L󰗝I CAM OAN
Tôi xin c󰖤m oan ây là công trình nghiên c󰗪u c󰗨a riêng tôi. Các s󰗒
li󰗈u s󰗮 d󰗦ng trong lu󰖮n án là trung th󰗲c. Nh󰗰ng k󰗀t lu󰖮n khoa h󰗎c c󰗨a lu󰖮n án
cha t󰗬ng 󰗤c ai công b󰗒 trong b󰖦t kì m󰗚t công trình nào khác. N󰗀u sai tôi
xin hoàn toàn ch󰗌u m󰗎i trách nhi󰗈m.
TÁC GI󰖣 LU󰖭N ÁN
Tr󰖨n Th󰗌 Thu Huy󰗂n
M󰗥C L󰗥C
Trang
M󰗟 󰖧U 1
Chng 1
. T󰗕NG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN C󰗩U LIÊN QUAN
󰖿N 󰗁 TÀI 6
1.1. Nh󰗰ng công trình nghiên c󰗪u v󰗂 dân ch󰗨 6
1.2. Nh󰗰ng công trình nghiên c󰗪u v󰗂 o l󰗞ng dân ch󰗨 19
1.3. Nh󰗰ng v󰖦n 󰗂 c󰖨n 󰗤c ti󰗀p t󰗦c nghiên c󰗪u 31
Chng 2
. C S󰗟 LÝ LU󰖭N VÀ TH󰗱C TI󰗅N C󰗧A VI󰗇C XÂY D󰗱NG
H󰗇 TIÊU CHÍ ÁNH GIÁ TRÌNH 󰗙 PHÁT TRI󰗃N DÂN
CH󰗧 󰗟 VI󰗇T NAM HI󰗇N NAY 33
2.1. C s󰗠 lý lu󰖮n xây d󰗲ng h󰗈 tiêu chí ánh giá trình 󰗚 phát tri󰗄n dân ch󰗨
󰗠 Vi󰗈t Nam 33
2.2. C s󰗠 th󰗲c ti󰗆n xây d󰗲ng h󰗈 tiêu chí ánh giá trình 󰗚 phát tri󰗄n dân
ch󰗨 󰗠 Vi󰗈t Nam 71
Chng 3
. H󰗇 TIÊU CHÍ ÁNH GIÁ TRÌNH 󰗙 PHÁT TRI󰗃N DÂN
CH󰗧 󰗟 VI󰗇T NAM VÀ PHNG PHÁP L󰗣NG HOÁ H󰗇
TIÊU CHÍ 96
3.1. Mô hình khung lý thuy󰗀t xây d󰗲ng h󰗈 tiêu chí ánh giá trình 󰗚 phát
tri󰗄n dân ch󰗨 󰗠 Vi󰗈t Nam 96
3.2. H󰗈 tiêu chí ánh giá trình 󰗚 phát tri󰗄n dân ch󰗨 󰗠 Vi󰗈t Nam 104

3.3. Phng pháp l󰗤ng hoá 116
Chng 4
. KH󰖣O SÁT ÁNH GIÁ THÍ I󰗃M TRÌNH 󰗙 PHÁT
TRI󰗃N DÂN CH󰗧 󰗟 VI󰗇T NAM D󰗱A TRÊN H󰗇 TIÊU
CHÍ 󰗁 XU󰖥T 122
4.1. M󰗦c tiêu, phng pháp và t󰗖 ch󰗪c quá trình kh󰖤o sát 122
4.2. K󰗀t qu󰖤 thu 󰗤c sau khi kh󰖤o sát 124
4.3. K󰗀t lu󰖮n và khuy󰗀n ngh󰗌 148
K󰖿T LU󰖭N 151
DANH M󰗥C NH󰗯NG CÔNG TRÌNH NGHIÊN C󰗩U C󰗧A TÁC GI󰖣
LIÊN QUAN 󰖿N LU󰖭N ÁN 154
DANH M󰗥C TÀI LI󰗇U THAM KH󰖣O 155
DANH M󰗥C CÁC B󰖣NG
Trang
B󰖤ng 3.2. Các tiêu chí dân ch󰗨 110
B󰖤ng 4.1
. 󰖸c
i󰗄m th󰗒ng
kê c󰗨a
m󰖬u toàn qu󰗒c theo nhóm
xã h󰗚i 123
B󰖤ng 4.2. Nh󰖮n th󰗪c c󰗨a ng󰗞i dân v󰗂 các quy󰗂n làm ch󰗨 trong chính tr󰗌 124
B󰖤ng 4.3. Th󰗲c hi󰗈n hành vi làm ch󰗨 c󰗨a ng󰗞i dân 129
B󰖤ng 4.4. Các khó khn khi ti󰗄m tra giám sát c󰗨a ng󰗞i dân 132
B󰖤ng 4.5. Nh󰗰ng n󰗚i dung c󰗨a báo chí c󰖨n b󰗌 chính quy󰗂n 󰗌a phng ki󰗄m
duy󰗈t 134
B󰖤ng 4.6. Nh󰗰ng khó khn trong th󰗲c hi󰗈n quy󰗂n t󰗲 do ngôn lu󰖮n 134
và t󰗲 do báo chí 134
B󰖤ng 4.7. Nh󰗰ng khó khn g󰖸p ph󰖤i khi tham gia bi󰗄u tình 136
B󰖤ng 4.8. i󰗂u ch󰗊nh hành vi làm ch󰗨 c󰗨a ng󰗞i dân 137

B󰖤ng 4.9. T󰗖ng h󰗤p c󰗨a 21 t󰗊nh v󰗂 nh󰖮n th󰗪c, th󰗲c hi󰗈n và i󰗂u ch󰗊nh hành vi
làm ch󰗨 c󰗨a ng󰗞i dân 142
B󰖤ng 4.10. Democracy Index 2012 (Ch󰗊 s󰗒 dân ch󰗨 nm 2012) 206
DANH M󰗥C CÁC BI󰗃U 󰗓
Bi󰗄u 󰗔 4.1. Nh󰖮n th󰗪c c󰗨a ng󰗞i dân v󰗂 các quy󰗂n làm ch󰗨 trong chính tr󰗌129
Bi󰗄u 󰗔 4.2. Th󰗲c hi󰗈n hành vi làm ch󰗨 c󰗨a ng󰗞i dân 137
Bi󰗄u 󰗔 4.3. i󰗂u ch󰗊nh hành vi làm ch󰗨 c󰗨a ng󰗞i dân 143
Bi󰗄u 󰗔 4.4. Bi󰗄u 󰗔 T󰗖ng h󰗤p c󰗨a 21 t󰗊nh v󰗂 nh󰖮n th󰗪c, th󰗲c hi󰗈n và i󰗂u
ch󰗊nh hành vi làm ch󰗨 c󰗨a ng󰗞i dân 144
DANH M󰗥C CÁC HÌNH V󰖽
Hình 2.1. H󰗈 th󰗒ng 󰖤ng phái và s󰗲 xói mòn 󰖤nh h󰗠ng c󰗨a ngh󰗌 vi󰗈n 󰜔 trích
trong 󰜝các mô hình dân ch󰗨󰜞 c󰗨a David Held 49
Hình 3.1. Khung lý thuy󰗀t 97
Hình 3.2. Tháp nhu c󰖨u Maslow 102
1
M󰗟 󰖧U
1. Tính c󰖦p thi󰗀t c󰗨a 󰗂 tài
Dân ch󰗨 - quy󰗂n l󰗲c thu󰗚c v󰗂 nhân dân, nh cách hi󰗄u t󰗬 th󰗞i c󰗖 󰖢i, là
󰗜c m, khát v󰗎ng c󰗨a loài ng󰗞i. Khát v󰗎ng ó ã tr󰖤i qua m󰖦y nghìn nm
l󰗌ch s󰗮, v󰗜i nh󰗰ng thng tr󰖨m c󰗨a th󰗞i 󰖢i, c󰗨a hoàn c󰖤nh, i󰗂u ki󰗈n kinh t󰗀 -
xã h󰗚i c󰗦 th󰗄. V󰗂 b󰖤n ch󰖦t, dân ch󰗨 là s󰗲 xác l󰖮p các quy󰗂n c b󰖤n c󰗨a công
dân, là th󰗄 ch󰗀 pháp lý 󰗄 công dân c󰗨a m󰗘i qu󰗒c gia th󰗐a mãn quy󰗂n làm ch󰗨
c󰗨a mình. Vì m󰗦c tiêu dân ch󰗨, nhi󰗂u th󰗀 h󰗈 ng󰗞i ã 󰗖 máu và hy sinh và
cái giá ph󰖤i tr󰖤 th󰗞ng 󰗤c 󰗂n áp x󰗪ng áng. M󰗘i b󰗜c ti󰗀n c󰗨a dân ch󰗨
󰗂u i kèm v󰗜i s󰗲 phát tri󰗄n và ti󰗀n b󰗚 c󰗨a con ng󰗞i. Tuy nhiên, th󰗲c t󰗀 cng
cho th󰖦y, không ít tr󰗞ng h󰗤p ng󰗎n c󰗞 dân ch󰗨 󰗤c chuy󰗄n t󰗬 tay th󰗀 l󰗲c
này sang tay th󰗀 l󰗲c khác, nhng rút c󰗦c ng󰗞i dân không 󰗤c h󰗠ng nh󰗰ng
gì mà l󰖾 ra h󰗎 áng 󰗤c h󰗠ng.
Dân ch󰗨 là v󰖦n 󰗂 mang tính chính tr󰗌 sâu s󰖰c và cho 󰗀n nay nó v󰖬n
gây nhi󰗂u tranh cãi v󰗂 m󰖸t lý lu󰖮n. S󰗲 khác nhau trong quan ni󰗈m dân ch󰗨, lý

lu󰖮n dân ch󰗨 trên th󰗀 gi󰗜i còn r󰗚ng. Trong b󰗒i c󰖤nh chung c󰗨a cu󰗚c 󰖦u tranh
vì dân ch󰗨, ti󰗀n b󰗚 xã h󰗚i nh󰗰ng nm g󰖨n ây, nhi󰗂u t󰗖 ch󰗪c h󰗎c thu󰖮t qu󰗒c t󰗀
ã c󰗒 g󰖰ng xây d󰗲ng tiêu chí, th󰗜c o và ti󰗀n hành kh󰖤o sát, ánh giá, x󰗀p
h󰖢ng m󰗪c 󰗚 dân ch󰗨 c󰗨a các qu󰗒c gia trên th󰗀 gi󰗜i. Ví d󰗦, t󰖢p chí 󰜝The
Economist󰜞 c󰗨a Anh ã ti󰗀n hành 󰗌nh l󰗤ng ch󰗊 s󰗒 dân ch󰗨 (Democracy
Index) d󰗲a vào nm tiêu chí sau:
- M󰗪c 󰗚 ti󰗀n hành b󰖨u c󰗮 công b󰖲ng và t󰗲 do
- M󰗪c 󰗚 th󰗲c hi󰗈n các quy󰗂n t󰗲 do c󰗨a công dân
- S󰗲 ho󰖢t 󰗚ng c󰗨a chính quy󰗂n
- M󰗪c 󰗚 tham gia chính tr󰗌
- Vn hoá chính tr󰗌
Trong b󰖤ng x󰗀p h󰖢ng nm 2012, Vi󰗈t Nam x󰗀p th󰗪 144 trong t󰗖ng s󰗒
167 qu󰗒c gia và b󰗌 xem là 󰖦t n󰗜c h󰖢n ch󰗀 v󰗂 dân ch󰗨 [152, tr.1]. Li󰗈u cách
2
phân lo󰖢i nh trên ã 󰖨y 󰗨 và h󰗤p lý, ã tính 󰗀n hoàn c󰖤nh và i󰗂u ki󰗈n
l󰗌ch s󰗮 c󰗨a các qu󰗒c gia trên th󰗀 gi󰗜i? Li󰗈u có 󰗤c coi là công b󰖲ng trong
ánh giá và so sánh m󰗪c 󰗚 dân ch󰗨 c󰗨a t󰖦t c󰖤 các qu󰗒c gia khi m󰗘i qu󰗒c gia
có xu󰖦t phát i󰗄m khác nhau v󰗂 kinh t󰗀, v󰗂 truy󰗂n th󰗒ng vn hóa, v󰗂 trình 󰗚
dân trí, s󰗲 khác bi󰗈t v󰗂 th󰗄 ch󰗀 chính tr󰗌 Dù còn tranh lu󰖮n, song phng
pháp này cng có nh󰗰ng ý ngha nh󰖦t 󰗌nh.
Ch󰗊 s󰗒 o l󰗞ng dân ch󰗨 là k󰗀t qu󰖤 t󰗖ng h󰗤p c󰗨a vi󰗈c v󰖮n d󰗦ng th󰗜c
o mang tính 󰗌nh l󰗤ng vào ánh giá các tiêu chí dân ch󰗨. Khi xây d󰗲ng
󰗤c các ch󰗊 s󰗒 dân ch󰗨 t󰗪c là chúng ta ã 󰗌nh hình m󰗚t cách rõ nét dân ch󰗨
v󰗂 m󰖸t lý lu󰖮n và cung c󰖦p nh󰗰ng th󰗜c o c󰖨n thi󰗀t 󰗄 nh󰖮n di󰗈n dân ch󰗨
trong th󰗲c ti󰗆n. Nhi󰗂u qu󰗒c gia ang d󰖨n d󰖨n coi các ch󰗊 s󰗒 này nh nh󰗰ng
minh ch󰗪ng quan tr󰗎ng 󰗄 tham kh󰖤o và i󰗂u ch󰗊nh chính sách c󰗨a qu󰗒c gia
mình. V󰗜i xu h󰗜ng này, trong nh󰗰ng nm g󰖨n ây Vi󰗈t Nam ã xây d󰗲ng
các h󰗈 ch󰗊 s󰗒 ánh giá v󰗂 kh󰖤 nng c󰖢nh tranh c󰖦p t󰗊nh, v󰗂 c󰖤i cách hành chính
r󰖦t t󰗒t. ã 󰗀n lúc Vi󰗈t Nam c󰖨n xây d󰗲ng h󰗈 tiêu chí ánh giá dân ch󰗨 riêng
và các ch󰗊 s󰗒 có th󰗄 󰗤c o l󰗞ng m󰗚t cách c󰗦 th󰗄 󰗄 làm cn c󰗪, làm c s󰗠

th󰗲c ch󰗪ng trong ánh giá v󰗂 m󰗪c 󰗚 phát tri󰗄n dân ch󰗨 󰗠 Vi󰗈t Nam. 󰗔ng
th󰗞i, k󰗀t qu󰖤 ó s󰖾 là c s󰗠 khoa h󰗎c 󰗄 󰖤ng và Nhà n󰗜c Vi󰗈t Nam có th󰗄
xem xét và i󰗂u ch󰗊nh vi󰗈c ho󰖢ch 󰗌nh chính sách t󰖢o ra nh󰗰ng b󰗜c chuy󰗄n
bi󰗀n tích c󰗲c cho quá trình c󰖤i thi󰗈n trình 󰗚 phát tri󰗄n dân ch󰗨. Do v󰖮y, vi󰗈c
xây d󰗲ng tiêu chí và th󰗜c o ánh giá các tiêu chí ó là m󰗚t nhu c󰖨u n󰗚i t󰖢i
trong ti󰗀n trình phát tri󰗄n dân ch󰗨 󰗠 Vi󰗈t Nam. Tuy nhiên 󰗒i v󰗜i Vi󰗈t Nam
vi󰗈c a ra ch󰗊 s󰗒 ph󰖤i d󰗲a trên c s󰗠 lý lu󰖮n nào, th󰗲c ti󰗆n nào và tiêu chí
gì là i󰗂u c󰖨n ph󰖤i nghiên c󰗪u. ó ph󰖤i là h󰗈 tiêu chí hi󰗈n 󰖢i, khoa h󰗎c 󰗄
làm cn c󰗪 cho s󰗲 t󰗲 hoàn thi󰗈n không ng󰗬ng n󰗂n dân ch󰗨 XHCN, áp 󰗪ng
òi h󰗐i và l󰗤i ích c󰗨a ng󰗞i dân và s󰗲 th󰗬a nh󰖮n c󰗨a c󰗚ng 󰗔ng qu󰗒c t󰗀.
V󰗜i tinh th󰖨n ó, tôi l󰗲a ch󰗎n v󰖦n 󰗂: 󰜝Xây d󰗲ng h󰗈 tiêu chí ánh giá
v󰗂 trình 󰗚 phát tri󰗄n dân ch󰗨 󰗠 Vi󰗈t Nam hi󰗈n nay󰜞 làm 󰗂 tài lu󰖮n án
Ti󰗀n s chính tr󰗌 h󰗎c c󰗨a mình.
3
2. M󰗦c tiêu, nhi󰗈m v󰗦 và ph󰖢m vi nghiên c󰗪u
2.1. M󰗦c tiêu
Trên c s󰗠 lý lu󰖮n và th󰗲c ti󰗆n dân ch󰗨 󰗠 Vi󰗈t Nam, kinh nghi󰗈m xây
d󰗲ng ch󰗊 s󰗒 dân ch󰗨 c󰗨a qu󰗒c t󰗀, lu󰖮n án 󰗂 xu󰖦t h󰗈 tiêu chí và th󰗜c o nh󰖲m
ánh giá s󰗲 phát tri󰗄n dân ch󰗨 c󰗨a Vi󰗈t Nam.
2.2. Nhi󰗈m v󰗦
- Trình bày c s󰗠 lý lu󰖮n 󰗄 hình thành h󰗈 tiêu chí ánh giá trình 󰗚 phát
tri󰗄n dân ch󰗨 󰗠 Vi󰗈t Nam. Kh󰖤o c󰗪u các quan ni󰗈m và kinh nghi󰗈m c󰗨a các t󰗖
ch󰗪c qu󰗒c t󰗀 trong xây d󰗲ng h󰗈 tiêu chí, ch󰗊 s󰗒 và cách o l󰗞ng dân ch󰗨.
- 󰗂 xu󰖦t h󰗈 tiêu chí (󰗌nh tính) và th󰗜c o (󰗌nh l󰗤ng) v󰖮n d󰗦ng cho
Vi󰗈t Nam trong vi󰗈c ánh giá trình 󰗚 phát tri󰗄n dân ch󰗨 c󰗨a 󰖦t n󰗜c.
- Ti󰗀n hành o thí i󰗄m v󰗜i h󰗈 tiêu chí ã a ra 󰗄 ki󰗄m ch󰗪ng tính
phù h󰗤p c󰗨a phng pháp.
2.3. Ph󰖢m vi nghiên c󰗪u
- V󰗂 n󰗚i dung nghiên c󰗪u: lý lu󰖮n và th󰗲c ti󰗆n liên quan t󰗜i xây d󰗲ng
h󰗈 tiêu chí ánh giá trình 󰗚 dân ch󰗨 và phng pháp o l󰗞ng dân ch󰗨 󰗠 Vi󰗈t

Nam. Trên c s󰗠 ó, 󰗂 tài ch󰗊 t󰖮p trung vào m󰗚t h󰗈 tiêu chí, c󰗦 th󰗄 là h󰗈 tiêu
chí ánh giá nng l󰗲c làm ch󰗨 c󰗨a ng󰗞i dân trong lnh v󰗲c chính tr󰗌 (g󰗔m 3
tiêu chí c b󰖤n: nh󰖮n th󰗪c v󰗂 các quy󰗂n làm ch󰗨, th󰗲c hi󰗈n hành vi làm ch󰗨 và
kh󰖤 nng i󰗂u ch󰗊nh hành vi làm ch󰗨).
- V󰗂 không gian nghiên c󰗪u: kh󰖤o sát trình 󰗚 phát tri󰗄n dân ch󰗨 󰗠 21 t󰗊nh,
thành ph󰗒 c󰗨a Vi󰗈t Nam.
- V󰗂 th󰗞i gian nghiên c󰗪u: nghiên c󰗪u các tài li󰗈u o l󰗞ng c󰗨a th󰗀 gi󰗜i
nm 2012, 2013; th󰗲c ti󰗆n dân ch󰗨 Vi󰗈t Nam t󰗬 1945 󰗀n nay và kh󰖤o sát thí
i󰗄m v󰗂 th󰗲c tr󰖢ng dân ch󰗨 nm 2014.
3. Phng pháp nghiên c󰗪u
Lu󰖮n án s󰗮 d󰗦ng phng pháp lu󰖮n c󰗨a ch󰗨 ngha Mác - Lênin, các
phng pháp nghiên c󰗪u c󰗨a chính tr󰗌 h󰗎c và khoa h󰗎c liên ngành; m󰗚t s󰗒
4
phng pháp c󰗦 th󰗄 nh lôgic - l󰗌ch s󰗮, phân tích - t󰗖ng h󰗤p, quan sát, so
sánh, i󰗂u tra xã h󰗚i h󰗎c
4. óng góp m󰗜i v󰗂 khoa h󰗎c c󰗨a lu󰖮n án
Lu󰖮n án ã góp ph󰖨n phát tri󰗄n m󰗚t h󰗜ng nghiên c󰗪u m󰗜i v󰗂 dân ch󰗨
󰗠 Vi󰗈t Nam thông qua phng pháp 󰗌nh l󰗤ng, c󰗦 th󰗄:
- Trình bày các cách ti󰗀p c󰖮n 󰗄 xây d󰗲ng h󰗈 tiêu chí ánh giá trình 󰗚
phát tri󰗄n dân ch󰗨 và l󰗲a ch󰗎n cách ti󰗀p c󰖮n phù h󰗤p v󰗜i i󰗂u ki󰗈n Vi󰗈t Nam.
Các nguyên t󰖰c xây d󰗲ng h󰗈 tiêu chí ánh giá trình 󰗚 phát tri󰗄n dân ch󰗨
trong i󰗂u ki󰗈n Vi󰗈t Nam hi󰗈n nay g󰗔m: (1) Quy󰗂n l󰗲c thu󰗚c v󰗂 nhân dân. (2)
o l󰗞ng dân ch󰗨 xoay quanh m󰗒i quan h󰗈 gi󰗰a nhà n󰗜c và ng󰗞i dân. (3)
Xây d󰗲ng h󰗈 tiêu chí o l󰗞ng dân ch󰗨 ph󰖤i 󰖸t trên n󰗂n t󰖤ng c󰗨a i󰗂u ki󰗈n
󰖸c thù v󰗂 kinh t󰗀, chính tr󰗌, vn hoá riêng c󰗨a Vi󰗈t Nam.
- Xây d󰗲ng mô hình khung lý thuy󰗀t và 󰗂 xu󰖦t các tiêu chí phù h󰗤p
v󰗜i 󰖸c i󰗄m dân ch󰗨 Vi󰗈t Nam, g󰗔m: (1) Xem xét và ánh giá h󰗈 th󰗒ng
chính tr󰗌 (󰖤ng, Nhà n󰗜c và các t󰗖 ch󰗪c chính tr󰗌 - xã h󰗚i); (2) Nng l󰗲c làm
ch󰗨 c󰗨a ng󰗞i dân (nh󰖮n th󰗪c các quy󰗂n làm ch󰗨, th󰗲c hi󰗈n hành vi làm ch󰗨
và i󰗂u ch󰗊nh hành vi làm ch󰗨); (3) Các i󰗂u ki󰗈n 󰗄 ng󰗞i dân th󰗲c hi󰗈n

quy󰗂n làm ch󰗨 (i󰗂u ki󰗈n kinh t󰗀 t󰗒i thi󰗄u c󰗨a m󰗘i cá nhân, hành lang pháp lý
󰗄 b󰖤o v󰗈 các quy󰗂n làm ch󰗨 c󰗨a ng󰗞i dân, s󰗲 tham gia tích c󰗲c c󰗨a xã h󰗚i
dân s󰗲).
- Trên c s󰗠 o l󰗞ng, ánh giá thí i󰗄m và phân tích m󰗚t trong ba h󰗈
tiêu chí ã 󰗂 xu󰖦t (h󰗈 tiêu chí ánh giá v󰗂 nng l󰗲c làm ch󰗨 c󰗨a ng󰗞i dân),
lu󰖮n án a ra m󰗚t s󰗒 khuy󰗀n ngh󰗌 liên quan 󰗀n vi󰗈c s󰗮 d󰗦ng b󰗚 ch󰗊 s󰗒 o l󰗞ng
dân ch󰗨 này, g󰗔m: (1) B󰗚 ch󰗊 s󰗒 thí i󰗄m còn tng 󰗒i dài, c󰖨n ti󰗀p t󰗦c 󰗤c i󰗂u
ch󰗊nh; (2) C󰖨n thi󰗀t k󰗀 các b󰖤ng h󰗐i c󰗦 th󰗄 hn 󰗄 phù h󰗤p v󰗜i các 󰗒i t󰗤ng h󰗐i
khác nhau; (3) C󰖨n ti󰗀p t󰗦c o l󰗞ng và phân tích v󰗜i các h󰗈 tiêu chí còn l󰖢i 󰗄 có
th󰗄 ánh giá toàn di󰗈n v󰗂 trình 󰗚 phát tri󰗄n dân ch󰗨 󰗠 Vi󰗈t Nam.
5. Ý ngha lý lu󰖮n và th󰗲c ti󰗆n c󰗨a lu󰖮n án
- Lu󰖮n án s󰖾 là tài li󰗈u ph󰗦c v󰗦 cho công tác nghiên c󰗪u và gi󰖤ng d󰖢y
5
chuyên ngành chính tr󰗌 h󰗎c nói chung 󰗠 Vi󰗈t Nam và v󰗂 dân ch󰗨 nói riêng.
- Lu󰖮n án là tài li󰗈u tham kh󰖤o cho vi󰗈c hoàn thi󰗈n chính sách và 󰖦u
tranh t t󰗠ng v󰗂 dân ch󰗨, nhân quy󰗂n.
6. K󰗀t c󰖦u lu󰖮n án
Ngoài ph󰖨n m󰗠 󰖨u, k󰗀t lu󰖮n, danh m󰗦c tài li󰗈u tham kh󰖤o và ph󰗦 l󰗦c,
lu󰖮n án 󰗤c chia làm 4 chng, 11 ti󰗀t.
6
Chng 1
T󰗕NG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN C󰗩U
LIÊN QUAN 󰖿N 󰗁 TÀI
1.1. Nh󰗰ng công trình nghiên c󰗪u v󰗂 dân ch󰗨
1.1.1. Các nghiên c󰗪u trên th󰗀 gi󰗜i
Các tác ph󰖪m bàn v󰗂 dân ch󰗨 và các quan ni󰗈m khác nhau v󰗂 dân
ch󰗨: v󰗂 ch󰗨 󰗂 này ph󰖤i k󰗄 󰗀n các tác ph󰖪m nh: 󰜝Polyarchy󰜞 (Dân ch󰗨 a
tr󰗌) c󰗨a Robert Dalh [142], 󰜝Capitalism socialism, and democracy󰜞 (Ch󰗨
ngha t b󰖤n, ch󰗨 ngha xã h󰗚i và dân ch󰗨) c󰗨a Joseph Schumpeter [trích theo
34], 󰜝Minimalist conception of democracy󰜞 (Khái ni󰗈m t󰗒i gi󰖤n v󰗂 dân ch󰗨)

c󰗨a Adam Przeworski [172], 󰜝Models of democracy󰜞 (Các mô hình qu󰖤n lý
nhà n󰗜c hi󰗈n 󰖢i, b󰖤n d󰗌ch ti󰗀ng Vi󰗈t, nm 2013) c󰗨a David Held [34],
󰜝Theories of democracy󰜞 (các lý thuy󰗀t dân ch󰗨) Frank Cunnigham [141],
󰜝The democracy sourcebook󰜞 (sách ngu󰗔n v󰗂 dân ch󰗨) do Robert Dahl, Ian
Shapiro, Jose Antonio biên so󰖢n [145],󰜧 Các nhà t t󰗠ng k󰗄 trên ã a ra
nh󰗰ng quan i󰗄m khác nhau v󰗂 dân ch󰗨, th󰖮m chí có lúc còn 󰗒i l󰖮p nhau:
ng󰗞i thì 󰗨ng h󰗚 cho n󰗂n dân ch󰗨 c󰗖 i󰗄n - dân ch󰗨 tr󰗲c ti󰗀p, ng󰗞i thì 󰗨ng h󰗚
cho dân ch󰗨 phng Tây hi󰗈n 󰖢i 󰜔 dân ch󰗨 󰖢i di󰗈n
Trong tác ph󰖪m: 󰜝Capitalism socialism, and democracy󰜞 (Ch󰗨 ngha t
b󰖤n, ch󰗨 ngha xã h󰗚i và dân ch󰗨), Joseph Schumpeter cho r󰖲ng: 󰜝Dân ch󰗨
không (và không th󰗄) có ngha là nhân dân th󰗲c s󰗲 cai tr󰗌 theo úng cái ngha
en c󰗨a t󰗬 󰜝nhân dân󰜞 và t󰗬 󰜝cai tr󰗌󰜞. Dân ch󰗨 ch󰗊 có ngha là nhân dân có
c h󰗚i 󰗄 ch󰖦p nh󰖮n hay t󰗬 ch󰗒i nh󰗰ng ng󰗞i cai tr󰗌 h󰗎󰜧 Theo m󰗚t ngha nào
ó, dân ch󰗨 có ngha là s󰗲 cai tr󰗌 c󰗨a các nhà chính tr󰗌󰜞 [trích theo 34, tr.37].
Th󰖮t v󰖮y, lý thuy󰗀t dân ch󰗨 c󰗨a Shumpeter ã th󰗄 hi󰗈n s󰗲 󰗨ng h󰗚 󰗒i v󰗜i m󰗚t
n󰗂n dân ch󰗨 hi󰗈n th󰗲c (trong ó n󰗂n dân ch󰗨 i󰗄n hình và m󰖬u m󰗲c là n󰗂n dân
ch󰗨 Anh và M󰗺). 󰗔ng th󰗞i, ông phê phán gay g󰖰t s󰗲 tham gia 󰖢i chúng. V󰗜i
ông, dân ch󰗨 có ngha là m󰗚t phng pháp chính tr󰗌, m󰗚t s󰗲 s󰖰p 󰖸t có tính
th󰗄 ch󰗀 󰗄 󰖢t 󰗤c các quy󰗀t 󰗌nh chính tr󰗌 (l󰖮p pháp - hành pháp - t pháp)
7
b󰖲ng cách trao cho m󰗚t s󰗒 cá nhân quy󰗂n quy󰗀t 󰗌nh t󰖦t c󰖤 các v󰖦n 󰗂 sau khi
các cá nhân này ã giành 󰗤c a s󰗒 phi󰗀u c󰗨a nhân dân. 󰗞i s󰗒ng dân ch󰗨
không có gì khác hn là m󰗚t cu󰗚c 󰖦u tranh gi󰗰a các nhà lãnh 󰖢o chính tr󰗌
n󰖲m trong h󰗈 th󰗒ng các 󰖤ng phái khác nhau 󰗄 giành quy󰗂n l󰗲c. Dân ch󰗨
không còn là hình th󰗪c c󰗨a 󰗞i s󰗒ng ch󰗪a 󰖨y s󰗲 bình 󰖴ng và i󰗂u ki󰗈n t󰗒t
nh󰖦t cho s󰗲 phát tri󰗄n con ng󰗞i. Nhng Shumpeter l󰖮p lu󰖮n r󰖲ng, không nên
l󰖨m l󰖬n gi󰗰a m󰗦c tiêu c󰗨a n󰗂n dân ch󰗨 v󰗜i chính b󰖤n thân n󰗂n dân ch󰗨.
Nh󰗰ng quy󰗀t 󰗌nh chính nào s󰖾 󰗤c quy󰗀t 󰗌nh là m󰗚t v󰖦n 󰗂 󰗚c l󰖮p v󰗜i
hình th󰗪c lý t󰗠ng v󰗂 n󰗂n dân ch󰗨.
Tác ph󰖪m 󰜝Models of democracy󰜞 (Các mô hình qu󰖤n lý nhà n󰗜c hi󰗈n

󰖢i, b󰖤n d󰗌ch ti󰗀ng Vi󰗈t, nm 2013), David Held ã gi󰗜i thi󰗈u các mô hình
dân ch󰗨 n󰗖i b󰖮t nh󰖦t trong l󰗌ch s󰗮 phát tri󰗄n dân ch󰗨. 󰗒i v󰗜i David Held, s󰗲
phát tri󰗄n c󰗨a dân ch󰗨 t󰗬 c󰗖 󰖢i 󰗀n ngày nay ã có 󰗤c nh󰗰ng b󰗜c ti󰗀n v
󰖢i. M󰖸c dù, ã có s󰗲 phát tri󰗄n v󰗜i nhi󰗂u d󰖦u hi󰗈u tích c󰗲c nhng theo David
Held dân ch󰗨 không ph󰖤i là cái gì ã hoàn thi󰗈n.V󰖦n 󰗂 dân ch󰗨 v󰖬n 󰖸t ra
không ít câu h󰗐i cha gi󰖤i thích 󰗤c, nh󰗰ng mâu thu󰖬n c󰖤 trong th󰗲c ti󰗆n l󰖬n
lý lu󰖮n: 󰜝N󰗂n dân ch󰗨 - v󰗜i t cách là m󰗚t t t󰗠ng và v󰗜i t cách là m󰗚t hi󰗈n
th󰗲c chính tr󰗌 - ang t󰗲 mâu thu󰖬n trên nh󰗰ng v󰖦n 󰗂 n󰗂n t󰖤ng nh󰖦t󰜞 (L󰗞i nói
󰖨u) [34, tr.3]. Sau cùng, tác gi󰖤 ã a ra m󰗚t s󰗒 g󰗤i ý 󰗄 các nhà t t󰗠ng dân
ch󰗨 sau này ti󰗀p nghiên c󰗪u và tìm ra nh󰗰ng mô hình dân ch󰗨 thích h󰗤p hn.
Trong tác ph󰖪m: 󰜝Democracy󰜞, Anthony Arblaster [134] ti󰗀p t󰗦c 󰖸t
câu h󰗐i v󰗂 ý ngha c󰗨a dân ch󰗨, t󰖢i sao n󰗂n dân ch󰗨 tr󰗲c ti󰗀p không t󰗔n t󰖢i
󰗤c lâu trong quá kh󰗪, làm th󰗀 nào 󰗄 n󰗂n dân ch󰗨 xã h󰗚i hi󰗈n 󰖢i phng
Tây 󰗤c th󰗲c hi󰗈n trong th󰗲c t󰗀. Tác ph󰖪m c󰗨a ông d󰗲a trên các tác ph󰖪m c󰗖
i󰗄n c󰗨a Rousseau Paine, John Stuart Mill cho th󰖦y kho󰖤ng cách gi󰗰a dân ch󰗨
lý t󰗠ng và dân ch󰗨 th󰗲c t󰗀. Song, g󰖨n ây Vi󰗈n nghiên c󰗪u v󰗂 dân ch󰗨 và h󰗘
tr󰗤 b󰖨u c󰗮 (IDEA 󰜔 Institude For Democracy And Electoral Assistance) ã
a ra các cu󰗒n s󰗖 tay nh󰖲m phân tích so sánh, thông tin và nh󰗰ng hi󰗄u bi󰗀t
sâu s󰖰c v󰗂 m󰗚t lo󰖢t th󰗄 ch󰗀 và quá trình dân ch󰗨. M󰗚t ph󰖨n quan tr󰗎ng c󰗨a
nh󰗰ng cu󰗒n s󰗖 tay này là nh󰖦n m󰖢nh t󰖨m quan tr󰗎ng c󰗨a dân ch󰗨 tr󰗲c ti󰗀p và
8
dân ch󰗨 󰗠 c󰖦p 󰗌a phng, 󰖸c bi󰗈t nh󰖦n m󰖢nh 󰗀n vai trò c󰗨a dân ch󰗨 tr󰗲c
ti󰗀p thông qua m󰗚t s󰗒 hình th󰗪c c󰗨a nó trong th󰗞i hi󰗈n 󰖢i là: trng c󰖨u dân ý
(khuy󰗀n ngh󰗌 s󰗮 d󰗦ng trng c󰖨u dân ý trong Hi󰗀n pháp ho󰖸c theo pháp lu󰖮t 󰗖n
󰗌nh lâu dài và tránh các quy󰗀t 󰗌nh 󰗚t xu󰖦t); sáng ki󰗀n công dân (cng c󰖨n
󰗤c lu󰖮t hóa n󰗀u không, các quy 󰗌nh v󰗂 sáng ki󰗀n s󰖾 h󰖨u nh khó có th󰗄
󰗤c s󰗮 d󰗦ng và có th󰗄 gây th󰖦t v󰗎ng hn là a ra các c h󰗚i cho công dân);
sáng ki󰗀n chng trình ngh󰗌 s󰗲 (m󰗚t sáng ki󰗀n chng trình ngh󰗌 s󰗲 nên gi󰖤i
quy󰗀t m󰗚t v󰖦n 󰗂 lu󰖮t 󰗌nh ho󰖸c hi󰗀n 󰗌nh b󰖲ng m󰗚t d󰗲 th󰖤o lu󰖮t 󰗤c xây
d󰗲ng hoàn ch󰗊nh); bãi mi󰗆n (vi󰗈c b󰗐 phi󰗀u bãi mi󰗆n th󰗞ng xuyên có th󰗄 làm

suy y󰗀u n󰗂n dân ch󰗨 󰖢i di󰗈n nhng n󰗀u không th󰗲c hi󰗈n hình th󰗪c này, ho󰖸c
vi󰗈c s󰗮 d󰗦ng hình th󰗪c này quá khó khn thì có th󰗄 h󰖢n ch󰗀 hi󰗈u qu󰖤 c󰗨a nó
v󰗜i t cách là m󰗚t phng ti󰗈n 󰗄 công dân th󰗲c hi󰗈n ki󰗄m soát các 󰖢i di󰗈n
c󰗨a mình); các th󰗨 t󰗦c; chi󰗀n d󰗌ch v󰖮n 󰗚ng [108; tr.82].
󰜝Democracy󰜞 c󰗨a James Laxer [166], cu󰗒n sách b󰖰t 󰖨u t󰗬 cái nhìn
t󰗖ng quan các m󰗒c l󰗌ch s󰗮 quan tr󰗎ng v󰗂 dân ch󰗨, ngu󰗔n g󰗒c 󰖨u tiên t󰗬 Hy
L󰖢p c󰗖 󰖢i và s󰗲 phát tri󰗄n c󰗨a nó cùng v󰗜i cu󰗚c cách m󰖢ng Pháp, M󰗺. Ông
cho r󰖲ng quy󰗂n b󰖨u c󰗮 và các quy󰗂n dân s󰗲 ã hình thành nên khái ni󰗈m v󰗂
dân ch󰗨. Ông tin r󰖲ng: không có m󰗚t b󰖲ng ch󰗪ng áng thuy󰗀t ph󰗦c nào v󰗂
vi󰗈c t󰗔n t󰖢i m󰗚t n󰗂n dân ch󰗨 lý t󰗠ng chung cho t󰖦t c󰖤 các n󰗂n vn hoá và
môi tr󰗞ng xã h󰗚i.
Trong cu󰗒n 󰜝The real world of democracy󰜞, Crawford B.Macpherson [169]
ã b󰖤o v󰗈 m󰗚t cách sâu s󰖰c cho n󰗂n dân ch󰗨 t󰗲 do phng Tây và phê phán
các ý t󰗠ng 󰗒i ngh󰗌ch v󰗜i n󰗂n dân ch󰗨 này nh: Ch󰗨 ngha C󰗚ng s󰖤n, chính
tr󰗌 c󰗨a th󰗀 gi󰗜i th󰗪 ba, và các bi󰗀n th󰗄 phng Tây t󰗲 do 󰜔 và các tác 󰗚ng c󰗨a
nó. Ông cho r󰖲ng: phng Tây không c󰖨n ph󰖤i s󰗤 b󰖦t k󰗴 thách th󰗪c 󰗒i v󰗜i
n󰗂n dân ch󰗨 t󰗲 do n󰗀u nh nó 󰗤c chu󰖪n b󰗌 󰗄 xem xét l󰖢i và thay 󰗖i các
giá tr󰗌 riêng c󰗨a nó.
Tóm l󰖢i, bàn v󰗂 dân ch󰗨 có r󰖦t nhi󰗂u công trình và tác ph󰖪m 󰗂 c󰖮p
󰗀n, t󰗬 c󰗖 󰖢i 󰗀n hi󰗈n 󰖢i, t󰗬 phng ông sang phng Tây. Lý thuy󰗀t v󰗂
dân ch󰗨 phát tri󰗄n m󰖢nh m󰖾 nh󰖦t 󰗠 phng Tây. Dù có các khái ni󰗈m và các
9
cách hi󰗄u khác nhau v󰗂 dân ch󰗨 nhng nhìn chung 󰗂u b󰖰t ngu󰗔n t󰗬 hai quan
ni󰗈m liên quan 󰗀n b󰖤n ch󰖦t con ng󰗞i:
Quan ni󰗈m th󰗪 nh󰖦t cho r󰖲ng: b󰖤n ch󰖦t con ng󰗞i là c󰗒 h󰗰u, không
thay 󰗖i (trong b󰖤n ch󰖦t c󰗒 h󰗰u ó có 3 󰖸c i󰗄m quan tr󰗎ng: (1) con ng󰗞i có
tính v󰗌 k󰗸, t󰗪c là luôn vì mình; (2) con ng󰗞i có tính duy lý, t󰗪c là luôn tính
toán và t l󰗤i; (3) con ng󰗞i có tính c󰗚ng 󰗔ng, t󰗪c là con ng󰗞i không th󰗄
t󰗔n t󰖢i mà không có c󰗚ng 󰗔ng xã h󰗚i). B󰖰t 󰖨u t󰗬 quan ni󰗈m này, khó có th󰗄
t󰗔n t󰖢i n󰗂n dân ch󰗨 tr󰗲c ti󰗀p vì t󰖦t c󰖤 các công dân 󰗠 ây v󰗒n 󰗂u có tính ích

k󰗊 và h󰗎 không có 󰗨 ý th󰗪c t󰗲 giác nh thiên th󰖨n. Còn trong n󰗂n dân ch󰗨 󰖢i
di󰗈n thì cng không th󰗄 u󰗸 quy󰗂n hoàn toàn cho nh󰗰ng ng󰗞i 󰖢i di󰗈n, không
th󰗄 tin vào nh󰗰ng l󰗞i h󰗪a h󰖺n c󰗨a các nhà chính tr󰗌 nhân danh dân ch󰗨 mà cai
tr󰗌󰜧 và khi không th󰗲c s󰗲 tin t󰖦t c󰖤 nh󰗰ng i󰗂u ó thì các nhà t󰗲 t󰗠ng nh
Locke, Hobbes, Montesquieu󰜧 sau này là Weber, Dalh󰜧 cho r󰖲ng nên t󰗔n
t󰖢i nh󰗰ng c ch󰗀 t󰗒t 󰗄 ki󰗄m soát quy󰗂n l󰗲c nhà n󰗜c, mà c ch󰗀 t󰗒t nh󰖦t là
dùng quy󰗂n l󰗲c 󰗄 ki󰗄m soát quy󰗂n l󰗲c, là s󰗲 c󰖢nh tranh nhóm, h󰗚i, s󰗲 c󰖢nh
tranh gi󰗰a các 󰖤ng phái, s󰗲 c󰖢nh tranh 󰗄 giành phi󰗀u b󰖨u c󰗨a c󰗮 tri c󰗨a các
nhà chính tr󰗌 tinh hoa󰜧
Quan ni󰗈m th󰗪 hai cho r󰖲ng: b󰖤n ch󰖦t con ng󰗞i có th󰗄 thay 󰗖i. N󰗀u
b󰖤n ch󰖦t con ng󰗞i có th󰗄 thay 󰗖i thì dân ch󰗨 có th󰗄 phát tri󰗄n thông qua
giáo d󰗦c và phát tri󰗄n kinh t󰗀. Hn n󰗰a v󰗜i quan ni󰗈m này, dân ch󰗨 tr󰗲c ti󰗀p
có th󰗄 s󰖾 quay tr󰗠 l󰖢i trong xã h󰗚i hi󰗈n 󰖢i khi toàn th󰗄 dân chúng 󰗂u có ý
th󰗪c công dân t󰗒t, có tinh th󰖨n trách nhi󰗈m tham gia ho󰖢t 󰗚ng chính tr󰗌 và có
ý th󰗪c c󰗚ng 󰗔ng cao.
Hai quan ni󰗈m trên dù khác nhau nhng l󰖢i có nh󰗰ng i󰗄m chung nh󰖦t
󰗌nh. i󰗄m chung ó liên quan 󰗀n v󰖦n 󰗂 quy󰗂n công dân và b󰖤o v󰗈 quy󰗂n
công dân; liên quan 󰗀n quy󰗂n làm ch󰗨 c󰗨a ng󰗞i dân. Tuy nhiên, h󰖨u h󰗀t các
tác ph󰖪m trên 󰗂u cha c󰗦 th󰗄 hóa 󰗤c nh󰗰ng quy󰗂n c󰗨a công dân, phng
th󰗪c, cách th󰗪c, m󰗪c 󰗚 cng nh các i󰗂u ki󰗈n 󰗄 công dân có kh󰖤 nng th󰗲c
hi󰗈n quy󰗂n làm ch󰗨; 󰗔ng th󰗞i cha th󰖦y 󰗤c m󰗒i quan h󰗈 gi󰗰a dân ch󰗨 và
kinh t󰗀, dân ch󰗨 và v󰗌 trí 󰗌a lý, hoàn c󰖤nh l󰗌ch s󰗮, vn hóa c󰗨a m󰗒i khu v󰗲c
10
và m󰗘i qu󰗒c gia.
Các tác ph󰖪m nghiên c󰗪u các khía c󰖢nh c󰗦 th󰗄 c󰗨a dân ch󰗨:
Th󰗪 nh󰖦t, m󰗒i quan h󰗈 gi󰗰a dân ch󰗨 v󰗜i b󰖨u c󰗮:
R󰖦t nhi󰗂u nhà t t󰗠ng dân ch󰗨 ã nh󰖦n m󰖢nh: v󰖦n 󰗂 quan tr󰗎ng nh󰖦t
trong dân ch󰗨 là phng pháp l󰗲a ch󰗎n ng󰗞i c󰖨m quy󰗂n, nh󰖦n m󰖢nh b󰖨u c󰗮
ph󰖤i minh b󰖢ch và mang tính c󰖢nh tranh.
Samuel Huntington: 󰜝Dân ch󰗨 là m󰗚t h󰗈 th󰗒ng chính tr󰗌 mà trong ó -

nh󰗰ng ng󰗞i có quy󰗂n l󰗲c nh󰖦t 󰗄 ra quy󰗀t 󰗌nh 󰗤c b󰖨u lên thông qua b󰖨u
c󰗮 công b󰖲ng, trung th󰗲c và 󰗌nh k󰗴, ni các 󰗪ng c󰗮 viên 󰗤c t󰗲 do tranh c󰗮
󰗄 giành phi󰗀u b󰖨u và h󰖨u h󰗀t t󰖦t c󰖤 ng󰗞i dân tr󰗠ng thành 󰗂u có 󰗨 t
cách b󰖨u c󰗮󰜞 [159, tr.101].
Schmitter và Karl: 󰜝Dân ch󰗨 là m󰗚t h󰗈 th󰗒ng qu󰖤n tr󰗌 mà trong ó
nh󰗰ng ng󰗞i c󰖨m quy󰗂n có trách nhi󰗈m gi󰖤i trình công khai v󰗂 ho󰖢t 󰗚ng c󰗨a
mình tr󰗜c công dân, ho󰖢t 󰗚ng gián ti󰗀p thông qua c󰖢nh tranh và h󰗤p tác
v󰗜i các 󰖢i di󰗈n ã 󰗤c công dân b󰖨u ra󰜞 [174, tr.97].
Adam Przeworski: 󰜝Dân ch󰗨 là m󰗚t ch󰗀 󰗚 trong ó các ch󰗪c v󰗦 trong
chính quy󰗂n 󰗤c b󰗒 trí b󰖲ng phng th󰗪c b󰖨u c󰗮 c󰖢nh tranh. M󰗚t ch󰗀 󰗚 ch󰗊
dân ch󰗨, n󰗀u phe 󰗒i l󰖮p (có th󰗄) tranh c󰗮, th󰖰ng c󰗮 và gi󰗰 các ch󰗪c v󰗦 này󰜞
[172, tr.135].
Bên c󰖢nh vi󰗈c nh󰖦n m󰖢nh vai trò c󰗨a b󰖨u c󰗮 trong các n󰗂n chính tr󰗌 dân
ch󰗨, nhi󰗂u tác ph󰖪m khác ã 󰗂 c󰖮p và phân tích sâu hn v󰗂 b󰖨u c󰗮 trong m󰗒i
tng quan v󰗜i dân ch󰗨 nh:
Tác ph󰖪m 󰜝Election and representation󰜞 c󰗨a James Hogan [158] 󰗂 c󰖦p
󰗀n các thí nghi󰗈m c󰗨a h󰗈 th󰗒ng 󰖢i di󰗈n theo t󰗊 l󰗈; h󰗈 th󰗒ng b󰖨u c󰗮 và các
y󰗀u t󰗒 hình thành c󰗨a nó.
Tác ph󰖪m 󰜝Electoral systems and their politcal consequences󰜞 c󰗨a
Vernon Bogdanor, David Butler [139] ánh giá các cu󰗚c b󰖨u c󰗮 dân ch󰗨 và
phân tích các h󰗈 th󰗒ng b󰖨u c󰗮 chính c󰗨a n󰗂n dân ch󰗨 hi󰗈n 󰖢i, 󰖸t chúng trong b󰗒i
c󰖤nh th󰗄 ch󰗀 chính tr󰗌 và l󰗌ch s󰗮 phát tri󰗄n riêng. ánh giá các cách th󰗪c b󰖨u c󰗮
khác nhau 󰖤nh h󰗠ng 󰗀n vi󰗈c th󰗲c hành chính tr󰗌 khác nhau 󰗠 m󰗘i n󰗜c.
11
Trong khi ó 󰜝Democracy and elections󰜞 c󰗨a Richard S.Katz [164] 󰗂
c󰖮p 󰗀n m󰗒i quan h󰗈 gi󰗰a b󰗒n giá tr󰗌 c󰗨a lý thuy󰗀t dân ch󰗨 - ch󰗨 quy󰗂n ph󰗖
bi󰗀n, t󰗲 do, phát tri󰗄n cá nhân và c󰗚ng 󰗔ng và các t󰗖 ch󰗪c b󰖨u c󰗮 󰗤c s󰗮
d󰗦ng 󰗄 th󰗲c hi󰗈n chúng. Sau khi h󰗈 th󰗒ng l󰖢i các t󰗖 ch󰗪c b󰖨u c󰗮 c󰗨a Athen,
La Mã, nhà th󰗞 th󰗞i trung c󰗖, tr󰗜c c󰖤i cách 󰗠 Anh󰜧 cu󰗒n sách xem xét vai
trò c󰗨a các cu󰗚c b󰖨u c󰗮 󰗒i v󰗜i m󰗚t lo󰖢t các lý thuy󰗀t dân ch󰗨. Ph󰖨n sau c󰗨a

cu󰗒n sách 󰗂 c󰖮p 󰗀n h󰖮u qu󰖤 th󰗲c nghi󰗈m c󰗨a các t󰗖 ch󰗪c b󰖨u c󰗮 b󰖲ng cách
ki󰗄m tra h󰗈 th󰗒ng b󰖨u c󰗮 trên toàn th󰗀 gi󰗜i v󰗜i m󰗦c tiêu tìm ki󰗀m các t󰗖 ch󰗪c
thích h󰗤p cho t󰗬ng mô hình dân ch󰗨.
Các nhà t t󰗠ng nghiên c󰗪u v󰗂 dân ch󰗨 hi󰗈n 󰖢i 󰗂u th󰗒ng nh󰖦t 󰗠
quan i󰗄m coi b󰖨u c󰗮 là nhân t󰗒 m󰖦u ch󰗒t c󰗨a n󰗂n dân ch󰗨 󰖢i di󰗈n. Trong
n󰗂n dân ch󰗨 󰖢i di󰗈n ó, quy󰗂n b󰖨u c󰗮 th󰗲c s󰗲 là quy󰗂n c󰗨a công dân 󰗄 l󰗲a
ch󰗎n ra các nhà lãnh 󰖢o 󰖢i di󰗈n cho mình, 󰗔ng th󰗞i, cng là quy󰗂n thay 󰗖i
các nhà lãnh 󰖢o mà h󰗎 ã ch󰗎n nh󰖨m tr󰗜c ó. Bên c󰖢nh ó, các nhà t
t󰗠ng 󰗂u t󰖮p trung vào mô t󰖤 các cách th󰗪c b󰖨u c󰗮 hi󰗈n 󰖢i và hi󰗈u qu󰖤 nh󰖦t
ang t󰗔n t󰖢i trên th󰗀 gi󰗜i hi󰗈n nay nh b󰖨u c󰗮 theo a s󰗒 phi󰗀u (a s󰗒 tng
󰗒i và a s󰗒 tuy󰗈t 󰗒i), h󰗈 th󰗒ng b󰖨u c󰗮 󰖢i di󰗈n theo t󰗊 l󰗈 và các h󰗈 th󰗒ng h󰗘n
h󰗤p. Nh v󰖮y, b󰖨u c󰗮 óng m󰗚t vai trò r󰖦t quan tr󰗎ng trong s󰗲 t󰗔n t󰖢i c󰗨a các
n󰗂n dân ch󰗨, nó là d󰖦u hi󰗈u 󰖨u tiên 󰗄 xác 󰗌nh s󰗲 t󰗔n t󰖢i c󰗨a n󰗂n dân ch󰗨.
Th󰗪 hai, m󰗒i quan h󰗈 gi󰗰a dân ch󰗨 v󰗜i nhà n󰗜c:
Xu󰖦t phát t󰗬 các quan ni󰗈m v󰗂 t󰗲 do, dân ch󰗨 khác nhau nên cách nhìn
nh󰖮n v󰗂 nhà n󰗜c và các mô hình nhà n󰗜c cng khác nhau.
Trong l󰖨n xu󰖦t b󰖤n th󰗪 hai cu󰗒n 󰜝Two treatises of government󰜞 xu󰖦t
b󰖤n l󰖨n 󰖨u nm 1689, Locke a ra lu󰖮n i󰗄m r󰖲ng, các cá nhân, t󰗲 tính kh󰗠i
thu󰗸 c󰗨a nó, là 󰗠 trong tr󰖢ng thái t󰗲 nhiên: m󰗚t tr󰖢ng thái t󰗲 do hoàn h󰖤o 󰗄 ra
l󰗈nh cho hành 󰗚ng c󰗨a mình trong khuôn kh󰗖 c󰗨a quy lu󰖮t t󰗲 nhiên mà
không ph󰗦 thu󰗚c vào ý chí c󰗨a b󰖦t k󰗴 ng󰗞i nào khác [167, tr.220]. T󰗬 ó,
ông nh󰖦n m󰖢nh: s󰗲 hình thành b󰗚 máy nhà n󰗜c không ph󰖤i m󰗚t d󰖦u hi󰗈u ch󰗊
ra s󰗲 chuy󰗄n giao t󰖦t c󰖤 các quy󰗂n cá nhân cho lnh v󰗲c chính tr󰗌. Quy󰗂n l󰖮p
pháp và hành pháp 󰗤c chuy󰗄n giao, nhng toàn b󰗚 các quá trình này 󰗂u b󰗌
12
ch󰗀 󰗌nh b󰗠i m󰗚t m󰗦c tiêu c󰗒t lõi: b󰖤o v󰗈 󰜝cu󰗚c s󰗒ng, t󰗲 do và c󰗨a c󰖤i󰜞 c󰗨a
các cá nhân. Vì th󰗀, quy󰗂n l󰗲c chính tr󰗌 t󰗒i cao v󰖬n 󰗠 phía ng󰗞i dân. M󰗦c
ích t󰗒i th󰗤ng c󰗨a xã h󰗚i òi h󰗐i ph󰖤i có m󰗚t nhà n󰗜c hi󰗀n 󰗌nh mà trong
ó 󰜝quy󰗂n l󰗲c công c󰗚ng󰜞 ph󰖤i 󰗤c ch󰗀 󰗌nh và phân chia. Locke tin vào
m󰗚t b󰗚 máy quân ch󰗨 hi󰗀n 󰗌nh s󰖾 th󰗲c thi quy󰗂n hành pháp và m󰗚t ngh󰗌 vi󰗈n

th󰗲c thi quy󰗂n l󰖮p pháp - m󰖸c dù ông không cho r󰖲ng ây là hình th󰗪c duy
nh󰖦t c󰗨a nhà n󰗜c. Sau Locke còn nhi󰗂u nhà t t󰗠ng 󰗨ng h󰗚 quan i󰗄m v󰗂
s󰗲 phân chia quy󰗂n l󰗲c nhà n󰗜c nh Montesquieu, Hobber. H󰗎 󰗂u không
tin vào s󰗲 giám sát c󰗨a ng󰗞i dân 󰗒i v󰗜i nhà n󰗜c sau khi ã u󰗸 quy󰗂n. Theo
các ông, cách t󰗒t nh󰖦t 󰗄 b󰖤o v󰗈 quy󰗂n l󰗲c 󰜝g󰗒c󰜞 c󰗨a ng󰗞i dân, b󰖤o v󰗈 n󰗂n
dân ch󰗨 là yêu c󰖨u nhà n󰗜c ph󰖤i phân chia quy󰗂n l󰗲c, theo ngha 󰜝dùng
quy󰗂n l󰗲c 󰗄 ki󰗄m soát quy󰗂n l󰗲c󰜞.
󰜝Politik als beruf󰜞 (Chính tr󰗌 là m󰗚t ngh󰗂 chuyên môn), Max Weber
cho r󰖲ng: s󰗠 d nhà n󰗜c t󰗔n t󰖢i 󰗤c trong n󰗂n dân ch󰗨 là nhà n󰗜c mang
trong nó m󰗚t 󰖸c tính quan tr󰗎ng - tính chính áng (Legitimacy) [trích theo
34, tr.115]. Nhà n󰗜c d󰗲a trên s󰗲 󰗚c quy󰗂n v󰗂 s󰗪c m󰖢nh b󰖢o l󰗲c - và s󰗪c
m󰖢nh này 󰗤c chính áng hóa b󰗠i m󰗚t ni󰗂m tin vào tính h󰗤p pháp c󰗨a s󰗲
󰗚c quy󰗂n này. Weber l󰖮p lu󰖮n r󰖲ng, ngày nay, con ng󰗞i không còn tuân th󰗨
th󰗪 quy󰗂n l󰗲c ch󰗊 d󰗲a trên thói quen, truy󰗂n th󰗒ng ho󰖸c s󰗲 h󰖦p d󰖬n cá nhân
c󰗨a các nhà lãnh 󰖢o; hn th󰗀, ng󰗞i ta tuân th󰗨 quy󰗂n l󰗲c vì 󰜝ph󰖪m ch󰖦t h󰗤p
pháp󰜞 d󰗲a trên các nguyên t󰖰c 󰗤c sáng t󰖢o m󰗚t cách h󰗤p lý. Tính chính
áng c󰗨a nhà n󰗜c hi󰗈n 󰖢i ch󰗨 y󰗀u 󰗤c xây d󰗲ng trên 󰜝th󰖪m quy󰗂n pháp
lý󰜞, các ho󰖢t 󰗚ng c󰗨a nhà n󰗜c hi󰗈n 󰖢i b󰗌 h󰖢n 󰗌nh b󰗠i nguyên t󰖰c pháp
quy󰗂n. Sau này, r󰖦t nhi󰗂u qu󰗒c gia hi󰗈n 󰖢i ã i theo t t󰗠ng c󰗨a Weber,
󰗂u h󰗜ng t󰗜i vi󰗈c xây d󰗲ng dân ch󰗨 song hành v󰗜i s󰗲 t󰗔n t󰖢i c󰗨a nhà n󰗜c
pháp quy󰗂n.
Th󰗪 ba, m󰗒i quan h󰗈 gi󰗰a dân ch󰗨 v󰗜i xã h󰗚i dân s󰗲:
T󰖮p trung vào m󰗚t s󰗒 tác ph󰖪m nh: 󰜝The civil culture󰜞 (Vn hoá công
dân) c󰗨a Gabriel Almond và Sydney Verba [133], 󰜝Rethinking civil society󰜞
(T duy l󰖢i xã h󰗚i dân s󰗲) c󰗨a Larry Diamond [148], 󰜝Strong democracy:
13
participatory politics for a new age󰜞 (N󰗂n dân ch󰗨 m󰖢nh: chính tr󰗌 tham gia
cho th󰗞i 󰖢i m󰗜i) c󰗨a Benjamin R. Barker [135] 󰜧 Các công trình này ã
phân tích và trình bày nh󰗰ng tác 󰗚ng c󰗨a XHCD 󰗀n dân ch󰗨, 󰗀n vi󰗈c ra
các chính sách mang tính dân ch󰗨 và nghiên c󰗪u nh󰗰ng chuy󰗄n bi󰗀n trong xã

h󰗚i dân s󰗲 và dân ch󰗨 󰗠 m󰗚t s󰗒 qu󰗒c gia. Bên c󰖢nh ó, các tác ph󰖪m trên còn
󰗂 c󰖮p 󰗀n vn hoá công dân, nh󰗰ng 󰖸c trng c󰗨a vn hoá công dân khác
nhau 󰗠 các qu󰗒c gia khác nhau, t󰗬 ó tác 󰗚ng lên s󰗲 phát tri󰗄n dân ch󰗨 󰗠 các
n󰗜c cng tng 󰗒i khác nhau.
Th󰗪 t, m󰗒i quan h󰗈 gi󰗰a dân ch󰗨 v󰗜i truy󰗂n thông:
Các tác ph󰖪m tiêu bi󰗄u: 󰜝Mediated politic: communication in the future
of democracy󰜞 (Chính tr󰗌 truy󰗂n thông 󰜔 giao ti󰗀p trong tng lai c󰗨a dân
ch󰗨) c󰗨a W.Lance Bennett [136], 󰜝Mass media and polictical communication
in new democracy󰜞 (Truy󰗂n thông 󰖢i chúng và giao ti󰗀p chính tr󰗌 trong n󰗂n
dân ch󰗨 m󰗜i) c󰗨a Katrin Voltmer [178], 󰜝mass media, politics and
democracy󰜞 (Truy󰗂n thông, chính tr󰗌 và dân ch󰗨) c󰗨a John Street [175]. Các
công trình này xem xét cách giao ti󰗀p chính tr󰗌 và các phng ti󰗈n truy󰗂n
thông 󰖢i chúng ã óng m󰗚t vai trò trung tâm trong vi󰗈c c󰗨ng c󰗒 n󰗂n dân ch󰗨
ang n󰗖i lên trên th󰗀 gi󰗜i (bao g󰗔m c󰖤 ông và Nam Âu, Châu Á, Châu Phi),
i󰗂u tra các v󰖦n 󰗂 và xung 󰗚t n󰖤y sinh trong quá trình xây d󰗲ng m󰗚t phng
ti󰗈n truy󰗂n thông 󰗚c l󰖮p và chính tr󰗌 c󰖢nh tranh 󰗠 các n󰗜c ang ti󰗀n hành
thay 󰗖i chính th󰗄 t󰗬 các n󰗜c XHCN sang các n󰗜c TBCN. 󰖸c bi󰗈t t󰖮p
trung vào m󰗚t s󰗒 v󰖦n 󰗂 c b󰖤n sau: thay 󰗖i nh󰖮n th󰗪c v󰗂 vai trò c󰗨a báo chí
và ch󰖦t l󰗤ng báo chí, cách th󰗪c mà công dân hi󰗄u v󰗂 các thông i󰗈p chính tr󰗌
và m󰗪c 󰗚 mà phng ti󰗈n truy󰗂n thông 󰖤nh h󰗠ng 󰗀n thái 󰗚 chính tr󰗌 và
hành vi b󰖨u c󰗮 c󰗨a công dân; vai trò c󰗨a internet trong vi󰗈c xây d󰗲ng m󰗚t lnh
v󰗲c công c󰗚ng c󰗨a dân ch󰗨.
Th󰗪 nm, m󰗒i quan h󰗈 gi󰗰a dân ch󰗨 v󰗜i 󰖤ng phái:
Các tác ph󰖪m n󰗖i b󰖮t nh: 󰜝Political parties and democracy󰜞 (󰖤ng
chính tr󰗌 và dân ch󰗨) c󰗨a Larry Diamond và Richard Gunther [150], 󰜝Parties,
politics and democracy in the new Southern Europe󰜞 (󰖤ng phái, chính tr󰗌 và
14
dân ch󰗨 󰗠 Nam Âu m󰗜i) c󰗨a Nikiforos B. Diamandouros và Richard Gunther
[151]󰜧 Tác gi󰖤 c󰗨a các công trình trên có xu h󰗜ng t󰖮p trung hoàn toàn vào
n󰗂n dân ch󰗨 lâu 󰗞i c󰗨a phng Tây, xem xét các ch󰗪c nng c󰖨n thi󰗀t c󰗨a các

󰖤ng chính tr󰗌 trong vi󰗈c th󰗲c hi󰗈n dân ch󰗨. H󰗎 󰗨ng h󰗚 cho s󰗲 c󰖢nh tranh
󰖤ng phái. Theo h󰗎, c󰖢nh tranh 󰖤ng phái s󰖾 làm cho các cu󰗚c b󰖨u c󰗮 tr󰗠 nên
có giá tr󰗌, 󰖤m b󰖤o 󰗤c tính công b󰖲ng và khách quan.
Th󰗪 sáu, m󰗒i quan h󰗈 gi󰗰a dân ch󰗨 v󰗜i quy󰗂n con ng󰗞i:
Dân ch󰗨 cung c󰖦p m󰗚t môi tr󰗞ng 󰗄 b󰖤o v󰗈 và th󰗲c hi󰗈n có hi󰗈u qu󰖤
các quy󰗂n con ng󰗞i. Nh󰗰ng giá tr󰗌 này 󰗤c th󰗄 hi󰗈n trong Tuyên ngôn qu󰗒c
t󰗀 v󰗂 nhân quy󰗂n và phát tri󰗄n hn n󰗰a trong các Công 󰗜c qu󰗒c t󰗀 v󰗂 quy󰗂n
dân s󰗲 và chính tr󰗌, trong ó coi tr󰗎ng các quy󰗂n chính tr󰗌 và t󰗲 do dân s󰗲 làm
n󰗂n t󰖤ng cho n󰗂n dân ch󰗨 có ý ngha. M󰗚t lo󰖢t các tác ph󰖪m 󰗂 c󰖮p 󰗀n quy󰗂n
con ng󰗞i và dân ch󰗨 nh: 󰜝Citizenship and civil society󰜞 (công dân và xã h󰗚i
dân s󰗲) c󰗨a Thomas Janoski [162], 󰜝Globalizing democracy and human
righs󰜞 (Dân ch󰗨 toàn c󰖨u và Nhân quy󰗂n) c󰗨a Carol. C. Gould [155],󰜧 Các
công trình trên 󰗂u nh󰖦n m󰖢nh 󰗀n quy󰗂n c b󰖤n c󰗨a con ng󰗞i. Tính nng
thi󰗀t y󰗀u c󰗨a n󰗂n dân ch󰗨 hi󰗈n 󰖢i là quy󰗂n t󰗲 do ngôn lu󰖮n và h󰗚i h󰗎p. Dân
ch󰗨 cng m󰗠 r󰗚ng v󰗜i các quy 󰗌nh c󰗨a pháp lu󰖮t, 󰗀n quy󰗂n c󰗨a nh󰗰ng
ng󰗞i b󰗌 bu󰗚c t󰗚i 󰗄 xét x󰗮 công b󰖲ng và nhanh chóng, 󰗄 thoát kh󰗐i b󰗌 giam
gi󰗰 tùy ti󰗈n và quy󰗂n t v󰖦n pháp lý. ây là m󰗚t khía c󰖢nh thi󰗀t y󰗀u c󰗨a
quy󰗂n trong các n󰗜c dân ch󰗨, nó 󰖤m b󰖤o r󰖲ng m󰗎i ng󰗞i s󰖾 không phân
bi󰗈t 󰗒i x󰗮 trên c s󰗠 gi󰗜i tính, ch󰗨ng t󰗚c, tôn giáo, khuynh h󰗜ng tình d󰗦c
hay tu󰗖i tác. Trong khi dân ch󰗨 bao g󰗔m các quy󰗂n l󰗤i c󰗨a a s󰗒 làm nhi󰗂u
vi󰗈c quan tr󰗎ng, nó không bao g󰗔m quy󰗂n phân bi󰗈t 󰗒i x󰗮 v󰗜i ng󰗞i thi󰗄u s󰗒
ho󰖸c l󰖢m d󰗦ng
1.1.2. Các nghiên c󰗪u 󰗠 Vi󰗈t Nam
Quá trình phát tri󰗄n dân ch󰗨 󰗠 Vi󰗈t Nam là quá trình phát tri󰗄n mang
tính 󰗌nh h󰗜ng cao. Vi󰗈t Nam hi󰗈n nay l󰖦y ch󰗨 ngha Mác 󰜔 Lênin và t
t󰗠ng H󰗔 Chí Minh làm n󰗂n t󰖤ng t t󰗠ng cho m󰗎i ho󰖢t 󰗚ng c󰗨a mình, t󰗬
󰗌nh h󰗜ng chính tr󰗌, 󰗌nh h󰗜ng phát tri󰗄n kinh t󰗀, vn hoá và các lnh v󰗲c
15
xã h󰗚i khác trong ó, quá trình phát tri󰗄n dân ch󰗨 không là ngo󰖢i l󰗈.
Các tác ph󰖪m nghiên c󰗪u chuyên sâu v󰗂 lý lu󰖮n dân ch󰗨:

Trong cu󰗒n 󰜝Lý lu󰖮n v󰗂 dân ch󰗨 và th󰗲c hi󰗈n dân ch󰗨 hoá 󰗠 Vi󰗈t Nam
trong công cu󰗚c 󰗖i m󰗜i󰜞 c󰗨a tác gi󰖤 Hoàng Chí B󰖤o, v󰖦n 󰗂 lý lu󰖮n v󰗂 dân
ch󰗨 ã 󰗤c trình bày m󰗚t cách có h󰗈 th󰗒ng, t󰗬 các quan ni󰗈m v󰗂 dân ch󰗨,
b󰖤n ch󰖦t dân ch󰗨, cách th󰗪c th󰗄 hi󰗈n c󰗨a dân ch󰗨 󰖸c bi󰗈t, tác gi󰖤 ã nh󰖦n
m󰖢nh 󰗀n t󰖨m quan tr󰗎ng dân ch󰗨 hóa và coi ó là chìa khóa v󰖢n nng 󰗄 thúc
󰖪y s󰗲 phát tri󰗄n c󰗨a 󰖦t n󰗜c trên m󰗎i lnh v󰗲c.
Tác gi󰖤 Nguy󰗆n Ti󰗀n Ph󰗔n trong cu󰗒n 󰜝Dân ch󰗨 và t󰖮p trung dân ch󰗨
- lý lu󰖮n và th󰗲c ti󰗆n󰜞 [93] ã phân tích rõ nh󰗰ng thành t󰗲u và h󰖢n ch󰗀, th󰖮m
chí là nh󰗰ng sai l󰖨m trong nh󰖮n th󰗪c và th󰗲c hi󰗈n công cu󰗚c xây d󰗲ng n󰗂n
dân ch󰗨 XHCN 󰗠 các n󰗜c XHCN nói chung và 󰗠 Vi󰗈t Nam nói riêng.
󰗘 Trung Hi󰗀u trong lu󰖮n án ti󰗀n s Tri󰗀t h󰗎c: 󰜝Nhà n󰗜c XHCN v󰗜i
vi󰗈c xây d󰗲ng n󰗂n dân ch󰗨 󰗠 Vi󰗈t Nam hi󰗈n nay󰜞 ã a ra nh󰗰ng cách hi󰗄u
v󰗂 dân ch󰗨 khá a d󰖢ng. Theo tác gi󰖤, dân ch󰗨 có th󰗄 󰗤c hi󰗄u trên sáu chi󰗂u
c󰖢nh khác nhau nh: (1) Dân ch󰗨 là m󰗚t dòng tri󰗀t h󰗎c 󰜔 chính tr󰗌; (2) Dân
ch󰗨 là m󰗚t ch󰗊nh th󰗄 hi󰗈n th󰗲c (n󰗂n dân ch󰗨); (3) Dân ch󰗨 là m󰗚t hi󰗈n th󰗲c
chính tr󰗌 (th󰗄 ch󰗀 dân ch󰗨); (4) Dân ch󰗨 là m󰗚t hi󰗈n th󰗲c kinh t󰗀 (th󰗌 tr󰗞ng t󰗲
do); (5) Dân ch󰗨 là m󰗚t hi󰗈n th󰗲c xã h󰗚i (XHCD các t󰗖 ch󰗪c xã h󰗚i, các
phong trào lao 󰗚ng và xã h󰗚i qu󰗒c t󰗀, các t󰗖 ch󰗪c phi chính ph󰗨); (6) Dân
ch󰗨 là m󰗚t tr󰖢ng thái c󰗨a h󰗈 th󰗒ng quan h󰗈 qu󰗒c t󰗀 (quy󰗂n t󰗲 quy󰗀t dân t󰗚c,
ch󰗨 quy󰗂n qu󰗒c gia, s󰗲 khoan dung l󰖬n nhau c󰗨a các n󰗂n vn hóa) [35, tr.40]. T󰗬
ây tác gi󰖤 ã cho r󰖲ng khái ni󰗈m dân ch󰗨 ph󰖤n ánh nh󰗰ng giá tr󰗌 ph󰗖 quát nh: t󰗲
do cá nhân, bình 󰖴ng và th󰗒ng nh󰖦t trong tính a d󰖢ng (tính nhân lo󰖢i) và c ch󰗀
th󰗲c hi󰗈n các giá tr󰗌 ó trong 󰗞i s󰗒ng thông qua m󰗒i quan h󰗈 tay ba là nhà n󰗜c 󰜔
pháp lu󰖮t 󰜔 XHCD (tính giai c󰖦p). Nh v󰖮y, v󰗜i cách hi󰗄u này, tác gi󰖤 lu󰖮n án trên
ã giúp chúng ta hi󰗄u rõ b󰖤n ch󰖦t c󰗨a dân ch󰗨: dù 󰗠 phng ông hay phng
Tây, dù trong ch󰗀 󰗚 chính tr󰗌 nào thì dân ch󰗨 cng th󰗄 hi󰗈n hai 󰖸c tính c b󰖤n
c󰗨a nó là tính nhân lo󰖢i và tính giai c󰖦p.
Trình bày v󰗂 lý lu󰖮n dân ch󰗨 mang tính h󰗈 th󰗒ng hn ph󰖤i k󰗄 󰗀n các
16
công trình c󰗨a tác gi󰖤 Ngô Huy 󰗪c 󰜝Các mô hình dân ch󰗨 trên th󰗀 gi󰗜i󰜞

[30], Lê Minh Quân 󰜝V󰗂 quá trình dân ch󰗨 hoá XHCN 󰗠 Vi󰗈t Nam hi󰗈n nay󰜞
[100]. Các nhà nghiên c󰗪u trên ã h󰗈 th󰗒ng m󰗚t cách 󰖨y 󰗨 các lý thuy󰗀t và
mô hình dân ch󰗨 trên th󰗀 gi󰗜i t󰗬 c󰗖 󰖢i 󰗀n hi󰗈n 󰖢i, cung c󰖦p cho ng󰗞i 󰗎c
nh󰗰ng thông tin quý báu v󰗂 quá trình dân ch󰗨 hoá trên th󰗀 gi󰗜i và 󰗠 Vi󰗈t Nam
hi󰗈n nay. Các công trình này ã cung c󰖦p cho gi󰗜i nghiên c󰗪u cng nh ng󰗞i
󰗎c m󰗚t b󰗪c tranh t󰗖ng quát v󰗂 dân ch󰗨, 󰗤c soi sáng d󰗜i nhi󰗂u góc c󰖢nh
khác nhau, làm cho v󰖦n 󰗂 nay 󰗤c nhìn nh󰖮n m󰗚t cách toàn di󰗈n.
Nghiên c󰗪u dân ch󰗨 XHCN trên di󰗈n r󰗚ng ph󰖤i k󰗄 󰗀n công trình
nghiên c󰗪u khoa h󰗎c c󰖦p nhà n󰗜c, 󰗂 tài KX 05.05 do tác gi󰖤 Hoàng Chí
B󰖤o làm ch󰗨 nhi󰗈m 󰜝C ch󰗀 th󰗲c hi󰗈n dân ch󰗨 XHCN trong h󰗈 th󰗒ng chính
tr󰗌 󰗠 n󰗜c ta󰜞 [8]. T󰖮p th󰗄 các tác gi󰖤 t󰖮p trung nghiên c󰗪u lý lu󰖮n v󰗂 dân ch󰗨
và c ch󰗀 dân ch󰗨; dân ch󰗨 hóa trong lnh v󰗲c kinh t󰗀 và c ch󰗀 th󰗲c hi󰗈n;
dân ch󰗨 hóa trong lnh v󰗲c chính tr󰗌 và c ch󰗀 th󰗲c hi󰗈n; dân ch󰗨 hóa trong
lnh v󰗲c vn hóa và c ch󰗀 th󰗲c hi󰗈n; c ch󰗀 th󰗲c hi󰗈n dân ch󰗨 trong b󰗚 máy
c quan c󰗨a 󰖤ng và b󰗚 máy nhà n󰗜c.
Các tác ph󰖪m nghiên c󰗪u dân ch󰗨 g󰖰n v󰗜i các lnh v󰗲c c󰗦 th󰗄 c󰗨a
chính tr󰗌 và 󰗞i s󰗒ng xã h󰗚i:
M󰗚t là, dân ch󰗨 g󰖰n v󰗜i v󰖦n 󰗂 xây d󰗲ng nhà n󰗜c và nhà n󰗜c pháp
quy󰗂n: 󰗘 Nguyên Phng và Tr󰖨n Ng󰗎c 󰗞ng 󰜝Xây d󰗲ng n󰗂n dân ch󰗨
XHCN và nhà n󰗜c pháp quy󰗂n󰜞 [96]; inh Vn M󰖮u 󰜝T󰗖 ch󰗪c quy󰗂n l󰗲c
nhân dân và m󰗒i quan h󰗈 gi󰗰a nhà n󰗜c và công dân󰜞 [66]; Tr󰖨n H󰖮u Thành
󰜝C s󰗠 lý lu󰖮n và th󰗲c ti󰗆n xây d󰗲ng nhà n󰗜c pháp quy󰗂n XHCN c󰗨a dân do
dân và vì dân󰜞 [116]. Các bài vi󰗀t và 󰗂 tài nghiên c󰗪u trên ch󰗨 y󰗀u 󰗂 c󰖮p
󰗀n lý lu󰖮n và th󰗲c ti󰗆n v󰗂 xây d󰗲ng nhà n󰗜c và nhà n󰗜c pháp quy󰗂n. Bên
c󰖢nh ó, các công trình này 󰗂u nh󰖦n m󰖢nh: s󰗲 c󰖨n thi󰗀t c󰗨a nhà n󰗜c pháp
quy󰗂n 󰗒i v󰗜i vi󰗈c thúc 󰖪y dân ch󰗨 và dân ch󰗨 hóa phát tri󰗄n, 󰗂 cao vai trò
c󰗨a pháp lu󰖮t trong qu󰖤n lý nhà n󰗜c và qu󰖤n lý xã h󰗚i. Các th󰗄 ch󰗀 chính tr󰗌
và nhà n󰗜c ph󰖤i h󰗤p hi󰗀n, qu󰖤n lý xã h󰗚i b󰖲ng lu󰖮t và 󰖤m b󰖤o pháp lu󰖮t
17
󰗤c th󰗲c hi󰗈n nghiêm minh. Nói cách khác, nhà n󰗜c pháp quy󰗂n ch󰗊 t󰗔n t󰖢i

khi pháp lu󰖮t gi󰗰 vai trò t󰗒i th󰗤ng trong 󰗞i s󰗒ng xã h󰗚i, t󰖦t c󰖤 m󰗎i ng󰗞i
󰗂u ph󰖤i s󰗒ng và làm vi󰗈c theo pháp lu󰖮t, không ai 󰗤c t󰗲 ý cho mình có
nh󰗰ng quy󰗂n l󰗲c cao hn pháp lu󰖮t.
Hai là, dân ch󰗨 v󰗜i xã h󰗚i công dân nh: 󰗘 M󰗞i 󰜝Phát huy quy󰗂n
làm ch󰗨 c󰗨a nhân dân 󰗠 c s󰗠󰜞 [85]; V Duy Phú và c󰗚ng s󰗲 󰜝XHDS - m󰗚t s󰗒
v󰖦n 󰗂 ch󰗎n l󰗎c󰜞 [94]; Dng Xuân Ng󰗎c 󰜝Xây d󰗲ng xã h󰗚i dân s󰗲 󰗠 Vi󰗈t
Nam󰜞 [89]; Bùi Vi󰗈t Hng 󰜝XHCD trong vi󰗈c b󰖤o 󰖤m và phát huy dân ch󰗨
󰗠 Vi󰗈t Nam hi󰗈n nay󰜞 [43]. Các nghiên c󰗪u trên ã cung c󰖦p cho gi󰗜i nghiên
c󰗪u và nh󰗰ng ng󰗞i quan tâm 󰗀n vi󰗈c xây d󰗲ng XHDS 󰗠 Vi󰗈t Nam m󰗚t b󰗪c
tranh lý lu󰖮n khá 󰖨y 󰗨 và toàn di󰗈n. Các lý lu󰖮n c b󰖤n c󰗨a XHDS ã 󰗤c
phân tích sâu s󰖰c: t󰗬 l󰗌ch s󰗮 hình thành c󰗨a XHDS trên th󰗀 gi󰗜i (l󰗌ch s󰗮 khái
ni󰗈m XHDS, các nh󰖮n th󰗪c, các k󰗀t c󰖦u c󰗨a XHDS) 󰗀n nh󰗰ng nghiên c󰗪u c
b󰖤n v󰗂 XHDS 󰗠 Vi󰗈t Nam (các 󰖸c i󰗄m c󰗦 th󰗄 v󰗂 c󰖦u trúc, môi tr󰗞ng, giá
tr󰗌 và nh󰗰ng u nh󰗤c i󰗄m c󰗨a XHDS 󰗠 Vi󰗈t Nam), 󰖸c bi󰗈t 󰗠 ây cng có
nh󰗰ng công trình nghiên c󰗪u nh󰖦n m󰖢nh 󰗀n vai trò c󰗨a XHDS v󰗜i ph󰖤n bi󰗈n
xã h󰗚i, vai trò c󰗨a XHDS 󰗒i v󰗜i vi󰗈c 󰖤m b󰖤o và phát huy quy󰗂n làm ch󰗨
c󰗨a ng󰗞i dân. Nói cách khác, coi XHDS nh m󰗚t công c󰗦 không th󰗄 thi󰗀u 󰗄
th󰗲c hi󰗈n các quy󰗂n làm ch󰗨 c󰗨a ng󰗞i dân và thúc 󰖪y quá trình dân ch󰗨 hóa
󰗠 Vi󰗈t Nam.
Ba là, dân ch󰗨 v󰗜i b󰖨u c󰗮: V H󰗔ng Anh 󰜝Ch󰗀 󰗚 b󰖨u c󰗮 c󰗨a m󰗚t s󰗒
n󰗜c trên th󰗀 gi󰗜i󰜞 [1]; Lu Vn Qu󰖤ng 󰜝H󰗈 th󰗒ng b󰖨u c󰗮 󰗠 Anh, M󰗺 và
Pháp - Lý thuy󰗀t và hi󰗈n th󰗲c󰜞 [98]. Các công trình nghiên c󰗪u ó ã phân
tích và th󰗄 hi󰗈n rõ nét có tính h󰗈 th󰗒ng các lo󰖢i hình b󰖨u c󰗮 ph󰗖 bi󰗀n hi󰗈n nay
trên th󰗀 gi󰗜i. Các tác gi󰖤 cng cho th󰖦y, hi󰗈n nay th󰗀 gi󰗜i có nhi󰗂u tiêu chí có
th󰗄 s󰗮 d󰗦ng 󰗄 ánh giá các h󰗈 th󰗒ng b󰖨u c󰗮. Ví d󰗦 nh cách th󰗪c l󰗲a ch󰗎n
󰖢i bi󰗄u h󰖢 vi󰗈n, tính b󰗂n v󰗰ng, tính hi󰗈u qu󰖤, trách nhi󰗈m gi󰖤i trình c󰗨a chính
ph󰗨 và c󰗨a các cá nhân 󰗤c l󰗲a ch󰗎n thông qua b󰖨u c󰗮, s󰗲 󰗚ng viên c󰗨a các
18
󰖤ng chính tr󰗌 m󰖢nh, và vi󰗈c thúc 󰖪y quan i󰗄m 󰗒i l󰖮p và giám sát v󰗂 l󰖮p
pháp󰜧 Nhng không có h󰗈 th󰗒ng b󰖨u c󰗮 nào l󰖢i có th󰗄 t󰗒i a hóa 󰗤c t󰖦t c󰖤

nh󰗰ng y󰗀u t󰗒 k󰗄 trên. Vì v󰖮y, cng tùy thu󰗚c và 󰖸c i󰗄m riêng c󰗨a các th󰗄
ch󰗀 chính tr󰗌 mà có các l󰗲a ch󰗎n khác nhau v󰗂 lo󰖢i hình b󰖨u c󰗮 cho phù h󰗤p
v󰗜i các th󰗄 ch󰗀 chính tr󰗌 ó.
B󰗒n là, dân ch󰗨 trong 󰖤ng: Tô Huy R󰗪a 󰜝B󰖤o 󰖤m và phát huy dân
ch󰗨 trong i󰗂u ki󰗈n m󰗚t 󰖤ng duy nh󰖦t c󰖨m quy󰗂n󰜞 [101]; Phan Xuân
Sn󰜝M󰗠 r󰗚ng và phát huy dân ch󰗨 trong n󰗚i b󰗚 󰖤ng c󰗚ng s󰖤n Vi󰗈t Nam -
V󰖦n 󰗂 và gi󰖤i pháp󰜞 [110]; Lu Vn Sùng 󰜝Dân ch󰗨 trong 󰖤ng c󰗚ng s󰖤n:
nh󰗰ng bài h󰗎c kinh nghi󰗈m t󰗬 c󰖤i t󰗖, c󰖤i cách, 󰗖i m󰗜i 󰗠 các n󰗜c XHCN󰜞
[112]. Các công trình trên v󰗂 c b󰖤n 󰗂u ti󰗀p c󰖮n dân ch󰗨 d󰗜i góc nhìn c󰗨a
Lênin: dân ch󰗨 là hình th󰗪c nhà n󰗜c là m󰗚t trong nh󰗰ng hình thái c󰗨a nhà
n󰗜c ch󰗀 󰗚 dân ch󰗨 là vi󰗈c th󰗲c thi có t󰗖 ch󰗪c, có h󰗈 th󰗒ng, có tính c󰗢ng
b󰗪c v󰗜i toàn xã h󰗚i Nhng m󰖸t khác, ch󰗀 󰗚 dân ch󰗨 có ngha là chính th󰗪c
th󰗬a nh󰖮n quy󰗂n bình 󰖴ng gi󰗰a các công dân, th󰗬a nh󰖮n cho m󰗎i ng󰗞i 󰗤c
quy󰗂n ngang nhau trong vi󰗈c xác 󰗌nh c c󰖦u nhà n󰗜c và qu󰖤n lý. T󰗬 ây,
các công trình nghiên c󰗪u ã ch󰗊 rõ m󰗚t s󰗒 n󰗚i dung c b󰖤n trong vi󰗈c th󰗲c
hành dân ch󰗨 trong i󰗂u ki󰗈n m󰗚t 󰖤ng c󰖨m quy󰗂n: m󰗎i quy󰗂n l󰗲c 󰗂u thu󰗚c
v󰗂 toàn th󰗄 󰖤ng viên; b󰖨u c󰗮 và 󰗪ng c󰗮 ph󰖤i n gi󰖤n, công khai, minh b󰖢ch;
nh󰖦n m󰖢nh c󰖤 hai hình th󰗪c: dân ch󰗨 󰖢i di󰗈n và dân ch󰗨 tr󰗲c ti󰗀p; v󰗂 v󰖦n 󰗂
phân công công vi󰗈c và th󰗲c thi quy󰗂n l󰗲c và giám sát nh󰗰ng ng󰗞i 󰗤c b󰖨u
vào các ch󰗪c v󰗦 c󰗨a 󰖤ng: không 󰗤c c󰖤 n󰗄 cá nhân, không có nhóm c󰗒 k󰗀t,
ph󰖤i ki󰗄m tra giám sát th󰗞ng xuyên và không ai 󰗤c quy󰗂n ngn c󰖤n vi󰗈c
ki󰗄m tra giám sát ó; dân ch󰗨 ph󰖤i i li󰗂n v󰗜i 󰖦u tranh gi󰗰 gìn k󰗸 lu󰖮t nh󰖲m
c󰗨ng c󰗒 s󰗲 th󰗒ng nh󰖦t trong 󰖤ng; dân ch󰗨 ph󰖤i 󰖤m b󰖤o ch󰗀 󰗚 làm vi󰗈c t󰖮p
th󰗄 và tuân th󰗨 nguyên t󰖰c t󰖮p trung dân ch󰗨; dân ch󰗨 ph󰖤i o󰖢n tuy󰗈t v󰗜i
b󰗈nh tham nhng, quan liêu, n h󰗒i l󰗚
Nm là, dân ch󰗨 và quy󰗂n con ng󰗞i: Võ Khánh Vinh 󰜝Quy󰗂n con
ng󰗞i - Ti󰗀p c󰖮n a ngành và liên ngành khoa h󰗎c xã h󰗚i󰜞 [129]; V Công
Giao - Lã Khánh Tùng 󰜝Lu󰖮t nhân quy󰗂n qu󰗒c t󰗀 - Nh󰗰ng v󰖦n 󰗂 c b󰖤n󰜞
19
[32]. Các cu󰗒n sách trên 󰗂u t󰖮p trung làm rõ các lý lu󰖮n c b󰖤n v󰗂 quy󰗂n con

ng󰗞i nh: khái quát nh󰖮n th󰗪c và l󰗌ch s󰗮 phát tri󰗄n c󰗨a lu󰖮t nhân quy󰗂n qu󰗒c
t󰗀, các quy󰗂n và t󰗲 do c b󰖤n c󰗨a con ng󰗞i theo lu󰖮t qu󰗒c t󰗀, c ch󰗀 b󰖤o v󰗈
và thúc 󰖪y quy󰗂n con ng󰗞i theo lu󰖮t qu󰗒c t󰗀 󰖸c bi󰗈t, các tác gi󰖤 󰗂u th󰗬a
nh󰖮n nhân quy󰗂n (hay quy󰗂n con ng󰗞i) là m󰗚t ph󰖢m trù l󰗌ch s󰗮, có 󰖤nh
h󰗠ng l󰗜n 󰗀n t󰖦t c󰖤 các lnh v󰗲c c󰗨a 󰗞i s󰗒ng nhân lo󰖢i, 󰖸c bi󰗈t là chính tr󰗌,
pháp lu󰖮t, dân ch󰗨, vn hóa
Cu󰗒i cùng là các nghiên c󰗪u v󰗂 dân ch󰗨 liên quan 󰗀n v󰖦n 󰗂 th󰗲c hi󰗈n
dân ch󰗨 󰗠 Vi󰗈t Nam hi󰗈n nay: bàn v󰗂 dân ch󰗨 󰗠 c s󰗠, quá trình dân ch󰗨 hoá
và th󰗲c tr󰖢ng phát tri󰗄n dân ch󰗨 󰗠 Vi󰗈t Nam. M󰗚t s󰗒 tác ph󰖪m nh: Dng
Xuân Ng󰗎c 󰜝Th󰗲c hi󰗈n quy ch󰗀 dân ch󰗨 󰗠 c󰖦p xã 󰜔 m󰗚t s󰗒 v󰖦n 󰗂 lý lu󰖮n và
th󰗲c ti󰗆n󰜞 [88]; Phan Xuân Sn󰜝Các oàn th󰗄 nhân dân v󰗜i vi󰗈c b󰖤o 󰖤m dân
ch󰗨 󰗠 c s󰗠 hi󰗈n nay󰜞 [109]; Ba công trình nghiên c󰗪u liên quan 󰗀n lnh v󰗲c
này do Nguy󰗆n Vn Sáu, H󰗔 Vn Thông ch󰗨 biên, cùng t󰖮p th󰗄 các nhà khoa
h󰗎c c󰗨a H󰗎c vi󰗈n Chính tr󰗌 Qu󰗒c gia H󰗔 Chí Minh: 󰜝C󰗚ng 󰗔ng làng xã Vi󰗈t
Nam hi󰗈n nay󰜞 [103], 󰜝Th󰗲c hi󰗈n quy ch󰗀 dân ch󰗨 và xây d󰗲ng chính quy󰗂n
c󰖦p xã 󰗠 n󰗜c ta hi󰗈n nay󰜞 [104], 󰜝Th󰗄 ch󰗀 dân ch󰗨 và phát tri󰗄n nông thôn
Vi󰗈t Nam hi󰗈n nay󰜞 [105]. ây là nh󰗰ng công trình i sâu nghiên c󰗪u v󰗂 󰗞i
s󰗒ng làng xã Vi󰗈t Nam truy󰗂n th󰗒ng và hi󰗈n 󰖢i, v󰖦n 󰗂 xây d󰗲ng chính
quy󰗂n c󰖦p xã, a ra nh󰗰ng cn c󰗪 lý lu󰖮n và th󰗲c t󰗀 cho vi󰗈c xây d󰗲ng và
t󰗬ng b󰗜c hoàn thi󰗈n th󰗄 ch󰗀 dân ch󰗨 󰗠 c s󰗠 cho Vi󰗈t Nam hi󰗈n nay.
1.2. Nh󰗰ng công trình nghiên c󰗪u v󰗂 o l󰗞ng dân ch󰗨
1.2.1. Các nghiên c󰗪u trên th󰗀 gi󰗜i
o l󰗞ng dân ch󰗨 theo ngha r󰗚ng bao hàm vi󰗈c xác 󰗌nh các tiêu chí
c󰗨a dân ch󰗨 và 󰗌nh l󰗤ng theo các tiêu chí ó. o l󰗞ng dân ch󰗨 không ph󰖤i
là m󰗚t công vi󰗈c m󰗜i m󰖼, không ph󰖤i 󰗀n bây gi󰗞 các h󰗎c gi󰖤 nghiên c󰗪u v󰗂
dân ch󰗨 m󰗜i ti󰗀n hành o l󰗞ng. Vi󰗈c xây d󰗲ng tiêu chí và ánh giá các n󰗂n
dân ch󰗨 ã 󰗤c th󰗲c hi󰗈n t󰗬 th󰗞i c󰗖 󰖢i, dù còn s sài, n gi󰖤n và ch󰗊 mang
tính 󰗌nh tính mà cha có 󰗌nh l󰗤ng.
Aristotle có th󰗄 󰗤c coi là nhà chính tr󰗌 h󰗎c 󰖨u tiên xác 󰗌nh các tiêu
20

chí ánh giá v󰗂 dân ch󰗨 tng 󰗒i 󰖨y 󰗨. Trong tác ph󰖪m 󰜝The Politics󰜞
(vi󰗀t vào kho󰖤ng gi󰗰a nm 335 và 323 TCN), Aristotle ã xác 󰗌nh nguyên
t󰖰c c b󰖤n c󰗨a dân ch󰗨 là t󰗲 do và t󰗬 ó ch󰗊 ra các 󰖸c trng c󰗨a n󰗂n dân ch󰗨
ph󰖤i th󰗄 hi󰗈n 󰗤c s󰗲 bình 󰖴ng gi󰗰a các công dân. Th󰖮m chí ông xác 󰗌nh s󰗲
bình 󰖴ng ó mang tính s󰗒 l󰗤ng ch󰗪 không ph󰖤i là s󰗲 bình 󰖴ng d󰗲a trên giá
tr󰗌. T󰗬 nguyên t󰖰c n󰗂n t󰖤ng này, theo ông, n󰗂n dân ch󰗨 có các 󰖸c trng sau
ây: (a) M󰗎i ng󰗞i 󰗂u có quy󰗂n b󰖨u c󰗮 và 󰗪ng c󰗮 vào các ch󰗪c v󰗦 nhà n󰗜c;
(b) T󰖦t c󰖤 cai tr󰗌 m󰗚t ng󰗞i và m󰗚t ng󰗞i cai tr󰗌 t󰖦t c󰖤; (c) Các ch󰗪c v󰗦 công
quy󰗂n ph󰖤i 󰗤c luân phiên n󰖰m gi󰗰 (ho󰖸c là t󰖦t c󰖤, ho󰖸c là nh󰗰ng ch󰗪c v󰗦
không c󰖨n 󰗀n kinh nghi󰗈m ho󰖸c k󰗺 nng 󰖸c bi󰗈t); (d) Nhi󰗈m k󰗴 c󰗨a các
quan ch󰗪c không d󰗲a trên vi󰗈c s󰗠 h󰗰u nhi󰗂u hay ít tài s󰖤n; (e) M󰗚t ng󰗞i
không th󰗄 gi󰗰 m󰗚t ch󰗪c v󰗦 hai l󰖨n, tr󰗬 nh󰗰ng tr󰗞ng h󰗤p 󰖸c bi󰗈t; (f) T󰖦t c󰖤
(ho󰖸c càng nhi󰗂u càng t󰗒t) các v󰗌 trí công quy󰗂n 󰗂u có nhi󰗈m k󰗴 ng󰖰n; (g)
H󰗚i 󰗔ng xét x󰗮 󰗤c ch󰗎n t󰗬 t󰖦t c󰖤 m󰗎i ng󰗞i và có quy󰗂n phán xét t󰖦t c󰖤,
ho󰖸c h󰖨u h󰗀t các v󰖦n 󰗂 - t󰗪c là t󰖦t c󰖤 nh󰗰ng v󰖦n 󰗂 t󰗒i cao và quan tr󰗎ng nh󰖦t
(ch󰖴ng h󰖢n nh nh󰗰ng v󰖦n 󰗂 󰖤nh h󰗠ng 󰗀n hi󰗀n pháp, các v󰗦 án 󰖸c bi󰗈t và
các h󰗤p 󰗔ng gi󰗰a các cá nhân); (h) 󰖢i h󰗚i 󰗔ng là c quan có th󰖪m quy󰗂n
t󰗒i cao trong m󰗎i v󰖦n 󰗂, ho󰖸c chí ít là nh󰗰ng v󰖦n 󰗂 quan tr󰗎ng nh󰖦t, các
quan ch󰗪c hành pháp không có th󰖪m quy󰗂n 󰗒i v󰗜i b󰖦t k󰗴 (ho󰖸c càng ít càng
t󰗒t) v󰖦n 󰗂 gì 󰜧; (i) Lng cho b󰗚 máy công quy󰗂n 󰗤c phát 󰗌nh k󰗴; (k)
Ngu󰗔n g󰗒c xu󰖦t thân, c󰗨a c󰖤i và giáo d󰗦c là nh󰗰ng chu󰖪n m󰗲c xác 󰗌nh c󰗨a
ch󰗀 󰗚 quý t󰗚c 󰖴ng c󰖦p, vì v󰖮y nh󰗰ng cái 󰗒i l󰖮p v󰗜i chúng (xu󰖦t thân t󰗬
t󰖨ng l󰗜p d󰗜i, thu nh󰖮p th󰖦p và ngh󰗂 lao 󰗚ng chân tay) l󰖢i 󰗤c xem nh là
nét i󰗄n hình c󰗨a n󰗂n dân ch󰗨; (l) Không có quan ch󰗪c nào chi󰗀m gi󰗰 v󰗌 trí
công quy󰗂n su󰗒t 󰗞i. T󰖦t c󰖤 nh󰗰ng i󰗂u trên là nh󰗰ng 󰖸c trng chung c󰗨a các
n󰗂n dân ch󰗨 [trích theo 34, tr.55].
B󰖲ng cách xác 󰗌nh nguyên t󰖰c và 󰖸c trng c󰗨a n󰗂n dân ch󰗨, các nhà
t t󰗠ng theo mô hình c󰗚ng hoà b󰖤o h󰗚 ã th󰗄 hi󰗈n vi󰗈c xác 󰗌nh tiêu chí c󰗨a
h󰗎 󰗒i v󰗜i n󰗂n dân ch󰗨 ó.
Nguyên t󰖰c: Tham gia chính tr󰗌 là i󰗂u ki󰗈n thi󰗀t y󰗀u c󰗨a t󰗲 do cá nhân;

21
song, t󰗲 do này ch󰗊 󰗤c b󰖤o 󰖤m khi h󰗎 u󰗸 quy󰗂n cho nhà n󰗜c.
󰖸c trng:
+ Cân b󰖲ng quy󰗂n l󰗲c gi󰗰a 󰜝nhân dân󰜞, gi󰗜i quý t󰗚c và nhà vua, t󰖢o
nên m󰗚t chính th󰗄 h󰗘n h󰗤p, trong ó, t󰖦t c󰖤 các l󰗲c l󰗤ng chính tr󰗌 󰗂u có vai
trò tích c󰗲c trong 󰗞i s󰗒ng c󰗚ng 󰗔ng. S󰗲 tham gia c󰗨a công dân 󰗤c th󰗲c
hi󰗈n thông qua các c ch󰗀 nh: b󰖨u c󰗮, 󰗪ng c󰗮.
+ Các nhóm xã h󰗚i b󰖤o v󰗈 và thúc 󰖪y các l󰗤i ích c󰗨a h󰗎. T󰗲 do ngôn
lu󰖮n, l󰖮p h󰗚i và t󰗲 do t t󰗠ng.
+ Nguyên t󰖰c pháp quy󰗂n.
Còn các nhà t t󰗠ng theo Mô hình c󰗚ng hoà Phát tri󰗄n l󰖢i xác 󰗌nh
nguyên t󰖰c và 󰖸c trng c󰗨a mô hình dân ch󰗨 mà h󰗎 theo u󰗖i nh sau:
Các nguyên t󰖰c: Các công dân ph󰖤i 󰗤c h󰗠ng s󰗲 bình 󰖴ng v󰗂 kinh t󰗀
và chính tr󰗌 sao cho t󰖦t c󰖤 󰗂u có quy󰗂n t󰗲 quy󰗀t v󰗂 s󰗲 th󰗌nh v󰗤ng chung.
Các 󰖸c trng c b󰖤n:
+ Có s󰗲 phân quy󰗂n gi󰗰a quy󰗂n l󰖮p pháp và quy󰗂n hành pháp.
+ S󰗲 tham gia tr󰗲c ti󰗀p c󰗨a m󰗎i công dân trong quá trình l󰖮p pháp.
+ C󰗒 g󰖰ng 󰖢t 󰗀n s󰗲 󰗔ng thu󰖮n trong các v󰖦n 󰗂 công c󰗚ng, nguyên
t󰖰c a s󰗒 󰗤c s󰗮 d󰗦ng trong nh󰗰ng v󰖦n 󰗂 b󰖦t 󰗔ng.
+ Các v󰗌 trí hành pháp 󰗤c b󰖨u tr󰗲c ti󰗀p ho󰖸c rút thm.
T󰗬 th󰗀 k󰗸 XVIII - XIX, dân ch󰗨 hi󰗈n 󰖢i ti󰗀p t󰗦c phát tri󰗄n theo khuynh
h󰗜ng ch󰗨 ngha t󰗲 do. i󰗂u ó ti󰗀p t󰗦c t󰖢o nên nh󰗰ng nguyên t󰖰c và nh󰗰ng
󰖸c trng khác nhau v󰗂 dân ch󰗨. Mô hình Dân ch󰗨 B󰖤o h󰗚 (Thomas Hobbes
và John Locke) cho r󰖲ng: n󰗀u nh con ng󰗞i là m󰗚t th󰗲c th󰗄 luôn t l󰗤i thì
cách duy nh󰖦t 󰗄 không b󰗌 ng󰗞i khác th󰗒ng tr󰗌 là cùng nhau t󰖢o ra các th󰗄
ch󰗀 có trách nhi󰗈m; 󰖸c trng c󰗨a nó là ch󰗀 󰗚 tam quy󰗂n phân l󰖮p, nhà n󰗜c
hi󰗀n 󰗌nh [trích theo 34]. Trong khi ó, mô hình Dân ch󰗨 Phát tri󰗄n (James
Madison - m󰗚t trong nh󰗰ng 󰜝ng󰗞i cha sáng l󰖮p󰜞 n󰗜c M󰗺 (1751 - 1836) và
hai nhà t t󰗠ng c󰗨a ch󰗨 ngha t󰗲 do Anh là Jeremy Bentham (1748 - 1832)
và James Mill (1773 - 1836)) l󰖢i cho r󰖲ng: s󰗲 tham gia chính tr󰗌 là m󰗚t giá tr󰗌

t󰗲 thân và ó là m󰗚t (n󰗀u không nói là duy nh󰖦t) c ch󰗀 cho phép phát tri󰗄n
22
tinh th󰖨n công dân tích c󰗲c. T󰗬 ó, 󰗂 ra các 󰖸c trng c b󰖤n: (thùng phi󰗀u
kín, b󰖨u c󰗮 󰗌nh k󰗴, c󰖢nh tranh gi󰗰a các 󰗪ng c󰗮 viên) - cái cho phép công dân,
có 󰗤c nh󰗰ng công c󰗦 thích áng 󰗄 ch󰗎n l󰗲a, ki󰗄m soát các quy󰗀t 󰗌nh
chính tr󰗌 [trích theo 34].
Cu󰗒i th󰗀 k󰗸 XIX - 󰖨u th󰗀 k󰗸 XX, Max Weber (1864-1920) và Joseph
Schumpeter (1883-1950) 󰗂u chia s󰖼 m󰗚t quan i󰗄m v󰗂 󰗞i s󰗒ng chính tr󰗌 mà
trong ó ch󰗊 t󰗔n t󰖢i m󰗚t ph󰖢m vi r󰖦t nh󰗐 h󰖺p cho t󰗲 do cá nhân và s󰗲 tham gia
chính tr󰗌. C󰖤 hai 󰗂u cho r󰖲ng, n󰗂n dân ch󰗨 - 󰗠 hình th󰗪c t󰗒t nh󰖦t c󰗨a nó, cng
ch󰗊 là m󰗚t phng ti󰗈n 󰗄 con ng󰗞i ch󰗎n ra nh󰗰ng nhà lãnh 󰖢o. Cách nhìn
nh󰖮n này khá tng 󰗔ng v󰗜i lý thuy󰗀t v󰗂 n󰗂n dân ch󰗨 b󰖤o h󰗚. T󰗬 ó, xác
󰗌nh các 󰖸c trng c󰗨a n󰗂n dân ch󰗨 này là: tính chính áng c󰗨a nhà n󰗜c, b󰗚
máy hành chính chuyên nghi󰗈p, mang tính chuyên môn hoá cao.
Robert Dahl (nhà t t󰗠ng n󰗖i b󰖦t c󰗨a ch󰗨 ngha a nguyên tr󰗌) trong
tác ph󰖪m 󰜝Democracy and its critics󰜞 (Dân ch󰗨 và s󰗲 phê phán c󰗨a nó) ông
ã làm rõ khái ni󰗈m v󰗂 dân ch󰗨 là khái ni󰗈m 󰜝Polyarchy󰜞 (a c󰗲c, a 󰖤ng, a
nguyên) và cng a ra nm tiêu chí c󰗨a dân ch󰗨:
+ Tham gia có hi󰗈u qu󰖤 (Effective participation): công dân ph󰖤i có c h󰗚i
bình 󰖴ng và công b󰖲ng 󰗄 th󰗄 hi󰗈n nguy󰗈n v󰗎ng c󰗨a mình 󰗒i v󰗜i nhà n󰗜c.
+ Công b󰖲ng trong b󰖨u c󰗮 (Voting equality at the decisive stage): m󰗘i
thành viên ph󰖤i có c h󰗚i công b󰖲ng và bình 󰖴ng trong b󰗐 phi󰗀u.
+ Hi󰗄u bi󰗀t (Enlightened understanding): trong m󰗚t kho󰖤ng th󰗞i gian
gi󰗜i h󰖢n, m󰗘i công dân ph󰖤i có c h󰗚i bình 󰖴ng và hi󰗈u qu󰖤 khi tìm hi󰗄u
thông tin và a ra các chính sách thay th󰗀.
+ Ki󰗄m soát 󰗤c chng trình ngh󰗌 s󰗲 (Control of the agenda): các công
dân có c h󰗚i t󰗲 l󰗲a ch󰗎n các v󰖦n 󰗂 a vào chng trình ngh󰗌 s󰗲. Vì th󰗀, m󰗚t
trong nh󰗰ng tiêu chu󰖪n c󰗨a ti󰗀n trình dân ch󰗨 là các chính sách c󰗨a nhà n󰗜c
ph󰖤i luôn công khai 󰗄 các công dân có th󰗄 thay 󰗖i n󰗀u h󰗎 th󰖦y c󰖨n thi󰗀t.
+ S󰗲 tham gia bình 󰖴ng (Inclusiveness): m󰗘i ng󰗞i ph󰖤i có s󰗲 tham

gia h󰗤p pháp, chính áng trong các quá trình chính tr󰗌 [143, tr.125].
N󰗂n dân ch󰗨 pháp lý ch󰗊 ra nh󰗰ng nguyên t󰖰c và 󰖸c trng c󰗨a mình