ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC TỰ NHIÊN




Nguyễn Thị Ánh Nguyệt



NGHIÊN CỨU ĐA DẠNG SINH HỌC CỦA CÔN TRÙNG NƢỚC

Ở VƢỜN QUỐC GIA BA Vì, HÀ NỘI





LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC





Hà Nội - Năm 2012


Hà Nội - Năm 2012



























ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC TỰ NHIÊN



Nguyễn Thị Ánh Nguyệt


NGHIÊN CỨU ĐA DẠNG SINH HỌC CỦA CÔN TRÙNG NƢỚC
Ở VƢỜN QUỐC GIA BA VÌ, HÀ NỘI


ng vt hc
Mã s: 60. 42. 10

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC

NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC:

PGS. TS. NGUYỄN VĂN VỊNH



Hà Nội - Năm 2012
MỤC LỤC

Trang
MỞ ĐẦU 1
CHƢƠNG 1-TỔNG QUAN TÀI LIỆU 2
1.1. Tình hình nghiên cc trên th gii 2
u kin t ng sinh hc VQG Ba Vì 21
u kin t nhiên ca VQG Ba Vì 21
ng sinh hc VQG Ba Vì 23
CHƢƠNG 2- THỜI GIAN, ĐỊA ĐIỂM, VẬT LIỆU VÀ PHƢƠNG PHÁP
NGHIÊN CỨU 26
2.1. Thi gian nghiên cu 26
m nghiên cu 26
2.3. Vt liu 30
2.3.1. Vt liu nghiên cu 30
u 30
2.3.3. Ch s a dng sinh hc và ch s ng 31
2.3.4. X lý s liu 33
CHƢƠNG 3- KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU 34
3.1. Mt s ch s thy lý, hóa hc tm nghiên cu 34
3.2. Thành phc ti khu vc nghiên cu 35
3.2.1. Thành phn loài ca b Phù du (Ephemeroptera) 37
3.2.2. Thành phn loài b Chun chun (Odonata) 39
3.2.3. Thành phn loài b Cánh úp (Plecoptera) 39
3.2.4. Thành phn loài b Cánh na (Heniptera) 40

3.2.5. Thành phn loài b Cánh lông (Trichoptera) 40
3.2.6. Thành phn loài b Cánh cng (Coleoptera) 41
3.2.7. Thành phn loài b Hai cánh (Diptera) 41
3.2.8. Thành phn loài b Cánh vy (Lepidoptera) 42
3.2.9. Thành phn loài b Cánh rng (Megaloptera) 42
3.3. S ng cá th ca các b c ti khu vc nghiên cu 43
3.4. Mt s m ca quc ti các dng sinh cnh 44
3.4.1. Thành phc theo dng sinh cnh 45
3.4.2. M c theo các dng sinh cnh 54
 và mt s ch s ng 56
 ng v thành phn loài gia 3 dng sinh cnh 57
KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ 59
TÀI LIỆU THAM KHẢO 61
PHỤ LỤC












DANH MỤC CÁC BẢNG
Trang
Bng 1. Mt s ch s thy lý, hóa hc ti các m thu mu 34
Bng 2. Cu trúc thành phc ti khu vc nghiên cu 35

Bng 3: S c ti o 37
Bng 4. S ng cá th ca các b c ti khu vc nghiên cu 43
Bng 5. S ng loài côn trc theo các dng sinh cnh 45
Bng 6. Thành phc theo ba dng sinh cnh 46
Bng 7. S ng cá th c ti các sinh c din tích
0,25m
2
54
Bng 8, ch s DI, ch s i các sinh cnh 56
Bng 9. Ch s ng Jacca  Sorensen (%) gia các dng sinh cnh 57














DANH MỤC CÁC HÌNH
Trang
 m thu mu ti VQG Ba Vì 27
Hình 2: T l s loài theo tng b c ti khu vc nghiên cu 36
Hình 3. S ng cá th ca các b c ti khu vc nghiên cu 44
Hình 4. S loài ca tng b c gia các sinh cnh 46

Hình 5. M cá th gia các dng sinh cnh 55
 th hin s ng v thành phn loài gia các sinh cnh 58
1

MỞ ĐẦU
c gi vai trò quan trng trong h sinh thái các thy vc c
c chy. Mi mng thy vc, nhóm sinh vt này
u có nhc tính thích nghi phù hp. So vi nhiu nhóm sinh vt khác, côn
c có nhic tính ni tr ng loài, s ng cá th lc
bit chúng là nhng mt xích không th thiu trong chui th
c là nhng sinh vt tiêu th bc 1, bng thi li là ngun thc
a nhing vng. Nhic có quan h
mt thii vi. Mt s c gây hi là tác nhân truyn
bnh, tác nhân gây bnh, tác nhân phá hoi sn phm công nghip, nông nghi
Chính vì vng quan tâm nghiên cu ca nhiu nhà khoa
hc trên th gii.  Vit Nam, trong nhng 
c quan tâm nghiên cc bit là  các n Quc gia và các Khu bo tn
thiên nhiên ca Vit Nam, nh thng sông, sui phong phú, tim n
c. n Quc gia Ba Vì vi h ng thc vt phong phú
u nghiên cu ca các nhà khoa hc,
nhiu nghiên cu v  c. Chính vì th chúng tôi tin
hành thc hi tài “Nghiên cứu đa dạng sinh học của côn trùng nƣớc ở Vƣờn
Quốc gia Ba Vì, Hà Nội”, nhm m
 nh thành phn loài cc ti mt s h thng sui thuc
Vn Quc gia Ba Vì, Hà Ni
 Nghiên cu m ca quc: thành phn loài, m cá
th, m ng da vào mt s ch s  dng sinh hc theo các dng
sinh cnh.
.



2

CHƢƠNG 1-TỔNG QUAN TÀI LIỆU
1.1. Tình hình nghiên cứu côn trùng nƣớc trên thế giới
c bao gm nhng loài côn trùng mà có mt phn hoc c vòng
i sng trng c. Chính vì s ng v thành phn loài, hình thái
cu tm thích nghi cùng vi vai trò quan trong ci vi h
i sc quan tâm nghiên
cu  c phát trin. t nhiu các công trình nghiên cu n
tng b ca nhóm này, t nhng nghiên cu v phân loi hc, tin hoá, n nhng
nghiên cu v ng di hc là v c
nghiên cu nhi.
Nhng nghiên cu sm nht v ng tp trung vào nhóm
côn trùng gây hi, truyn bi, mui (Resh và Rosenberg, 1979; Merritt
và Cummins, 1984; Merritt và Newson, 1978; Kim và Merritt, 1987) [50].
Bên cc gây hi, vai trò cc
vi các h sinh tc nhiu s quan tâm ca các nhà khoa hc.
Phm vi nghiên cc m rng nghiên
cu không ch dng li  vic mô t, phân longhiên cc
m sinh h: bing qun th côn trùng, các mi quan h dinh
 ng yêu cu ca sinh thái hc (Resh và Rosenberg, 1984; Cummins,
1994) [50, 67]. c bit mng nghiên cu mi v c m ra
 dc làm sinh vt ch th chc bu vi các
công trình nghiên cu ca Kuehne (1962), Bartsch và Ingram (1966), Wilhm và
Dorris (1968) [86].
n cui th k u th k XXI, nhiu nhà khoa h hàng
lot các công trình nghiên cu v    y W.P. (1983),
John C.M., Yang Lianfang and Tian Lixin (1994), Merritt R. W. and Cummins K.
nh loi ti ging, thm chí ti

c dng thành và u trùng. Bên c
các tác gi  cn mt s ng dng ca chúng trong sinh thái hc [50].
3

Qua các công trình nghiên cc công b t nh
c 9 b   ng gp là Phù du (Ephemeroptera), Chun chun
(Odonata), Cánh úp (Plecoptera), Cánh na (Hemiptera), Cánh lông (Tricoptera),
Cánh cng (Coleoptera), Hai cánh (Diptera), Cánh rng (Meganoptera) và Cánh
vy (Lepidoptera).
Nghiên cứu về bộ Phù du (Ephemeroptera)
B Phù du (Ephemeroptera) là b côn trùng có cánh c sinh  i
nguyên thy, tht trong nhng t tiên ca côn trùng.
Da vào nhng bng chng hóa thch, chúng có th n cui
ca k Cacbon và u k i C sinh, ng 290 tri
(Edmund, 1972) [25]. Các loài thuc b c mô t t rt sm. Công trình
nghiên c u tiên v phân loi hc Phù du là ca nhà t nhiên hc ni ting
Lineaus (1758). Ông  6 loài Phù du tìm thy  châu Âu và xp chúng vào
mt nhóm là Ephemera [56].
Vào th k XIX, Eaton (1871, 1881, 1883- hàng lot
các công trình nghiên cu Phù du ca mình, các cp nhng kin
thn v mô t m v mt hình thái ca c n u
ng thành, nhng kin thc này rt hu ích cho vic xây dng khóa
nh lon các h và ging ca b Phù du [56].
Nghiên cu v Phù du thc s phát trin mnh m vào th k n hình
là các công trình nghiên cu ca Ulmer (1920, 1924, 1925, 1932, 1933), Navás
(1920, 1930), Lestage (1921, 1924, 1927, 1930), Needham và cng s (1935).
Edmunds (1963) ng h thng phân lon h thuc b Phù du trên toàn
th git bc tranh tng th v khóa phân loi b
ngun gc phát sinh ca Phù du [24]. Tuy nhiên, cùng vi s phát trin ca các
nghiên cu v Phù du, h thng phân loi ca ông ngày càng t ra hn ch. Mc

Cafferty và Edmunds (1979 sung nhng dn liu mi và chnh lý khóa phân
loi cho phù hp vi thc t nghiên c     nh loi ca Mc
Cafferty và Edmunds ngoài vic mô t m hình thái thì mi quan h h hàng
4

gia các loài trong qúa trình tic các tác gi  cn. Tip sau
công trình nghiên cc ngot này h thng phân loi Phù du ngày
 c hoàn chnh bi các nghiên cu ca Kluge (1995, 1998, 2004), Mc
Cafferty (1991, 1997) và nhiu nhà nghiên cu v Phù du khác [50].
Trong mt nghiên cu g  tng hp nhng
nghiên cu v phân loi hc c     ng thi   
thuyt mi v ngun gc phát sinh ca Phù du da trên nhng nghiên cu v sinh
hc phân t. [63]
  2008, toàn th gi    c khong 3000 loài Phù du
thuc 375 ging và 37 h  Châu Âu có khong 350 loài và Bc M là 670
loài (Hubbard, 2008) [29]. Thành phn loài hay nói cách khác s ng v mc
 loài ca Phù du  các h th hin rt khác nhau, có nhng h ch có mt vài loài
     ng h có t    
Heptageniidae, Leptophlebiidae Tuy nhiên nhng con s n ánh ht
m ng ca Phù du vì còn nhiu khu vc trên th gii vc khám
phá ht, nht là các khu vc nhii.
 vi khu vc châu Á, nhng nghiên cu tiên v c thc hin
bi các nhà côn trùng hn t 
1924) [56]. Nhng nghiên c và nn ty vic nghiên cu v
Phù du  khu vc. Các kt qu nghiên cy,  châu Á có khong 128
ging thuc 18 h ca b Phù du (Hubbard, 1990; McCaffrty, 1991; McCaffrty &
Wang, 1997, 2000; Dudgeon, 1999) [56].
Ti khu vu v c khng
bi Ueno (1931, 1969) và Ulmer (1939). Các nhà nghiên cu ca Vit Nam và Thái
 khá nhiu công trình nghiên cu v Phù du trong thi gian gn

Nguyen, 2003, Nguyen and Bae, 2003, 2004, Tungpairojwong và Bae, 2006;
Tungpairojwong, 2007; Braasch Boonsoong, 2009) [56, 57, 58, 59, 60].
n nay, nhng nghiên cn phân loi và h thng hc Phù
du khá t m, các nhà khoa hng khoá phân loi chi tit ti loài k c giai
5

n ng thành. Hing nghiên cu tp trung vào các vn
 sinh thái, phc hi và bo tu ng dng ca
Phù du vào thc tin.
Neddham và cng s  các s liu v i, quá trình
lt xác chuyn t i sc lên cn, tng, tp tính sinh sn,
bing s ng theo mùa ca nhiu loài Phù du. Các kt qu nghiên cu v
 ng vt ca Lestage (1930) cho thy các loài thuc b    ng 
nhc chy vc cao, bên ccu
trúc na các thy vc gi vai trò quan trng, quyn thành phn loài
Phù du. 

 ra r





















































Phù du 

. ,  ,










 , 










 Phù du [52].
p nhng nghiên cu v ng ca bii
khí hi vi s phân b ng ca b Phù du [37].








 ,  Phù du 








 s dng Phù du  c. Landa và
Soldan (1991), Bufagni (1997) k








, cho rng vic s dng
Phù du làm sinh vt ch th d thc hin và có nhim. 






: 

 u công trình nghiên cu phân loc thc hin, nên vic
nh loi ti loài d d hai là hu ht các loài Phù du rt nhy cm vi
s bii cng nên s vic s dng chúng làm sinh vt ch th s cho
nhng kt qu y [56].
Nghiên cứu về bộ Chuồn chuồn (Odonata)
Các nghiên cu v Chun chu c b u t khong cui th k 19,
i sang th k 20 Chun chun mi ngày càng nhc chú ý nhi
ca các nhà nghiên cu phân loi hc và sinh thái hc.  u, các công
trình nghiên cu v Chun chun ch yu tp trung mô t hình dnm
ngoài các loài Chun chun thu thc  châu Á và châu Âu nhm xây dng
6

nh lon hình cho các công trình nghiên cu này là: Needham (1930),
Fraser (1933, 1934, 1936), Askew (1988), Zhao (1990), Hisore & Itoh (1993),
Wilson (1955). Merritt và Cummins (1996), xây dnh loi ti ging  c
n thing thành b Chun chun thuc khu vc Bc M [50].
B chun chuc chia thành 3 phân b: phân b Anisozygoptera, phân
b Zygoptera (Chun chun kim) và phân b Anisoptera (Chun chun ngô). Phân
b Anisozygoptera ch có 1 ging là Epiophlebia, ging này có mt s loài ch phân

b   cao khong 2.000m  nhng con sui thuc Nht Bn và vùng núi cao
Himalaya (Tani & Miyatake, 1979; Kumar & Khanna, 1983). Hai phân b còn li
phân b rng c  c chy vi s ng loài phong phú
[52].  ging 6000 loài thu
600 ging ca b Chun chun (Trueman and Rowe, 2008) [85].
Khu h Chun chun Bc M c khong 462 loài. 
              
Muttkowski (1910), Needham và Heywood (1929), p
 
 [50].
 khu vc châu Á, Chowdhury và Akhteruzzaman (1981) là nhi
u tiên công b công trình nghiên cu v Chun chun  Bangladesh. 
mô t chi tit các u trùng ca 13 loài Chun chun thuc b ph Anisoptera. Ngoài
ra còn mt s 
(1993), Subramanian (2005).  Vit Nam phi k n các công trình nghiên cu v
Chun chun c        c Huy
( Mnh C (2003) [1, 4].
Ngoài các công trình nghiên cu v phân loi hc còn có nhng công trình
nghiên cu v sinh hc, sinh thái hc và tp tính ca Chun chun. Mt trong
nhng nghiên cu tiêu biu là ca Corbet (1999) v tp tính và sinh thái ca Chun
chun trên th gi  v m sinh
hc ca Chun chu    sng, tp tính bt cp giao ph  i, la
7

chng sSilsby (2001) ng hp rt nhiu nghiên c
 to nên mt công trình khá hoàn chnh v   m sinh hc ca Chun
chuc bit là v chu trình sng, tp tính sinh sn hay s a loài [4].
Nghiên cứu về bộ Cánh úp (Plecoptera)
 gic khong 3500 loài Cánh úp,
c Bc M có khong 650 loài (Stark & Baumann, 2005), khu vc

Trung M 95 loài, khu vc Nam M 378 loài (Heckman, 2003), khu vc Châu Âu
426 loài (Fochetti & Tierno de Figueroa, 2004), khu vc Châu phi 126 loài ; Châu
Á là khu vc có s ng loài phong phú nht vi s c lên ti
ng 784 loài, Trung Quc
u vi 350 loài (Yuzhou & Junhua, 2001), tit Bn vi 306 loài
(Sivec & Yang 2001); Tây Á có 114 loài và Bc Á vi 279 loài. Khu vc Australia
có 191 loài (Michaelis & Yule, 1988) và New Zealand vi 104 loài [68].
Khi so sánh vi nghiên cu ca Hynes (1976) và Zwick (1980) (nghiên cu
cung cp thông tin v 2000 loài Cánh úp trên th gii) có th thy là tng s loài
Cánh   l [68].
Khu vc Bc M và Châu Âu là hai khu vc nghiên cu nhi
c. Tuy nhiên t l loài mc mô t  2 khu vc này vn khá cao: trung bình
m  ,6 loài Cánh úp m c mô t  khu vc Châu Âu (Fochetti &
Tierno de Figueroa, 2005). Ngoài ra khu h Cánh úp  Australia và New Zealand
c nghiên cng dn liu v Cánh úp 
Trung và Nam M còn r  i din cho m ng
tht s  các khu v phong phú ca b
u so vi khu vc Bc M và Châu Âu. Tuy nhiên trên thc t
ngoi tr Nht Bn và Nga, nhng dn liu v Cánh úp  khu vc này còn r
sài, thm chí có nh có bt c mt nghiên cu nào v b này [68].
Khu h Cánh úp  c nghiên cu bi nhng nhà khoa hc châu Á
và châu Âu. Trong sut nhng thp niên 30 ca th k XX, Wu và Claassen (1934,
1935, 1937      nh loi Cánh úp  min Nam Trung Quc.
8

Kawai (1961 - 1975) nghiên cu mt vài loài  n phía Nam
châu Á. Zwick và Sivec (1980) mô t mt s loài Cánh úp  Himalaya. Vào thp
niên 80 ca th k XX, Zwick (1980, 198ng nghiên
cu v khu h Cánh úp  ng s (1988, 1989) mô t mt
vài loài thuc Perlinae (Perlidae)  Malaysia, Thái Lan và mô t 2 ging thuc

Peltoperlidae (Cryptoperla và Yoraperla)  Nht B   Loan. Stark (1979,
      n nhiu loài mi trong h Peltoperlidae và
Perlidae  châu Á. G nhng tài liu liên
n Perlidae  min Nam Trung Quc [17].
Morse J. C., Yang Lianfang & Tian Lixin (1994); Merritt & Cummins
(1996) khi nghiên cu khu h Cánh úp  Trung Quc và Bc M, các tác gi 
dnh loi ti ging u trùng ca b  cho vinh loi
các loài thuc b Cánh úp  Trung Quc và Bc M sau này [50,52].
trng i vi h sinh thái su
là sinh vt tiêu th bng tha nhing vt không
ng và cá; thiu trùng b c s dng ch th
sinh h a b
Cánh úp hi vi si. Tuy nhiên do s suy
gim chng nguc và s i v mt vt lý ca sông suc bit là 
c công nghip phát tric có m dân s 
gim s ng loài Cánh úp [68].
Nghiên cứu về bộ Cánh nửa (Hemiptera)
c b Cánh na phân b rng rãi  hu ht các la tr Nam
Cc, chúng bao gm 2 nhóm chính là: Gerromorpha (nhóm sc)
và Nepomorpha (nhóm s  c). Ngoài ra còn có mt nhóm na là
Leptopodomorpha, tuy không sng  t mi 
gn b c. Mt s tác gi ng  c [65
2008, th gic 4.810 loài, 343 ging và 23 h thuc b Cánh na
m 4.656 loài, 326 ging, 20 h sng  c ngt [65].
9

Trên th gi   u công trình nghiên cu b Hemiptera  c v
hình thái, sinh hc, sinh thái, phân loi và chng lo     
Fernando (1969), Menke (1979), Andersen (1985), Schuh và Slater (1995),
Hilsenwoff (1991) [87].

 Châu Á, các công trình nghiên cu v b c bu khá sm
bng các nghiên cu ca Lundblad (1933), La Rivers (1970), Lansbury (1972,
1973) [47]. B c quan tâm nghiên cu  nhi
Qu Trung Quc, t nh-1930,
 nhiu nghiên cu phân loi, sinh hc ca Hemiptera  c
[47].  n 1923-ô t nhiu
loài thuc b Hemiptera  khu vc này và các vùng lân cc phân
loc tip tc nghiên c
tng quan chung v b Hemiptera  c, vi danh lc nhng loài t  n
New Guinea và Nht Bn [65].  
lp mt danh lc gm 102 loài thuc 12 hu loài khác vc miêu
t hoc ghi nhn. Hin to Malac ngt
thuc 64 ging, 18 h c bin. B Cánh na  Borneo bao gm khong 80
c hu [87]. GTran và Polhemus D. A. (2012mô t 1 loài mi
thuc ging Ranatra (Nepidae)  khu v [83].
Cùng vi vic nghiên cu v phân loi hc, nhiu nhà khoa h
n vic nghiên cc sinh thái ha lý sinh vt, chng loi phát
sinh, tp tính hay s thích nghi ca Cánh na  c. Có th k n công trình
nghiên cu ca Cobben (1968, 1978), Andersen (1982), Damgaard (2008). Cheng
(1965,1966,  mt s bài báo v   a lý sinh vt ca
ging Halobates. Nhng nghiên cu v vai trò ca b Cánh na trong h sinh thái
c quan tâm bi các nhà khoa hffer (2000), Spence và Andersen
(2000), Sites (2000), Yang et al. (2004), Chen et al. (2005) [87].


10

Nghiên cứu về bộ Cánh lông (Trichoptera)
Cánh lông là mt trong nhng b có s ng loài phong phú. Nhng nghiên
cu v h thng phân loi bc cao ca b c thc hin bi Ross (1956,

p tc b sung và hoàn thin bi Morse (1997) [27].
c tính trên th gii có khong 14.548 loài, 616 ging và 49
h còn tn ti và 685 loài thuc 125 ging và 12 h thch ca b Cánh lông
[31].
 b c nghiên cu t rt sm bi Ulmer (1911,
1915, 1925, 1927, 1930, 1932) và Navás (1913, 1917, 1922, 1930, 1932). Trong khi
ng nghiên cu ch yu dm ra
ng nghiên cu dn u trùng vào nh7].
n này, vic nghiên cu v Cánh lông  t
 c chú trng, Ulmer (1905 - 1951, 1955, 1957), Malicky (1955), Morse
(2009); Banks (1937) u tiên nghiên cu khu h c
bit trong nht các công trình nghiên cu mi v Cánh
c công b: t kê 327 loài và chng minh s ng
co Sumatra cao i các khu vi
lc Indonesia; Johason và Oláh (2008)  7 loài mi thuc ging Tinodes
(Psychomyiidae) cho khu h i t Hng Kông
[35].
p mt danh sách gm 1046 loài,
94 ging, 27 h ca khu h Cánh lông  . Các nghiên cu v Cánh lông 
c quan tâm  mt s qut Bn vi nhng nghiên cu ca
Iwata (1927), Tanida (1986, 1987), Ito và Ohkawa (2012); Trung Quc (Martynov,
1930, 1931; Wang, 1963), Thái Lan (Chantaramongkol và Malicky, 1989, 1991,
1992, 1993a, 1993b, 1995, 1997; Radomsuk, 1999; Sangpradub và cng s, 1999;
Malicky và cng s, 2001, 2002; Chaiyapa, 2001) [27] Tuy nhiên, do còn nhiu
hn ch v nh loi u trùng ti ging và loài nên các nghiên cu  
mi ch dng li  nh loi ca b Cánh lông 
11

t Nam) da trên nhng nghiên cu ca tác gi
Wallace và cng s (1990), Edington và Hildrew (1995) và Wiggins (1996) [27].

 19 loài mi thuc h Dipseudopsidae
cho khoa hc t các mu vc ti , Malaysia, Lào và Vit Nam. Ti
Nht Bn, tác gi n s xut hin lu ca hai
loài Cánh lông thuc ging Ugandatrichia (Hydroptilidae) kèm theo nhng miêu t
chi tin u trùng, nhng thành ca các loài thuc ging này
t30].
Bên cnh nhng nghiên cu v phân loi hc, nhng nghiên cu v sinh thái
m sinh hc ca b c bit chú ý tiêu biu là các
công trình ca Haris, Mackay và Wiggins vào nha th k c. Mt
s   s  n u trùng côn trùng ca Wiggins
(1969, 1978, 
2009,  m  a lý
sinh vt ca b Cánh lông trên toàn th gii và tip tc cp nht cho ti hin
nay [27].
Nghiên cứu về bộ Cánh cứng (Coleoptera)
B Cánh cng (Coleoptera) là b có s ng loài ln nht trong ging
vt. Hin nay, s loài thuc b côn trùng này vào khong 277.000 - 350.000 loài và
khong 18.000 loài trong s thu c [32]. Hin nay, các
công trình nghiên cu v b Cánh cng tp trung vào phân loi hc, sinh thái hc,
ti     u ca Feng (1932, 1933), Gschwendtner (1932),
Fernando (1962, 1969), Nertrand (1973), Jach (1984). Heinrich & Balke (1997),
Gentuli (1995), Jac nhng dn
liu v phân loi hc ca b Cánh cng  châu Á [52].
Wu và cng s nh  Trung Qunh
loc 311 loài  Nht Bnh  Úc có khong 510 loài và
c 1.143 loài  khu vc Bc M thuc b Cánh cng
[50].
12

Nhng nghiên cu m k ng s (2012)

p nhng thông tin v các loài thuc ging Dryopomorphus (Elmidae) 
khu vc M sung 2 loài mi ca ging Oocyclus là
Oocyclus fikaceki Short và Jia và O. dinghu Short và Jia cho khu h Cánh cng
Châu Á t các mu vc  c [69].
Mc có s loài rt phong phú tuy nhiên con s
này ch là mt phn nh tng s loài ca b cánh cng vì th các công trình nghiên
cu v b Cánh cng  ng trên
cn.
Nghiên cứu về bộ Hai cánh (Diptera)
B Hai cánh là mt trong nhng b côn trùng có s ng loài nhiu nht
trong ging vt vi khong 120.000 loài sng  c bit trên th gii,
chúng phân b rông rãi  hu ht các dng thy vt trong nhng b
c thu hút s c bit ca các nhà khoa hc do mi liên h
cht ch ca chúng vi.
t nhiu các công trình nghiên cu v b c công b trên
toàn th gii, u là các công trình nghiên cu ca Alexander (1931),
Mayer (1934), Zwich & Hortle i vi khu vc châu Á, Delfinado & Hardy
ng hp mt danh l v thành phn loài ca b
Hai cánh  min  - nh loi ti h và ging hin nay ch yu
thc hinh loc xây dng bi Harris (1990). Do nhiu loài thuc
b này là vt ch trung gian truyn bi và gia súc nên nhm
v sinh thái hc ca b c quan tâm nghiên cu t sm (50).
Trong nh, xut hin nhiu công trình nghiên cu liên quan
n vic s dng u trùng b c bit là h t
ch th chc [52].
Nghiên cứu về bộ Cánh rộng (Megaloptera)
B Cánh rc xem là nhóm côn trùng nguyên thy trong nhóm côn
trùng bin thái hoàn toàn. Hin nay, b Cánh rng có khoc bit
13


trên th gii và chia thành hai h       ng
thành  cng ho, tuy nhiên n u trùng
li st cng vt [50].
u trùng ca b Cánh rng ng phân b  các thy vc ng
sông, sui, h u mùn, các mnh vn, cát hoc si nh. Chúng tri qua 5
ln lt xác và sc khoi ca mình. u trùng ri khi
các thy vc ngt và hóa nhng [22].
Trong khi h Corydalidae có phân b khá rng thì các loài thuc h Sialidae
này li phân b rt hp,  châu Á, h này mi ch phân b  i thuc Hàn
Quc, Nht Bn và mt s  Trung Quc (Bank, 1940) [50].
Nghiên cứu về bộ Cánh vảy (Lepidoptera)
B cánh vy là mt trong nhng b côn trùng có s loài ln nht trên th
gii, tuy nhiên ch có mt s loài thuc h Pyralidae, Pyraustidae và Crambidae
sng  c. n ng thành ca b  c nghiên cu t lâu và rt
nhic công b cùng vi các khóa phân lo
n u trùng, ch có mt s công trình nghiên cu, tiêu biu là ca Merrit và
Cummins (1984), nh lon ging
ca u trùng b Cánh vy [52].
 châu Á, các nghiên cu v Lepidoptera ch yu là v phân loi hc trong
u ca Rose & Pajni (1987), Habeck & Solis (1994) và Munroe
(1995). Trong các nghiên cu này, các tác gi nh lnh loi c
th ti loài [50].
1.2. Tình hình nghiên cứu côn trùng nƣớc ở Việt Nam
V nghiên cc  Vic mt s tác gi  cp
n, các công trình nghiên cu ch yu tc phân loi hi
vi các b c ph bin, bên cu v s dng
c làm sinh vt ch th cht s
kt qu nghiên cu chính v c  Vi n hin
nay.
14


Nghiên cứu về bộ Phù du (Ephemeroptera)
Nhng nghiên cu tiên v Phù du  Vic thc hiu
th k XX vi các nhà khoa h c ngoài. 

 là nghiên cu ca 
(1921, 1924), ông 

 mt loài mi ca b Phù du cho khoa
hc, da vào mu v  bo tàng Pari (mu vc  min Bc
Vit Nam). Ti hai loài Ephemera longiventris
và Ephemera innotata, 



 u vc  min Bc Vit Nam
[56].
ng Ngnh khu h Phù du  Bc Vit Nam bao gm
54 loài, 29 ging thuc 13 h khác nhau. Tuy nhiên trong s này ch có 13 loài là
, s còn li ch  m ging. Trong nghiên c
t hai loài cho khoa hó là Thalerosphyrus vietnamensis Dang và Neopheieridae
cuaraoensis Dang [56].
         10 loài mi thuc h
Heptageniidae cho khu h Phù du  Vit Nam, có 2 ging mi là Asionurus và
Trichogeniella [56].
Nguyn Xuân Quýnh và cng s (2001), khi xây dnh loi các
ng v  c ng ng gp  Vi 
nh loi ti h u trùng Phù du. Kt qu c khoa hc
cho các nghiên cu phân loi v c s dng này là
sinh vt ch th cho các thu vc ngt  Vit Nam [5].

Nguyc 102 loài thuc 50 ging và 14
h Phù du  Vic bin trong các nghiên cu
c, 30 loài lc ghi nhn  Vit Nam, 37 loài mi cho khoa hc và
12 loài d i cho Vit Nam. Trong nghiên cu này, tác gi 
dnh loi và mô t m hình dng ngoài ca các loài thuc b Phù
du  Vit Nam, nghiên c  phc v ng nghiên cu tip
theo v b Phù du  c ta [56].
15

Nhng nghiên cu g b Phù du ch yu tp trung nghiên c
dng thành phn loài ca b này  các n Quc gia (VQG). C th Nguy
Vnh (2004), khi nghiên cu v Phù du  VQG c 32 loài
thuc 24 ging và 8 hu tiên ghi nhn cho khu h ng
vt ViVQG  [9];
Nguynh (2005), trong dn liu v Phù du  VQG Ba Vì,
nh c 27 loài thuc 22 ging và 9 h, tt loài mi
cho khoa hc là Polyplocia orientalis [10]; u tra
thành phn loài Phù du  mt s sui ti Sapa, Lào Cai, tác gi nh
c 53 loài thuc 31 ging và 11 h. Kt qu  c 4 loài mi cho
khoa hc da vào các mu chuc t Isca fasica Nguyen and
Bae, 2003; Rhoenanthus sapa Nguyen and Bae, 2004; Afronurus meo, Nguyen and
Bae, 2003; Iron longintibius, ng thc 10
loài lu tiên ghi nhn cho khu h ng vt ca Vit Nam [11].
Nguynh và cng s (2007), trong kt qu u tra thành
phn loài Phù du ti VQG Bi Doup - Núi Bà, tng, c 48
loài thuc 30 ging và 7 h [54].
Nguy  nh và Nguyn Th Minh Hu (2008), trong nghiên cu v
thành phn loài ca b Phù du (Ephemeroptera)  VQG Bch Mã, Tha Thiên
Hu, c 56 loài thuc 33 ging và 11 h ng thi các tác gi 
nhn xét v s phân b ca b  cao ti khu vc nghiên cu [12].

So vi nhiu b c khác, b Phù du  Vic nghiên
cu mt cách có h thng vi nhiu công trình nghiên cu ca các tác gi trong và
ng th nh loi ca i hoàn
thin.
Nghiên cứu về bộ Chuồn chuồn (Odonata)
Nhìn chung nhng nghiên cu v khu h Chun chun  Vit Nam còn tn
m thng, các nghiên cu ch yu tp ng
thành ca Chun chun. B Chun chun  Vic nghiên cu lu tiên
16

vào nhu thp niên 90 ca th k i thi Pháp thuc bi mt s
nhà nghiên cc công b u
tra khu h ng v 139 loài thuc 3
h 9 loài
mi và mt ging mi là Merogomphus [1].
Asahina - thuc bo tàng T nhiên Tokyo (Nht Bn) là mt trong nhng
i tiên phong nghiên cu khu h Chun chun  Vi
công b 84 loài thuc 12 h Chun chun  min Nam Vit Nam. Trong tài liu
này, tác gi  mt loài mi: Chlogomphus vietnamensis Asahina, thuc h
Cordulegasteridae [4].
Karube (1999)    mt loài mi trên tp chí Odonatologica là
Planaeschna cucphuongensis thuc h Aeshidae. Mu vt c  c thu
thp  VQG nh Ninh Bình [4].
Nguyn Xuân Quýnh và cng s (2001), khi xây dnh loi các
ng vc ngng gp  Ving
nh loi ti h ca b Chun chun [5].
Nguy  nh và cng s (2001), trong nghiên cu khu h côn trùng
c  VQG c 26 loài thuc 12 h ca b Chun chun 
khu vc này. Tuy nhiên, do nhng nghiên cu v phân loi thiu trùng chun chun
 Ving mu vc mi ch phân lon bc ging

[55].
 M(2003) trong công trình nghiên cu v khu h chun chun
 Khu bo t      VQG      c 55 loài
Chun chun thuc 11 h ng thi tác gi nh loi
ti h ca Chun chun ti khu vc nghiên cu. 
mô t chi tit tng h t công trình phân loi
ca loài Dvidius monastyrskii, h Gomphidae, b ph t loài
Chun chun mc ghi nhn  min Bc Vit Nam [4].
17

ng Quc Quân (2008) trong nghiên cu v ng khu h Chun chun
ti VQG Tràm Chim, tc 12 loài (thiu trùng ) và 25
ng thành) chun chun, tác gi nh loi riêng cho c
thiu trùng và c Chun chu   ng thi cung cp nhng miêu t
i chi tit v hình thái ngoài ca chúng [4].
Nguyn Th Minh Hu (2009) trong nghiên cu khu h c VQG
Bch Mã tnh Tha Thiên Hu c 15 loài thuc 11 h
u và cng s khi nghiên cc ti VQG
c 32 loài thuc 12 h ti khu vc này [2, 3].
Bên cnh các công trình nghiên cu v phân loi hc nghiên cu v ng
dng ca b Chun chuc  cp n trong nghiên cu cng Ngc
Thanh và nhóm nghiên cu (2002), nghiên cng d liu v u trùng
Chun chu dánh giá chc.
Nghiên cứu về bộ Cánh úp (Plecoptera)
 Vit Nam, nhng nghiên cu và hiu bit v b Cánh úp còn ít. Mt vài
  c mô t bi Kawai (1968, 1969), Zwick (1988), Stark và cng s
t c các mu vu  ng thành [17].
Nguy  nh (2001) và cng s khi nghiên cu v nhóm côn trùng
c  VQG n hành nh loi các loài thuc b Cánh úp. Kt qu
cho thy s loài Cánh úp  VQG o là 12 loài thuc 3 h [55].

Cao Th Kim Thu (2002)  dn liu mô t 50 loài thuc 22 ging, 4
h  Vit Nam da trên nhc m ca c ng thành và u
trùng. Tác gi nh loi cho c ng thành và thiu
trùng Cánh úp  Ving thi cung cp nhng miêu t chi tit v hình thái
ca thiu trùng b  khoa hc cho các nghiên cu
sau này v b Cánh úp  c ta [17].
Cao Th Kim Thu (2007) công b hai loài mi thuc h Cánh úp ln
(Perlidae) cho khu h Cánh úp Vit Nam là Agnetina den Cao & Bae, 2007 và
Chinoperla rhododendroma Cao & Bae, 2007 [19]. n 2009, tác gi trong nghiên
18

cu thành phn loài h Perlidae thuc b Cánh úp  khu vc min Trung Vit Nam
   c 22 loài thuc 10 gi      i là Neoperla
tamdao, Tyloperla trui, Acroneuria bachma, Chinoperla rhododendrona và 4 loài
lu ghi nhn cho khu h Vi thêm hai loài
na thuc ging Acroneuria (Perlidae) và 1 loài thuc ging Phanoperla [7].
Stark và Sivec (2010)  mt s loài mi cho khu h Cánh úp Vit
Nam vc mô t t VQG Cát Tiên và VQG c mô t
 h thng sui  Sa pa, t n 2 mu
vt thuc ging Neoperla ng so vi nhc
i Cao B71, 72, 74].
T các mu vt thu thc và tham kho các tài li, Cao Th
   ng h c danh lc gm 70 loài Cánh úp ln thuc 13
ging  Vii cho khoa hc mô t t
mu vt và có 55 loài mi ch thy  Vin  mo
trên th gii [8].
G  t, Stark, Sivec và Shimizu (2012)   n 3 loài mi là
Rhopalopsole azun (Gia Lai), R. minima (Ngh An) và R. sapa ng thi
p mt khóa phân loi ti loài ca ging này ti Vit Nam [77]. Tuy
nhiên, các nghiên cu m dng li  ng thành ca b Cánh

úp.
Nghiên cứu về bộ cánh nửa (Hemiptera)
Nhng nghiên cu v b Cánh na  Vic biu tiên là
vào khou th k 20 và ch yc tin hành bi các nhà khoa hc
          
ng loài thuc h c miêu t t Vit Nam là
Ptilomera hylactor Breddin, 1903. Hai thp k sau, China (1925) mô t loài
Gigantometra gigasc ln nht thuc h c hu
ca Vio Hng dn liu v
h Gerridae  Vit Nam, ghi nhn tng cng kho
19

công b 2 loài mi: Pseudovelia intonsa và P. pusilla, hin ch tìm thy  Vit Nam
[81].
Tran nh lon loài ca h Gerridae, ghi nhn
64 loài thuc 26 ging [81] 010, tác gi  sung thêm 3 loài
cho Vit Nam: Hydrometra albolineata Scott, 1874; H. jaczewskii Lundblad, 1933
và H. ripicola ng thp nht dn liu mi v phân b
ca 9 loài Hydrometra  Vit Nam [80]. Nhng nghiên c sung danh
sách thành phn loài, mô t các loài mnh lon
loài ca các ging, góp ph cho nhng nghiên cu tip theo v b Cánh
na  c ca Vi p danh sách loài Cánh na
thuc khu v Hà Ni bao gm 23 loài, 12 ging, 9 h [82
cu tiên cho khu h Cánh na ti Hà Ni.
M sung mt loài Gerris mi t
min Nam Ving thi ghi nhn s xut hin lu tiên ca hai loài G.
latiabdominis và G. gracilicornis t khu vc phía tây bc c
t khóa phân loi chi tit cho 4 loài Gerris có mt  Vit Nam hin
nay [84]. Cho ti nay, thành phc b Cánh na  Vit Nam có
khong trên 170 loài, 18 h [80, 81, 83, 84].

Nghiên cứu về bộ Cánh lông (Trichoptera)
 Vit Nam, b c nghiên cu t rt sm. Nhng tài liu v
c xut bn bi các nhà phân loi hn t c châu Âu
c (Ulmer, 1907), Tây Ban Nha (Navás, 1913). Nhng nghiên cu tiên
ca Ulmer v 2 loài Hydromanicus buenningi và Paraphlegopteryx tonkinensis 
t nn móng cho vic nghiên cu v Cánh lông  Vit Nam. Navás (1913, 1917,
        mt s loài thuc các tng h ca
Hydropsychoidae, Philopotamoidae (Stenopsychidae), Leptoceroidae,
Limnephiloidae và Rhyacophiloidae. Banks (1931) và Mosely (1934) nghiên cu v
Hydropsychoidae, Limnephiloidae và Rhyacopphiloidae. Oláh (1987 - 1989) mô t
các loài thuc Glossosomatoidae, Hydroptiloidae và Rhyacophiloidae [23]. May