các nhân tố ảnh hưởng đến năng lực quản lý của nhà quản trị cấp trung tại các doanh nghiệp thuốc lá ở việt nam

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (251.07 KB, 15 trang )

Trang 1<div class="page_container" data-page="1">

---♦---

PHẠM THỊ DIỆU ANH

CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN NĂNG LỰC QUẢN LÝ CỦA NHÀ QUẢN TRỊ CẤP TRUNG TẠI

CÁC DOANH NGHIỆP THUỐC LÁ Ở VIỆT NAM

LUẬN ÁN TIẾN SĨ

NGÀNH QUẢN TRỊ KINH DOANH

HÀ NỘI, 2020

</div>Trang 2<div class="page_container" data-page="2">

---♦---

PHẠM THỊ DIỆU ANH

CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN NĂNG LỰC QUẢN LÝ CỦA NHÀ QUẢN TRỊ CẤP TRUNG TẠI CÁC

DOANH NGHIỆP THUỐC LÁ Ở VIỆT NAM

Chuyên ngành: QUẢN TRỊ KINH DOANH (KHOA QTKD)

</div>Trang 3<div class="page_container" data-page="3">

LỜI CAM KẾT

Nghiên cứu sinh

Phạm Thị Diệu Anh

</div>Trang 4<div class="page_container" data-page="4">

LỜI CẢM ƠN

Tácgiả xinbàytỏ sự biết ơn tới Giáo viên hướng dẫn khoa học đã nhiệt tình

hướng dẫn, chỉ bảo và đồng hành cùng tác giả trong suốt quá trình nghiên cứu và hoàn

thành luận án.

Tác giả cũng xin cảm ơn các đồng nghiệp của Trường Đại học Kinh tế quốc dân

đặc biệt Khoa Quản trị kinh doanh và Viện đào tạo sau đại học đã hỗ trợ trong việc tìm

kiếm tài liệu cũng như góp ý cho Tác giả sửa chữa Luận án.

Xin trân trọng cảm ơn các Quý Ông/Bà lãnh đạo và các cán bộ nhân viên của

các doanh nghiệp trong ngành thuốc lá Việt Nam đã hỗ trợ, giúp đỡ tác giả trong việc

thu thập các dữ liệu, thông tin phục vụ cho Luận án .

Cuối cùng, Tác giả xin được gửi lòng tri ân sâu sắc tới gia đình, bạn bè, đồng nghiệp đã luôn quan tâm, động viên và khích lệ cho Tác giả có thêm động lực phấn đấu để hoàn thành Luận án này.

Xin trân trọng cảm ơn!

Nghiên cứu sinh

Phạm Thị Diệu Anh

</div>Trang 5<div class="page_container" data-page="5">

CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ THUYẾT ... 9

1.1. Nhà quản trị cấp trung trong doanh nghiệp... 9

1.1.1. Khái niệm về nhà quản trị cấp trung ... 9

1.1.2. Vai trò của nhà quản trị cấp trung trong doanh nghiệp ... 10

1.2. Năng lực quản lý của nhà quản trị cấp trung ... 12

1.2.1. Khái niệm về năng lực quản lý doanh nghiệp ... 12

1.2.2. Khái niệm năng lực quản lý của nhà quản trị cấp trung ... 13

1.2.3. Khung năng lực quản lý của nhà quản trị cấp trung ... 14

1.2.4. Các yếu tố cấu thành năng lực quản lý của nhà quản trị cấp trung trong doanh nghiệp... 17

1.3. Các nhân tố ảnh hưởng đến năng lực quản lý của nhà quản trị cấp trung trong doanh nghiệp ... 26

1.3.1. Nhóm nhân tố bên trong doanh nghiệp ... 27

1.3.2. Nhóm nhân tố bên ngồi doanh nghiệp ... 32

TIỂU KẾT CHƯƠNG 1 ... 34

CHƯƠNG 2. TỔNG QUAN VÀ MƠ HÌNH NGHIÊN CỨU ... 35

2.1. Tổng quan nghiên cứu ... 35

2.1.1. Các cơng trình nghiên cứu về các yếu tố cấu thành năng lực quản lý doanh nghiệp ... 35

2.1.2. Các cơng trình nghiên cứu về năng lực quản lý của nhà quản trị cấp trung trong doanh nghiệp ... 39

2.1.3. Các cơng trình nghiên cứu về các nhân tố ảnh hưởng đến năng lực quản lý của đội ngũ quản lý doanh nghiệp ... 45

2.2. Mơ hình nghiên cứu ... 50

2.2.1. Khoảng trống nghiên cứu ... 50

2.2.2. Đề xuất mơ hình nghiên cứu ... 51

2.2.3. Các giả thuyết nghiên cứu ... 53

TIỂU KẾT CHƯƠNG 2 ... 56

</div>Trang 6<div class="page_container" data-page="6">

CHƯƠNG 3. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ... 57

3.1. Quy trình nghiên cứu của luận án ... 57

3.2. Các nguồn dữ liệu và phương pháp thu thập dữ liệu ... 59

3.2.1. Dữ liệu sơ cấp ... 59

3.2.2. Dữ liệu thứ cấp ... 60

3.3. Phương pháp nghiên cứu định tính ... 62

3.3.1. Phương pháp chuyên gia ... 62

3.3.2. Phương pháp phỏng vấn cá nhân ... 71

3.4. Phương pháp nghiên cứu định lượng ... 75

3.4.1. Nghiên cứu định lượng sơ bộ ... 75

3.4.2. Nghiên cứu định lượng chính thức ... 85

TIỂU KẾT CHƯƠNG 3 ... 88

CHƯƠNG 4. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ... 89

4.1. Kết quả nghiên cứu về thực trạng năng lực quản lý của nhà quản trị cấp trung tại các doanh nghiệp thuốc lá ở Việt Nam ... 89

4.1.1. Khái quát về nhà quản trị cấp trung tại các doanh nghiệp thuốc lá ở Việt Nam ... 89

4.1.2. Thực trạng năng lực quản lý của nhà quản trị cấp trung tại các doanh nghiệp thuốc lá ở Việt Nam ... 94

4.1.3. Đánh giá chung về nhà quản trị cấp trung và năng lực quản lý của nhà quản trị cấp trung tại các doanh nghiệp thuốc lá ở Việt Nam ... 101

4.2. Kết quả nghiên cứu về các nhân tố ảnh hưởng đến năng lực quản lý của nhà quản trị cấp trung tại các doanh nghiệp thuốc lá Việt Nam ... 103

4.2.1. Kết quả sàng lọc phiếu điều tra ... 103

4.2.2. Kết quả phân tích mẫu điều tra ... 104

4.2.3. Kết quả kiểm định thang đo ... 107

4.2.4. Kết quả kiểm định mơ hình và các giả thuyết nghiên cứu thơng qua phân tích mơ hình cấu trúc tuyến tính (SEM) ... 114

4.2.5. Kết quả kiểm định Bootstrap về các nhân tố ảnh hưởng đến năng lực quản lý của nhà quản trị cấp trung ... 116

TIỂU KẾT CHƯƠNG 4 ... 117

CHƯƠNG 5: THẢO LUẬN KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ ĐỀ XUẤT ... 118

5.1. Thảo luận kết quả nghiên cứu... 118

5.2. Một số đề xuất rút ra từ kết quả nghiên cứu ... 120

5.2.1. Về tố chất quản lý (BE) ... 121

</div>Trang 7<div class="page_container" data-page="7">

5.2.2. Về kiến thức quản lý (KNOW) ... 123

5.2.3. Về hành động quản lý (DO) ... 125

5.2.4. Xây dựng “Khung năng lực quản lý” cho nhà quản trị cấp trung của các doanh nghiệp thuốc lá Việt Nam ... 127

5.3. Hạn chế của nghiên cứu và hướng nghiên cứu tiếp theo ... 129

TIỂU KẾT CHƯƠNG 5 ... 130

KẾT LUẬN ... 131

DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CƠNG BỐ CỦA TÁC GIẢ ... 133

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ... 134

PHỤ LỤC ... 144

</div>Trang 8<div class="page_container" data-page="8">

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

Bộ Thông tin và Truyền thông

</div>Trang 9<div class="page_container" data-page="9">

DANH MỤC BẢNG BIỂU, SƠ ĐỒ, HÌNH VẼ

Bảng 1.1. Khung năng lực quản lý của nhà quản trị cấp trung theo mơ hình ASK ... 14

Bảng 1.2. Khung năng lực quản lý của nhà quản trị cấp trung theo mơ hình BKD .... 16

Bảng 1.3. Những tố chất đặc trưng của nhà quản trị cấp trung ... 18

Bảng 1.4. Những kiến thức đặc trưng của nhà quản trị cấp trung……….22

Bảng 1.5. Năm thành phần của hành động quản lý trong nghiên cứu của Kouzes & Posner (1993)……….25

Bảng 2.1. Bảng tổng hợp các yếu tố cấu thành năng lực quản lý giám đốc DN ... 38

Bảng 2.2. Tổng hợp tiêu chí phản ánh khung năng lực của nhà quản trị cấp trung trong các doanh nghiệp ngoài quốc doanh ở Việt Nam ... 43

Bảng 2.3. Tổng hợp các giả thuyết nghiên cứu của luận án ... 53

Bảng 3.1. Tổng hợp các biến nghiên cứu của luận án ... 57

Bảng 3.2. Bảng thống kê về mẫu phỏng vấn chuyên gia ... 68

Bảng 3.3. Tổng hợp kết quả phỏng vấn chuyên gia ... 69

Bảng 3.4. Bảng thống kê về mẫu phỏng vấn cá nhân ... 72

Bảng 3.5. Tổng hợp kết quả phỏng vấn cá nhân ... 74

Bảng 3.6. Thang đo của nhân tố “Bản thân nhà quản trị cấp trung” ... 76

Bảng 3.7. Thang đo của nhân tố “Cơ chế, chính sách của doanh nghiệp” ... 77

Bảng 3.8. Thang đo của nhân tố “Quyết định chỉ đạo của nhà quản trị cấp cao” ... 77

Bảng 3.9. Thang đo của nhân tố “Năng lực của nhân viên cấp dưới” ... 78

Bảng 3.10. Thang đo của nhân tố “Sự cạnh tranh trên thị trường” ... 78

Bảng 3.11. Thang đo của yếu tố “Kiến thức quản lý” ... 79

Bảng 3.12. Thang đo của yếu tố “Tố chất quản lý” ... 80

Bảng 3.13. Thang đo của yếu tố “Hành động quản lý” ... 81

Bảng 3.14. Quy mô mẫu cần khảo sát ... 83

Bảng 4.1. Cơ cấu của nhà quản trị cấp trung theo độ tuổi ... 89

Bảng 4.2. Cơ cấu của nhà quản trị cấp trung theo giới tính ... 91

Bảng 4.3. Trình độ học vấn của nhà quản trị cấp trung ... 92

Bảng 4.4. Thâm niên làm việc của nhà quản trị cấp trung ... 93

Bảng 4.5. Tổng hợp kết quả đánh giá thực trạng về Tố chất quản lý ... 95

Bảng 4.6. Tổng hợp kết quả đánh giá thực trạng về Kiến thức quản lý ... 97

Bảng 4.7. Tổng hợp kết quả đánh giá thực trạng về Hành động quản lý ... 99

</div>Trang 10<div class="page_container" data-page="10">

Bảng 4.8. Kết quả sàng lọc phiếu điều tra ... 104

Bảng 4.9. Thống kê mô tả về mẫu điều tra ... 105

Bảng 4.10. Tổng hợp kết quả phân tích hệ số Cronbach’s Alpha về các nhân tố ảnh hưởng đến năng lực quản lý của nhà quản trị cấp trung ... 107

Bảng 4.11. Kết quả phân tích nhân tố khám phá EFA về các nhân tố ảnh hưởng đến năng lực quản lý của nhà quản trị cấp trung ... 109

Bảng 4.12.Tổng hợp kết quả phân tích hệ số Cronbach’s Alpha về các yếu tố cấu thành năng lực quản lý của nhà quản trị cấp trung ... 111

Bảng 4.13. Kết quả phân tích nhân tố khám phá EFA về các yếu tố cấu thành năng lực quản lý của nhà quản trị cấp trung ... 112

Bảng 4.14. Kết quả kiểm định sự ảnh hưởng của các nhân tố tới năng lực quản lý của nhà quản trị cấp trung ... 115

Bảng 4.15. Kết quả kiểm định Bootstrap các nhân tố ảnh hưởng đến năng lực quản lý của nhà quản trị cấp trung ... 116

Bảng 5.1. Kết quả kiểm định giả thuyết nghiên cứu về mức độ ảnh hưởng của các nhân tố đến năng lực quản lý của nhà quản trị cấp trung tại các doanh nghiệp thuốc lá Việt Nam ... 118

Sơ đồ 2.1. Ảnh hưởng của tố chất cá nhân nhà quản trị cấp trung đến kết quả quản trị nội bộ doanh nghiệp ... 41

Sơ đồ 2.2. Mơ hình nghiên cứu của luận án ... 52

Sơ đồ 3.1. Quy trình nghiên cứu của luận án ... 61

Sơ đồ 3.2. Quy trình nghiên cứu định tính ... 62

Biểu đồ 4.1. Thâm niên làm việc của nhà quản trị cấp trung ... 94

Hình 4.1. Kết quả CFA các nhân tố ảnh hưởng năng lực quản lý của nhà quản trị cấp

</div>Trang 11<div class="page_container" data-page="11">

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Lý do lựa chọn đề tài

Toàn cầu hóa và hội nhập kinh tế quốc tế đã trở thành một xu thế tất yếu khách quan trong thời đại ngày nay. Trong q trình đó, các doanh nghiệp Việt Nam nói chung, các doanh nghiệp ngành thuốc lá nói riêng đang gặp rất nhiều khó khăn trên tất cả các mặt về khoa học công nghệ, về nguồn nhân lực và cơ sở hạ tầng, đặc biệt là năng lực quản lý…Tình trạng làm ăn thua lỗ, kém hiệu quả dẫn đến việc sáp nhập, phá sản hay mua lại của một loạt các tập đồn cơng ty lớn, các Ngân hàng thương mại trong thời gian qua bắt nguồn từ nhiều nguyên nhân trong đó nguyên nhân chủ yếu là do đội ngũ quản lý (cấp cao và cấp trung) chưa hội tụ đủ năng lực để điều hành, quản

lý doanh nghiệp đáp ứng được các yêu cầu của quá trình hội nhập kinh tế quốc tế. Do

đó, yêu cầu đặt ra trong quá trình tồn cầu hóa và hội nhập kinh tế quốc tế là phải xây

dựng một đội ngũ quản lý doanh nghiệp hiện đại, có đầy đủ phẩm chất, kiến thức, hiểu

biết và có năng lực quản lý là một yêu cầu hết sức cấp thiết đối với các doanh nghiệp

lý và cấm quảng cáo dưới mọi hình thức.

Hơn nữa, trong bối cảnh cạnh tranh ở quy mô toàn cầu như hiện nay, không phải

doanh nghiệp nào cũng thành công. Nguyên nhân thành công hay thất bại có rất nhiều,

biệt là nhân sự quản lý cấp trung, bởi theo Bass (1990) “đội ngũ nhà quản trị cấp trung trong doanh nghiệp chính là những người nắm giữ những vị trí then chốt, cốt yếu và tham gia vào công tác vận hành doanh nghiệp, là bộ máy thừa hành chiến thuật để thực hiện các chiến lược, chính sách quản lý doanh nghiệp, xây dựng quy định, quy trình sản xuất kinh doanh và trực tiếp phụ trách cấp cơ sở và nhân viên phía dưới và là đầu mối tương tác với các nhóm làm việc khác ở trong và ngoài doanh nghiệp, có ảnh hưởng rất lớn đến kết quả hoạt động của doanh nghiệp”. Một minh chứng bằng số liệu điều tra về doanh nghiệp của Tổng cục Thống kê thực hiện năm 2009 ở Việt Nam

trong đó số giám đốc có trình độ thạc sĩ, tiến sĩ chỉ chiếm 5,8% và trong số các giám

đốc doanh nghiệp có trình độ từ cao đẳng, đại học trởlên cũng chỉ có khoảng 40% là

được đào tạo về chuyên ngành Quản trị kinh doanh còn 60% là chưa được đào tạo

</div>Trang 12<div class="page_container" data-page="12">

2011- 2018 số lượng các doanh nghiệp phá sản không ngừng tăng lên:năm 2011 là

46.013 doanh nghiệp, năm 2012 là 55.308 doanh nghiệp, năm 2013 là 57.221 doanh

nghiệp, năm 2014 là 62.520 doanh nghiệp, năm 2015 là hơn 69.680 doanh nghiệp

(Lương Thu Hà, 2015) và năm 2018lên tới 73.014 doanh nghiệp. Con số này có xu

hướng ngày càng tăng lên bất chấp rất nhiều chính sách hỗ trợ đã được Chính phủ ban hành và đưa vào áp dụng. Với mục tiêu “Đến năm 2020 cả nước có khoảng từ 2,5 - 3,0 triệu doanh nhân, tỷ lệ doanh nhân có trình độ cử nhân, thạc sỹ và tiến sỹ chiếm khoảng 80% tổng số đội ngũ doanh nhân” nên chúng ta còn nhiều việc phải làm để xây dựng được đội ngũ quản lý doanh nghiệp Việt Nam đáp ứng được yêu cầu đổi mới và hội nhập kinh tế quốc tế cả về số lượng và chất lượng.

Ngành thuốc lá không phải là ngành kinh tế mũi nhọn của Việt Nam tuy nhiên đóng góp vào nguồn ngân sách rất lớn cho Việt Nam. Những năm qua, bên cạnh những thời cơ, thuận lợi, nền kinh tế nước ta đã và đang đối mặt những khó khăn nhất định. Tình hình thế giới, khu vực có nhiều diễn biến phức tạp, kinh tế thế giới phục hồi chậm, cịn nhiều biến động khó lường; các quốc gia ngày càng tham gia sâu vào mạng sản xuất và chuỗi giá trị toàn cầu; cạnh tranh kinh tế, thương mại, thị trường và công nghệ cùng với một số bất đồng về chính trị song phương và đa phương đã tác động không nhỏ đến hoạt động sản xuất kinh doanh của các doanh nghiệp kinh doanh thuốc lá, đặc biệt là vấn đề xuất, nhập khẩu. Là một lĩnh vực kinh doanh có điều kiện bới các Luật phòng chống tác hại thuốc lá, việc in cảnh báo sức khỏe bằng hình ảnh đã tác động mạnh đến tâm lý và hành vi của người tiêu dùng. Thuốc lá nhập lậu với lợi thế chi phí thấp vì trốn thuế và khơng có hình ảnh cảnh báo sức khỏe đang gia tăng nhanh chóng, diễn biến phức tạp và gần như khơng có điểm tới hạn đã ảnh hưởng lớn đến thị trường thuốc lá nội địa, ảnh hưởng rất lớn tới thu nộp ngân sách (con số ước lên đến 10.000 tỷ đồng trong năm 2016). Tính đến thời điểm hiện tại, ngành thuốc lá Việt Nam mà điển hình là 4 Tổng cơng ty (Tổng cơng ty thuốc lá Việt Nam (VINATABA) thuộc Ủy ban quản lý vốn nhà nước tại doanh nghiệp, Tổng công ty Khánh Việt (Khatoco) thuộc tỉnh Khánh Hịa, Tổng cơng ty cơng nghiệp Sài Gịn (CNS) thuộc Tp. Hồ Chí Minh, Tổng công ty công nghiệp thực phẩm Đồng Nai (DOFICO) thuộc tỉnh Đồng Nai) với tổng số 122 công ty trải dài từ Bắc vào Nam gồm các công ty phụ thuộc, nhóm cơng ty mẹ con, các công ty thành viên, công ty cổ phần, công ty liên doanh, công ty liên kết. Bốn Tổng cơng ty có tổng số cán bộ quản lý cấp trung khoảng 232 người với độ tuổi bình qn là 40 tuổi. Các Tổng cơng ty đã thực hiện công tác quy hoạch cán bộ hàng năm theo quy định. Với việc bám sát tiêu chuẩn trong quy chế bổ nhiệm nhân lực quản lý, chất lượng cán bộ trong diện quy hoạch của tổng công ty, về

</div>Trang 13<div class="page_container" data-page="13">

cơ bản đáp ứng được yêu cầu của các Tổng công ty trong thời gian qua. Trong quy hoạch cán bộ quản lý, đã thực hiện theo lộ trình chức danh của cán bộ gắn với mục tiêu sắp xếp tổ chức nhân sự trong giai đoạn 5 năm, 10 năm. Điều này giúp cho các tổng công ty trong việc chuẩn bị tốt nguồn nhân lực cấp trung kế cận trong tương lai một cách chủ động và có định hướng. Tuy nhiên cho đến nay, các tổng công ty chưa

cán bộ quản lý chủ yếu vẫn dựa vào tiêu chuẩn bổ nhiệm cán bộ chung quy định trong quy chế bổ nhiệm cán bộ, phần nhiều cịn mang tính định tính. Vì thế mà đội ngũ quản lý của các doanh nghiệp thuốc lá nói chung vẫn còn quen với lề lối quản lý bao cấp, chưa thực sự bứt phá, hòa nhập với cơ chế thị trường. Theo khảo sát của Trung tâm hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa thuộc VCCI tại 30 tỉnh thành phía Bắc cho thấy thực trạng về năng lực quản lý của nhà quản trị cấp trung tại các doanh nghiệp ở Việt Nam nói chung trong đó có các doanh nghiệp thuốc lá còn rất nhiều hạn chế. Nhiều cán bộ chưa được đào tạo bài bản về lãnh đạo quản lý, vẫn còn yếu về năng lực quản lý, thiếu những kiến thức kỹ năng về quản trị, đặc biệt là một số tố chất quản lý đang dần có chiều hướng chuyển sang tiêu cực. Thực tế này đã dẫn tới tình trạng nhiều quyết định quản lý từ nhà quản trị cấp cao đưa xuống nhưng nhà quản trị cấp trung lại chỉ đạo triển khai theo một chiều hướng khác khiến nhân viên dưới quyền khơng thực hiện theo, tình trạng này được gọi là “Trên nóng dưới lạnh”. Điều này đã ảnh hưởng rất lớn đến hiệu quả hoạt động của các doanh nghiệp thuốc lá trong thời gian qua. Chính điều này địi hỏi phải không ngừng nâng cao năng lực quản lý của nhà quản trị cấp trung trong ngành thuốc lá hiện này. Do vậy, bài toán đặt ra hiện nay là năng lực quản lýcủa đội ngũ nhà

quản trị cấp trung của các doanh nghiệp thuốc lá Việt Nam đang ởmức độ nào và có

thể đáp ứng được bao nhiêu so với nhu cầu của quá trình tồn cầu hóa và hội nhập

kinh tế quốc tế. Với những lý do trên, tác giả đã lựa chọn đề tài “Các nhân tố ảnh

hưởng đến năng lực quản lý của nhà quản trị cấp trung tại các doanh nghiệp thuốc lá ở Việt Nam" cho luận án của mình. Kết quả nghiên cứu sẽ cung cấp cho các doanh nghiệp thuốc lá ở Việt Nam có thêm tư liệu để có cách nhìn nhận, so sánh, đánh giá đúng thực trạng và có phương hướng nâng cao hơn nữa năng lực quản lý cho nhà quản trị cấp trung của doanh nghiệp mình.

2. Mục tiêu nghiên cứu và câu hỏi nghiên cứu

2.1. Mục tiêu nghiên cứu

Mục tiêu của luận án là nhằm lượng hóa mức độ ảnh hưởng của các nhân tố đến các yếu tố cấu thành năng lực quản lý của nhà quản trị cấp trung tại các doanh nghiệp

</div>