ÀỔC LẨI TRUÅN GIƯNG TƯË
NGUỴN TN
Tiïíu thuët Giưng tưë dâi 30 chûúng vâ thïm mưåt àoẩn
kïët: nhûng sûå viïåc xẫy ra trong mưåt thúâi gian cng ngùỉn
vêåy. Nhû lúâi V Trổng Phng ghi vâo lông truån, sûå viïåc
múã ra vâo thấng 10-1932 vâ kïët thc vâo ma hê 1933.
Nhûäng niïn hiïåu nây nối lẩi rêët nhiïìu vïì hoân cẫnh chđnh
trõ vâ xậ hưåi nûúác ta lc bêëy giúâ.
( ) Tiïíu thuët Giưng tưë gưìm nhiïìu thûá ngûúâi: thưn
qụ, thânh thõ vâ cẫ nhûäng nhên vêåt tûâ qụ ra tónh. Cố
ngûúâi lâ thưn nûä bõ bấn lâm lệ thûá mûúâi hai cho nhâ giâu,
cố ngûúâi lâ thû k, cố ngûúâi lâ du th du thûåc, cố ngûúâi
lâ gấi tên thúâi, cố ngûúâi lâ àưëc hổc, cố ngûúâi lâm cấch
mẩng. Nhûng trưåi lïn hïët àïí ngûúâi àổc suy nghơ, àïí ngûúâi
àổc nhúá lẩi mâ àùåt thânh vêën àïì thò cố hai nhên vêåt Thõ
Mõch vâ Nghõ Hấch.
Giưng tưë - Tấc phêím vâ dû lån 398

( ) Thêëy rộ thûåc dên cai trõ, mưåt mùåt àân ấp, bùỉn giïët
nhûäng ngûúâi chưëng lẩi trêåt tûå ca chng; mưåt mùåt khấc,
chng tẩo ra mưåt bổn tay sai trêng trấo. Nhûng sûå trêng
trấo bêín thóu ca nhûäng kễ chó sưëng vúái àưìng tiïìn, lêëy
àưìng tiïìn ra mâ bùỉt nẩt, ùn hiïëp cåc sưëng, àiïìu khiïín
cåc sưëng, àùåt cho cåc sưëng mưåt khn phếp theo àưìng
tiïìn bốp nùån ùn cûúáp àûúåc, cấi sûå trêng trấo êëy (nhû àoẩn
vùn trđch trïn àêy ca thiïn truån XXI), sûå trêng trấo
ca cấi xậ hưåi lêëy ca àê ngûúâi êëy lẩi côn lïn túái cấi mûác
mùåt dẩn mây dây vư liïm só cao àưå mâ chó cố ngôi bt V
Trổng Phng múái phên tđch nưíi vâ tưíng húåp àûúåc hïët úã
chûúng XXIX. Sau nhûäng tònh tiïët phûác tẩp ca truån
(chđnh cåc àúâi riïng ca Nghõ Hấch lâ mưåt sûå phûác tẩp

kinh rúån nhúáp nha). Nghõ Hấch àậ biïët Long, cấi ngûúâi
bõ y cûúáp vúå kia, lẩi chđnh lâ con giai y mâ y vêỵn gẫ con
gấi ca y cho Long nhû thûúâng, vâ trêng trấo àïën cấi mûác
quẫng cấo cho y bùçng sûå cưng nhêån viïåc loẩn ln àố giûäa
mưåt bûäa tiïåc khoe mïì àay, sau mưåt cåc phất chêín giẫ
nhên giẫ nghơa cho 4.000 ngûúâi, chđnh nhûäng ngûúâi y àậ
bốc lưåt vâ àây à
ổa.
Chûúng nây gêìn kïët thc Giưng tưë : àổc àïën àêy, thêëy
súå V Trổng Phng. Trong cấc tấc phêím ca V Trổng
Phng, Giưng tưë lâ mưåt truån dâi àẩi diïån rêët nhiïìu cho
tû tûúãng tiïën bưå vâ thấi àưå phï phấn ca nhâ tiïíu thuët
trûúác cåc sưëng àẫo àiïn ca thúâi êëy. Nhûng trong Giưng
tưë, chûúng nây lâ cấi àoẩn mâ thêëy tấc giẫ mẩnh nhêët vâ
V Trổng Phng 399

cao tay nhêët vïì nghïå thåt. Tưi vûâa nối lâ súå V Trổng
Phng. Súå, hiïíu theo cấi nghơa ca nhûäng ngûúâi trong
nghïì nghiïåp vùn chûúng biïët kđnh phc trûúác mưåt nhên
tâi, mưåt chên têm, mưåt cấi uy tđn trong vùn hổc cêån àẩi
nûúác ta. Trong dõp k niïåm V Trổng Phng nây, sûå kđnh
phc êëy câng cố nghơa lâ sûå thûúng u, kđnh trổng vâ nhúá
tiïëc khưng biïët àïí àêu cho hïët àûúåc.
*
* *
Nối chung vïì tấc phêím V Trổng Phng vâ cẫ con
ngûúâi tấc giẫ, lc sinh thúâi vâ cẫ sau lc nùçm xëng àïí
àûúâng hoâng ài vâo cội bêët diïåt ca vùn xi Viïåt Nam,
rêët nhiïìu ngûúâi àổc hay bêån têm vïì cấi khđa dêm trong
bêët cûá trûá tấc nâo ca V Trổng Phng. Bêån têm àïën cấi

mûác àưå ngưå nhêån nhûäng vùn phêím cố chên giấ ca hiïån
thûåc phï phấn kia àïìu lâ nhûäng dêm thû. Nhûäng àoẩn gổi
lâ dêm êëy mâ cố vò sûå cêìn thiïët ca cú cêëu mưåt truån
dûång thò àêëy cng chó lâ nhûäng hiïån tûúång. Thûåc chêët ca
vùn phêím V Trổng Phng lâ vûúåt lïn nhûäng hiïån tûúång
êëy àïí nối mưåt cấi gò rêët lúán vâ nối lïn cấi hoâi bậo rêët
lânh, rêët àểp ca tấc giẫ.
Riïng vïì Giưng tưë, truån dâi àậ àống bùçng mưåt viïåc
tiïu cûåc tûå hoẩi thên thïí, vâ cng múã àêìu bùçng mưåt cåc
cûúäng dêm thư bẩo cố trẫ tiïìn. Rưìi lẩi tiïëp diïỵn nhûäng
Giưng tưë - Tấc phêím vâ dû lån 400

cåc tiïìn dêm hêåu th vâ thưng dêm, vâ vên vên. Nhûng
cấi chđnh khưng phẫi úã àêy.
Giưng tưë
cố nối àïën nưng dên,
nhûng cấi nhòn ca V Trổng Phng côn chïåch choẩc.
Giưng tưë cố nối àïën chiïën sơ cấch mẩng nhûng cấi nhòn
ca V Trổng Phng côn viïín vưng, phiïu lûu. Cấi mâ V
Trổng Phng àấnh trng nhêët trong Giưng tưë tûác lâ àấnh
vâo cấi sûå trêng trấo tân bẩo ca thïë lûåc àưìng tiïìn, ca
nhûäng thïë lûåc phẫn bưåi àậ dûåa vâo àïë qëc vâ àõnh cêìm
cên nẫy mûåc cho sûå sưëng vâ ngûå trõ lïn trïn cấi giấ trõ
thêåt ca àúâi sưëng. Cấi mâ V Trổng Phng xûa kia àậ
dânh cấi phêìn trấng kiïån trong nhúän lûåc vâ bt lc àïí têën
cưng vâo, vò hẩnh phc vâ cưng l, thò ngây nay cåc cấch
mẩng ca ta àậ dưìn nố vâo chưỵ M - Diïåm. V Trổng
Phng mâ côn, côn àấnh nhiïìu thïm bùçng nhiïìu truån
nûäa, côn àấnh mẩnh hún bao giúâ hïët vâ àấnh cho k hïët.
Khưng nhûäng àấnh, mâ V Trổng Phng côn kiïën thiïët

nûäa.
(In trong bấo Nhên dên,
sưë 966, ngây 27-10-1956).
V Trổng Phng 401

GIƯNG TƯË
TRÛÚNG CHĐNH
Riïng nùm 1936, V Trổng Phng viïët sấu tấc phêím,
bêëy giúâ àùng trïn cấc bấo, nhûäng nùm sau múái xët bẫn
thânh sấch: Giưng tưë (tûác Thõ Mõch), tiïíu thuët dâi (àùng
Hâ Nưåi bấo tûâ thấng 1-1936), Cúm thêìy cúm cư, phống sûå
dâi (àùng Hâ Nưåi bấo tûâ thấng 3-1936). Sưë àỗ, tiïíu thuët
dâi (àùng bấo Tûúng lai, tûâ thấng 9-1936), Lâm àơ, tiïíu
thuët dâi (viïët thấng 10-1936, in nùm 1939), Giïët mể
(kõch, dõch Lucrêce Borgia ca Victo Hugư, in nùm 1936).
Trong sấu tấc phêím êëy, thò cố ba cën tiïíu thuët cho àïën
ngây nay vêỵn àûúåc àấnh giấ cao: Giưng tưë, Vúä Àï, Sưë àỗ,
vâ cng lâ nhûäng tấc phêím tiïu biïíu ca V Trổng
Phng.
I- Tûâ thưn qụ “xưi thõt” àïën thânh thõ “bú sûäa”
Trong vùn chûúng hiïån thûåc phï phấn trûúác Cấch
mẩng, hiïëm cố tấc phêím nâo, trong àố tấc giẫ dưìn lẩi bêëy
Giưng tưë - Tấc phêím vâ dû lån 402

nhiïu cẫnh xêëu xa, mc nất, tưåi lưỵi ca xậ hưåi c nhû
trong
Giưng tưë
ca V Trổng Phng. Quẫ khưng cố.
Thûúâng thûúâng thò ngûúâi ta cng chó tẫ mưåt khđa cẩnh nâo
àố. Nguỵn Cưng Hoan lâ nhâ vùn hay khai thấc nhûäng

àïì tâi nhû V Trổng Phng, nhûng ưng phẫi dân trẫi ra
trong rêët nhiïìu truån ngùỉn, chûá chûa hïì sấng tấc àûúåc
mưåt truån dâi cố nhûäng àiïín hònh têåp trung nhû trong
Giưng tưë.
Trong Giưng tưë, V Trổng Phng dêỵn chng ta tûâ thưn
qụ “xưi thõt” àïën thânh thõ “bú sûäa”, tûâ nhûäng chưën ùn
chúi tru lẩc, gấi àơ, thëc phiïån àïën nhûäng cẫnh xa hoa
- cng khưng kếm tru lẩc - trong phông Tõnh Têm úã êëp
Tiïíu Vẩn Trûúâng Thânh ca Nghõ Hấch. Khưng kïí nhûäng
nhên vêåt chđnh, riïng nhûäng con ngûúâi ca xậ hưåi c mâ
V Trổng Phng vệ bùçng mưåt hai nết trong Giưng tưë cng
àậ nhiïìu vư kïí. ÚÃ thưn qụ thò à cấc mùåt hâo l, gùåp cú
hưåi nâo cng cố thïí tưí chûác ùn ëng, ht xấch, àem l sûå
cn ra mâ cậi vậ nhau, rưìi chûãi búái nhau, nhûng lïn àïën
cûãa quan thò run súå, hên nhất. ÚÃ thânh thõ, thưi thò à
hẩng ngûúâi, thûúång vâng hẩ cấm. Nhûäng tay doanh
nghiïåp sùỉc sẫo, gian hng, “coi àúâi nhû canh bẩc lúán”,
“lâm viïåc thiïån àïí quẫng cấo cho mònh” cố chên trong cấc
hưåi ấi hûäu, nhûng “k chung khưng cố ai lâ bẩn trïn àúâi”,
àậ tûâng ch tổa nhûäng ban giẫi thûúãng vùn chûúng nhûng
chûa hïì àổc hïët mưåt cën tiïíu thuët; nhûäng tay cưí àưång
cho Phêåt giấo mâ lẩi ài xêy hâng dậy nhâ xêm; nhûäng anh
V Trổng Phng 403

lâm ch ba bưën tiïåm khiïu v mâ àấnh con gấi hưåc mấu
vïì tưåi ùn mùåc tên thúâi; nhûäng anh vûâa lâ ch hiïåu xe àấm
ma, vâ lâ ch dûúåc phong, bấn tem cho Hưåi Bâi trûâ bïånh
lao, mâ lẩi bấn cẫ thëc lâo mưëc, v.v Tốm lẩi, têët cẫ
nhûäng ngûúâi tûå xûng lâ “thûúång lûu” nhûng k thûåc chó
biïët cố àưìng tiïìn vâ danh hậo, dng mổi cấch àêìu cú, mổi

ngốn bõp búåm. Theo tấc giẫ thò àố lâ “nhûäng mêỵu” hâng
àùåc biïåt ca cưng giúái vâ thûúng giúái". Ai tûâng sưëng úã Hâ
Nưåi lêu nùm, nhêët lâ vâo khoẫng 1930-1939, chùỉc cố thïí
tòm thêëy úã nhûäng nết sú sâi trïn, mưåt con ngûúâi cố thêåt,
bùçng xûúng bùçng thõt, àậ lâm giâu mưåt cấch trùỉng trúån
nhû thïë vâ cng àậ trúã nïn nhûäng tai to mùåt lúán ca xậ
hưåi àûúng thúâi.
Trong cấc tiïåm ht ca Hâng Bìm, hay trong cấc nhâ
hất ẫ àêìu phưë Khêm Thiïn, V Trổng Phng lẩi cố dõp cho
chng ta biïët mưåt hẩng ngûúâi khấc, hẩng ngûúâi tru lẩc.
Khưng kïí Vẩn tốc mai, àûáa con hoang ca Nghõ Hấch, xỗ
lấ, xỗ xiïn, nối xêëu bưë vúái nhâ bấo àïí “lâm tiïìn” bưë, cố à
mùåt “cấc nhên viïn lâng bểp, nhûäng thiïëu ph mùåt bûå
nhûäng phêën, mưi tấi nhúåt, tốc bi, cưí àeo kiïìng, mùåc ấo
tên thúâi cưí bấnh bễ”; nhûäng tïn lđnh da trùỉng, da àen; mưåt
m àêìm giâ. Rưìi nhûäng ưng giấo, ưng cûã nhên Têy hổc
hùèn hoi, bïì ngoâi àẩo mẩo, nghiïm nghõ, nhûng àïën àêy
thò giúã à trô àïíu cấng. Tấc giẫ Giưng tưë dng ngôi bt
phống sûå ca mònh àïí tẫ cåc àúâi bêín thóu dêm àậng ca
thânh phưë Hâ Nưåi dûúái thúâi Phấp thåc.
Giưng tưë - Tấc phêím vâ dû lån 404

Àậ hïët àêu! Ngoâi nhûäng cẫnh “lêìm than” cưng khai,
côn nhûäng cẫnh “lêìm than” kđn àấo hún. Mưåt bâ nhâ “tûã
tïë” ngoâi bưën mûúi, chun mưn nhẫy àưìng bống vâ nùçm
vúái anh cung vùn; mưåt cư thiïëu nûä tên thúâi hển hô vúái trai
trong khấch sẩn.
Côn chưën quan trûúâng thò nhû thïë nâo? Mưåt ưng quan
thåc àõa “cấo giâ” dng nhûäng lúâi nối ngổt ngâo, nhûäng
hânh àưång khưn khếo àïí phónh dên, bốc lưåt dên cho dïỵ:

mưåt ưng tìn vâ mưåt ưng quan huån chun bïnh vûåc
nhûäng ngûúâi cố ca. Dấm nối àïën cấc quan Têy, trong cấc
cën tiïíu thuët, thò trûúác àêy, cố lệ chó V Trổng Phng
múái cố gan êëy. Àổc nhûäng àoẩn tấc giẫ tẫ Nghõ Hấch, gùåp
quan sûá, hóåc àoẩn cấc quan Têy àïën dûå bíi tiïåc ca
Nghõ Hấch sau cåc phất chêín, chng ta thêëy cấi cûúâi móa
mai ca tấc giẫ dûúái nhûäng cêu giẫ àô ngêy thú. Ngoâi
nhûäng quan cai trõ àûúng chûác, àûúng quìn, lẩi cố nhûäng
ưng quan cai trõ àậ vïì hûu, nhûng àïí viïåc doanh thûúng
tûâ lêu, vâ hiïån lâm àẩi diïån cho mưåt hưåi l tâi lêåp bïn
Phấp, vưën liïëng cố hai mûúi triïåu “phêåt lùng” vâ àang tòm
cấch giûä àưåc quìn nûúác mùỉm.
Trúã lïn trïn lâ nhûäng con ngûúâi. Dûúái àêy lâ cấc sûå viïåc
trong xậ hưåi c: bỗ truìn àún, cúâ àỗ cưång sẫn àïí vu cấo
ngûúâi khấc, hưëi lưå úã chưën quan trûúâng, låt lïå hâ khùỉc ca
chđnh ph thûåc dên; dẩy trïn nùm ngûúâi hổc trô khưng
khai bấo thò bõ tưåi, tranh cûã úã nghõ trûúâng, thưng àưìng vúái
V Trổng Phng 405

cấc cú quan ngưn lån àïí lâm hêåu thỵn cho cấc cåc
tranh cûã, nhûäng bâi “àđt cua” rưỵng tụëch, trô hïì ca
nhûäng tai to mùåt lúán Cố thïí nối khưng cố cấi gò khẫ ưë,
lưë bõch trong xậ hưåi c mâ V Trổng Phng khưng àïì cêåp
àïën.
V Trổng Phng côn tỗ ra biïët àúâi nhiïìu nïn ưng côn
àûa lïn sên khêëu mưåt cư thêìy bối, mưåt ưng giâ àống vai
thêìy àõa l vâ thêìy sưë ài xem àêët, àùåt huåt, lêëy sưë tûã vi.
Dûúái ngôi bt V Trổng Phng, cẫ xậ hưåi c hiïån lïn mưåt
cấch bi àất àau thûúng mâ cng hïët sûác tưìi tïå, àấng cùm
giêån.

II. Nghõ Hấch, mưåt tïn tû sẫn àiïín hònh
Nghõ Hấch khưng phẫi lâ mưåt ưng nghõ gêåt têìm thûúâng,
khưng phẫi nhû Nghõ Qụë ca Ngư Têët Tưë trong Tùỉt àên,
Nghõ Lẩi ca Nguỵn Cưng Hoan trong Bûúác àûúâng cng.
Nghõ Qụë, Nghõ Lẩi lâ nhûäng tïn àõa ch thưn qụ, cố lệ
ngoâi huån nhỗ chng úã, khưng ai biïët àïën. Côn Nghõ
Hấch chùèng nhûäng lâ mưåt tïn àõa ch cố nùm trùm mêỵu
àưìn àiïìn trong tónh nhâ, hùỉn côn lâ mưåt nhâ àẩi tû bẫn,
mưåt nhâ àẩi cưng nghiïåp cố mỗ than úã Quẫng n, ba
chc nốc nhâ Têy úã Hâ Nưåi, bưën chc nốc nûäa úã Hẫi
Phông. Cấi êëp ca hùỉn àưì sưå nhêët tónh, àïën dinh quan
cưng sûá cng khưng bùçng. Cấch ùn chúi ca hùỉn thò y nhû
cấc võ cưng hêìu khanh tûúáng trong tiïíu thuët Tâu, cố
mûúâi mưåt nâng hêìu àùåt dûúái quìn mưåt m quẫn gia.
Giưng tưë - Tấc phêím vâ dû lån 406

Khưng nhûäng thïë, Nghõ Hấch lẩi sùỉp ûáng cûã ghïë Nghõ
trûúãng, sùỉp cố Bùỉc Àêíu bưåi tinh. Nối tốm lẩi lâ mưåt nhên
vêåt quan trổng trong xậ hưåi ngây trûúác. Ai tô mô cố thïí
tòm thêëy tïn vâ ẫnh hùỉn - hay àng hún, nhûäng ngûúâi
giưëng nhû hùỉn - trong cën Nhûäng nhên vêåt Àưng Dûúng,
Ph Toân quìn in nùm 1941. Cng nhû nhiïìu nhên vêåt
cố tïn vâ cố ẫnh trong cën “sấch vâng” nối trïn, tiïíu sûã
Tẩ Àònh Hấch cng hïët sûác k khưi. Xët thên chó lâ tïn
cai thúå nïì, thïë rưìi sang Lâo mưåt chuën, khưng biïët lâm
ùn ra sao mâ khi vïì giâu cố thïë êëy. Chđnh vúå con hùỉn kïí
tưåi ấc ca hùỉn:
“- ÛÂ àêëy, bâ thïë àêëy! Nố lâ cung vùn thêåt àêëy, nhûng
mâ bng dẩ tưët, nố ùn úã cố nhên cố nghơa Nố côn hún
cấi mùåt mây, àưì lûúâng àẫo! Qn giïët ngûúâi! Àưì lûúâng

thêìy phẫn bẩn! Qn hiïëp dêm! ÛÂ! Mây cûá ly dõ bâ ài! Rưìi
bâ tưë cấo tưåi lûúâng gẩt, tưåi giïët ngûúâi ca mây trûúác phấp
låt cho mâ xem! Mây vïì mây hỗi mûúâi mưåt con vúå lệ ca
mây xem cố phẫi mây hiïëp chng khưng? Cố phẫi mây àậ
bỗ bậ rûúåu vâo nhâ bưë mể àễ chng àïí bưë mể chng phẫi
bấn rễ cho mây khưng? ”.
ÊËy thïë mâ sau khi cêu chuån Hẫi Phông vúä lúã, lâm cho
Nghõ Hấch nhû cố dõp ưn lẩi cẫ cấi quấ khûá bó ưíi ca hùỉn,
chđnh sau khi àố, trong bûäa tiïåc thïët àậi úã Tiïíu Vẩn
Trûúâng Thânh, hùỉn àậ àổc mưåt bâi diïỵn vùn rêët kïu, nối
àïën ln l, àẩo àûác, bấc ấi, bònh dên Chûa bao giúâ ngôi
V Trổng Phng 407

bt V Trổng Phng móa mai cay àùỉng nhû trong bâi diïỵn
vùn àố.
Nhûng chưỵ chûa àng ca V Trổng Phng lâ ưng chó
nhêën mẩnh vâo tđnh cấch dêm àậng ca Nghõ Hấch. Hïët
hiïëp dêm vúå ngûúâi àïën hiïëp dêm con gấi tú, rưìi àem vïì
ni nhû ni mưåt l gấi àơ. Àânh rùçng kễ cố tiïìn trong
xậ hưåi c, dïỵ sinh ra dêm àậng, nhûng tưåi chđnh ca Nghõ
Hấch khưng phẫi úã chưỵ àố, mâ úã chưỵ cûúáp nùm trùm mêỵu
àưìn àiïìn, bốc lưåt nhên cưng úã mỗ than Quẫng n, úã cấch
lâm giâu ca mưåt anh cai thúå nïì trúã thânh mưåt tïn tû bẫn
kïëch x vâ mưåt nhên vêåt àùåc biïåt trong xậ hưåi. Dêm àậng
chó lâ mưåt khđa cẩnh, vâ khưng phẫi lâ khđa cẩnh quan
trổng nhêët trong con ngûúâi Nghõ Hấch.
Bi kõch xẫy ra trong gia àònh Nghõ Hấch giưëng bi kõch
xẫy ra trong gia àònh mưåt tïn tû bẫn khấc úã Trung Qëc,
Chu Phấc Viïn trong Lưi v ca Tâo Ngu. Lưi v viïët nùm
1933 (nùm 1944, múái dõch ra tiïëng Viïåt). Nhùỉc àïën Tâo

Ngu khưng cố nghơa lâ nối V Trổng Phng chõu ẫnh
hûúãng ca Tâo Ngu, cố lệ V Trổng Phng chûa hïì àổc
Lưi v. Giưëng nhau, chùèng qua vò hai ngûúâi àïìu sưëng
trong nhûäng xậ hưåi mâ àưìng tiïìn lâm ch, vò àậ thêëy
trong àố nhûäng ngûúâi cố tiïìn cố thïí dng àưìng tiïìn sùỉp
àùåt mổi viïåc theo mën ca mònh, vâ cố khi lẩi phẫi chõu
hêåu quẫ ca mònh khưng àoấn trûúác àûúåc. Nghõ Hấch
khưng bao giúâ ngúâ rùçng Thõ Mõch lẩi lâ vúå chûa cûúái ca
Giưng tưë - Tấc phêím vâ dû lån 408

con hùỉn, mâ cng khưng bao giúâ ngúâ rùçng Long chđnh lâ
con àễ ca hùỉn. Côn Long cng khưng bao giúâ ngúâ mònh
lâ con ca Nghõ Hấch, vâ lêëy Tuët lâ em råt mònh, vâ
thưng dêm vúái Thõ Mõch khi Thõ Mõch àậ lâm lệ Nghõ
Hấch lâ thưng dêm vúái vúå lệ ca bưë. Trong lc àố thò “bâ
Nghõ” lẩi ùn nùçm vúái ưng giâ Hẫi Vên, rưìi chđnh “bâ Nghõ”
cng lẩi ùn nùçm vúái mưåt thùçng cung vùn.
Chuån trong Giưng tưë thêåt hïët sûác rùỉc rưëi. Bưë trđ
chûâng êëy chi tiïët ùn khúáp vúái nhau cho àûúåc mẩch lẩc, rưìi
“gúä nt” ra cho àûúåc tûå nhiïn, phẫi cố cấi tâi ca nhâ vùn
viïët truån trinh thấm. Vâ chđnh V Trổng Phng cố khi
cng sùỉp àùåt cêu chuån cho mònh y hïåt truån trinh
thấm. Ưng giâ “bđ mêåt” Hẫi Vên, V Trổng Phng dûång
lïn rêët cố vễ trinh thấm. Rưìi cấi “xen” Nghõ Hấch vâ ưng
giâ Hẫi Vên cêìm sng lc, ài xe húi trong àïm tưëi xëng
Hẫi Phông bùỉt quẫ tang vúå Nghõ Hấch ngoẩi tònh, v.v
phêìn nâo giưëng truån trinh thấm ca Thïë Lûä, Phẩm Cao
Cng hưìi êëy.
III. Nhûäng nhên vêåt cẫm tònh ca V Trổng Phng
Trong Giưng tưë cố mưåt sưë nhên vêåt mâ V Trổng Phng

đt nhiïìu cố cẫm tònh: Thõ Mõch, Long, T Anh, c Hẫi Vên
vâ ưng huån Cc Lêm. Qua nhûäng nhên vêåt nây, chng
ta thêëy têm sûå tû tûúãng, lêåp trûúâng ca tấc giẫ, bưåc lưå
câng rộ nết.
V Trổng Phng 409

Thõ Mõch lâ mưåt nẩn nhên ca xậ hưåi mc nất àố. Lệ
ra Thõ Mõch phẫi lâ ngûúâi tấc giẫ cố cẫm tònh nhiïìu nhêët.
Nhûng àưëi vúái nhên vêåt nây, ngôi bt ca ưng khưng àïìu.
Àoẩn àêìu, ưng tẫ Thõ Mõch lâ lâ mưåt cư gấi qụ ma, giẫn
dõ, chung tònh, vâ sua khi bõ Nghõ Hấch lâm nhc, ưng cố
tỗ mưåt cht thûúng hẩi. Nhûng khưng bao lêu sau, dûúái
ngôi bt ưng, ngûúâi con gấi êëy trúã thânh mưåt nhên vêåt rùỉc
rưëi, phûác tẩp, dêm àậng, nhêët lâ cố nhûäng cûã chó vư
dun, àấng ghết ca ngûúâi àang úã cẫnh nghêo khưí, bưỵng
àûúåc àưíi sang sưëng trong cẫnh giâu cố, phong lûu. Trô àúâi
thûúâng nhû thïë thêåt, nhûng tẫ mưåt xậ hưåi àấng ghết, rưìi
lẩi tẫ nẩn nhên ca xậ hưåi êëy cng àấng ghết nưët thò lâm
ngûúâi àổc hïët sûác hoang mang.
Long cng lâ mưåt nẩn nhên khấc ca xậ hưåi c. V
Trổng Phng tẫ Long lâm mưåt kễ chung tònh, vò chung
tònh mâ àau khưí rưìi trúã nïn chúi búâi, trấc tấng, khưng
thiïët gò àïën gia àònh nûäa, sau cng thò tûå sất cẩnh mưåt
gấi giang hưì. Tònh cẫnh ca Long cng lâ tònh cẫnh nhiïìu
ngûúâi ngây trûúác. Àûáng vïì têm l mâ xết thò khưng cố gò
àấng nối. Nhûng sët cën truån dûúái ngôi bt V Trổng
Phng anh nây húi ưìn âo, cố nhûäng àiïåu bưå giẫ tẩo, cố
nhûäng cêu nối lâm ra vễ quan trổng, hïët sûác bìn cûúâi.
Long àống vai trô ca mònh vng vïì nhû mưåt anh kếp dúã
trïn sên khêëu ngoẩi ư

Giưng tưë - Tấc phêím vâ dû lån 410

T Anh cng thïë. T Anh cng lâ mưåt vai àống kếm,
mùåc d tấc giẫ cố nhiïìu cẫm tònh vúái nhên vêåt nây. V
Trổng Phng tẫ T Anh lâ mưåt thanh niïn tën t, võ tha,
bấc ấi, cố l tûúãng. Àưëi vúái Nghõ Hấch, T Anh cố rêët
nhiïìu quìn lûåc. Àố cng lâ mưåt àiïìu húi lẩ, àưëi vúái mưåt
ngûúâi bưë nhû Nghõ Hấch. Chđnh T Anh àậ bùỉt Nghõ Hấch
lêëy Thõ Mõch lâm vúå lệ, bùỉt Nghõ Hấch gẫ Tuët cho
Long Ngûúâi àổc nghiïåm thêëy nhên vêåt nâo V Trổng
Phng cố cẫm tònh nhiïìu nhêët thò y nhû rùçng nhên vêåt êëy
trúã thânh giẫ tẩo nhêët. Quen tẫ nhûäng cẫnh thưëi nất trong
xậ hưåi vúái nhûäng nhên vêåt àïíu giẫ, thư bẩo, nïn ngôi bt
ca V Trổng Phng bêët lûåc khi mën tẫ mưåt cấi gò cao
thûúång, tïë nhõ, hay ưng cho lâ cao thûúång, tïë nhõ.
Àiïìu nây chng ta côn thêëy khi tấc giẫ xêy dûång nhên
vêåt Hẫi Vên - ưng giâ “cấch mẩng” bưn ba hẫi ngoẩi “nûãa
àúâi ngûúâi t tưåi”, “chđn nùm trúâi trưën trấnh, gưëi àêët nùçm
sûúng”, cưng viïåc ca ưng giâ hiïån nay lâ vïì nûúác “hôa giẫi
hai Àẫng, àiïìu àònh cho Àẫng Qëc gia c húåp nhêët vúái
Àẫng Qëc tïë múái”. Mưåt ngûúâi nhû vêåy, mâ V Trổng
Phng lâm cho chng ta mêët cẫm tònh, ưng àậ khoấc lïn
ngûúâi “ưng giâ” nhûäng àiïåu bưå, nhûäng cûã chó ca nhûäng
nhên vêåt trong cấc cën tiïíu thuët trinh thấm dúã. Mùåt
khấc, khưng kïí nhûäng àoẩn thuët vïì àõa l, sưë tûã vi, -
àêy lâ nhûäng nghïå ph mâ nhâ “cấch mẩng” nây dng àïí
lổt vâo àêu cng àûúåc vâ dïỵ trấnh con mùỉt tô mô ca mêåt
thấm, nhûng trong nhiïìu trûúâng húåp, “ưng giâ” tỗ ra mï
V Trổng Phng 411


tđn, dõ àoan thûåc sûå vâ cng lẩi khưng “àấng kđnh mïën vïì
nhên phêím” lùỉm, nhû bâ Nghõ Hấch ca tng
Cëi cng àïën ưng huån Cc Lêm. Hònh nhû V
Trổng Phng mong mỗi rêët nhiïìu vïì ưng huån tên hổc
nây lùỉm thò phẫi. Ưng ta àưỵ låt khoa tiïën sơ Ba lï, tûâng
diïỵn thuët vâ biïíu tònh vúái nhâ vùn Romain Rolland vïì
chđnh trõ phẩm Àưng Dûúng, vïì nûúác lâm quan àïí mûu
nhûäng viïåc đch qëc lúåi dên. Vò thïë, ưng ta àậ tûâ chưëi
nhûäng cấm dưỵ bùçng sùỉc àểp vâ tiïìn bẩc mâ Nghõ Hấch
àûa ra lung lẩc ưng. Ưng ta quët àûáng vïì phđa nhên dên,
cûå lẩi viïn Tưíng àưëc àïí rưìi àïå àún tûâ chûác, múã mưåt phông
låt sû vâ mưåt cú quan ngưn lån bùçng tiïëng Phấp cưng
kđch chïë àưå quan trûúâng Khưng rộ vïì sau, ưng ta cưng
kđch chïë àưå quan trûúâng cố ài àïën àêu khưng, nhûng chó
nghe cêu ưng ta àưëi àấp viïn Tưíng àưëc thò hïët sûác chấn:
- Bêím c lúán, Nhâ nûúác khưng cêìn phẫi àưíi tưi ài xa.
D tưi khưng lâm quan thò tưi cng khưng chïët àối ẩ! Bêím
c lúán, chùèng phẫi nối khoe gò, quan thêìy ca tưi trong
Àẫng Xậ hưåi nay mai mâ cố sang nhêåm chûác Toân quìn
thò lc êëy tưi sệ lâm quan cng khưng mån ẩ! Mâ nïëu cố
phẫi lâm quan, tưi sệ cng khưng lâm quan huån nûäa!
V Trổng Phng mêët nùm 1939. Lc sưëng, chùỉc ưng
cng àậ àûúåc mùỉt thêëy nhûäng ngûúâi trong Àẫng Xậ hưåi
Phấp sang nhêån chûác Toân quìn Àưng Dûúng, cố ngûúâi
côn lâm àïën chûác Bưå trûúãng Hẫi ngoẩi nûäa, vâ chùỉc ưng
Giưng tưë - Tấc phêím vâ dû lån 412

cng àûúåc mùỉt thêëy nhûäng ngûúâi nhû ưng huån Cc Lêm
lâm nûúác chûác quan to hún chûác quan huån, thïë nhûng
cố phẫi vò vêåy mònh xậ hưåi Viïåt Nam thay àưíi àûúåc gò! Cấi

ốc “bònh dên” ca ưng huån Cc Lêm cng chó àûa ưng
ta àïën lâm tay sai cho thûåc dên Phấp àùỉc lûåc hún mâ thưi!
Bêy giúâ nïu àiïìu àố ra, chó cưët mổi ngûúâi thêëy tû tûúãng
V Trổng Phng bõ hẩn chïë nhû thïë nâo. Ưng chûa thêëy
rộ con àûúâng ài àng, mùåc d ưng oấn ghết xậ hưåi c, xậ
hưåi àưìng tiïìn dûúái ấch phong kiïën vâ thûåc dên. Ưng cố
nhûäng àõnh tưët, nhûng ưng àùåt hy vổng vâo nhûäng ngûúâi
nhû T Anh, ưng huån Cc Lêm thò sai lêìm hïët sûác. Mùåt
khấc, ưng khưng biïët xêy dûång nhên vêåt “ưng giâ” Hẫi
Vên hiïån thûåc hún, nghiïm tc hún àïí ngûúâi àổc khỗi hiïíu
lêìm vïì ngûúâi cấn bưå cấch mẩng.
*
* *
Trong vùn hổc hiïån thûåc phï phấn ca ta trûúác Cấch
mẩng, Giưng tưë ca V Trổng Phng cố mưåt giấ trõ rộ nết.
Ưng ài sêu vâo mùåt trấi ca xậ hưåi, àem phúi bây cấi xêëu
xa, bó ưíi cho mổi ngûúâi trưng thêëy. Ưng àậ xậ hưåi nïn àiïín
hònh Nghõ Hấch sưëng mậi trong lông ngûúâi àổc. Àố lâ mùåt
ûu àiïím. Nưåi àiïím àố cng à dânh cho ưng mưåt àõa võ
xûáng àấng trong lõch sûã vùn hổc nûúác ta úã thïë k nây.
Chng ta khưng àôi hỗi ưng phẫi cố nhûäng nhên vêåt chđnh
V Trổng Phng 413

diïån àng lêåp trûúâng. Àiïìu àố, trûúác Cấch mẩng, vúái tû
tûúãng ca mưåt nhâ vùn tiïíu tû sẫn nhû ưng khưng thïí lâm
àûúåc. Nhûng chng ta khưng khỗi lêëy lâm tiïëc, vïì mùåt
nghïå thåt, ngôi bt V Trổng Phng chó thânh thẩo khi
vệ hai hẩng ngûúâi, mưåt lâ nhûäng kễ vò àưìng tiïìn mâ trúã
nïn lûu manh; hai lâ nhûäng kễ lûu manh mâ trúã nïn giâu
cố. Ưng chó hiïíu têm l nhûäng nhên vêåt nhû thïë. Côn

nhûäng nhên vêåt khấc, thò ưng bưi bấc vng vïì vâ ưng àiïìu
khiïín nhû nhûäng con rưëi Mưåt nhûúåc àiïím nûäa, vïì hânh
vùn tuy ngưn ngûä V Trổng Phng sùỉc sẫo vâ giâu bẫn
chêët tẩo hònh nhûng cố àoẩn ưng khưng giûä gòn lùỉm. Àố
lâ, tònh trẩng chung ca mưåt sưë nhâ vùn chng ta ngây
trûúác, phẫi viïët nhanh, viïët nhiïìu, bấn vùn ni thên.
Nghơ nhû vêåy thò àấng thûúng hún àấng trấch. V Trổng
Phng cố nhûäng àống gốp quan trổng cho thïí loẩi tiïíu
thuët. Tiïíu thuët ca ưng àêìy nhûäng xung àưåt cùng,
giâu kõch tđnh. V Trổng Phng àậ xêy dûång nhûäng nhên
vêåt àûúåc cấ thïí hốa cao àưå, àa dẩng, phong ph vïì mùåt
thêím m, nhûäng con ngûúâi àang àíi theo nhûäng dc
vổng cấ nhên. Nhûäng mân bi kõch vâ hâi kõch thay thïë
nhau, àan chếo nhau kïët cêëu Giưng tưë, tẩo nïn mưåt sûå hêëp
dêỵn cën ht àưëi vúái ngûúâi àổc.
(In trong Tấc phêím vùn hổc,
têåp I, 1930-1945,
NXB Khoa hổc xậ hưåi, H., 1990)
Giưng tưë - Tấc phêím vâ dû lån 414

ÀỔC LẨI GIƯNG TƯË
CA V TRỔNG PHNG
NGUỴN ÀĂNG MẨNH
1. Cấi tïn ca tấc phêím: Giưng tưë
Trong chỵi tấc phêím xët sùỉc ca V Trổng Phng ra
àúâi liïn tiïëp nùm 1936:
Giưng tưë
,
Sưë Àỗ, Vúä àï, Cúm thêìy
cúm cư, ngûúâi ta thûúâng àùåt Sưë àỗ lïn trïn hïët nhû mưåt

kiïåt tấc hoân chónh nhêët. Chng ta khưng chưëi cậi giấ trõ
nghïå thåt cao ca
Sưë àỗ
, nhûng cêìn thêëy
Giưng tưë
cng
lâ mưåt tấc phêím lúán, mưåt kiïåt tấc hiïëm hoi trong nïìn tiïíu
thuët Viïåt Nam hiïån àẩi.
So sấnh vúái Sưë àỗ,, tấc phêím nây phẫi giẫi quët nhûäng
nhiïåm v nghïå thåt nùång nïì hún. Nố phẫi quẫn l mưåt
thïë giúái nhên vêåt àưng àc hún, phûác tẩp hún, gưìm nhiïìu
thânh phêìn xậ hưåi vâ nghïì nghiïåp khấc nhau, tûâ xậ hưåi
nưng thưn àïën àúâi sưëng thânh thõ, tûâ lêu àâi ca bổn triïåu
ph àïën tp lïìu nất ca ngûúâi nưng dên, hay mưåt xố xónh
V Trổng Phng 415

bêín thóu ca mưåt tiïåm ht mẩt hẩng, tûâ sinh hoẩt Êu hốa
vúái nhûäng cư gấi tên thúâi lậng mẩn nhêët àïën cåc sưëng
bònh dõ, chêët phấc, cêìn lao ca cư gấi qụ sau lu tre
xanh, tûâ xậ hưåi quan lẩi Têy vâ ta cêëp huån, cêëp tónh
àïën bổn cûúâng hâo úã lâng xậ, tûâ giúái trđ thûác, giúái bấo chđ
àïën cấc nhâ hoẩt àưång chđnh trõ gưìm à cấc xu hûúáng
khấc nhau: qëc gia, qëc tïë, Àïå tam, Àïå nhõ, v.v Tiïíu
thuët V Trổng Phng thûúâng mư tẫ nhûäng sưë phêån ln
biïën àưíi, nghơa lâ chuín tûâ cẫnh ngưå nây sang cẫnh ngưå
khấc hoân toân xa lẩ, giưëng nhû àûúåc àưíi àúâi vêåy. Nhûng
úã Sưë àỗ, nïëu xem xết k sệ thêëy thùçng Xn tûâ cåc sưëng
ma câ bưng bûúác vâo thïë giúái ca bâ Phố Àoan hay ca
nhûäng Vùn Minh, TYPN, c cưë Hưìng, thûåc chêët vêỵn lâ tûâ
mưi trûúâng lûu manh nây ài vâo mưi trûúâng lûu manh

khấc mâ thưi. Vâ tđnh cấch Xn khưng cố gò thay àưíi,
khưng cêìn gò phẫi thay àưíi. Nhûng nhûäng nhên vêåt trong
Giưng tưë thò khấc. Thõ Mõch tûâ gia àònh c àưì ín úã lâng
Qunh Thưn bûúác vâo dinh cú Nghõ Hấch thò lâ sûå thay
àưíi hoân toân vïì ngun tùỉc sưëng, vïì àẩo l sưëng. Hóåc
nhû Long, tûâ anh viïn chûác mẩt hẩng trúã thânh con trai
nhâ triïåu ph cng vêåy. Ngoâi ra, khấc vúái Sưë àỗ, Giưng
Tưë phẫi sûã dng nhiïìu bt phấp khấc nhau: bt phấp tiïíu
thuët, bt phấp phống sûå àiïìu tra, bt phấp tẫ thûåc, bt
phấp lậng mẩn, cẫ bt phấp truån trinh thấm nûäa, rưìi
dûång àưëi thoẩi, àưåc thoẩi, nhêët lâ àưåc thoẩi, v.v Tấc
Giưng tưë - Tấc phêím vâ dû lån 416

phêím, vò thïë, xết úã bưå phêån, úã cêëp àưå chi tiïët, quẫ lâ khố
trấnh khỗi nhûäng t vïët nây, t vïët khấc.
Nhûng cấi hay ca Giưng tưë ch ëu lâ cấi hay ca tưíng
thïí. Thûåc ra giấ trõ nghïå thåt ca mổi tấc phêím vùn
chûúng trûúác hïët àïìu phẫi àấnh giấ nhû thïë múái àng, vò
tấc phêím nghïå thåt cng nhû sûå sưëng lâ nhûäng chónh
thïí sinh àưång. Àổc Giưng tưë phẫi cẫm nhêån cấi khưng khđ
chung, cấi êm hûúãng chung, cấi linh hưìn chung ca thïë
giúái hònh tûúång ca cën tiïíu thuët. ÊËy lâ mưåt xậ hưåi
quay cìng àẫo àiïn àïën chống mùåt, biïët bao tònh hëng
trúá trïu, biïët bao cåc àúâi lïn voi xëng chố, xëng chố lẩi
lïn voi, ưng hốa ra thùçng, thùçng hốa ra ưng, khưí trúã nïn
sûúáng, sûúáng hốa ra khưí, têët cẫ diïỵn ra trong tiïëng cûúâi,
tiïëng khốc, tiïëng chûãi búái, rïn la, cố khi lẩi vûâa cûúâi vûâa
khốc, tẩo ra nhûäng têën bi hâi kõch vïì cấi sûå vư nghơa l,
vïì cấi “chố àïíu” ca cåc àúâi. Mưåt nhâ nghiïn cûáu vùn hổc
Phấp nhêån xết nhâ vùn Bandùỉc (H. de Balzac) cố “mưåt sûác

mẩnh hiïëm hoi ca trđ tûúãng tûúång tưíng húåp” (une rare
puissance d’imagination synthếtique - Lanson). Cng cố
thïí àấnh giấ tấc giẫ Giưng tưë nhû vêåy. Àổc Giưng tưë, thêëy
gêìn nhû toân bưå xậ hưåi Viïåt Nam thúâi Phấp thåc thu nhỗ
lẩi, thu hònh lẩi - mâ khưng phẫi xậ hưåi trong trẩng thấi
tơnh tẩi mâ trong trẩng thấi àêìy biïën àưång vúái cấc têìng
lúáp xậ hưåi phên hốa hïët sûác dûä dưåi vïì kinh tïë, xậ hưåi, vïì
chđnh trõ vâ têm l. Dûä dưåi vâ nhanh chống àïën mûác chđnh
bẫn thên ngûúâi trong cåc cng phẫi ngẩc nhiïn, bâng
V Trổng Phng 417

hoâng. Nhên vêåt cûá ngúá ra, cûá ngêín mùåt ra khưng hiïíu ra
sao cẫ, nhû Thõ Mõch àïën nhâ Nghõ Hấch, nhû Long xëng
nhâ bâ Nghõ úã Hẫi Phông, nhû mêëy bưë con Nghõ Hấch bùỉt
quẫ tang bâ Nghõ ng vúái thùçng cung vùn , nhû Nghõ
Hấch bưỵng gùåp lẩi hẫi Vên vâ nghe ưng ta nối vanh vấch
vïì tiïìn vêån, hêåu vêån ca mònh, v.v Nhû cẫ lâng Qunh
Thưn vûâa hưm nâo chûáng kiïën tai hổa ghï gúám giấng
xëng gia àònh c àưì ín àậ lẩi àûúåc múâi àïën ùn cưỵ cûúái
linh àònh ca cư Mõch lêëy chđnh kễ àậ gieo tai hổa cho
mònh , vên vên Nhûäng sưë phêån thay àưíi, nhûäng tđnh
cấch chuín biïën, àưåt ngưåt quấ, àẫo ngûúåc quấ, khiïën cấc
nhên vêåt cng phẫi thay àưíi thấi àưå vúái nhau mưåt cấch
thêåt mau lể, nhû lâ quay 180o. Nhûäng cåc sùỉp xïëp lẩi cấc
quan hïå mưåt cấch hêëp têëp, vưåi vậ nhû thïë àậ lâm cho
nhiïìu nhên vêåt giêỵm àẩp vâo nhau, chúi xỗ nhau, tẩo
thânh nhûäng mân àẩi hâi kõch àïí tư rêët àêåm sûå thưëi nất,
sûå chố àïíu ca nhûäng con ngûúâi trấo trúã, àưíi trùỉng thay
àen Tốm lẩi xậ hưåi Giưng tưë bây ra à cẫnh tûúång àẫo
àiïn, lấo nhấo, quay cìng nhû àên c, nhû trong mưåt cún

lưëc mậnh liïåt, mưåt trêån giưng tưë. Khưng phẫi ngêỵu nhiïn
mâ tấc giẫ àậ àùåt tïn cho tấc phêím ca mònh lâ Giưng tưë.
Cën tiïíu thuët lêìn àêìu àùng trïn Hâ Nưåi bấo tûâ sưë 1
(2-1-1936) vúái tïn Giưng tưë, àïën hïët chûúng X thò bưỵng
dûâng lẩi 7 tìn lïỵ. Nghe nối túâ bấo àùng tẫi tấc phêím àậ
bõ lưi thưi vò àng àïën mưåt võ tai to mùåt lúán àûúng thúâi.
Khi tấc phêím àùng tiïëp thò phẫi àưíi tïn thânh Thõ Mõch.
Giưng tưë - Tấc phêím vâ dû lån 418

Nhû thïë lâ tấc giẫ ngay tûâ àêìu àậ cho tấc phêím ca mònh
cấi tïn
Giưng tưë
. Mưåt cấi tïn rêët àng vúái tinh thêìn ca
tấc phêím. Giưng tưë. Vêng, xậ hưåi Viïåt Nam àûúåc phẫn ấnh
trong cën tiïíu thuët lâ mưåt xậ hưåi trong cún giưng tưë.
Nố lâm àẫo lưån têët cẫ, lâm tanh bânh têët cẫ vâ lêåt têíy têët
cẫ mổi thûá mùåt nẩ àùỉp àiïëm lïn mưåt cấi thûåc chêët bêët
cưng, tân ấc, àïíu giẫ, thưëi nất, hïët sûác vư nghơa l ca xậ
hưåi Viïåt Nam thúâi Phấp thåc.
2. Mưåt quẫ bom nếm vâo mưåt xậ hưåi “chố àïíu”
Cố ngûúâi nối mưỵi tấc phêím ca V Trổng Phng lâ mưåt
quẫ bom nếm vâo xậ hưåi c. Nhûng phẫi nối, quẫ bom
Giưng tưë
cố sûác cưng phấ mậnh liïåt hún cẫ.
Quẫ bom êëy lâ hònh tûúång thùçng Nghõ Hấch.
Tđnh cấch Nghõ Hấch lâ mưåt tđnh cấch bẩo cha. Nố
dêm mưåt cấch bẩo cha, àïíu mưåt cấch bẩo cha, ấc mưåt
cấch bẩo cha. L lệ ca mổi bẩo cha lâ têët cẫ phẫi súå
nố, phẫi phc tng nố. Bẩo cha coi thên phêån vâ sinh
mïånh con ngûúâi nhû rúm rấc: àấnh ngûúâi, giïët ngûúâi, hiïëp

ngûúâi khưng hïì ấy nấy, ùn nùn gò. Khi Long thuët phc
nố bưìi thûúâng cho Thõ Mõch 300 àưìng, nố giêỵy nêíy lïn kïu
àùỉt quấ. Nố cố 11 nâng hêìu, lẩi côn rùỉc con khùỉp thiïn
hẩ, nhûng khi vúå nố ng vúái thùçng cung vùn thò nố lưìng
lưån lïn nhû th dûä. Vò nố cố thïí lûâa ngûúâi, phẫn ngûúâi,
chûá khưng ai àûúåc lûâa nố, phẫn nố. Bẩo cha chó nghơ àïën
V Trổng Phng 419

thùỉng khưng bao giúâ nghơ àïën thêët bẩi. Nghõ Hấch lâ mưåt
tđnh cấch nhû thïë.
Nhûng sûác cưng phấ ca trấi bom Giưng tưë ch ëu
phống ra úã chưỵ nâo? Tưi cho rùçng úã hai v bï bưëi chđnh
ca Nghõ Hấch, mưåt lâ trong quan hïå xậ hưåi, hai lâ trong
quan hïå gia àònh ca nhên vêåt nây.
V “xò cùng àan” thûá nhêët lâ v Nghõ Hấch bõ kiïån vïì
tưåi hiïëp dêm Thõ Mõch. V nây thåc vïì quan hïå xậ hưåi
nïn àûúåc xết xûã bùçng tôa ấn ca phấp låt xậ hưåi, ca
cưng l thûåc dên. Chùèng nhûäng Nghõ Hấch khưng bõ kïët
tưåi mâ chđnh gia àònh c àưì ín phẫi khưën khưí, cố thïí bõ
ài t vâ cẫ lâng Qunh Thưn thò àiïu àûáng mêët ùn, mêët
ng. Rưìi tri huån Cc Lêm bõ mêët chûác, l dõch lâng
Qunh Thưn bõ àe dổa t tưåi. Cố lệ chûa cố tấc phêím vùn
hổc hiïån thûåc nâo àûúng thúâi àậ lïn ấn cưng l ca xậ hưåi
thûåc dên mưåt cấch trûåc diïån, quët liïåt, sêu sùỉc vâ cố nghïå
thåt nhû thïë.
V “xò cùng àan” thûá hai lâ v loẩn ln trong gia àònh
Nghõ Hấch: hai anh em Long, Tuët - con àễ ca Nghõ
Hấch, trốt cố “dêm sûå” vúái nhau. V nây thåc quan hïå
àúâi tû, quan hïå cấ nhên, nïn chó cố thïí àûúåc xết xûã bùçng
tôa ấn lûúng têm mâ thưi. Nghơa lâ Nghõ Hấch tûå xết xûã.

Vâ àêy lâ “lûúng têm” ca Nghõ Hấch, y xûã cho hai àûáa
con àễ chđnh thûác lêëy nhau vâ mûúån ln tònh hëng loẩn
ln nây àïí àổc mưåt bâi diïỵn vùn “àêìy xc àưång” (bâi diïỵn
Giưng tưë - Tấc phêím vâ dû lån 420

vùn thónh thoẫng phẫi dûâng lẩi àïí diïỵn giẫ lau nûúác mùỉt)
vïì têëm lông “thûúng xốt” ca hùỉn àưëi vúái bònh dên.
Viïët vïì Giưng tưë, Nguỵn Tn àậ “súå” V Trổng Phng
vïì àoẩn vùn nây. Quẫ thêåt, phẫi lâ ngôi bt V Trổng
Phng múái à sûác dûång lïn àûúåc mưåt nhên vêåt bêët nhên
àïën mûác qu sûá àấng “súå” nhû thïë.
Cho àïën nay, cố thïí nối, chûa cố mưåt nhên vêåt tû sẫn
àõa ch nâo trong vùn hổc Viïåt Nam àõch nưíi nhên vêåt
Nghõ Hấch, mưåt con qu dêm ư, àưåc ấc, àïíu giẫ, trùỉng trúån
cúä bẩo cha. Mưåt nhâ vùn nối vúái tưi: Àổc Nam Cao ngûúâi
ta bùỉt båc phẫi suy nghơ bùn khón khưng dûát ra àûúåc.
Àổc V Trổng Phng, ngûúâi ta mën hânh àưång, mën
àêåp phấ mưåt cấi gò cho hẫ giêån. Giưng tưë lâ mưåt quẫ bom
chđnh lâ vúái nghơa êëy.
3. Vïì nhên vêåt ưng giâ Hẫi Vên
Mưåt hưìi ngûúâi ta àậ kïët tưåi tấc phêím Giưng tưë ch ëu
xoay quanh nhên vêåt nây àêy.
Trûúác hïët phẫi khùèng àõnh, nhên vêåt ưng giâ Hẫi Vên
àng lâ ngûúâi àẩi diïån tû tûúãng chđnh trõ, nối lïn mú ûúác
vïì chđnh trõ ca V Trổng Phng. Mưåt nhên vêåt àûúåc xêy
dûång theo bt phấp lậng mẩn ch nghơa.
Trong mưåt bâi viïët ca mònh
(1)
ưng Vùn Tên cho rùçng
tû tûúãng chđnh trõ ca V Trổng Phng lâ tû tûúãng qëc

V Trổng Phng 421

(1) V Trổng Phng qua Giưng tưë, Vúä àï, Sưë àỗ- têåp san Vùn Sûã Àõa,
sưë thấng 4-1957.
gia, vò ngûúâi àẩi diïån tû tûúãng chđnh trõ ca trong Giưng
tưë
lâ nhên vêåt T Anh - nhâ cấch mẩng qëc gia.
Thûåc chêët khưng phẫi. Tưi cho rùçng T Anh chó lâ ngûúâi
phất ngưn cho V Trổng Phng vïì quan àiïím àẩo àûác,
ln l cố mâu sùỉc hû vư ch nghơa mâ thưi. Nhên vêåt nây
chó cố mưåt lêìn xët hiïån àïí tûå giúái thiïåu mònh lâ nhâ cấch
mẩng qëc gia úã mưåt chûúng gêìn cëi ca Giưng tưë, khi
anh ta tiïỵn chên Hẫi Vên úã búâ biïín Mống Cấi. Ta biïët sau
nây T Anh múái vúä lệ ra rùçng Hẫi Vên chđnh lâ bưë ca
anh ta. Ưng giâ bđ mêåt nây tûâ Mẩc Tû Khoa vïì nûúác àïí
giẫi quët mưåt mốn tiïìn cêìn cho qu Àẫng, sau àố lẩi vûúåt
biïín ài dûå mưåt cåc hưåi nghõ úã Ma Cao gổi lâ àïí húåp nhêët
hai Àẫng Qëc gia vâ Qëc tïë. T Anh àậ tiïỵn cha lïn
àûúâng trong mưåt àïm mûa giố. Trong khi àúåi chiïëc hẫi
thuìn àïën àốn, hai cha con àậ trô chuån vúái nhau vïì
tònh hònh chđnh trõ trïn thïë giúái àang chuín mẩnh sang
phong trâo cấch mẩng vư sẫn vúái nhiïìu hûáa hển àấng
phêën khúãi cho giai cêëp cêìn lao úã Àưng Dûúng. Ưng bưë hỗi
con vïì khuynh hûúáng chđnh trõ. Ngûúâi con cho biïët theo tû
tûúãng qëc gia vâ àậ bõ ưng bưë phï phấn vúái thấi àưå àêìy
khinh bó. Trong chûúng sấch nây, V Trổng Phng àậ mư
tẫ T Anh (nhâ cấch mẩng qëc gia) trûúác Hẫi Vên nhû
mưåt ch gâ con tưåi nghiïåp trûúác mưåt con àẩi bâng cêët cấnh
àïí lao vâo giưng tưë.
Giưng tưë - Tấc phêím vâ dû lån 422