sau 1986 cho
thấy sự dồng dăng giừa các thê loại, xóa bị quan niệm vãn học hay cận ván học. thể loại lớn hay thể
loại nhô. Trong thực tể sáng tâc. so với lý luận VC thế loại, tự thân the loại vãn xuôi phi hư cấu vận
dộng sống dộng vã phong phú. đơi khi khiến các khái niệm, quy ước có tinh quy phạm không lý giái het
sự đa dạng cua nó. về tính thầm mỹ, giá trị nghệ thuật của vãn xi phi hư cấu sau năm 1986 có nhiều
đồi mới. Quan niệm trước đây cho răng, xét về bán chất, văn xi phi hư cầu khơng nhầm khắc họa
thịng tin thắm mỹ mả chú yếu là thông tin sự thật. Nhưng diều dó khơng có nghĩa là vãn xi phi hư
cầu không cẩn yếu tố nghệ thuật; không vi trung thực với sự kiện mà các tác phẩm phi hư cấu mất đi
giá trị nghệ thuật, giá trị thấm mỹ. bơi xét cho cùng, “trong sự thực cùng dã có cái thấm mỹ" (Phương
Lựu. 1997). Sự phát triến vã thành tựu cùa văn xuôi phi hư cấu sau 1986 đà góp phần tạo nên bức tranh
đa dạng của vãn học Việt Nam trên binh diện the loại, cùng như trên hãnh trình phát triển và hội nhập
văn học tồn cầu.

1.2.

Hướng tiếp cận ván hóa trong nghiên cứu vân hục

1.2.1. Khái niệm vàn hóa
Văn hóa phàn ánh trinh độ phát triển dân tộc. lã nen táng tinh thần cua xã hội, là sự kết tinh cùa
những giá trị tốt dẹp nhất giữa người với người, giữa con người với thiên nhiên và xà hội. Văn hóa vừa



là mục tiêu vừa lã động lực thúc đắy sự phát triển cùa xã hội. Chinh vì vậy, đối với mồi quốc gia. vãn
hóa ln được chú trọng và đe cao. Đặc biệt, trong xu thể tồn cẩu hóa, lĩnh vực văn hóa lại càng được
chú trọng. Nội dung và ý nghía của khái niệm ván hóa chịu sự tác động mụnh mè cùa sự phát triển xà
hội nên ngày càng phong phú, đa dạng hơn. Vi vậy, các nhà nghiên cứu có thế tiếp cận khái niệm vãn
hóa ờ nhiều lình vực khác nhau như ngơn ngữ học, tâm lý học triết học, dân tộc học....
Nhã nhàn học ngưởi Anh Edward Burnett Tylor (1832 - 1917) đã đề cập đến định nghía vãn hóa:
“Vãn hóa là một chinh thổ phức tạp bao gồm tri thức, tin ngưỡng, nghệ thuật, đạo đức, luật pháp, tập
quán, bất ki năng lực và thói quen khác được con người chiếm lình với tư cách là một thành vicn xã hội”
(E.B Tylor. 2002). Có the coi đây lã định nghĩa khoa học dầu tiên về văn hóa. rất cá những nhà nghiên
cứu văn hóa sau này đều khơng the bó qua định nghía trẽn, bới nó như lá diem xuất phát: Cân cử vào đó
mà người ta có thê tán thành hay khơng tán thành, thêm hay bớt... dê khái niệm vàn hóa phù họp với thực
tiền vân hỏa cũa xâ hội mả mình đang nghiên cửu. Federico Mayor, tống giám dốc UNESCO cho rang
“Vãn hóa bao gồm tất ca những gì làm cho dân tộc này khác với dân lộc khác, từ những sàn phẩm tinh vi
hiện đại nhất cho đến tín ngưỡng, phong tục. tập quán, lối sống và lao động" (Federico Mayor. 1989).
Sau đõ UNESSCO nhìn nhận khái niệm văn hóa với ý nghĩa rộng hơn: "Văn hóa là lập hợp các đặc trung
tiêu biểu về tinh than, vật chất, tri thức và xúc cảm của xã hội hoặc một nhóm người trong xã hội; vãn
hóa khơng chi bao gồm vãn học vã nghệ thuật, mã còn cá phong cách sổng, phương thức chung sống, các
hệ giá trị, truyền thống và niềm tin" (UNESCO. 2006).
Bẽn cạnh đó, một số nhà nghiên cứu Việt Nam cũng đưa ra một số khái niệm, nhận thức cơ ban
về vãn hóa. Trằn Quốc Vượng cho rang:
Vàn hóa là lịi sồng cùa một cộng đơng người, là thè ứng xir tập thè cua một cộng đồng
người, cua một xà hội. là tống thể những đồng nhắt thê cùa các thành viên về các phương
diện nhận thức, quan điểm, chuẩn mực, biếu tượng và các hệ thống giá trị (Trằn Quắc
Vượng. 1981).
Nhà nghiên cứu Phan Ngọc khắng định:
Vân hóa là mối quan hệ giừa thế giỏi biêu tượng trong óc một cá nhân hay một tộc người
với cái the giới thực tại ít nhiều đă bị cá nhân này hay dân tộc người này mơ hình hỏa theo
cái mỏ hình tồn tại trong cái biêu tượng. Điêu kiện rị nhảt chửng tỏ mối quan hệ nảy. đó lã
văn hỏa dưới hĩnh thức dề nhận thấy nhắt, biểu hiện thành một kiểu lựa chọn cua cá nhân



hay cùa một tộc người khác (Phan Ngọc. 1998).
Trần Ngọc Thèm cùng đưa ra cách hicu VC vàn hỏa: “Vàn hóa lả một hệ thống hừu cơ các giá trị
vật chất và tinh thẩn do con người sáng tạo và tích lũy qua q trình hoạt động thực tiễn trong sự tương
tảc giìra con người với mơi trường lự nhiên vả xà hội" (Trần Ngọc Them. 1999).
Chú tịch Hồ Chi Minh khăng định:
Vì lè sinh tồn cũng như mục đích cua cuộc sống, loài người mới sáng tạo và phát minh ra
ngôn ngữ, chữ viết, đạo dire, pháp luật, khoa học. tịn giáo, vãn học, nghệ thuật, nhùng
cơng cụ cho sinh hoạt hãng ngày về mặc, ản. ở và cãc phương thức sứ dụng. Toàn bộ
những sàng tụo vã phát minh dó tức là vãn hỏa. Văn hóa là sự tông hợp cùa mọi phương
thức sinh hoạt cùng với biêu hiện của nõ mà loài người đă san sinh ra nhăm thích ứng với
nhu cầu đời sống vã địi hói cua sự sinh tổn ( Hổ Chí Minh, 2002).
Lời cùa Người chú trọng dến việc cai tiến, làm cho cuộc sống tiện lợi vã phát triển, con người
sao cho ngày càng nhàn vân. Tất cá điều đó tạo ra các giá trị vân hỏa. Suy cho cùng, vãn hóa là kết quá
sự tích lũy và nâng cao cua tinh nhân vãn.
Nhừng quan điếm về văn hóa trên đây cho thấy thịng qua việc đồi diện với thế giới, con người
hình thành các dặc thù trong suy nghi và hành động. Trài qua sự thủ thách cùa thời gian và biến động
cua the giới xung quanh, nhừng tư tướng và hành động trớ thảnh phố biến, đặc thù trong cộng đồng sè
trờ thành các giá trị bèn vừng. Đày chinh là vấn đề cốt lõi, chinh yếu cùa khái niệm văn hóa.
Từ các định nghĩa trên, cố thể xác lập khái niệm văn hỏa dựa trên một số luận diem sau. Thứ
nhất, vãn hóa là sàn phẩm của các hoạt động sáng tạo ctia con ngưửi trong sự tưoug tác

vói mơi trường tự nhiên và xả hội. Thứ hai, văn hóa biếu hiện qua một hệ thống hũu cơ các giá
trị vật chất và tinh thẩn được hình thành, bồi đáp qua tiến trình lịch sử. Thử ba. vàn hóa là nền tàng tinh
thần cùa xã hội. là hồn cốt cùa một cộng dồng, một dân tộc, tạo nên sức sống và là dặc tnmg riêng cua
cộng đồng, dàn tộc ấy.
1.2.2.

Môi quan hệ giữa vãn hóa và vãn học


Mối quan hệ giừa văn học và văn hóa là một vấn đề có phạm vi rộng liên quan đen hai ngành
khoa học lớn. Chinh vì vậy, chủng tơi chi tim hiếu một số nét cơ bán trong quan hệ văn hóa - văn học
có liên quan đến đề tài luận văn nhăm xác lập nhừng tiền đề có ý nghía phương pháp luận định hướng
cho việc triền khai dẻ tài.


Vãn hóa là những gì cịn dọng lại trên dịng cháy hình thành và phát triền cùa một cộng đồng
người cỏ ý thức độc lập về tinh dân tộc cùa chính minh. De cỏ được ý thức dó. cấu trúc vãn hóa phai là
một chinh the. mã ớ dó. vãn học nghệ thuật cùng với chinh tri, tôn giáo, lư tướng, tín ngưỡng, phong
tục. đạo đức lối sống,... đều là những bộ phận het sức quan trọng. Trong đó vãn học nghệ thuật cỏ the
xem là thành tố quan trọng và sinh động hơn cá cùa cấu trúc văn hóa. Văn học năm trong văn hóa, là
một bộ phận của vãn hóa. vãn học vi vậy chịu sự chi phối của ván hóa. Vãn hoc- con là phương tiện
thuận tiện và phù hợp dề thõng qua dó. chúng ta nhìn thấy dược quá trinh đấu tranh xây dựng, chọn lựa
và tạo nèn các giá tri sống, góp phần hĩnh thành nen vãn hóa. Như vậy. xct về một ý nghía não dó. nhà
vãn là người dã viết nen lịch sừ tâm hồn văn hóa dãn tộc minh bảng văn học đề thức nhận những ký ức
văn hóa dân tộc nơi người đọc. Cùng trong góc nhìn đó. Huỳnh Như Phương cho rằng: "Văn học biếu
hiện văn hoá, cho nên văn học là tấm gương cùa văn hoá. Trong tác phâm vãn học, ta tìm thấy hình ảnh
của vãn hố qua sự tiếp nhận và tãi hiện cúa nhà văn” (Huỳnh Như Phương, 2019). Tiếp xúc với tác
phẩm văn học cũng chinh là tiếp xúc với nhưng giã tri văn hóa được nhà văn phán ánh Irong đó. nhất lã
nhưng lác phẩm vãn học phi hư cấu mà dối tượng phân ánh lã những vấn dề vãn hóa như tác phẩm văn
học viết về phong tục, tôn giáo, tin ngưỡng, các truyền thuyết lịch sứ. le hội,....
Có thế khăng định giừa văn hóa và văn học có mối quan hệ gắn bó hừu cơ, tác động lần nhau.
Song, vãn hóa vẫn giừ vai trò là nguồn cội của vãn học. đế cung cấp chất liệu, vốn sống, tri thức, cám
hứng cho nhà văn. Đối với sáng tác văn học. có lỗ vãn hóa là một mãng đề tãi hấp dẫn và thủ vị. Hơn
nửa. chinh bời tính rộng lớn và phong phú mà văn hóa trơ thành nguồn dề tài vơ tận. vừa là đối tượng
khắc họa cùa văn học vừa lả bối cành cho tác phẩm. I lơn nừa. dấu ấn vân hóa cịn có thể xem lả chiếc
chìa khóa giúp người tiếp nhận thâm nhập và khám phá dời sống cua hoạt dộng văn học. Trong tiến
trình vận động và phát triển, nen văn học dân tộc bao giờ cùng chịu sự tác dộng không chi cùa những
biến động xã hội mà cịn cua những biến đơi văn hóa. Một tác phẩm văn học ra đời ít nhiều chịu sự anh

hướng cùa bối cánh cua vãn hóa. Điều nãy cho thấy vãn học và vân hóa xét ờ phương diện mối quan hệ
tương tác. khăng khít. Dù dứng ờ góc độ văn hóa. hay vị tri cua vãn học. thì sự thâm nhập giừa hai lình
vực ấy lã khơng thể không chú ý đen trong hoạt động nghiên cứu khoa học. Đây cũng chính lã tâm the
cùa chúng tơi khi lien hành nghicn cứu vãn xuôi phi hư cấu cua Trằn Báo Định trong luận vàn này.
1.2.3.

Tinh khá dụng của việc nghiên cừu vãn học từ góc nhìn văn hóa

Từ mối quan hệ gắn bó giừa văn hóa và văn học, có thê nói tinh khá dụng cùa nghiên cứu văn
học dưới góc nhìn vàn hóa là diều hồn tồn có cản cứ. Việc đật vãn học dưới góc nhìn văn hóa. có thể
giúp ích trong việc khám phá “sinh quyển" cua tác phẩm vân học. Dây lả căn cứ quan trọng cho việc


nhận định, phè binh, đánh giá về giá trị cùa tác phâm vãn học và tư tương cùa tác giá. Nguyền Duy Bắc
cho rằng: “Vãn học phan ánh toàn bộ nhừng sác thái, diện mạo cùa văn hoá biêu hiện trong đời sống từ
kinh te. xã hội. chính trị. đạo đức. pháp luật đen phong tục, tập quán, lối sống, đi đứng, nói năng,..."
(Nguyền Duy Bảc, 2006). Qua ý kiến cùa tác giá, có thê khăng định với góc nhìn rộng như trên, gan
như có the xem sáng tác vãn học như lã hĩnh thức sáng tạo cùa văn hóa. Dù ờ phương diện nào, kết quá
cua hướng nghiên cứu văn học lừ góc nhìn văn hóa cũng sê mang lại hiệu quá, đóng góp nhiều phát
hiện thú vị. mờ rộng bicn dộ cùa nghicn cửu vãn học. lần sáng tác vãn học.
Nhà nghiên cứu Trần Hoải Anh đà đánh giá về sự hợp lưu giừa văn hóa và văn học và mơ ra
những góc nhìn ứng dụng như sau:
Nghiên cứu vàn hóa trong quan hệ vói vàn học từ góc nhìn ứng dụng là việc làm khơng
những có ý nghĩa khoa học mả cịn có ỷ nghĩa thực tiền, góp phần luận giải mối quan hệ
vãn hóa - vàn học trong việc vận dụng lý thuyết nghiên cứu liên ngành để kháo sát các giá
trị vàn hỏa được phán ánh qua văn học. mờ ra những hướng nghiên cứu vãn hóa từ góc
nhìn ứng dụng nlnr: Thứ nhất lả kháo sảl các giả trị vân hóa trong tảc phẩm vàn học đê viết
các bài phê binh, nghiên cứu văn học từ góc nhìn văn hóa. Thứ hai là thực hiện các cơng
trinh nghiên cứu chun sâu mang tính hệ thống ve giá trị vãn hỏa cùa các dân tộc, các
vùng miền, cãc cộng đồng được phán ánh trong tác phẩm văn học. đề tim tthừng giái pháp

hữu hiệu báo tồn và phát triền “giịng sinh mệnh vãn hóa" dãn tộc. Thứ ba là nghiên cứu sụ
giao thoa giừa vàn hóa. vàn học vã điện ảnh trong tác phẩm vân học đế ứng dụng vào việc
chuyển the tác phẩm văn học thành kịch bán điện ành.tir đó dựng thành phim phục vụ cơng
chúng nghệ thuật (Tran Hồi Anh, 2020).
Nhận định trên khăng định những triển vụng và tinh khá dụng cua việc nghiên cửu vãn học từ
góc nhin vãn hóa. Nhưng để đạt được hiệu quà đòi hỏi người nghiên cứu không những sứ dụng phương
pháp nghiên cứu liên ngành văn hóa - văn học hợp lí mã cịn lã sự tích lũy khơng ngùng vốn kiến thức ớ
cã phạm trù vãn học lần văn hóa. Trên nen táng đỏ, người nghiên cứu có the trình bày vã lý giái ve sự
giao thoa giừa vàn hóa vả ván hục ờ trường hợp đang kháo sát.
Ngày nay. thời dại với xu thế tồn cầu hóa dường như dang xóa nhịa ranh giới văn hóa dàn tộc.
Nhưng điều đó đồng nghía với việc nền vân hóa cua từng dân tộc phái tìm cách đúng vững trong quá