ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRUNG TÂM ĐÀO TẠO, BỒI DƯỠNG GIẢNG VIÊN LÝ LUẬN CHÍNH TRỊ

NGUYỄN THỊ THỌ

Phát triển làng nghề ở huyện Từ Liêm trong tiến
trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá nông nghiệp,
nông thôn

LUẬN VĂN THẠC SỸ

Người hướng dẫn: PGS.TS. Lê Danh Tốn

Hà nội - 2005


MỤC LỤC

Mở đầu.................................................................................................................
Chƣơng
1.

2

Phát triển làng nghề trong tiến trình công nghiệp hoá, hiện
đại hoá nông nghiệp, nông thôn: Những vấn đề lý luận chung
và
kinh
nghiệm
của
phƣơng........................................

một

số

địa

7

1.1. Lý luận chung về làng nghề và phát triển làng nghề trong
tiến trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá nông nghiệp, nông
thôn...........................................................................................

7

1.2. Kinh nghiệm phát triển làng nghề ở một số địa phương.......... 29
Chƣơng

Thực trạng phát triển làng nghề ở huyện Từ Liêm trong tiến

2.

trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá nông nghiệp, nông
thôn..................................................................................................

37

2.1. Điều kiện tự nhiên, kinh tế – xã hội của huyện Từ Liêm và
ảnh hưởng của nó đối với phát triển làng 37
nghề.........................

2.2. Tình hình phát triển làng nghề ở huyện Từ Liêm..................... 43
2.3. Nhận xét đánh giá chung về tình hình phát triển làng nghề ở
huyện Từ Liêm trong tiến trình công nghiệp hoá, hiện đại
hoá

nông

nghiệp,

nông 61

thôn............................................................
Chƣơng
3.

Quan điểm định hƣớng và giải pháp chủ yếu nhằm phát triển
làng nghề ở huyện Từ Liêm trong thời gian tới.................................. 73

3.1. Bối cảnh mới và tác động của nó đối với sự phát triển của
các
làng
nghề
ở
Liêm......................................................

huyện

Từ 73

3.2. Quan điểm định hướng phát triển làng nghề............................ 77

3.3. Giải pháp chủ yếu phát triển làng nghề.................................... 85


Kết luận................................................................................................................ 99
Danh mục tài liệu tham khảo............................................................................. 100


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Đất nước đang trong quá trình đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá.
Công nghiệp hoá, hiện đại hoá nông nghiệp, nông thôn là một trong những
nhiệm vụ quan trọng hàng đầu của công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước.
Mục tiêu tổng quát và lâu dài của công nghiệp hoá hiện đại hoá nông nghiệp,
nông thôn là xây dựng một nền nông nghiệp sản xuất hàng hoá lớn, hiệu quả
và bền vững, có năng suất, chất lượng và sức cạnh tranh cao trên cơ sở ứng
dụng các thành tựu khoa học, công nghệ tiên tiến đáp ứng nhu cầu trong nước
và xuất khẩu, xây dựng nông thôn ngày càng giầu đẹp, công bằng, dân chủ,
văn minh, có cơ cấu kinh tế hợp lý, quan hệ sản xuất phù hợp, kết cấu hạ tầng
kinh tế - xã hội phát triển ngày càng hiện đại. Phát triển làng nghề là một
trong những nội dung chủ yếu của công nghiệp hoá, hiện đại hoá nông
nghiệp, nông thôn. Thực tế đã chứng minh vai trò quan trọng của làng nghề
trong quá trình thực hiện công nghiệp hoá, hiện đại hoá. Đó là việc góp phần
chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn theo hướng tăng dần tỷ trọng công
nghiệp và dịch vụ, tạo việc làm, tăng thu nhập cho người dân nông thôn, thu
hẹp khoảng cách giữa thành thị và nông thôn, xây dựng nông thôn mới…
Từ Liêm là một huyện ngoại thành của thủ đô Hà Nội. Vào đầu những
năm 1990 nông nghiệp chiếm tỷ trọng rất cao trong cơ cấu GDP của huyện
(khoảng 70%). Trong những năm gần đây có nhiều công trình kinh tế văn hoá
xã hội lớn của Thủ đô Hà Nội và cả nước được xây dựng trên đất Từ Liêm.
Quá trình đô thị hoá đang diễn ra mạnh mẽ ở huyện Từ Liêm đã tạo nhiều cơ

hội cho sự phát triển kinh tế - xã hội của huyện, đồng thời đã và đang đặt
huyện Từ Liêm trước những thách thức lớn lao. Một trong những thách thức
quan trọng là: một bộ phận đáng kể lao động nông thôn không còn đất canh
tác nhưng họ lại không có trình độ tay nghề thích ứng để chuyển sang những


ngành nghề mới, mức độ thu hút lao động của các cơ sở công nghiệp, dịch vụ
đóng trên địa bàn huyện còn thấp. Quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hóa
nông nghiệp, nông thôn của huyện Từ Liêm gặp nhiều khó khăn.
Trong bối cảnh ấy phát triển làng nghề là nhu cầu cấp thiết nhằm đẩy
mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá nông nghiệp, nông thôn đồng thời giải
quyết việc làm, nâng cao đời sống cho dân cư nông thôn ở huyện Từ Liêm.
Tuy nhiên, do nhiều nguyên nhân chủ quan và khách quan, các làng nghề ở
huyện Từ Liêm còn chưa phát triển, còn gặp nhiều khó khăn trong hoạt động
sản xuất kinh doanh vì vậy đã hạn chế vai trò của nó trong việc chuyển dịch
cơ cấu kinh tế nông thôn. Để làng nghề ở Huyện Từ Liêm thực sự đóng vai
trò quan trọng trong tiến trình công nghiệp hoá, hiện đại hóa nông nghiệp,
nông thôn thì vấn đề cần thiết là phải nghiên cứu tìm ra các giải pháp nhằm
phát huy thế mạnh, khắc phục các hạn chế trên cơ sở đánh giá đúng thực
trạng, động thái và xu hướng vận động của nó. Với những yêu cầu đặt ra cả về
lý luận và thực tiễn như trên, việc tìm hiểu và nghiên cứu vấn đề “Phát triển
làng nghề ở huyện Từ Liêm trong tiến trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá
nông nghiệp, nông thôn” là hết sức cần thiết và tôi chọn đó làm đề tài luận
văn tốt nghiệp của mình.
2. Tình hình nghiên cứu
Phát triển làng nghề ở nông thôn là vấn đề hết sức quan trọng cả về lý
luận và thực tiễn nên đã thu hút được nhiều nhà nghiên cứu quan tâm. Đến
nay đã có nhiều công trình khoa học được công bố như:
- “Làng nghề thủ công truyền thống Việt Nam” của Bùi Văn Vượng.
NXB. Văn hoá dân tộc, Hà Nội, 1998.

- “Bảo tồn và phát triển các làng nghề trong quá trình công nghiệp hoá”
của Tiến sỹ Dương Bá Phượng, NXB. Khoa học Xã hội, 2001.


- Chuyên đề “Phát triển làng nghề thủ công nghiệp Hà Nội giai đoạn
2001 - 2010” ,Phòng quản lý công nghiệp ngoài quốc doanh - Sở Công
nghiệp Hà Nội, năm 2000.
- “Phát triển làng nghề truyền thống trong quá trình công nghiệp hoá,
hiện đại hoá ở vùng ven Thủ đô Hà Nội” của Tiến sỹ Mai Thế Hởn, Tạp chí
Khoa học công nghệ môi trường, số 5 /1999.
- “Làng nghề truyền thống trong quá trinh công nghiệp hoá, hiện đại
hoá” của Tiến sỹ Trần Minh Yến. NXB. Khoa học Xã hội, năm 2004.
Ngoài ra còn có nhiều đề tài, bài báo khác cũng đề cập đến vấn đề làng
nghề nói chung và làng nghề Hà Nội nói riêng. Tuy nhiên chưa có một công
trình nào nghiên cứu một cách hệ thống về phát triển làng nghề ở huyện Từ
Liêm trong tiến trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của luận văn
* Mục đích
Mục đích của luận văn là đánh giá đúng thực trạng làng nghề ở huyện
Từ Liêm. Từ đó đề xuất những giải pháp chủ yếu nhằm phát triển làng nghề
của huyện trong tiến trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá nông nghiệp, nông
thôn.
* Nhiệm vụ
Để thực hiện được mục đích trên đề tài tập trung giải quyết những
nhiệm vụ sau:
- Hệ thống hoá những vấn đề lý luận cơ bản về làng nghề.
- Phân tích, đánh giá thực trạng phát triển làng nghề ở huyện Từ Liêm.
- Đề xuất một số giải pháp chủ yếu nhằm phát triển làng nghề ở huyện
Từ Liêm trong quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá nông nghiệp, nông
thôn.

4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu


* Đối tượng nghiên cứu:
Đề tài nghiên cứu dưới góc độ kinh tế chính trị sự phát triển làng nghề
ở huyện Từ Liêm trong tiến trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá nông nghiệp,
nông thôn.
* Phạm vi nghiên cứu:
Nghiên cứu sự phát triển của làng nghề ở huyện Từ Liêm trong thời kỳ
đổi mới, đặc biệt là trong những năm gần đây.
5. Phƣơng pháp nghiên cứu
Trong quá trình nghiên cứu luận văn đã sử dụng phương pháp duy vật
biện chứng và duy vật lịch sử. Ngoài ra, luận văn còn chú trọng đến các
phương pháp nghiên cứu khác như: phân tích và tổng hợp, so sánh đối chiếu,
thống kê kinh tế, điều tra thực tế, phân tích dự báo…
6. Những đóng góp và ý nghĩa của luận văn
* Những đóng góp của luận văn:
- Hệ thống hoá một số vấn đề lý luận cơ bản về làng nghề và phát triển
làng nghề trong tiến trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá nông nghiệp, nông thôn.
- Phân tích kinh nghiệm của một số địa phương điển hình về phát triển
làng nghề.
- Phân tích, đánh giá một cách toàn diện thực trạng phát triển làng nghề
ở huyện Từ Liêm trong tiến trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá nông nghiệp,
nông thôn.
- Đề xuất những giải pháp chủ yếu , có tính khả thi nhằm phát triển
làng nghề ở huyện Từ Liêm trong thời gian tới.
* Ý nghĩa của luận văn


Góp thêm cơ sở khoa học vào việc hoạch định chính sách phát triển

làng nghề ở huyện Từ Liêm và các địa phương có điều kiện tương tự trong
tiến trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá nông nghiệp, nông thôn.
7. Kết cấu của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, luận văn
được kết cấu thành 3 chương:
Chương 1. Phát triển làng nghề trong tiến trình công nghiệp hoá, hiện
đại hoá nông nghiệp, nông thôn: Những vấn đề lý luận chung và kinh nghiệm
của một số địa phương.
Chương 2. Thực trạng phát triển làng nghề ở huyện Từ Liêm trong
tiến trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá nông nghiệp, nông thôn.
Chương 3. Quan điểm định hướng và giải pháp chủ yếu nhằm phát
triển làng nghề ở huyện Từ Liêm trong thời gian tới.


Chƣơng 1
PHÁT TRIỂN LÀNG NGHỀ TRONG TIẾN TRÌNH CÔNG NGHIỆP
HOÁ, HIỆN ĐẠI HOÁ NÔNG NGHIỆP, NÔNG THÔN: NHỮNG VẤN ĐỀ
LÝ LUẬN CHUNG VÀ KINH NGHIỆM CỦA MỘT SỐ ĐỊA PHƢƠNG

1.1. Lý luận chung về làng nghề và phát triển làng nghề trong tiến
trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá nông nghiệp, nông thôn
1.1.1. Khái niệm và phân loại làng nghề
1.1.1.1. Khái niệm:
* Nghề truyền thống
Nghề truyền thống là những nghề thủ công nghiệp được hình thành
tồn tại và phát triển lâu đời trong lịch sử, được sản xuất tập trung tại một vùng
hay một làng nào đó. Từ đó hình thành lên các làng nghề, phố nghề, xã nghề.
Đặc trưng cơ bản nhất của mỗi nghề truyền thống là phải có kỹ thuật
và công nghệ truyền thống, có các nghệ nhân và đội ngũ thợ lành nghề. Mỗi
nghề bao giờ cũng có ông tổ của nghề được dân làng ghi công ơn và thờ

phụng từ đời này sang đời khác.
Nghề truyền thống ở nước ta rất phong phú đa dạng, có những nghề đã
hình thành và tồn tại hàng trăm năm, nhiều sản phẩm đã từng nổi tiếng trong
nước và thế giới, ví dụ như:nghề gốm sứ Bát Tràng, nghề dệt tơ lụa Vạn
Phúc Hà Đông, nghề nấu rượu làng Vân… Những nghề truyền thống được
truyền trong phạm vi từng làng. Trong những làng có nghề truyền thống thì đa
số người dân biết làm nghề đó, ngoài ra họ còn có thể phát triển những nghề
khác nhưng những nghề này chiếm tỷ lệ nhỏ hơn nghề truyền thống.
Ngày nay với sự phát triển mạnh mẽ của khoa học và công nghệ việc
sản xuất các sản phẩm có tính truyền thống được hỗ trợ bởi quy trình công
nghệ mới với những vật liệu mới. Vì vậy khái niệm nghề truyền thống cũng


được mở rộng hơn. Khái niệm này có thể được hiểu là: Nghề truyền thống
bao gồm những nghề tiểu thủ công nghiệp xuất hiện từ lâu trong lịch sử, được
truyền từ đời này qua đời khác còn tồn tại đến ngày nay kể cả những nghề đã
được cải tiến hoặc sử dụng những loại máy móc hiện đại để hỗ trợ sản xuất
nhưng vẫn tuân thủ công nghệ truyền thống và sản phẩm của nó vẫn thể hiện
những nét văn hoá đặc sắc của dân tộc.
* Làng nghề
Đến nay vẫn còn có nhiều quan niệm khác nhau về làng nghề.
- Quan niệm thứ nhất: làng nghề là nơi mà hầu hết mọi người trong
làng đều hoạt động cho một nghề thủ công và lấy đó làm nghề sinh sống chủ
yếu.
- Quan niệm thứ hai: làng nghề là làng cổ truyền làm nghề thủ công, nhưng
không nhất thiết toàn bộ dân làng đều làm nghề thủ công. Người thợ thủ công nhiều
khi cũng là người làm nghề nông nhưng do yêu cầu chuyên môn hoá họ chuyển
sang sản xuất hàng thủ công ngay tại làng.
- Quan niệm thứ ba: làng nghề là trung tâm sản xuất thủ công, nó quy
tụ các nghệ nhân và nhiều hộ gia đình chuyên làm nghề truyền thống lâu đời

có sự liên kết hỗ trợ trong sản xuất, tiêu thụ sản phẩm theo kỉểu phường hội
và có cùng tổ nghề.
- Quan niệm thứ tư: làng nghề là những làng ở nông thôn có các ngành
nghề phi nông nghiệp chiếm ưu thế về số hộ, số lao động và số thu nhập so
với nghề nông.
Hiện nay, các địa phương khi xem xét, công nhận danh hiệu làng nghề
đều dựa trên các tiêu chí sau:
- Tỷ lệ hộ lao động làm nghề từ 40% trở lên.
- Giá trị sản xuất từ nghề đó chiếm khoảng 50% tổng thu nhập của các hộ.
- Đó có thể là nghề thủ công hoặc dịch vụ.


Từ các quan niệm trên cho thấy làng nghề là một thiết chế kinh tế - xã
hội ở nông thôn gắn liền với hai yếu tố “làng" và “nghề”.
Làng là khối dân cư ở nông thôn tồn tại trong một không gian địa lý
nhất định làm thành một đơn vị có đời sống riêng về nhiều mặt. Phần lớn các
làng xưa kia đều là nơi sản xuất nông nghiệp. Sau đó do yêu cầu cuộc sống
đòi hỏi ngày càng nhiều sản phẩm hơn vì vậy một số nghề phi nông nghiệp đã
xuất hiện, có các hộ vừa sản xuất nông nghiệp vừa làm nghề hoặc có hộ tách
khỏi nông nghiệp để chuyên sản xuất nghề. Dần dần nghề phi nông nghiệp đã
chiếm ưu thế. Phần lớn các nghề trong làng nghề thuộc lĩnh vực tiểu thủ công
nghiệp. Ngày nay, do sự phát triển của kinh tế hàng hoá đã xuất hiện nhiều
người chuyên làm dịch vụ cung cấp nguyên vật liệu và tiêu thụ sản phẩm cho
các hộ, các cơ sở sản xuất chuyên làm nghề thủ công, vì vậy nghề nghiệp
được mở rộng sang cả lĩnh vực buôn bán.
Như vậy yếu tố “nghề” trong làng nghề không nên hiểu là tất cả các
nghề tạo ra thu nhập, tạo việc làm nói chung mà “nghề” ở đây phải là những
nghề phi nông nghiệp.
Từ cách tiếp cận trên có thể rút ra khái niệm làng nghề như sau: Làng
nghề là những làng ở nông thôn có các ngành nghề phi nông nghiệp chiếm

ưu thế về số hộ, số lao động và tỷ trọng thu nhập so với nghề nông.
* Làng nghề truyền thống
Khái niệm làng nghề truyền thống được khái quát dựa trên hai khái
niệm làng nghề và nghề truyền thống được trình bày ở trên. Như vậy làng
nghề truyền thống trước hết là những làng nghề đã tồn tại và phát triển lâu đời
trong lịch sử, trong đó gồm có một hoặc nhiều nghề thủ công truyền thống, là
nơi qui tụ các nghệ nhân và đội ngũ thợ lành nghề, là nơi có nhiều hộ gia đình
chuyên làm nghề truyền thống lâu đời, giữa họ có sự liên kết, hỗ trợ trong sản


xuất và tiêu thụ sản phẩm. Họ có cùng tổ nghề và đặc biệt các thành viên luôn
ý thức tuân thủ những chế ước xã hội và gia tộc.
Trong các làng nghề truyền thống thường có tuyệt đại bộ phận dân số
làm nghề truyền thống hoặc một vài dòng họ chuyên làm nghề theo kiểu cha
truyền con nối. Song sự truyền nghề không phải là sự sao chép. Mỗi làng
nghề, mỗi thợ thủ công khi tiếp thu nghề đều có những cải tiến, sáng tạo làm
cho sản phẩm của mình có những nét độc đáo riêng so với sản phẩm của
người khác, làng khác.
* Phát triển làng nghề
Theo từ điển tiếng Việt năm 2004 phát triển là một khái niệm chỉ sự
biến đổi hoặc làm cho biến đổi từ ít đến nhiều, từ hẹp đến rộng, từ thấp đến
cao, từ đơn giản đến phức tạp, từ kém hoàn thiện đến hoàn thiện hơn.
Với ý nghĩa đó phát triển làng nghề có thể được hiểu đó là sự củng cố,
duy trì và hoàn thiện hoạt động sản xuất kinh doanh của các làng nghề hiện
có, tạo điều kiện thuận lợi nhằm khuyến khích thúc đẩy sự ra đời của các làng
nghề mới. Từ đó có thể sử dụng một cách có hiệu quả những nguồn lực sẵn có
ở nông thôn, đẩy mạnh sự chuyên môn hoá sản xuất và tạo ra nhiều sản phẩm
hơn đáp ứng nhu cầu của xã hội.
1.1.1.2. Phân loại làng nghề
Việc phân loại làng nghề gặp nhiều khó khăn bởi tính đa dạng và phong

phú của nó. Hiện nay cả nước có trên 1500 làng nghề, trong đó khoảng 2/3 là
làng nghề truyền thống và chủ yếu tập trung ở vùng Đồng bằng sông Hồng.
Có thể chia làng nghề theo hai tiêu thức sau:
- Phân theo số lượng nghề.
+ Làng một nghề: là những làng ngoài nghề nông ra chỉ cỏ thêm một
nghề thủ công duy nhất.


+ Làng nhiều nghề: là những làng ngoài nghề nông ra còn có một số
hoặc nhiều nghề khác.
- Phân loại theo thời gian hình thành.
+ Làng nghề truyền thống: là những làng nghề xuất hiện từ lâu đời
trong lịch sử và còn tồn tại cho đến ngày nay.
+ Làng nghề mới: là những làng nghề xuất hiện trong thời gian gần đây
do sự phát triển lan toả của các làng nghề truyền thống hoặc được du nhập từ
các địa phương khác. Một số làng nghề được hình thành do chủ trương của
một số địa phương nhằm tạo công ăn việc làm cho người dân. cho thợ đi học
nghề ở các nơi khác rồi về dạy lại cho người dân ở địa phương mình. Như vậy
về cơ bản làng nghề mới là những làng nghề mới xuất hiện trong những năm
gần đây (sau cách mạng tháng tám), đặc biệt là trong thời kỳ đổi mới.
1.1.2. Những nhân tố ảnh hưởng đến sự phát triển làng nghề
Quá trình phát triển của làng nghề chịu tác động của nhiều nhân tố.
Những nhân tố này có sự biến đổi trong từng thời kỳ và tác động theo
chiều hướng khác nhau. Chúng có thể là những nhân tố thúc đẩy nhưng ngược
lại cũng có thể có những nhân tố kìm hãm sự phát triển. Ở mỗi vùng, mỗi địa
phương, mỗi làng nghề do có những đặc điểm khác nhau về các điều kiện địa
lý tự nhiên, kinh tế, xã hội và văn hoá nên sự tác động của những nhân tố này
là không giống nhau. Tuy nhiên. hiểu một cách khái quát chúng bao gồm
những nhân tố cơ bản sau:
* Một là, nguồn nhân lực

Nguồn nhân lực là một trong những nguồn lực quan trọng nhất của sự
phát triển. Nguồn nhân lực của làng nghề bao gồm những nghệ nhân, những
người thợ thủ công và chủ cơ sở sản xuất kinh doanh. Những nghệ nhân có
vai trò đặc biệt quan trọng trong việc truyền nghề, dạy nghề, đồng thời họ là
những người sáng tạo ra những sản phẩm độc đáo mang đậm yếu tố văn hóa


dân tộc. Hiện nay ở nhiều làng nghề truyền thống vẫn còn những nghệ nhân
tâm huyết với nghề, muốn giữ gìn và phát triển nghề. Bên cạnh đó, một lực
lượng lao động dồi dào, cơ cấu lao động trẻ có khả năng thích ứng với những
điều kiện mới của nền kinh tế thị trường, là nhân tố cốt yếu nhất quyết định
toàn bộ quá trình sản xuất kinh doanh ở các làng nghề. Song một hạn chế rất
lớn đối với nguồn nhân lực nói chung và nguồn nhân lực ở các làng nghề nói
riêng là chất lượng nguồn nhân lực chưa cao, trình độ chuyên môn và trình độ
văn hoá thấp, nhất là đối với các chủ doanh nghiệp. Đây là một khó khăn cơ
bản trong việc phát triển sản xuất theo hướng công nghiệp hoá hiện đại hóa .
* Thứ hai, nguồn vốn
Đây là một nguồn lực vật chất rất quan trọng đối với quá trình hoạt
động sản xuất kinh doanh. Nhiệm vụ chủ yếu của nguồn vốn là đầu tư phát
triển sản xuất, đầu tư phát triển cơ sở vật chất và kết cấu hạ tầng, đầu tư đổi
mới công nghệ. Vì vậy sự phát triển của làng nghề phụ thuộc rất lớn vào các
nguồn vốn huy động được. Trước đây vốn của các hộ sản xuất kinh doanh đều
rất nhỏ bé chủ yếu là vốn tự có và vốn vay của người thân nên đã làm hạn chế
tăng trưởng sản xuất. Ngày nay, sự phát triển của thị trường luôn đòi hỏi một
lượng vốn rất lớn để đáp ứng các nhu cầu phát triển. Vì vậy đây là khó khăn
cần tháo gỡ, cần có sự hỗ trợ tích cực và cụ thể từ phía Nhà nước.
* Thứ ba, yếu tố thị trường
Sự tồn tại và phát triển của làng nghề phụ thuộc rất lớn vào thị trường
và sự biến động của nó. Những làng nghề có khả năng thích ứng với sự thay
đổi của nhu cầu thị trường, có khả năng tiêu thụ lớn thường có tốc độ phát

triển nhanh. Điều này đã được chứng minh ở sự phát triển của một số làng
nghề gốm sứ mỹ nghệ, chạm khắc gỗ, chế biến lương thực, thực phẩm. Ngược
lại một số làng nghề không phát triển được, ngày càng mai một, giảm sút,
thậm chí có nguy cơ tan rã không duy trì được nghề do sản phẩm làm ra
không đáp ứng được những đòi hỏi khắt khe của thị trường hoặc nhu cầu thị


trường không cần đến loại sản phẩm đó nữa. Chẳng hạn như: cày bừa (Đông
Thọ, Bắc Ninh), giấy dó (Bưởi, Hà Nội), pháo (Bình Đà, Hà Tây)… Ngay cả
trong một nghề cũng có những làng nghề phát triển trong khi làng nghề khác
lại không phát triển được. Ví dụ như nghề gốm sứ ở làng nghề Bát Tràng (Hà
Nội) không những giữ được nghề mà còn lan toả sang các làng khác, tạo
thành một vùng nghề gốm sứ trong khi làng nghề gốm Ánh Hồng (Quảng
Ninh) làng nghề gốm sứ Cậy (Hải Dương) thì sa sút bởi sản phẩm làm ra
không đáp ứng được những đòi hỏi của người tiêu dùng trên thị trường. Như
vậy, rõ ràng thị trường và sự phát triển của thị trường đã tác động rất mạnh tới
phương hướng phát triển, cách thức sản xuất kinh doanh, cơ cấu sản phẩm và
là động lực thúc đẩy sản xuất của làng nghề. Tuy nhiên nếu thị trường không
ổn định sẽ gây ra những khó khăn và bấp bênh cho sản xuất của làng nghề.
* Thứ tư, trình độ kỹ thuật và công nghệ
Trình độ kỹ thuật và cộng nghệ ảnh hưởng trực tiếp đến năng suất, chất
lượng và giá thành của sản phẩm, đến năng lực cạnh tranh của các sản phẩm
hàng hoá trên thị trường và cuối cùng là quyết định đến sự tồn tại phát triển
hay suy vong của một cơ sở sản xuất, một ngành nghề nào đó. Nhận thức
được điều đó nhiều làng nghề đã đổi mới trang thiết bị, cải tiến áp dụng tiến
bộ khoa học và công nghệ vào các lĩnh vực sản xuất để đa dạng hoá sản
phẩm, nâng cao năng suất, chất lượng sản phẩm đáp ứng được nhu cầu tiêu
dùng trong nước và xuất khẩu, tạo ra sự phát triển mạnh mẽ và ổn định cho
các làng nghề. Tuy nhiên, trong nhiều trường hợp do đặc điểm kỹ thuật công
nghệ của một số làng nghề vẫn còn mang nặng tính chất thủ công, thô sơ lạc

hậu nên đó vẫn là một trong những nhân tố làm cản trở quá trình phát triển
các làng nghề.
* Thứ năm, kết cấu hạ tầng
Kết cấu hạ tầng bao gồm hệ thống các đường giao thông, điện, cấp và
thoát nước, bưu chính viễn thông… có ảnh hưởng rất lớn đến sự hình thành,


tồn tại và phát triển của các làng nghề. Thực tế ngày càng cho thấy rõ làng
nghề chỉ có thể phát triển mạnh ở những nơi có kết cấu hạ tầng đảm bảo và
đồng bộ. Đây là yếu tố có tác dụng tạo điều kiện, tiền đề cho sự ra đời và phát
triển của làng nghề, tạo điều kiện khai thác và phát huy những tiềm năng sẵn
có của làng nghề. Sự phát triển của yếu tố này sẽ đảm bảo việc vận chuyển và
cung ứng nguyên vật liệu, tiêu thụ sản phẩm, mở rộng giao lưu hàng hoá, đưa
nhanh tiến bộ khoa học công nghệ mới vào sản xuất đồng thời làm giảm thiểu
ô nhiễm môi trường. Hệ thống thông tin liên lạc, bưu chính viễn thông đã
giúp các chủ thể sản xuất kinh doanh nắm bắt kịp thời, nhanh chóng, chính
xác thông tin thị trường để có những ứng xử kịp thời. Tuy nhiên cho đến nay
sự phát triển của các làng nghề vẫn gặp phải không ít khó khăn do ảnh hưởng
của sự yếu kém và thiếu đồng bộ của hệ thống kết cấu hạ tầng.
* Thứ sáu, nguồn nguyên vật liệu
Đây là một yếu tố có ảnh hưởng không nhỏ đến sản xuất của các làng
nghề. Trước đây nguồn vật liệu được coi là một trong những điều kiện tao nên
sự hình thành và phát triển của các làng nghề truyền thống. Hiện nay nhờ sự
hỗ trợ tích cực của các phương tiện giao thông vận tải và phương tiện kỹ
thuật vấn đề này trở nên không quan trọng đối với sự phát triển của các làng
nghề. Tuy nhiên, vấn đề khối lượng, chất lượng chủng loại và khoảng cách từ
cơ sở sản xuất tới nơi có nguồn nguyên vật liệu vẫn có ảnh hưởng nhất định
tới chất lượng và giá thành sản phẩm của các đơn vị sản xuất. Cho đến nay
nguồn nguyên vật liệu cung cấp cho một số làng nghề truyền thống vẫn phong
phú đặc biệt là nguyên liệu cho các làng nghề chế biến lương thực, thực

phẩm. Nhưng đối với nhiều làng nghề thì đây lại là một khó khăn gây cản trở
tới sản xuất vì nguồn nguyên liệu vật liệu đang bị cạn kiệt dẫn đến không đủ
để đáp ứng cho sản xuất. Chẳng hạn như nguyên liệu dùng để sản xuất chiếu
cói ở Nga Sơn Thanh Hoá, gỗ quý cho sản xuất đồ gỗ mỹ nghệ…
* Bảy là, chính sách kinh tế - xã hội của Nhà nước


Hệ thống chính sách kinh tế vĩ mô của Nhà nước có ảnh hưởng rất lớn
tới sự phát triển hay suy vong của các làng nghề.Thời kỳ trước đổi mới chúng
ta chỉ tập trung phát triển kinh tế quốc doanh và kinh tế tập thể, không chấp
nhận kinh tế tư nhân, kinh tế cá thể. Các hộ sản xuất trong các làng nghề
truyền thống không được coi là các chủ thể kinh tế độc lập. Đó là một nhân tố
khiến cho các làng nghề không phát triển được. Từ khi thực hiện công cuộc
đổi mới đến nay các làng nghề đã phục hồi và phát triển mạnh. Sự chuyển
biến quan trọng này được tác động bởi các đường lối, chính sách của Đảng và
Nhà nước; Nghị quyết Đại hội đại biểu Đảng toàn quốc lần thứ VI, VII, VIII,
IX và nhiều Nghị quyết Trung ương đã nhấn mạnh vai trò quan trọng của kinh
tế nông thôn, đề ra nhiều biện pháp, chính sách phát triển toàn diện kinh tế –
xã hội nông thôn trong đó có làng nghề. Một trong những chính sách đặc biệt
quan trọng trong thời kỳ đổi mới có tác dụng phát huy sức mạnh nội lực của
làng nghề, đó là chính sách phát triển các thành phần kinh tế. Với chính sách
này các thành phần kinh tế tư nhân, kinh tế cá thể trước đây không được chấp
nhận nay được khuyến khích phát triển. Chính sách này đã có tác động thúc
đẩy tất cả các thành phần kinh tế tồn tại trong làng nghề cùng phát triển, làm
cho làng nghề được phục hồi và phát triển mạnh. Đồng thời chính sách mở
cửa và hội nhập kinh tế quốc tế đã kính thích sản xuất trong các làng nghề
phát triển vì nó mở rộng thêm nhiều thị trường mới. Ngoài ra còn có nhiều
chính sách khác như: chính sách miễn giảm thuế, chính sách hỗ trợ vốn, chính
sách phát triển doanh nghiệp vừa và nhỏ… đã có tác động tích cực tới sự phát
triển của các làng nghề. Trên cơ sở đổi mới đường lối, chính sách kinh tế một

loạt các văn bản pháp luật cũng được ra đời và ngày càng hoàn thiện như: luật
doanh nghiệp, luật hợp tác xã, luật đất đai… đã tạo môi trường pháp lý thụân
lợi cho sự phát triển của làng nghề. Tuy nhiên đến nay vẫn chưa có chính sách
cần thiết và đồng bộ dành riêng cho sự phát triển làng nghề trong chiến lược


phát triển kinh tế - xã hội ở nông thôn mà nó chỉ được tác động thông qua
nhiều chính sách khác.
1.1.3. Mối quan hệ giữa phát triển làng nghề và tiến trình công
nghiệp hoá, hiện đại hoá nông nghiệp, nông thôn
1.1.3.1. Công nghiệp hoá, hiện đại hoá nông nghiệp, nông thôn
Lần đầu tiên tại Hội nghị lần thứ VII Ban Chấp hành Trung ương khoá
VII Đảng ta đã đưa ra một khái niệm kép về công nghiệp hoá, hiện đại hoá và
được phát biểu như sau: “Công nghiệp hoá, hiện đại hóa là qúa trình chuyển
đổi căn bản, toàn diện các hoạt động sản xuất, kinh doanh, dịch vụ và quản lý
kinh tế - xã hội từ sử dụng sức lao động thủ công là chính sang sử dụng một
cách phổ biến sức lao động cùng với công nghệ, phương tiện, phương pháp
tiên tiến, hiện đại dựa trên sự phát triển của công nghiệp và tiến bộ khoa học công nghệ tạo ra năng suất lao động xã hội cao”.
Nội dung công nghiệp hoá, hiện đại hoá nông nghiệp, nông thôn đã
được Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ VIII chỉ rõ:
“Phát triển toàn diện nông, lâm, ngư nghiệp, hình thành các vùng tập
trung chuyên canh,có cơ cấu hợp lý về cây trồng, vật nuôi, có sản phẩm hàng
hoá nhiều về số lượng, tốt về chất lượng, đảm bảo an toàn về lương thực trong
xã hội, đáp ứng yêu cầu của công nghiệp chế biến và của thị trường trong và
ngoài nước.
- Thực hiện thuỷ lợi hoá, điện khí hoá, cơ giới hoá, sinh học hoá…
- Phát triển công nghiệp chế biến nông, lâm, thuỷ sản với công nghệ
ngày càng cao, gắn với nguồn nguyên liệu và liên kết với công nghiệp ở đô
thị.
- Phát triển các ngành nghề, làng nghề truyền thống và các làng nghề

mới bao gồm cả tiểu, thủ công nghiệp, công nghiệp hàng tiêu dùng, hàng xuất
khẩu, công nghiệp khai thác và chế biến các nguồn nguyên liệu phi nông
nghiệp, các loại hình dịch vụ sản xuất và đời sống nhân dân.


- Xây dựng kết cấu hạ tầng kinh tế và xã hội từng bước hình thành
nông thôn mới văn minh, hiện đại”.
Nội dung của công nghiệp hoá, hiện đại hoá nông nghiệp, nông thôn
được cụ thể hoá thêm một bước tại Đại hội đại biểu Đảng toàn quốc lần thứ
IX như sau: “Tiếp tục phát triển và đưa nông nghiệp, lâm nghiệp, ngư nghiệp
lên một trình độ mới bằng ứng dụng tiến bộ khoa học và công nghệ, nhất là
công nghệ sinh học; đẩy mạnh thuỷ lợi hoá, cơ giới hóa, điện khí hóa; qui
hoạch sử dụng đất hợp lý; đổi mới cơ cấu cây trồng, vật nuôi, tăng giá trị thu
được trên một đơn vị diện tích; giải quyết tốt vấn đề tiêu thụ nông sản hàng
hoá. Đầu tư nhiều hơn cho phát triển kết cấu hạ tầng kinh tế và xã hội ở nông
thôn. Phát triển công nghiệp, dịch vụ, các ngành nghề đa dạng. chú trọng công
nghiệp chế biến, cơ khí phục vụ nông nghiệp, các làng nghề, chuyển một bộ
phận quan trọng lao động nông nghiệp sang khu vực công nghiệp và dịch vụ,
tạo nhiều việc làm mới; nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, cải thiện đời
sống nông dân và dân cư ở nông thôn”.
Nội dung công nghiệp hoá, hiện đại hoá nông nghiệp, nông thôn tiếp
tục được cụ thể hoá hơn nữa tại Hội nghị lần thứ V Ban Chấp hành Trung
ương Đảng khoá IX.
“Công nghiệp hoá, hiện đại hoá nông nghiệp là quá trình chuyển dịch
cơ cấu kinh tế nông nghiệp theo hướng sản xuất hàng hoá lớn, gắn với công
nghiệp chế biến và thị trường; thực hiện cơ khí hóa, điện khí hoá, thuỷ lợi
hoá; ứng dụng các thành tựu khoa học, công nghệ, trước hết là công nghệ sinh
học, đưa thiết bị, kỹ thuật và công nghệ hiện đại vào các khâu sản xuất nông
nghiệp nhằm nâng cao năng suất, chất lượng, hiệu quả, sức cạnh tranh của
nông sản hàng hoá trên thị trường.

- Công nghiệp hoá, hiện đại hoá nông thôn là quá trình chuyển dịch cơ
cấu kinh tế nông thôn theo hướng tăng nhanh tỷ trọng giá trị sản phẩm và lao
động các ngành công nghiệp và dịch vụ, giảm dần tỷ trọng sản phẩm và lao
động nông nghiệp; xây dựng kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội, qui hoạch phát


triển nông thôn, bảo vệ môi trường sinh thái; tổ chức lại sản xuất và xây dựng
quan hệ sản xuất phù hợp; xây dựng nông thôn dân chủ, công bằng, văn minh,
không ngừng nâng cao đời sống vật chất và văn hoá của nhân dân ở nông thôn”.
Từ những quan điểm trên, cần phải tìm hiểu làng nghề có vai trò như
thế nào trong việc đáp ứng các yêu cầu và nội dung của công nghiệp hoá, hiện
đại hoá nông nghiệp, nông thôn.
1.1.3.2. Vai trò của phát triển làng nghề trong tiến trình công nghiệp
hoá, hiện đại hoá nông nghiệp, nông thôn.
* Góp phần thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn theo hướng
công nghiệp hoá hiện đại hoá.
Mục tiêu cơ bản của công nghiệp hoá, hiện đại hoá nông nghiệp, nông thôn
là tạo ra một cơ cấu kinh tế mới, hợp lý và hiện đại trong nông nghiệp, nông thôn.
Cơ cấu kinh tế này mang những đặc điểm, tính chất của công nghiệp hoá, đáp ứng
được yêu cầu của công nghiệp hoá. Do đo tất yếu phải chuyển nền kinh tế nông
thôn với cơ cấu thuần nông, sản xuất tự cấp, tự túc là chủ yếu sang nền kinh tế nông
thôn công nghiệp hoá với cơ cấu nông, công nghiệp, dịch vụ và sản xuất ra nhiều
sản phẩm hàng hoá.
Chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp, nông thôn là nhằm phát triển
kinh tế nông thôn lên một bước mới về chất làm thay đổi cơ cấu sản xuất, cơ
cấu lao động, cơ cấu việc làm, cơ cấu giá trị sản lượng và cơ cấu thu nhập của
dân cư nông thôn bằng các nguồn lực từ trong lĩnh vực nông nghiệp và phi
nông nghiệp. Với mục tiêu như vậy quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông
nghiệp, nông thôn ngày càng được thúc đẩy và diễn ra ngay trong nội bộ
ngành nông nghiệp và các bộ phận hợp thành khác của cơ cấu kinh tế nông

thôn. Trong quá trình vận động và phát triển của mình các làng nghề đã tỏ rõ
vai trò tích cực đối với sự chuyển dịch này. Nó thể hiện ở chỗ góp phần tăng
tỷ trọng của công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp và dịch vụ, thu hẹp tỷ trọng
nông nghiệp, chuyển lao động từ sản xuất nông nghiệp có thu nhập thấp sang


ngành nghề phi nông nghiệp có thu nhập cao hơn. Trong thực tế lịch sử, sự ra
đời và phát triển của các làng nghề ngay từ đầu đã làm biến đổi cơ cấu kinh tế
nông thôn. Điều đó có nghĩa là ở nông thôn khi nghề thủ công xuất hiện thì
kinh tế nông thôn không chỉ có ngành nông nghiệp thuần nhất mà bên cạnh nó
còn có các ngành thủ công nghiệp, thương mại và dịch vụ cùng tồn tại phát triển.
Trên góc độ phân công lao động thì làng nghề có tác động rất tích cực tới sản xuất
nông nghiệp. Nó không chỉ cung cấp tư liệu sản xuất cho nông nghiệp mà còn có
tác dụng chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp. Chẳng hạn ngành nghề chế biến
lương thực thực phẩm phát triển yêu cầu nguyên liệu từ nông nghiệp phải nhiều
hơn, đa dạng hơn và chất lượng cao hơn. Vì vậy trong nông nghiệp hình thành
những khu vực nông nghiệp chuyên môn hoá, ứng dụng tiến bộ khoa học công
nghệ, tạo ra năng suất lao động cao và nhiều sản phẩm hàng hoá. Đồng thời người
nông dân trước yêu cầu tăng lên của sản xuất sẽ tự thấy nên đầu tư vào lĩnh vực
nào là có lợi nhất. Như vậy quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp đã
được thực hiện dưới tác động của sản xuất và nhu cầu thị trường.
Sản xuất phi nông nghiệp ở các làng nghề cho thu nhập và giá trị sản
lượng cao hơn hẳn so với sản xuất nông nghiệp. Do từng bước tiếp cận với
nền kinh tế thị trường, người lao động chuyển sang đầu tư vào các ngành
nghề phi nông nghiệp, đặc biệt là các ngành mà sản phẩm có khả năng tiêu
thụ mạnh. Điều đó có nghĩa là khu vực sản xuất nông nghiệp sẽ bị thu hẹp lại,
khu vực sản xuất công nghiệp và tiểu thủ công nghiệp được tăng lên. Sự phát
triển này đã khẳng định một hướng đi đúng, nó tạo ra cơ sở kinh tế phi nông
nghiệp cho những vùng thuần nông trước đây chỉ chuyên có trồng trọt và chăn
nuôi. Cùng với các nghề thủ công, làng nghề phát triển đã tạo cơ hội cho hoạt

động dịch vụ ở nông thôn mở rộng qui mô và địa bàn hoạt động, thu hút nhiều
lao động. Sản xuất trong các làng nghề là một quá trình liên tục, vì vậy đòi
hỏi dịch vụ cung cấp nguyên vật liệu và tiêu thụ sản phẩm phải thường xuyên.
Do đó dịch vụ nông thôn phát triển mạnh mẽ với nhiều hình thức phong phú
đa dạng. Như vậy sự phát triển làng nghề có tác dụng quan trọng đối với quá


trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp, nông thôn theo hướng công
nghiệp hoá, hiện đại hoá.
* Tăng giá trị tổng sản phẩm hàng hoá cho nền kinh tế
Phát triển làng nghề có ý nghĩa rất quan trọng đối với phát triển kinh tế
- xã hội nông thôn. Với qui mô nhỏ bé được phân bố rộng khắp ở các vùng
nông thôn nhưng hàng năm các làng nghề luôn sản xuất ra một khối lượng sản
phẩm hàng hoá to lớn, đóng góp đáng kể cho nền kinh tế nói chung và cho
từng địa phương nói riêng. Sản phẩm của các làng nghề là nhân tố quan trọng
thúc đẩy phát triển sản xuất hàng hoá ở nông thôn. Thực tế cho thấy rằng ở
địa phương nào có nhiều làng nghề thì ở đó kinh tế hàng hoá phát triển.
* Góp phần giải quyết việc làm, tận dụng thời gian và lực lượng lao động.
Giải quyết việc làm, tăng thu nhập cho dân cư nông thôn là vấn đề xúc
ở nước ta hiện nay. Bởi khu vực nông thôn chiếm khoảng 75% dân số và 70%
lao động của cả nước, đất canh tác bình quân đầu người thấp, người nông dân
chỉ sử dụng khoảng 60 -70% thời gian làm nông nghiệp vì vậy tình trạng thiếu
việc làm là phổ biến. Với vai trò đặc biệt của mình, làng nghề đã tạo ra được
một khối lượng lớn công việc, thu hút nhiều lao động ở nông thôn. Phát triển
làng nghề có vai trò quan trọng trong giải quyết việc làm cho người lao động
không những cho riêng làng mình mà còn cho dân cư của làng khác đến làm
thuê.
Sự phát triển của làng nghề kéo theo sự phát triển của nhiều ngành
nghề khác tạo ra nhiều việc làm cho người lao động bởi vì khi phát triển làng
nghề đưa những nghề thủ công nghiệp vào các vùng nông thôn nó sẽ lại tạo

điều kiện cho các ngành nghề khác phát triển hơn, ví dụ: như ngành chế biến
lương thực thực phẩm tạo điệu kiện cho ngành cơ khí chế tạo công cụ, ngành
chăn nuôi phát triển, ngành tái chế nguyên vật liệu đã tạo điều kiện cho mạng
lưới thu gom nguyên liệu, phế liệu phát triển và nó còn có tác dụng làm sạch
môi trường…


Do đặc điểm sản xuất của các làng nghề ở qui mô hộ là chủ yếu đồng
thời nơi sản xuất cũng chính là nơi ở của người lao động nên nó có khả năng
tận dụng và thu hút nhiều loại lao động từ lao động thời vụ, nông nhàn đến
lao động trên hay dưới độ tuổi lao động vào quá trình sản xuất. Lực lượng lao
động này chiếm một tỷ lệ rất đáng kể trong tổng số lao động làm nghề.
* Thu hút vốn nhàn rỗi
Qui mô các cơ sở kinh tế trong các làng nghề chủ yếu là hộ gia đình và
đang hình thành một số doanh nghiệp vừa và nhỏ. Đồng thời hầu hết các cơ
sở sản xuất kinh doanh trong các làng nghề đều dành một phần diện tích nhà ở
của gia đình làm nơi sản xuất, kinh doanh, nhiều nghề chỉ cần công cụ thủ
công nhỏ, thô sơ mà những người thợ trong các làng nghề có thể tự sản xuất
hoặc chế tạo được. Cho nên mức đầu tư cho một lao động và qui mô vốn cho
một cơ sở sản xuất - kinh doanh trong các làng nghề không nhiều. Vì vậy rất
phù hợp với khả năng huy động vốn và các nguồn lực vật chất của các hộ gia
đình. Vốn đầu tư không lớn, trong điều kiện hiện nay thì đó là một lợi thế để
các làng nghề có thể huy động các loại vốn nhàn rỗi trong dân vào hoạt động
sản xuất kinh doanh.
* Cải thiện đời sống nhân dân và xây dựng nông thôn mới
Việc cải thiện và nâng cao đời sống nhân dân chỉ có thể thực hiện được
trên cơ sở ổn định việc làm và nâng cao thu nhập. Ở nông thôn vấn đề này
được phản ánh rất rõ thông qua tác động của phát triển làng nghề. Những
vùng có làng nghề phát triển đều thể hiện một sự văn minh giàu có, dân trí
cao hơn hẳn những vùng thuần nông. Ở các làng nghề tỷ lệ hộ khá và giàu rất

cao, tỷ lệ hộ nghèo thấp và hầu như không có hộ đói. Thu nhập từ nghề thủ
công chiếm tỷ lệ lớn trong tổng thu nhập đã đem lại cho người dân của các
làng nghề một cuộc sống đầy đủ, phong lưu hơn cả về vật chất lẫn tinh thần,
số hộ có nhà cao tầng, các loại đồ dùng tiện nghi đắt tiền chiếm tỷ lệ khá. Như


ở làng Dương Ổ Phong Khê Bắc Ninh số hộ giầu chiếm 50%, số hộ có ô tô
chiếm 30%, số hộ có xe máy chiếm tới 90%; ở làng nghề Bát Tràng Hà Nội
mức thu nhập bình quân của các hộ từ 40-50 triệu đồng/năm còn các hộ có
thu nhập cao thì đạt tới hàng trăm triệu đồng/năm; ở làng nghề Ninh Hiệp Hà
Nội tỷ lệ hộ giàu chiếm 30%, hộ nghèo chỉ chiếm 1%, còn ở làng Vạn Phúc
Hà Tây tỷ lệ hộ khá giàu chiếm 70%.
Phát triển làng nghề góp phần tăng thu nhập của người dân đồng thời
tạo ra nguồn tích luỹ khá lớn và ổn định cho ngân sách địa phương cũng như
cho các hộ gia đình. Vì vậy nguồn vốn để xây dựng cơ sở hạ tầng nông thôn
được huy động từ sự đóng góp của người dân tại các địa phương này khác
hẳn với các địa phương không có nghề. Ở làng nghề đặc biệt là các làng nghề
vùng Đồng bằng sông Hồng gần như 100% đường làng ngõ xóm được bê
tông hoá hoặc lát gạch, các địa phương đều có trường mần non, tiểu học, phổ
thông cơ sở khang trang. Hệ thống điện nước được cải tạo nâng cấp. Đời sống
vật chất, tinh thần của người dân được cải thiện, sức mua tăng lên tạo thị
trường công nghiệp và dịch vụ tăng. Thu hẹp dần khoảng cách giữa thành thị vầ
nông thôn.
* Đa dạng hoá các hình thức tổ chức sản xuất kinh doanh
Trong lịch sử phát triển làng nghề, hình thức tổ chức sản xuất kinh
doanh truyền thống phổ biến nhất là hình thức hộ gia đình. Hình thức này
được hình thành ngay từ những ngày đầu, sơ khai của qúa trình sản xuất trong
các làng nghề, nó được hình thành và phát triển cho tới nay với nhiều ưu thế
nổi bật. Tuy nhiên khi sản xuất kinh doanh ở các làng nghề phát triển thì một
số hình thức sản xuất kinh doanh khác được ra đời và phát triển theo. Đó là

các hình thức: tổ hợp tác, hợp tác xã, doanh nghiệp tư nhân, công ty trách
nhiệm hữu hạn, công ty cổ phần. Những hình thức này cùng tồn tại và có tác
động hỗ trợ lẫn nhau trong điều kiện mới của nền kinh tế thị trường, tạo ra sự
đa dạng hoá các hình thức tổ chức sản xuất kinh doanh tại các làng nghề.


- Hộ gia đình
Là hình thức tổ chức sản xuất kinh doanh chủ yếu trong các làng nghề
hiện nay. Hộ gia đình vừa là một đơn vị sản xuất, một đơn vị kinh tế, vừa là
một đơn vị sinh hoạt. Các thành viên trong gia đình đều có chung một cơ sở
kinh tế, có chung sự sở hữu đối với tài sản dùng cho sinh hoạt và đối với tư
liệu sản xuất như đất đai, công cụ, nhà xưởng… Mỗi thành viên trong gia
đình đều có trách nhiệm đối với cơ sở kinh tế ấy và làm cho nó tăng dần lên
bằng lao động của mình. Thành quả lao động chung của cả gia đình thể hiện
qua tổng số thu nhập đều được tiêu dùng chung. Gia đình cũng là một đơn vị
tự tổ chức lao động, ở đó người chủ hộ đồng thời là người thợ giỏi, nắm
quyền quản lý, quyết định và điều hành mọi công việc. Hình thức tổ chức hộ
gia đình đã thể hiện những ưu thế nổi bật của nó. Đó là việc có thể huy động
và sử dụng mọi thành viên trong gia đình tham gia vào các công việc khác
nhau của quá trình sản xuất kinh doanh, tận dụng được thời gian lao động và
mặt bằng sản xuất (bởi vì nơi sản xuất thường là nhà ở). Việc dạy nghề,
truyền nghề được diễn ra trong gia đình bằng hình thức phụ việc, vừa học vừa
làm. Hình thức tổ chức hộ gia đình còn thể hiện một sự linh hoạt bởi vì nó
dựa trên sự phân công và hợp tác hoàn toàn tự nguyện của các thành viên
trong gia đình, nó kết hợp được sự phân công theo giới tính và tuổi tác, phân
công theo tình trạng sức khoẻ và theo tính chất công việc.
Với những đặc điểm như trên hình thức tổ chức hộ gia đình không
giống bất kỳ hình thức tổ chức kinh doanh nào.
Mặc dù có một số ưu thế nhất định nhưng mặt khác nó cũng bộc lộ
những nhược điểm cơ bản. Vì đặc trưng chủ yếu của sản xuát hộ gia đình là

quy mô nhỏ, vốn ít, lao động ít nên đã hạn chế khả năng cải tiến và đổi mới
kỹ thuật, công nghệ, hạn chế việc đào tạo và nâng cao trình độ quản lý, trình
độ tay nghề, không có khả năng sản xuất lớn, không đủ tầm nhìn để định
hướng nghề nghiệp hoặc vạch ra chiến lược sản xuất kinh doanh.