B O HI M XÃ H I Ả Ể Ộ
I. NH NG NH N TH C CHUNG V B O HI M XÃ H I Ữ Ậ Ứ Ề Ả Ể Ộ
1. S c n thi t c a h th ng B o hi m xã h i ự ầ ế ủ ệ ố ả ể ộ
S ra đ i c a h th ng B o hi m xã h i (BHXH) là m t trong nh ng sángự ờ ủ ệ ố ả ể ộ ộ ữ
t o sáng chói c a loài ng i trong l ch s phát tri n xã h i. Ý t ng v BHXHạ ủ ườ ị ử ể ộ ưở ề
đ c xem là m t ý t ng v ch nghĩa xã h i, nh ng nó l i ti t ki m t b n. ượ ộ ưở ề ủ ộ ư ạ ế ệ ư ả
B o hi m xã h i hình thành t nh n th c r ng n n kinh t th tr ngả ể ộ ừ ậ ứ ằ ề ế ị ườ
c nh tranh không phân phát thành qu c a nó m t cách công b ng cho t t c m iạ ả ủ ộ ằ ấ ả ọ
ng i, và h th ng qu n lý kinh t th tr ng đôi khi b suy nh c. Bên c nh đó,ườ ệ ố ả ế ị ườ ị ượ ạ
n n kinh t th tr ng luôn có s c nh tranh v l i ích và chi phí, nh ng c haiề ế ị ườ ự ạ ề ợ ư ả
y u t này (l i ích và chi phí) thì không đ c chia s đ ng đ u. ế ố ợ ượ ẻ ồ ề
Vì v y, BHXH là m t s thu nh n t b n khôn ngoan trên ph n đóng giópậ ộ ự ậ ư ả ầ
c a nh ng nhà ng h n n kinh t c nh tranh. Đ ng th i nó nói lên th c t r ngủ ữ ủ ộ ề ế ạ ồ ờ ự ế ằ
công dân có th g p ph i nh ng r i ro do n n kinh t này mang l i nh tìnhể ặ ả ữ ủ ề ế ạ ư
tr ng th t nghi p, tai n n lao đ ng, b nh ngh nghi p, m t vi c do tu i già, doạ ấ ệ ạ ộ ệ ề ệ ấ ệ ổ
đó công dân c n đ c b o đ m m t m c đ an toàn nh t đ nh đ ch ng l i cácầ ượ ả ả ộ ứ ộ ấ ị ể ố ạ
r i ro trên. ủ
Năm 1910, Henry Rogers Seager, m t nhà kinh t h c thu c Vi n Đ i h cộ ế ọ ộ ệ ạ ọ
Columbia đã vi t: chúng ta c n ph i đi đ n m t s nh t trí r ng ý t ng vế ầ ả ế ộ ự ấ ằ ưở ề
BHXH là ý t ng đ o đ c và đáng đ c khen ng i cho c ch mà m i ng iưở ạ ứ ượ ợ ơ ế ỗ ườ
trong chúng ta t chăm sóc cho quy n l i c a chính mình. S sai l m n u có aiự ề ợ ủ ẽ ầ ế
đó nghĩ r ng s t l i trong ý nghĩa này đ ng nghĩa v i s ích k . ằ ự ư ợ ồ ớ ự ỷ
Adam Smith kh ng đ nh r ng đ i v i m t ng i bình th ng trong đi uẳ ị ằ ố ớ ộ ườ ườ ở ề
ki n bình th ng khi đã đóng góp ph n l n nh ng l i ích mà anh ta theo đu iệ ườ ầ ớ ữ ợ ổ
cho xã h i, thì anh ta ph i đ c xã h i nói chung, t ng xí nghi p c th nói riêngộ ả ượ ộ ừ ệ ụ ể
chăm lo cho anh ta, và s chăm lo này chính là bi u hi n c a hành đ ng h p tácự ể ệ ủ ộ ợ
và giúp đ c a t p th dành cho cá nhân. ỡ ủ ậ ể
Seager sau đó nêu lên nh ng r i ro c n đ c đem vào trong ch ng trìnhữ ủ ầ ượ ươ
BHXH nh tai n n công nghi p, m đau, ch t s m do tai n n lao đ ng, th tư ạ ệ ố ế ớ ạ ộ ấ
nghi p, tu i già, và nh ng r i ro khác t ng t nh v y. Ông ta đi đ n k t lu nệ ổ ữ ủ ươ ự ư ậ ế ế ậ
Giáo trình Lu t Lao đ ng c b n ậ ộ ơ ả 121

là b ng nh ng ph ng ti n c a hành đ ng h p tác và s t o ra h th ngằ ữ ươ ệ ủ ộ ợ ự ạ ệ ố
BHXH, và ch duy nh t b ng nh ng ph ng ti n này, chúng ta m i hy v ng thuỉ ấ ằ ữ ươ ệ ớ ọ
th p đ c s đóng góp t thu nh p c a ng i lao đ ng, c a ng i s d ng laoậ ượ ự ừ ậ ủ ườ ộ ủ ườ ử ụ
đ ng nh m m c đích b o đ m và nâng cao tiêu chu n cu c s ng cho chúng ta.ộ ằ ụ ả ả ẩ ộ ố
Ông ta đã ch ra đi u hoàn toàn đúng, đó là lý do t i sao chúng ta đã b t tay vàoỉ ề ạ ắ
xây d ng h th ng BHXH. ự ệ ố
2. Các khái ni m v B o hi m xã h i ệ ề ả ể ộ
Thu t ng “B o hi m xã h i” l n đ u tiên chính th c đ c s d ng làm tiêu đậ ữ ả ể ộ ầ ầ ứ ượ ử ụ ề
cho m t văn b n pháp lu t vào năm 1935 (Lu t B o hi m xã h i năm 1935 c aộ ả ậ ậ ả ể ộ ủ
H p ch ng qu c Hoa Kỳợ ủ ố
9
). Thu t ng này xu t hi n tr l i trong m t đ o lu tậ ữ ấ ệ ở ạ ộ ạ ậ
đ c thông qua t i New Zealand năm 1938. Năm 1941, trong th i gian chi nượ ạ ờ ế
tranh th gi i th hai, thu t ng này đ c dùng trong Hi n ch ng Đ i Tâyế ớ ứ ậ ữ ượ ế ươ ạ
D ng (the Atlantic Charter of 1941). ươ
T ch c Lao đ ng qu c t (ILOổ ứ ộ ố ế
10
) nhanh chóng ch p nh n thu t ng “b o hi mấ ậ ậ ữ ả ể
xã h i”, đây là m c quan tr ng ghi nh n giá tr c a thu t ng này, m t thu t ngộ ố ọ ậ ị ủ ậ ữ ộ ậ ữ
di n đ t đ n gi n nh ng ph n ánh đ c nguy n v ng sâu s c nh t c a nhânễ ạ ơ ả ư ả ượ ệ ọ ắ ấ ủ
dân lao đ ng trên toàn th gi i. ộ ế ớ
Thu t ng “b o hi m xã h i” đ c hi u không gi ng nhau gi a các n cậ ữ ả ể ộ ượ ể ố ữ ướ
v m c đ ph m vi r ng h p c a nó. Tuy nhiên, ề ứ ộ ạ ộ ẹ ủ v c b n thì thu t ng nàyề ơ ả ậ ữ
đ c hi u v i nghĩa là s b o đ m an toàn c a xã h i dành cho thành viên c aượ ể ớ ự ả ả ủ ộ ủ
nó thông qua các quy trình c a h th ng công c ng, nh m gi i to nh ng lo âuủ ệ ố ộ ằ ả ả ữ
v kinh t và xã h i cho thành viên. Nói cách khác, nó góp ph n giúp các thànhề ế ộ ầ
viên trong xã h i và gia đình kh c ph c s suy gi m ho c m t ngu n thu nh pộ ắ ụ ự ả ặ ấ ồ ậ
th c t do m đau, thai s n, tai n n lao đ ng, b nh ngh nghi p, th t nghi p,ự ế ố ả ạ ộ ệ ề ệ ấ ệ
h trí, và t tu t; đ ng th i cung c p v d ch v y t , tr c p gia đình có conư ử ấ ồ ờ ấ ề ị ụ ế ợ ấ
nh . ỏ

Theo D. Pieters b o hi m xã h i đ c hi u v i t cách là m t t ch c đ cả ể ộ ượ ể ớ ư ộ ổ ứ ượ
hình thành v i m c đích h t ng gi a ng i v i ng i đ đ i phó v i s thi uớ ụ ỗ ươ ữ ườ ớ ườ ể ố ớ ự ế
h t thu nh p (ch ng h n nh thu nh p t ti n công lao đ ng), ho c nh ng t nụ ậ ẳ ạ ư ậ ừ ề ộ ặ ữ ổ
th t c th khác. ấ ụ ể
Sinfield thì đ ngh BHXH nên đ c đ nh nghĩa là m t c ch b o đ m an toànề ị ượ ị ộ ơ ế ả ả
toàn di n cho con ng i ch ng l i s m t mát v v t ch t. Quan đi m c aệ ườ ố ạ ự ấ ề ậ ấ ể ủ
Berghman cũng t ng t nh th , Berghman quan ni m r ng BHXH là m t cươ ự ư ế ệ ằ ộ ơ
ch b o h toàn di n cho con ng i ch ng l i nh ng t n th t v t ch t. ế ả ộ ệ ườ ố ạ ữ ổ ấ ậ ấ
Theo Giancarlo Perone b o hi m xã h i là m t h th ng bao g m nh ng l i íchả ể ộ ộ ệ ố ồ ữ ợ
và d ch v cung c p cho công dân khi c n thi t, b t k công dân đó làm côngị ụ ấ ầ ế ấ ể
vi c gì. ệ
9
Lu t B o hi m xã h i năm 1935 c a Hoa Kỳ (the Social Security Act of 1935)ậ ả ể ộ ủ
ch bao g m b n ch đ b o hi m là ch đ h u trí, t tu t, m t kh năng laoỉ ồ ố ế ộ ả ể ế ộ ư ử ấ ấ ả
đ ng, và th t nghi p. ộ ấ ệ
10
Vi t t t c a International Labour Organization. ế ắ ủ Giáo trình Lu t Lao đ ng cậ ộ ơ
b n ả 122
D i góc đ pháp lý, ướ ộ B o hi m xã h i là m t ch đ nh b o v ng i laoả ể ộ ộ ế ị ả ệ ườ
đ ng, s d ng ngu n ti n đóng góp c a ng i lao đ ng, ng i s d ng laoộ ử ụ ồ ề ủ ườ ộ ườ ử ụ
đ ng và đ c s tài tr , b o h c a Nhà n c nh m tr c p v t ch t choộ ượ ự ợ ả ộ ủ ướ ằ ợ ấ ậ ấ
ng i đ c b o hi m trong tr ng h p b gi m ho c m t thu nh p bình quânườ ượ ả ể ườ ợ ị ả ặ ấ ậ
do m đau, tai n n lao đ ng, b nh ngh nghi p, thai s n, h t tu i lao đ ngố ạ ộ ệ ề ệ ả ế ổ ộ
ho c khi ch t. ặ ế
C n phân bi t b o hi m xã h i v i m t s khái ni m có n i dung g n v i nóầ ệ ả ể ộ ớ ộ ố ệ ộ ầ ớ
nh : b o hi m th ng m i, an sinh xã h i, c u t xã h i v.v. . . .Khái ni m anư ả ể ươ ạ ộ ứ ế ộ ệ
sinh xã h i có ph m vi r ng h n so v i b o hi m xã h i, nh ng ch đ nh c b nộ ạ ộ ơ ớ ả ể ộ ữ ế ị ơ ả
c a h th ng an toàn xã h i bao g m: b o hi m xã h i, c u t xã h i, tr c pủ ệ ố ộ ồ ả ể ộ ứ ế ộ ợ ấ
gia đình, tr c p do các qu công c ng tài tr , qu d phòng và s b o v đ cợ ấ ỹ ộ ợ ỹ ự ự ả ệ ượ
gi i ch và các t ch c xã h i cung c p. Còn b o hi m th ng m i ch y uớ ủ ổ ứ ộ ấ ả ể ươ ạ ủ ế

mang tính ch t t nguy n, quan h b o hi m xu t hi n trên c s h p đ ng b oấ ự ệ ệ ả ể ấ ệ ơ ở ợ ồ ả
hi m, ph m vi đ i t ng tham gia b o hi m nhà n c r ng h n so v i b oể ạ ố ượ ả ể ướ ộ ơ ớ ả
hi m xã h i ( g m m i cá nhân, t ch c), m c h ng b o hi m đ c đ xu tể ộ ồ ọ ổ ứ ứ ưở ả ể ượ ề ấ
trên c s m c tham gia b o hi m và h u qu x y ra. ơ ở ứ ả ể ậ ả ả
3. M c đích c a B o hi m xã h i ụ ủ ả ể ộ
B o hi m xã h i có m c tiêu r ng h n s phòng ng a hay tr giúp v tả ể ộ ụ ộ ơ ự ừ ợ ậ
ch t trong nh ng tr ng h p c n thi t, mà nó còn là s đáp ng nh ng nhu c u,ấ ữ ườ ợ ầ ế ự ứ ữ ầ
nh ng mong c c a loài ng i mu n đ c b o đ m an toàn trong cu c s ngữ ướ ủ ườ ố ượ ả ả ộ ố
theo nghĩa r ng nh t. ộ ấ
M c đích ch y u c a BHXH là t o cho m i cá nhân và gia đình h m tụ ủ ế ủ ạ ọ ọ ộ
ni m tin v ng ch c r ng m c s ng và đi u ki n s ng c a h , trong m t ch ngề ữ ứ ằ ứ ố ề ệ ố ủ ọ ộ ừ
m c có th , không b suy gi m đáng k b i b t kỳ h u qu kinh t hay xã h iự ể ị ả ể ở ấ ậ ả ế ộ
nào.
BHXH không ch bao g m vi c đáp ng nh ng nhu c u phát sinh khi lâm vàoỉ ồ ệ ứ ữ ầ
tình tr ng khó khăn túng thi u, mà tr c h t nó nh m phòng ng a nh ng r i roạ ế ướ ế ằ ừ ữ ủ
có th x y ra, đ ng th i giúp đ cho cá nhân và gia đình có đ c s t đi uể ả ồ ờ ỡ ượ ự ự ề
ch nh t t nh t có th đ c khi h đ i m t v i s đau m, tàn t t và nh ng hoànỉ ố ấ ể ượ ọ ố ặ ớ ự ố ậ ữ
c nh khó khăn khác không th ngăn ng a đ c. Vì v y, BHXH yêu c u khôngả ể ừ ượ ậ ầ
ch ti n m t, mà còn là nh ng d ch v xã h i, d ch v y t v i m t ph m vi r ngỉ ề ặ ữ ị ụ ộ ị ụ ế ớ ộ ạ ộ
l n. ớ
BHXH ho t đ ng và phát tri n b i vì nó ph n ánh đ c nhu c u c a toàn thạ ộ ể ở ả ượ ầ ủ ể
nhân lo i. M i ng òi trong m i th i đ i l ch s không ngo i tr ai đ u đ i m tạ ọ ư ọ ờ ạ ị ử ạ ừ ề ố ặ
v i nh ng đi u không may x y đ n trong cu c s ng nh tình tr ng th t ớ ữ ề ả ế ộ ố ư ạ ấ Giáo
trình Lu t Lao đ ng c b n ậ ộ ơ ả 123
nghi p, m đau, tai n n lao đ ng, s tàn t t, cái ch t và tu i già. B i v y,ệ ố ạ ộ ự ậ ế ổ ở ậ
BHXH là m t ch ng trình b n m u thi t k nh m kh c ph c và h n chộ ươ ả ẫ ế ế ằ ắ ụ ạ ế
nh ng đi u không may m n đó. ữ ề ắ
Kho n 1 Đi u 140 B lu t Lao đ ng n c ta (đã đ c s a đ i, b sungả ề ộ ậ ộ ướ ượ ử ổ ổ
11
) đã

nêu rõ “Nhà n c quy đ nh chính sách b o hi m xã h i nh m t ng b c mướ ị ả ể ộ ằ ừ ướ ở
r ng và nâng cao vi c b o đ m v t ch t, chăm sóc, ph c h i s c kho , gópộ ệ ả ả ậ ấ ụ ồ ứ ẻ
ph n n đ nh đ i s ng cho ng i lao đ ng và gia đình trong các tr ng h pầ ổ ị ờ ố ườ ộ ườ ợ
ng i lao đ ng m đau, thai s n, h t tu i lao đ ng, ch t, b tai n n lao đ ng,ườ ộ ố ả ế ổ ộ ế ị ạ ộ
b nh ngh nghi p, th t nghi p, g p r i ro ho c các khó khăn khác”. ệ ề ệ ấ ệ ặ ủ ặ
4. L c s ra đ i ch ng trình B o hi m xã h i ượ ử ờ ươ ả ể ộ
Ch ng trình BHXH b t bu c c p qu c gia đ u tiên đ c thi t l p ươ ắ ộ ở ấ ố ầ ượ ế ậ ở
n c Đ c d i th i th t ng Otto von Bismarck. C th ch ng trình b oướ ứ ướ ờ ủ ướ ụ ể ươ ả
hi m y t thi t l p năm 1883, ch ng trình v ti n b i th ng cho công nhânể ế ế ậ ươ ề ề ồ ườ
năm 1884, ch ng trình tr c p h u trí và tr c p tàn t t năm 1889. M u hìnhươ ợ ấ ư ợ ấ ậ ẫ
này c a Đ c ngay sau đó đ c Áo và Hungary áp d ng. ủ ứ ượ ụ
Th i b y gi , vài n c Châu Âu đã di n ra nhi u cu c th o lu n, tranhờ ấ ờ ở ướ ễ ề ộ ả ậ
cãi v ch ng trình này. Ng i thì cho r ng BHXH không nên b t bu c mà chề ươ ườ ằ ắ ộ ỉ
nên là lo i hình t nguy n và đ c bao c p, ý ki n khác thì ng h m t hạ ự ệ ượ ấ ế ủ ộ ộ ệ
th ng b o hi m b t bu c. ố ả ể ắ ộ
Anh qu c ch p thu n ch ng trình b o hi m y t b t bu c trên toàn qu cố ấ ậ ươ ả ể ế ắ ộ ố
vào năm 1911, tuy nhiên mãi đ n năm 1948 thì ch ng trình này m i đ c tri nế ươ ớ ượ ể
khai th c hi n m t cách m nh m . ự ệ ộ ạ ẽ
Sau năm 1920, ch ng trình BHXH b t bu c nhanh chóng đ c ch p nh n ươ ắ ộ ượ ấ ậ ở
h u h t các n c Châu Âu và Tây Bán C u. Trong vi c sáng t o ra ch ng trìnhầ ế ướ ầ ệ ạ ươ
BHXH thì H p ch ng qu c Hoa Kỳ t t t i phía sau so v i Châu Âu, mãi đ nợ ủ ố ụ ạ ớ ế
năm 1935 Hoa Kỳ m i thông qua đ c Lu t B o hi m xã h i (có ng i g i làớ ượ ậ ả ể ộ ườ ọ
Lu t phúc l i xã h i). Đ c bi t là giai đo n t sau th chi n th hai đ n nay, hậ ợ ộ ặ ệ ạ ừ ế ế ứ ế ệ
th ng BHXH b t bu c v i nhi u ch ng trình thi t th c đ c Chính ph nhi uố ắ ộ ớ ề ươ ế ự ượ ủ ề
n c quan tâm, vì th h th ng BHXH đã phát tri n m nh m và tr i r ng kh pướ ế ệ ố ể ạ ẽ ả ộ ắ
th gi i đáp ng đ c ph n l n nhu c u c a nhân dân. ế ớ ứ ượ ầ ớ ầ ủ
5. Nh ng đ c tr ng c a b o hi m xã h i ữ ặ ư ủ ả ể ộ
H th ng b o hi m xã h i các n c khác nhau có nhi u đi m khác bi tệ ố ả ể ộ ở ướ ề ể ệ
nhau, tuy v y đ u có nh ng nét chung sau : ậ ề ữ
- Tài chính c a b o hi m xã h i là do s đóng góp c a hai bên: ng i laoủ ả ể ộ ự ủ ườ

đ ng và ng i s d ng lao đ ng, ngoài ra còn có s h tr c a Nhà n c. ộ ườ ử ụ ộ ự ỗ ợ ủ ướ
11
Ngày 02/4/2002 Qu c h i n c ta đã thông qua Lu t s a đ i, b sung m tố ộ ướ ậ ử ổ ổ ộ
s Đi u c a B lu t Lao đ ng, và Lu t s a đ i, b sung này có hi u l c k tố ề ủ ộ ậ ộ ậ ử ổ ổ ệ ự ể ừ
ngày 01/01/2003. Giáo trình Lu t Lao đ ng c b n ậ ộ ơ ả 124
-V nguyên t c vi c tham gia b o hi m xã h i là b t bu c tr m t s ngo iề ắ ệ ả ể ộ ắ ộ ừ ộ ố ạ
l . ệ
- S ti n đ c các bên đóng góp đ c t p h p thành m t lo i qu riêng dùngố ề ượ ượ ậ ợ ộ ạ ỹ
đ chi tr tr c p nh ng ch chi đ i v i nh ng tr ng h p c n b o hi m xã h i.ể ả ợ ấ ư ỉ ố ớ ữ ườ ợ ầ ả ể ộ
s ti n nhàn r i đ c đ u t đ làm tăng thêm ngu n qu . ố ề ỗ ượ ầ ư ể ồ ỹ
6. Các nguyên t c c a b o hi m xã h i ắ ủ ả ể ộ
a. Nhà n c th ng nh t qu n lý b o hi m xã h i ướ ố ấ ả ả ể ộ
N i dung c a nguyên t c này th hi n vi c Nhà n c tr c ti p t ch c, chộ ủ ắ ể ệ ở ệ ướ ự ế ổ ứ ỉ
đ o và qu n lý toàn b s nghi p b o hi m xã h i thông qua vi c ban hành phápạ ả ộ ự ệ ả ể ộ ệ
lu t quy đ nh các ch đ b o hi m xã h i, và ki m tra vi c th c hi n các quyậ ị ế ộ ả ể ộ ể ệ ự ệ
đ nh đó. ị
B o hi m xã h i là m t chính sách l n, nó nh h ng đ n nhi u m t c a đ iả ể ộ ộ ớ ả ưở ế ề ặ ủ ờ
s ng xã h i. Do v y, Nhà n c luôn d a vào đi u ki n kinh t - xã h i c a đ tố ộ ậ ướ ự ề ệ ế ộ ủ ấ
n c trong t ng giai đo n mà quy đ nh chính sách qu c gia v b o hi m xã h iướ ừ ạ ị ố ề ả ể ộ
cho phù h p v i th c ti n c a đ t n c. Bên c nh vi c quy đ nh ch đ b oợ ớ ự ễ ủ ấ ướ ạ ệ ị ế ộ ả
hi m xã h i đ i v i viên ch c Nhà n c và nh ng ng i làm công ăn l ng,ể ộ ố ớ ứ ướ ữ ườ ươ
Nhà n c khuy n khích phát tri n các hình th c b o hi m xã h i khác đ i v iướ ế ể ứ ả ể ộ ố ớ
ng i lao đ ng. ườ ộ
Vi c Nhà n c th ng nh t t ch c và qu n lý toàn b s nghi p b o hi mệ ướ ố ấ ổ ứ ả ộ ự ệ ả ể
xã h i không ph i là lo i b s tham gia c a qu n chúng lao đ ng. v i t cách làộ ả ạ ỏ ự ủ ầ ộ ớ ư
ng i đ i di n cho t p th nh ng ng i lao đ ng, công đoàn trung ng đ cườ ạ ệ ậ ể ữ ườ ộ ươ ượ
quy n tham gia v i chính ph trong các v n đ : xây d ng đi u l , thành l p hề ớ ủ ấ ề ự ề ệ ậ ệ
th ng t ch c b o hi m xã h i, ban hành quy ch v t ch c, ho t đ ng c aố ổ ứ ả ể ộ ế ề ổ ứ ạ ộ ủ
qu b o hi m xã h i. Các công đoàn đ a ph ng và c s tham gia cùng v i cácỹ ả ể ộ ị ươ ơ ở ớ
c p chính quy n và ng i s d ng lao đ ng trong vi c th c hi n và giám sátấ ề ườ ử ụ ộ ệ ự ệ

vi c th c hi n các ch đ b o hi m xã h i. ệ ự ệ ế ộ ả ể ộ
b. Th c hi n b o hi m xã h i d a trên c s phân ph i theo lao đ ng, l yự ệ ả ể ộ ự ơ ở ố ộ ấ
s đông bù s ít ố ố
B o hi m xã h i là m t trong các hình th c phân ph i t ng s n ph m qu cả ể ộ ộ ứ ố ổ ả ẩ ố
dân nên vi c th c hi n b o hi m xã h i ph i ph i d a trên nguyên t c phânệ ự ệ ả ể ộ ả ả ự ắ
ph i theo lao đ ng. Có nghĩa là m c tr c p, th i gian h ng tr c p... s căn cố ộ ứ ợ ấ ờ ưở ợ ấ ẽ ứ
vào th i gian đóng góp b o hi m xã h i dài hay ng n, m c ti n l ng cao hayờ ả ể ộ ắ ứ ề ươ
th p, vi c m t s c lao đ ng nhi u hay ít. Tuy nhiên, vì là m t trong nh ng lĩnhấ ệ ấ ứ ộ ề ộ ữ
v c thu c b o đ m xã h i, nên bên c nh nguyên t c phân ph i theo lao đ ng cònự ộ ả ả ộ ạ ắ ố ộ
ph i th c hi n nguyên t c t ng tr , l y s đông bù s ít. Có nh v y m i đ tả ự ệ ắ ươ ợ ấ ố ố ư ậ ớ ạ
đ c ý nghĩa xã h i và nhân văn c a b o hi m xã h i. ượ ộ ủ ả ể ộ Giáo trình Lu t Laoậ
đ ng c b n ộ ơ ả 125
c. Th c hi n b o hi m xã h i cho m i tr ng h p gi m ho c m t khự ệ ả ể ộ ọ ườ ợ ả ặ ấ ả
năng lao đ ng và cho m i ng i lao đ ng ộ ọ ườ ộ
Nguyên t c này đ m b o cho ng i lao đ ng dù làm vi c trong thành ph nắ ả ả ườ ộ ệ ầ
kinh t nào khi h i đ nh ng đi u ki n, d u hi u phát sinh quan h b o hi m xãế ộ ủ ữ ề ệ ấ ệ ệ ả ể
h i thì đ u đ c h ng quy n l i v b o hi m xã h i không phân bi t gi iộ ề ượ ưở ề ợ ề ả ể ộ ệ ớ
tính, tu i tác v.v. . . . M t khác, nó th hi n đ c ý nghĩa xã h i c a b o hi mổ ặ ể ệ ượ ộ ủ ả ể
xã h i là b o hi m xã h i áp d ng r ng rãi cho m i ng i lao đ ng mà không cóộ ả ể ộ ụ ộ ọ ườ ộ
s phân bi t nào. Tuy nhiên, vi c quy đ nh s l ng các ch đ b o hi m xã h iự ệ ệ ị ố ượ ế ộ ả ể ộ
nhi u hay ít còn ph thu c vào đi u ki n kinh t - xã h i c th c a đ t n c. ề ụ ộ ề ệ ế ộ ụ ể ủ ấ ướ
d. B o đ m tính n đ nh và liên l c c a quan h b o hi m xã h i ả ả ổ ị ụ ủ ệ ả ể ộ
Trong c ch th tr ng, Ng i lao đ ng có th làm vi c cho m t ho c nhi uơ ế ị ườ ườ ộ ể ệ ộ ặ ề
ng i s d ng lao đ ng khác nhau. Do đó, s bi n đ ng c a quan h lao đ ng làườ ử ụ ộ ự ế ộ ủ ệ ộ
đi u không th tránh kh i. Tuy v y, ph i b o đ m tính th ng nh t và liên t cề ể ỏ ậ ả ả ả ố ấ ụ
v th i gian c a c h th ng b o hi m xã h i. n u vi ph m nguyên t c này sề ờ ủ ả ệ ố ả ể ộ ế ạ ắ ẽ
d n đ n phá v quan h trong b o hi m xã h i. Chính sách b o hi m xã h i làẫ ế ỡ ệ ả ể ộ ả ể ộ
th ng nh t, song ph i đ m b o m t m t ng i lao đ ng đ c di chuy n laoố ấ ả ả ả ộ ặ ườ ộ ượ ể
đ ng d dàng, m t khác l i khuy n khích đ c s n đ nh đ i ngũ lao đ ng. ộ ễ ặ ạ ế ượ ự ổ ị ộ ộ
7. Các bên trong quan h b o hi m xã h i ệ ả ể ộ

Các bên trong quan h b o hi m xã h i ệ ả ể ộ (còn g i là thành viên tham gia quanọ
h b o hi m xã h i) ệ ả ể ộ bao g m: ng i th c hi n b o hi m, ng i tham gia b oồ ườ ự ệ ả ể ườ ả
hi m và ng i đ c b o hi m. ể ườ ượ ả ể
- Ng i th c hi n b o hi m ườ ự ệ ả ể
Ng i th c hi n b o hi m là ng i đ i di n cho c quan b o hi m xã h iườ ự ệ ả ể ườ ạ ệ ơ ả ể ộ
do Nhà n c thành l p. H th ng c quan b o hi m xã h i đ c thành l pướ ậ ệ ố ơ ả ể ộ ượ ậ
th ng nh t t trung ng đ n đ a ph ng. Ho t đ ng c a c quan b o hi m xãố ấ ừ ươ ế ị ươ ạ ộ ủ ơ ả ể
h i đ c Nhà n c giám sát, ki m tra ch t ch . C quan b o hi m xã h i ch uộ ượ ướ ể ặ ẽ ơ ả ể ộ ị
trách nhi m tr c Nhà n c v vi c th c hi n b o hi m xã h i đ i v i ng iệ ướ ướ ề ệ ự ệ ả ể ộ ố ớ ườ
lao đ ng theo quy đ nh c a pháp lu t, đ ng th i ch u trách nhi m v v t ch tộ ị ủ ậ ồ ờ ị ệ ề ậ ấ
đ i v i ng i đ c b o hi m khi h h i đ đi u ki n đ c h ng b o hi mố ớ ườ ượ ả ể ọ ộ ủ ề ệ ượ ưở ả ể
xã h i. ộ
- Ng i tham gia b o hi m xã h i ườ ả ể ộ
Ng i tham gia b o hi m xã h i theo quy đ nh c a pháp lu t là ng i sườ ả ể ộ ị ủ ậ ườ ử
d ng lao đ ng, ng i lao đ ng, và trong m t ch ng m c nào đó là Nhà n c.ụ ộ ườ ộ ộ ừ ự ướ
Ng i tham gia b o hi m xã h i có nghĩa v đóng góp phí b o hi m xã h i đườ ả ể ộ ụ ả ể ộ ể
b o hi m cho mình ho c cho ng i khác đ c b o hi m xã h i. ả ể ặ ườ ượ ả ể ộ
- Ng i đ c b o hi m xã h i Giáo trình Lu t Lao đ ng c b n ườ ượ ả ể ộ ậ ộ ơ ả 126
Ng i đ c b o hi m xã h i là ng i lao đ ng ho c thành viên gia đình hườ ượ ả ể ộ ườ ộ ặ ọ
khi h i đ các đi u ki n b o hi m xã h i theo quy đ nh c a pháp lu t. ộ ủ ề ệ ả ể ộ ị ủ ậ
* Các bên trong quan h b o hi m xã h i có m i quan h m t thi t v i nhau.ệ ả ể ộ ố ệ ậ ế ớ
Đi u này th hi n vi c th c hi n quy n và nghĩa v c a các bên đ c đ tề ể ệ ở ệ ự ệ ề ụ ủ ượ ặ
trong m i quan h th ng nh t v i nhau. ố ệ ố ấ ớ
8- Đ i t ng áp d ng ch đ b o hi m xã h i ố ượ ụ ế ộ ả ể ộ
Đ i t ng đ c h ng các ch đ b o hi m xã h i chính là ng i lao đ ng.ố ượ ượ ưở ế ộ ả ể ộ ườ ộ
Tuy v y, vi c áp d ng ch đ b o hi m xã h i t ng n c r t khác nhau. Cóậ ệ ụ ế ộ ả ể ộ ở ừ ướ ấ
n c ch th c hi n b o hi m xã h i đ i v i ng i làm công ăn l ng. có n cướ ỉ ự ệ ả ể ộ ố ớ ườ ươ ướ
l i áp d ng cho c b máy công ch c Nhà n c. Nh ng xu h ng chung là mạ ụ ả ộ ứ ướ ư ướ ở
r ng d n đ i t ng b o hi m xã h i đ i v i t t c ng i lao đ ng trong cácộ ầ ố ượ ả ể ộ ố ớ ấ ả ườ ộ
khu v c kinh t khác nhau. ự ế

Theo quy đ nh c a pháp lu t lao đ ng n c ta, ch đ b o hi m xã h i b tị ủ ậ ộ ướ ế ộ ả ể ộ ắ
bu c đ c áp d ng cho các đ i t ng sau đây: ộ ượ ụ ố ượ
1. Ng i lao đ ng làm vi c theo h p đ ng lao đ ng có th i h n t đ 3 thángườ ộ ệ ợ ồ ộ ờ ạ ừ ủ
tr lên và h p đ ng lao đ ng không xác đ nh th i h n trong các doanh nghi p, cở ợ ồ ộ ị ờ ạ ệ ơ
quan, t ch c sau: ổ ứ
a) Doanh nghi p thành l p, ho t đ ng theo Lu t Doanh nghi p nhà n c; ệ ậ ạ ộ ậ ệ ướ
b) Doanh nghi p thành l p, ho t đ ng theo Lu t Doanh nghi p; ệ ậ ạ ộ ậ ệ
c) Doanh nghi p thành l p, ho t đ ng theo Lu t Đ u t n c ngoài t i Vi tệ ậ ạ ộ ậ ầ ư ướ ạ ệ
Nam;
d) Doanh nghi p c a t ch c chính tr , t ch c chính tr - xã h i; ệ ủ ổ ứ ị ổ ứ ị ộ
đ) H s n xu t, kinh doanh cá th , t h p tác. ộ ả ấ ể ổ ợ
e) Các c quan hành chính, s nghi p, t ch c chính tr , t ch c chính tr - xãơ ự ệ ổ ứ ị ổ ứ ị
h i, t ch c chính tr - xã h i ngh nghi p, t ch c xã h i ngh nghi p, t ch cộ ổ ứ ị ộ ề ệ ổ ứ ộ ề ệ ổ ứ
xã h i khác, l c l ng vũ trang; ộ ự ượ
g) C s bán công, dân l p, t nhân thu c các ngành văn hóa, y t , giáo d c,ơ ở ậ ư ộ ế ụ
đào t o, khoa h c, th d c th thao và các ngành s nghi p khác; ạ ọ ể ụ ể ự ệ
h) Tr m y t xã, ph ng, tr tr n; ạ ế ườ ị ấ
i) C quan, t ch c n c ngoài ho c t ch c qu c t t i Vi t Nam, trơ ổ ứ ướ ặ ổ ứ ố ế ạ ệ ừ
tr ng h p Đi u c qu c t mà C ng hòa xã h i ch nghĩa Vi t Nam ký k tườ ợ ề ướ ố ế ộ ộ ủ ệ ế
ho c tham gia có quy đ nh khác. ặ ị
k) Các t ch c khác có s d ng lao đ ng. ổ ứ ử ụ ộ
2. Cán b , công ch c, viên ch c theo Pháp l nh cán b , công ch c. ộ ứ ứ ệ ộ ứ
3. Ng i lao đ ng, xã viên làm vi c và h ng ti n công theo h p đ ng laoườ ộ ệ ưở ề ợ ồ
đ ng t đ 3 tháng tr lên trong các h p tác xã thành l p, ho t đ ng theo Lu tộ ừ ủ ở ợ ậ ạ ộ ậ
H p tác xã. ợ Giáo trình Lu t Lao đ ng c b n ậ ộ ơ ả 127
4. Ng i lao đ ng làm vi c và h ng ti n l ng, ti n công theo h p đ ngườ ộ ệ ưở ề ươ ề ợ ồ
lao đ ng t đ 3 tháng tr lên trong các doanh nghi p nông nghi p, lâm nghi p,ộ ừ ủ ở ệ ệ ệ
ng nghi p, diêm nghi p. ư ệ ệ
Ng i lao đ ng làm vi c t i các doanh nghi p, c quan, t ch c trên làmườ ộ ệ ạ ệ ơ ổ ứ
vi c theo h p đ ng lao đ ng có th i h n d i 3 tháng, khi h t h n h p đ ng laoệ ợ ồ ộ ờ ạ ướ ế ạ ợ ồ

đ ng mà ng i lao đ ng ti p t c làm vi c ho c giao k t h p đ ng lao đ ng m iộ ườ ộ ế ụ ệ ặ ế ợ ồ ộ ớ
đ i v i doanh nghi p, t ch c, cá nhân đó thì ph i tham gia b o hi m xã h i b tố ớ ệ ổ ứ ả ả ể ộ ắ
bu c. ộ
Ng i lao đ ng thu c các đ i t ng nêu trên đi h c, th c t p, công tác, đi uườ ộ ộ ố ượ ọ ự ậ ề
d ng trong và ngoài n c mà v n h ng ti n l ng ho c ti n công thì cũngưỡ ướ ẫ ưở ề ươ ặ ề
thu c đ i t ng th c hi n b o hi m xã h i b t bu c. ộ ố ượ ự ệ ả ể ộ ắ ộ
Đ i v i ng i lao đ ng làm vi c t i các doanh nghi p nông nghi p, lâmố ớ ườ ộ ệ ạ ệ ệ
nghi p, ng nghi p, diêm nghi p đã th c hi n giao khoán đ t có quy đ nh riêng."ệ ư ệ ệ ự ệ ấ ị
9. Các lo i hình b o hi m xã h i ạ ả ể ộ
n c ta có hai lo i hình b o hi m xã h i là: b o hi m xã h i b t bu c vàỞ ướ ạ ả ể ộ ả ể ộ ắ ộ
b o hi m xã h i t nguy n. ả ể ộ ự ệ
a - Lo i hình b o hi m xã h i b t bu c ạ ả ể ộ ắ ộ
Lo i hình b o hi m xã h i b t bu c đ c áp d ng đ i v i doanh nghi p,ạ ả ể ộ ắ ộ ượ ụ ố ớ ệ
c quan, t ch c có s d ng lao đ ng làm vi c theo h p đ ng lao đ ng có th iơ ổ ứ ử ụ ộ ệ ợ ồ ộ ờ
h n t đ ba tháng tr lên và h p đ ng lao đ ng không xác đ nh th i h n. ạ ừ ủ ở ợ ồ ộ ị ờ ạ
í nh ng doanh nghi p, c quan, t ch c này, ng i s d ng lao đ ng,Ơ ữ ệ ơ ổ ứ ườ ử ụ ộ
ng i lao đ ng ph i đóng b o hi m xã h i theo quy đ nh t i Đi u 149 c a Bườ ộ ả ả ể ộ ị ạ ề ủ ộ
lu t lao đ ng và ng i lao đ ng đ c h ng các ch đ tr c p b o hi m xãậ ộ ườ ộ ượ ưở ế ộ ợ ấ ả ể
h i m đau, tai n n lao đ ng, b nh ngh nghi p, thai s n, h u trí và t tu t. ộ ố ạ ộ ệ ề ệ ả ư ử ấ
b - Lo i hình b o hi m xã h i t nguy n ạ ả ể ộ ự ệ
Đ i v i ng i lao đ ng làm vi c theo h p đ ng lao đ ng có th i h n d iố ớ ườ ộ ệ ợ ồ ộ ờ ạ ướ
ba tháng thì các kho n b o hi m xã h i đ c tính vào ti n l ng do ng i sả ả ể ộ ượ ề ươ ườ ử
d ng lao đ ng tr theo quy đ nh c a Chính ph , đ ng i lao đ ng tham gia b oụ ộ ả ị ủ ủ ể ườ ộ ả
hi m xã h i theo lo i hình t nguy n ho c t lo li u v b o hi m. ể ộ ạ ự ệ ặ ự ệ ề ả ể
Khi h t h n h p đ ng lao đ ng mà ng i lao đ ng ti p t c làm vi c ho cế ạ ợ ồ ộ ườ ộ ế ụ ệ ặ
giao k t h p đ ng lao đ ng m i, thì áp d ng ch đ b o hi m xã h i b t bu c.ế ợ ồ ộ ớ ụ ế ộ ả ể ộ ắ ộ
Giáo trình Lu t Lao đ ng c b n ậ ộ ơ ả 128