VI~N KHOA HQC
xA
HQIVI~T NAM
VI~NSirHQC
T6
Phien dich Vi~n
Sit
hQc phien dich
VAl
NAM TRue Lue
•
••
T~PB6N
(Tdi ban la'n thu nhdt)
Phien dich :
Nguyen The
I)~t,
Truong Van Chinh,
Nguyen Danh Chien, Ngo Hflu T~o,
Nguyen M~nh Duan, 1)0 Mc)ng Khuong
Hi¢u dinh :
Hoa BAng
" 1\.'
? ,
NHA XUAT BAN GlAD DWC
scan0001.pdf
CHINHBIEN
A
? ~
D~ NHl KY - QUYEN CXVII

THl/C LlJC vt THANH T6 NHAN HOANG Dt
Giap NgQ. nam Minh M¢nh thu 15 [1834] (Thanh Dl;lOQuang nam thu 14).
mua xuAn. thang gieng. ngay m6ng 1. Dt}rAng : PhAm quan Kinh l¢ duqc ban ye'n.
ma co tang kMng dg. thl d~u gia an ban thuang chie'u theo phant. up cho rAng d~
tang cling co tang nhy tang n~g. ma trong hl;lDgll;linhA'tkhai khOng dg l~ tri~u hl;l
thl thgc chua co phAn bi¢t. ChuAn y
1m
ban cua bQ
U :
tu nay phAm quan vien
trong Kinh va ngoai cae tinh co tang 3 nam van theo l¢ truac. trong 27 thang. d~u
mi~n
M
tri~u hl;l; ne'u g~p tang 1 nam. thl tu phant tralen cho mi~n tri~u hl;l3 thang ;
ngli pham tra xu6ng mi~n 1 thang ; d~u bAt d'u k~ tu ngay dugc tin cao phO. Vi¢c
nay dugc ghi lam l¢ lAudai.
ChuAn cho cae quan to nha trong Kinh va ngoai cae tinh : tu nam Minh M~nh
thu 14 [18331 tra v~ truac. nhAn
VI
vi~c cOng phai phl;ltd~u do bQ lam danh sach.
d¢ Chi. r¢ng tha.
Thuang ti~n va gl;lo6 thang cho 99 trl;lffitu Thua Thien vao Nam de'n Gia Dinh
va. tu Thua Thien ra HAc de'n Ha N¢i (Thua Thien 6 trl;lffi.Quang Nam 7 trl;lffi.
Quang Ngai 5 trl;lm. Blnh Dinh 6 trl;lm.PM Yen 6 trl;lffi.Khanh Hoa 11 trl;lffi.Blnh
Thu~ 16 trl;lffi.Bien Hoa 5 trl;lffi.Gia Dinh 3 trl;lffi.Quang Tri 4 trl;lffi.Quang Blnh 6
trl;lm. Ha Tmh 6 trl;lm. Ngh~ An 5 trl;lffi.Thanh Hoa 5 trl;lffi.Ninh Blnh 2 trl;lffi.Ha
N¢i 6 trl;lm. Duy co trl;lmNinh Da mOi thang ti~n 40 quan. gl;l025 phuang. con cae
trl;lffimOi thang d~u ti~n 30 quan. gl;lo 20 phuang). COn nhiing trl;lffi
it
vi~c. nam

ngoai cling co nhiing vi~c khan cA'pphai truy~n d~ nen cling gia Anthuang cA'pco
thu b~c khac nhau (Gia Dinh. Gia L¢c 1 trl;lffi.Dinh Thang 3 trl;lffi.Vmh Long 2
trl;lffi.An Giang 4 trl;lm. Ha Tien 1 trl;lffi.HAcNinh 4 trl;lffi.Thai Nguyen 1 trl;lffi.
scan0001.pdf
L~ng San 3 tr~m, Cao BAng2 tr~m, San TAy10 tr~m, c¢ng 36 tr~m, m6i tr~m d~u
ti~n 50 quan, g~o 30 phuang. Nam Dinh 2 tr~, Hung Yen 1 tr~,
HH
Duang 4
tr~m, Ha N¢i, Ha Xuyen 1 tr~m, HAcNinh, HAcD6ng 1 tr~m, c¢ng 9 tr~m, m6i
tr~m ti~n 30 quan, g~o 20 phuang. An thuang mila h~ ciing tM).
BQnTham tan quAnthu An Giang la Truang Minh Giang va Nguyen XuAD
danh tan gi~c Xiem
a
s6ng
Cd
H6 (tuc la tM sa Chi€n Saicii).
Truac kia bc;mGiang tir Thu~n Ciinglui dong
a
s6ng c6 H6, d~t dOn
a
hai ben
balam th€ y gi6c. Sau do vai ngay, Tuang quADT6ng Phuac Luang I~i d€n. Gi~c
Xiem dAnhan 100 binh thuy~n tir Thu~ Clingxu6ng, dan ngang giUadong s6ng,
c~m
qr
chu su cua ta, I~ivAydanh dOn
a
ba ben ta. Quan v¢ giii dOnla Ph~m Hii'll
TAm
qr

chi€n, chern duqc ten d~i d~u m1,1cgi~c la Phi Nhii Kh6 L~c va han 20 d~u
gi~c. Gi~c d\!Ilgtr~i d6i di¢n vill liiy ta, ngay dem bAnd~i bac. QuADta co nguOibi
thuang va ch€t. BQnGiang cho rAngth€ gi~c duang dii tqn hung hang, ben phi tu
cho qUAnthu Gia Dinh phciithem binh thuy~n d€n ti€p U'ng.:Mygio vila g~pTham
tan Ho Van Khue d€n quADthu. Tr~n Van Nang li~n ban, uy [Van Khue] di giUp
vi¢c quAD.L~i phciiPM v¢ l1yv¢ H~u tMy Nguyen Ti€n Khoan dem han 300 binh
dong va 7 chi€c thuyen, dong thOicilng ti€n. ROidem vi¢c tAulen.
Vua d1,1rAng: "Ph~ Hii'llTa.mdong giii dOnben ta, tho~t g~p gi~c Xiem d€n
xa.mI~n, lien d6c thUcqUAnsl danh gi€t gi~c : d!u la thAngtr~ nho, nhung ciing
du lam m~ thanh th€ quADta. V~y thuemgcho 1dOngkim tien Phi long nho va 5
dOngngADtien Ian. Thuang cho cac bien binh 100 quan ti~n. NguOichern duqc ten
d~i d~u m1,1cgi~c duqc thuang 30 I~ng b~c, con m6i d~u gi~c la 3 I~g. Su~t d¢i
Truang Van Huy bi ch€t tr~, ban tien tu~t g~pd6i va thuang them cho 10 I~g b~c.
L~ niia, cac tuang bien, binh dong, n€u duang truoog bAtduqc 1 ten hay chern
duqc 1d~utra len, tuc thi thuang cho cai the "thuang c6ng ngADbili". M~yI~ danh
dttptruac dAyn€u co thl,lctr~g nhu th€ ciing cho truy c~p. Roi ciing trinh bay lu6n
the
a
trong ~p t~u de cho bi€t ro c6ng tr~ng. Nhiing nguOi
a
quAnthu Gia Dinh
ciing th€.
"Nhiing binh va thuy~n do Kinh phciidi, tMy b¢ d~uti€n, hi¢n nay chAcdiid€n
quADthu rOi.cac Tuang quADva Tham tan nen r¢ng bay mUllchuac, c6t danh cho
quADXiem thua to, sam dem co do bao tin thAngtr~. M¢t khi bien cuang diiduqc
yen 6n thi se cilng duqc thuang to".
Gi~c Xiem chia dang dong giii Ba cau - Nam PM
a
ChADL~p. Tu~n pM Gia
Dinh la Ha Duy Phien, mill nghe tin, cho rAngnai ~y co duoog tMng d€n Quang

Hoa va thuqng du TrQCGiang thu¢CBien Hoa, li~n lam gi~y tu cho thl,lTu~ pM
Vii Quynh thee dia h~t canh giii. Quynh I~ptuc thuang luqng uy cho
An
sat Ph~
Duy Trinh di d€n Thuqng Nguyen (ch6 d6i ngang vill TrQcGiang) thu¢c tM sa An
LQi,d6c thl1cbi~n binh phciid€n truac dong giii ngan ch~. D€n khi Trinh v~tinh,
scan0002.pdf
D~ nhi kj - Quyln
CWlIl -
Thl!c ll:lcve' Thanh (6Nhan hoang
de'
Quynh l~i than dem binh dong va voi tr~n, theo dl) truac, d~n quan thu Gia Dinh,
theo TUOOgquan va Tham tan 3 d~o quAnphan pbai lam vi~c quAn.SOtAulen, vua
bao b¢ Binh rAng : "CUnhu so tAu,thi d~o Quang H6a c6 tM thOng d~n thugng
du Bien Hoa ciing la nai xung y~u, ma m4y '~n Hnh Kinh pbai di Gia Dinh ciing
dii c6 nhieu, v~y nen truyen dl} cho Ph~ Duy Trinh li~u xem trong s6 2000
huang dong hi~n moi Mt, lUlll~i han 1000 d~ giii' tcfusa, con thua mOicho Vii
Quynh dem di".
cac tuOOgquan va tham tan quan thu Gia Dinh tAun6i : "Han 10 ten gi~c
a
trong thanh nhan ban dem, IAnra ngoai quach ben ta. Quan ta Mn ch~t dugc 2 ten.
Gia Ti~pquyen sai Su4td¢i Vii Van Hien va quyen sai D¢i truoog Nguyen Van K~t
s4n d~n chern d~u hai ten bi ban 4y. Gi~c lui ch~y, vu<Jlthanhma vao. BQntMn
hi~n dii theo cac tcfusa, chia quan tinh nhu~, d6ng xen voi huang dong, ngay dem
phong tM nghiem can. L~i
a
cac ducmgdi c4u TAyHoa, dii pbai uy th\l Tu4n pM
Bien Hoa la Vii Quynh dem quan va voi h¢i cung
An
sat Gia Dinh la Hoang Van

Minh va Liinh binh
U
Slich,tim chOxung y~u, d~t 1 dOn100d~ d6ng giii'.Con d~o
Quang H6a thi pbai them 300 huang dong Gia Dinh theo Ph6 quan
ca
U
Van Hgp
tu4n tieu ch6ng danh gi~c Xiem. L~i nii'a,Tham tan Tr4n Van Tri truoc tn1ng d~
bi thuang, nay dii khoi, hi~n dii giii'nguyen chuc coi tcfuph~ ben
d,
d6c quan
canh giii"'.
Vua dl}cho Vii Van Hien va Nguyen Van K~t deu dugc th\lc thl) ngay va
thuoog m6i nguOi 10 l~g b~c ve cOngchern dugc 2 d~u gi~c. L~ cho rang d6i voi
dia th~ va nhan tinh
a
d~o Quang H6a,
U
D~ Cuang v6n am hi~u nhieu, lien ra
l~nh cho Cuang dem vai tram huang dong dugc vi~c, hi~p cung cac quan van vo
pbai truoc, h¢i ban cOngvi~c quAnca, rut Hoang Van Minh ve tinh. BQnTr4n Van
Nang ben khi~n
U
D~i Cuang coi qulin 2 v~Th4n uy, Hung vo va han 1.200 binh
dong cac
ca
van cai quan truoc. L~i pbai V~ uy Kinh tugng Tam v~la Nguyen Van
Thi coi han 60 bien binh va 15 th6'tvoi tr~n, chia ducmgthuy b¢ deu ti~n, ban cung
Vii Quynh va
U

Slichtuy
ca
danh giii'.
Vua nghe n6i truoc kia, An Giang c6 vi~c, Gia Djnh dieu d¢ng thuyen, gian
ho~c c6 thi~u, chang khoi ch~m tre, ben sai truyen dl) cho Tu4n phu Ha Duy Phien
cung bQnB6 an Hoang Van Dan va Hoang Van Minh phiii g4p rut d6c thUcd6ng
thuyen va chii'athuyen, c6t cho thiiy den te chinh d~y duoca d~n sung d~ khf giOi,
luang an, khOng dugc thi~u th6n m¢t thuc gi, n~u c6 14mla, sai s6t, t4t se tri t¢i
theo quan lu~t. L~i nii'a,he g~p c6 khi nen c4p thuyen manh, khf giOiva quAnnhu,
c4n d~n dAuthi lam d~n d4y, khOngphiii cha d¢ h¢i ban va cAun~ van bang d~d~n
ch~m tre. L~i truyen dl) cho cac tinh Phu Yen, Kbanh Hoa, Binh Thu~ n~u th4y
quan quan thuy b¢ do Kinh sai pbai, di qua thi l~ptuc d6c thuc bOat6c ti~n len.
scan0001.pdf
Sai Ph6 v¢ uy v¢ Phi kyla Bui Van Thi di lam vi¢c quAn
a
An Giang.
Thl! B6 chinh Quang Blnh
U
PhUc An va
An
sat Ng6 DUOng H~o cho rAng
Quang Tri va l\fgh¢ An deu c6 dQng
a
bien giro, Ha T"mhcOng c6 bQn cUOpn6i len
ma tinh h~t lien sat vro m~n rUng nui, tAuxin dua bien binh h~ ban t~p hqp l~i thao
dien d~ phong sai phai. Vua y cho. BQn An l~i ban uy Lanh binh VO Van Thuyen
dem 50 quAn d~n t~
SO
Quang tu~ do tham, chgt dugc tin Yen S<mbi gi~c Man
l~n cUOp,Th6 tri huy¢n la Xuang Na ch~y d~n sach DOng L~n, lien tu di thUc VO

Viin Thuyen l~y them linh th6, chQn d~t d6ng gill Vi¢c tAu len. Vua d~ rAng: "VO
Van Thuyen la Lanh binh quan to, ma phai uy dem quan d6ng dOn phong thu, chi
c6 50 nguai linh, con thanh sl! th~ gi. Va, gi~c Man thira co xam l~n, dia h~t Yen
S<mda c6 quan quan Ngh¢ An danh d~p, v~y d6ng dOn DOng L~ thi mQt nguai
su~t dQi la du rOi, nen rut ngay VO Van Thuyen ve, rOi tMng tu sang Ngh¢ An d6c
suc quan quAn sOm di¢t cho h~t 10gi~c Man ~y di".
Sai Cai dQi Thuy quan Nguyen Van Kieu dem bien binh di thuyen Thanh
duang d~i hi¢u, cha dO binh khi (sung di~u sang may T6ng va trUOng thuang m6i
thu 1000 cAy, thu6c sung 1ססoo can, diem tieu 500 cAn, luu hoang 1000 can, 6ng
phun lira 500 cai, d~n cac h~ng d~i hac 110500 vien, d~n chi sung di~u sang
10ססoo vien) vao quAn thu Gia Dinh.
Thl! Tu~ phil Thanh Hoa la Nguyen Kha BAng, tAuxin Mt them han 400 ngum
huy¢n T6ng S<md~ gifi'dOnTr~ Man. D~c cach c~p cho tien, g~o luang thang.
Ngay Canh NgQ, c6 sful set. Kham thien giam dem vi¢c xem b6i ve set danh,
lam thanh t~p t~u dang len. sAc sai tir nay ve sau, phai lam
ta
phi~n tAukin.
Quan tinh Thanh Hoa tAu n6i : "Truoc dAy, th6 Tri huy¢n SAm Nua la Bao
Cuang ch~t, nha vua da c6 Chi l~y tM Huy¢n thira la D~o Nam len thay. Nay D~o
Nam theo t~c Man, con dugc k~ t~p. Xin nhuOng cho con Bao Cuang la Bao Cung.
Th~n da xet Bao Cung la ngum cOng c6 th~ lam dugc vi¢c". Vua ben y cho.
DAn 11 sach man
a
nguOn Chien Dan, thuQc Quang Nam d~n truOng giao dich,
dttu thU va chiu ph~c, xin b6 l¢nh cful ve vi¢c lam an th6ng thuang. Quan tinh xet
ro tlnh thl!c.tAu len D~ sai tuyen duang uy duc trieu dlnh, khi~n hQ bi~t
sg
va m~n,
thl!c long chiu ph~c mai maio
Dung thl! Ph6 v¢ uy, v¢ ThAng vo la Nguyen Duc Nhan, lam Ph6 v¢ uy Hiiu v¢

Tuy~n phong dinh Th~ sach.
Quach C6ng Qu~ la ten gi~c tr6n
a
Ninh Blnh,
i~
hQp dO dang, cUOp d6t va
cUOpnha daD
a
xa Tr~ch Lam (thuQc huy¢n T6ng S<m,Thanh Hoa). Ph6 v¢ uy Hiiu
v¢ Tuy~n phong la
U
PhUc Thu gifi' dOn Bi~n S<m,dem qUAndu6i bAt, bi gi~c ban
ch~t. Su~tdQi Nguyen Nhu Ly, ngum cung di chuy~n ~y, ben hi¢p cung bien binh
scan0002.pdf
D¢ nhi
kY -
Quyln
CWlIl-
Thl!C /If.c vi Thanh 16Nhan hoang
de'
do phu phai di cung CUllUng, het suc ch6ng danh : chern duqc 1 d~u va bAt duqc 1
t~n. Gi~c ben thee duemg rirng tr6n thoat. Tu~n phu Nguyen Kha mng duqc tin
bao, l~p tuc thAn dern qUAnva voi den ngay dUOidanh.
Vua nghe tin, bao b¢ Binh rang: "Truac day
a
dia ph~ nui Tarn Di¢p co toan
gi~c nOi l~n, Nguyen Kha Bang dern quan danh d~p. CUnhu 1mtAu thi gi~c da rn~:t
tich. The rna nay con co b(;mnay thira co gAy vi¢c, ha chAng phiii vi
sa
ha tr~ bieng

rna den the. V~y Nguyen Kha Bclng, Nguyen Dang Giai va
U
Duc Nglpl deu bi
truyen chi nghi~rn qua. COn
U
PhUc Thu khinh dich, tien danh, den nOi thua
ca,
da
danh kho ch6i duqc lOi, nhung ngh!, Phuc Thu ra tr~n qu~n minh, cling dang
thuang, v~y cu cho chieu thee phatTI,c!p tien tu!t. Nhiing bien binh chern ho~c biit
duqc qUAngi~c, thuang cho rnlli ngum 2l~ng b~c".
, Nguyen Kha Bclng, khi den Bien SCIn,cu theo t~n gi~c bi bAt da bao ra dan den
phan rUng lang Ky Lao (thu¢c huy¢n Ph\mg Roa, Ninh Blnh, tiep giap dia giai
Thanh Roa) lung bAt duqc vai t~n gi~c cung vm khi gim va gi!y to cua gi~c. Con
deu chl;lytan. Kha Bfing ben lam
sa
tAunoi : "Quach COng Que la nguoi lang NgQc
LAu, thu¢c L~c ThO, Ninh Blnh, nam truac da d6ng loa vai t~n phi tr6n la Quach
T!t COng lam gi~c, ng\1Yxung la Hi¢p chuang trung qUAnqu~n c6ng, cimg vai cac
con la C6ng ca, C6ng M~t chia di cac huy¢n Th~ch Thanh, Quang Dia, cuOp l!y
cac d6n RoaM Giang va Ph6 cat. Tir khi d~i qUAntien danh, chung lui vao phan
rirng lang Ky Lao. GAn dAythinh thoang nhiing V\l cuOp boc xay ra
a
nui Tarn Di¢p
va cac huy¢n Vmh L¢c, Quang Dia, deu do b6 con no lam d~u dang. Va, cM sac
huy¢t qu~n t\1cua no l~i la nai giap giai Thanh Roa, Ninh Blnh : danh phia d6ng thi
no ch~y sang phia tAy, biit cM nay thi no Ian sang cM khac. Neu hai dnh chAng
dern qUAnhqp bAt, truac hay quet s~ch hang
0
no

a
lang Ky Lao, thi no van l~i lQt
lum, chAng khoi d~ hl;li cho dAn. Th~n da rn!y Ian tu bao, nhung TuAn phu
U
Nguy~n Ry chAng chiu h¢i tieu, de den nlli cu phiii lu6n lu6n du6i danh, no ll;lico
dat Ninh Blnh de lui tr6n".
Vua d\1 rang : "Gi~c ay thuemg di l~i cuOp Mc
a
dia gim Thanh Roa, Ninh
Blnh, ta da xu6ng d\1 cho Ninh Blnh dern quan h¢i tieu, the rna L~ Nguy~n Ry l~i
con chia re gim hlpl, co
y
dun day. V~y truy~n chi ban qua. Bay gio phai nghi~rn
d6c quan quan h~n ngay h¢i tieu, c6t sac phiii chern ho~c bAt duqc b6 con be dang
Quach COng Que, neu con chUt
y
Iden
leY
thi lOa khac de no di l~i tlJ do, xu!t hi¢n
a
h~t nao ho~c an mlp
a
h~t nao thi chi hoi t¢i ngay quan h~t !y".
"L~i treo giai thuang : M ai bAt ho~c chern duqc dich ten Quach COng Que,
dern giai quan, thi thuang cho 200 llplg b~c".
Sau do
U
Nguyen Ry tAunoi : "Truac dAy, tiep duqc to tu cua Thanh Roa dua
den, nhung vilinh tinh p1}iiiphai di SCIn
Am

tUAnti~u, s6 hi¢n con l~i co it, n~n than
scan0001.pdf
dii suc bi~n binh dong giii dOn An L~i phai d~n t~i cM, l¢ thu¢c [dum Sl!di~u khi~n
cua Thanh Hoa] d~ yay bilt gi~c. Nay Thanh Hoa l~i tau hilo rAng khOng chiu h¢i
ti~u thi khOng dung sl! thl!c".
Vua dl;lrAng: "Quach COng Qu~ nguy~n la gi~c tr6n cua h~t nguai, l~i ch!ng
truac kip dem quan h¢i ti~u cho h~t m~ ac, d~n khi bi ngum khac tau trinh co chi
ban qua, l~i con He'n lau bao chiia cho minh. Ne'u hilo s6 quan co it thi sao ch!ng
than dem quan
a
cac dOn
sb
t~i hi¢p suc cung bilt ? Trach nhi¢m /fy con d6 cho ai.
Th~ ma l~i hilo ngum ta tau trinh khOng aung sl! thl!c ? V~y giao b¢ L~i ban xu".
L~ Nguy~n Hi cu6i cung bi giang 1 c/fp.
Ha
1mb
tau bao : "Cu6i mua dOng, trong h~t xiiy 5 Vl;lcUOp,d~u la bQn cUOp
nho. M/fy Ian danh bilt dii duqc han 10 dua". My gia g~p luc thi v¢ Tran Van Kie'm
di do xet v~, tau noi : "Nhi~u cM co cUOp,be lli co d~n han 100 t~n, ma quan l~i
bilt UCsl! chU phai khai bao la
it,
ho~c gi/fu khOng bao, th~ chi bQn cUOpdam thi~t
l~p doanh tr~i
a
trong rUng cling ch!ng tau l~n".
Vua hilo b¢
H'mb
rAng: "CU nhu tinh hinh /fy, thi du bi~t quan tinh van gi/fu
nhiing vi¢c tr¢m cuOp. Dang phai giao B¢ nghi~m khilc tri t¢i, nhung nghi : dii bilt

duqc m¢t s6 gi~c cUOpcling dii to ra hai bi~t sq hai va c6 gilng d/fy. V~y hay ra an
cho mi~n phan xu. ROi suc cho phai h~t long do bilt d~ cuOp y~n, dan vui. N~u gi~c
cUOpcon rOng
ra
thi cac nguai se bi tri t¢i, khOng tha".
Bai vi¢c trOng day tit Quang Binh tra vao Nam. Truac day co chi sai cac dia
phuang phai chQn d/lt trOng day, sau nghe noi co nhi~u sl! lam kh6 cho dan, n~n dii
cho dinh chi tit Ha TInh ra Bilc. De'n day, bili b6 h~t. '
Vua dl;lb¢ H¢ rAng: "Truac dii chuAn y 1m ban cua B¢ v~ vi¢c cac dia phuang
cay ru¢ng tich di~n va nuOi tAm. Do la thl!c mu6n bilt chuac chinh sl! cac d~ vuang
xua, cham soc cay c/fy va tAm tang ch!ng nhiing d~ cung vi¢c te' W, ma l~i d~
khuy~n dan chuy~n can nghe nOng, d~ co tM du an, cham vi¢c chan tAm to' d~ co
tM du m~c. ban d~u duqc no /fm. Nha nuac chAng thie'u gi cua, ha tMm tranh lqi
vm dan ? V~y, n~n truy~n dl;lcho cac quan tinh n~n th~ theo y nay, tuy~n hilo nhan
dan d~u bie't : nhiing thOc lUa
a
ru¢ng tich di~n, va to' s6ng
a
nha tAm chi c6t may
chilc, t6t dt;p la quy. KhOng can so dQ'it hay nhieu. Thy B¢ dii ban co cham chuac
quy dinh cling la uac luqc thanh s6 d~ to cai y khuy~n khich n~u guang, chu khOng
can d6c trach theo h~n dinh, de'n nOi co khi vi khOng du, phiii mua bU tMm tra
thanh m6i h~i cho dan
!
V~y d6i vm nhiing nOng phu va ngum trOng dau nuOi tAm,
cling n~n thu~ muOn bAng gia thoa thu~ d~ hQ vui ve lam cOng, chu khOng duqc
cuang ep qu/fy nhi~u. Qic nguai ~u c6tnich nhi¢m than dan, da nghe 1mdl;ldinh ninh
nay thi n~n th~ thoo lam kheo, ngo hau khOngphl;lcai ban
Y
~p phap cm tri~u dlnh.

scan0002.pdf
D¢ nhi kj - Quyln
CWIlI -
Th'!c l~c
ve'
Thanh t6 NMn hoang
de'
Sirad~n tho than
a
mli NgQCTrim. Sai b¢
U
lam tMm cac d6 tho de sung vao
vi¢c te'tV.
B<;lnTham tan quan thu An Giang Truong Minh Giang va Nguyen xuan l~i
danh b~i gi~c Xiem
a
s6ng COH6. Luc ~y, gi~c
a
thugng lUlls6ng, thuy b¢ cung
ch6ng cVvOiquan ta, duong dem thua luc nuac tri~u xu6ng, chung
a
hai ben yen
s6ng d6t !ita danh be, ngan ca chu su ciia ta, r6i dem quan sful den d6n ta ng~n,
x6ng danh. Tuang quan T6ng Phuac Luong bi ~nh, kh6ng ra tr~ndugc. B<;lnGiang
sai Quim v~Ph~mHllu Tam thUcquan
a
tren d6n : ho~c dam danh, ho~c blin sung,
gie'tdugc nhi~u gi~c. L~i
a
tren cac thuy~n C1JHai l~y d~i hac, m~t truac, bAnvao

thuy~n gi~c, ben c~nh, blin vao b¢ binh ciia gi~c
a
bo ben ta : tu gio DAnde'ngio
Ty, gi~c che't ngOnngang, tMy ch6ng len nhau. Chung li~n rut lui. Quan ta ciing
dong l~i. Tr~ danh dO'd¢i vOigi~c nay, Ban trvc Ta v~ r~t dugc vi~c. B<;>nGiimg
truac l~y 30 l~ng b~ckho va 30 d6ng ngan ti~nPhi long h~g Ian thuang cho Ph~m
Hllu Tam va v~ binh de khuyen khich. R6i lam tr~g tau len va noi : Tan wong
Truong Phuc DInh da de'n quan thu, T6ng Phuac Luong li~n dem b¢ h~ quay v~
quan thu Gia Dinh.
Vua dl;lrang : "Gi~c Xiem bOtlnh giao hie'u,gay m6i CUuthu, xam ph~m bien
giOi ta, l~i thua luc nuac tri~u xu6ng, d6t lira dem quan danh nhau voi ta. Quan
quan hang hciitie'n len, ra suc danh gie't, chern dugc hon 60 dAu,l~y dugc nhi~u
sung 6ng va khi giOi.Thvc dang khen thuang lAm.Trong do nhii'ngngum dAclvc
nh~t la V~ uy Ban trvc Tii v~Ph~ Hllu Tam, thuang cho lam Chuang co; PM v~
uy Nguyen Duc Hufulthuang cho gia ham V~ uy. cac Cai d¢i 1ab9n Le Van Ng6n
6 nguoi thuang cho gia ham PM quan CO; Chanh d¢i truang Vii Duc Trung thuang
thl;lCai d¢i ; Cai d¢i
U
Ng9c Thiem truac
VI
can an, phai giang 2 c~p dOidi, nay
chuan cho khai phl;lc.cac bi~n binh di tr~ ~y thuang chung cho 1000 quan ti~n.
Nhii'ngngum chern dugc dAugi~c, d~uthuang 3 l~ng b~c.
"Va, nay gi~c Xi~fi?nhi~u tr~nthua to, chAcda run
sg ;
ma tinh than quan ta l~i
m~nh g~p tram IAn.The~ vao do, d~id¢i binh thuy~ndo Kinh phciidi, l~ ll;lCtl;lckeo
de'n,thanh the'se cang th~ len. cac Tuang quan va Tham tan nen tuan theo chi dl;l
m~y IAnWac, ch9n cM hifun ye'u,yay danh, ruOidai, th~g tie'n,l~y l~ An Giang,
Ha Tien, blnh dinh Nam Vang: S,Omdem co do hao tin thAngtr~, mau t~u c6ng to".

Thiio nghich tuang quan T6ng Phuac Luong tu An Giang v~de'nquan thu Gia
Dinh. Blnh kh~u tuang quan TrAnVan Nang li~nthan dem cac h~ng bi~n binh duOi
co hon 470 ngum, chia di 10 chie'c thuy~n 6, thuy~n Ie tie'n de'nAn Giang de lam
vi~c quan.
so
tau len, vua phe bao r~ltg : "Blnh kh~u tuang quan TrAnVan Nang di
IAnnay chinh hgp
y
ta, h~ co the danh lili gi~c Xiem, de phil hgp voi cai ten "Blnh
kh~u" t6t dyp. Hay c6 gAnglen
!".
L~idl;l rang: "Ta v6n bie'tnguai diing carn, co
scan0001.pdf
tai danh gi~c, song cai d~o lam tuang phai n~nco muu. Binh thuyen do Kinh va cac
tlnh nhieu Mn phai di, ll;1ctl;1cti~n d~n quan thu ke co hang v~n thuyen be, sung
6ng, khi giOi,thu6c d~nva bOakhi deu du dl;1,lay dau co do. Quan gi~c c4m clJvai
ta da lau, vi th~ chia ro chu 1qlach,ph4n th£ng ta da nam duqc. Nguai cung cac
Tham tan nen nghI muu COth~ nao, ra quan ky, li~u th~ bi~n ; ho~c nhan chieu gio
va nuac trieu ma ti~n danh, ho~c dung hoa khi de gianh ph4n tMng, ho~c cOngpM
nhUngsach (ke) bAnggel,khi~n cho thuyen gi~c mat cM nuong c~y, ma tlJtan va,
ho~c danh up thuyen gi~c, khi~n cho cac sach gelkhOngdanh ciing tan, ho~c dem
ky binh, theo duang tat di H~u Giang, di vong d~n sau lung gi~c, d4u duOidanh
khep l~i, khi~n quan gi~c, th~bi chia, suc bi y~u, tat phiii tan ch~y, ho~cng4m dem
gel,da lap kin Thu~ Ciingde ch~n duang ve, thi khi gi~c rut ch~y, han bi kh6n d6n
ma ch~t
a
cua cling. Rut l~i, nen tuy co ma lam, sao cho dung khap, c6t cho m¢t
tr~n thanh cOng,ta se uu h~u ban them tuac thuang".
Vua bao Thuqng thu b¢ Binh la Truong Dang Qu~,rAng: "Nay quan Xi~mhi~n
a

An Giang ch6ng clJvoi quan quan tat b6 dat Ha Ti~n, khOngreliphong bi. N~u ta
dem vai nghin quan tMy thang theo duang bien len d~n lay l~i [Ha Tien], thi gi~c
tat se mat h~t tinh th4o, nhan do ta danh pM chUng,chang kho gi dau". Lien xu6ng
dl;1cho ca~ Tuang quan, Tham tan
a
quan thu An Giang pMi ngum gia lam thuyen
buOn, do duang sOngLong Xuy~n, Ki~n Giang ho~c duang bien PhUQu6c, Kim
Oil,
di do tham cho bi~t ro tinh hinh. L~i sai Tu4n pM Gia Djnh Ha Duy Phi~n
,chQnlay suat d¢i ho~c thi v~ tong quan, da quen thu¢c duang bien, pMi di H~
Chau(l) do hoi tin tuc g4n day cua thanh VQngOic(2)va mQinuac H~ Chau.
Tuang quan va Tham tan quan thu Gia Dinh tau noi : "CO nhieu 140gi~c
a
trong thanh ra thUdeu noi ten nghich t~c
U
Van KhOi,d~mhOrn11 thang truac, da
ch~t vi ~nh phu thiing. BQngi~c deu suy tOncon no la
U
Van eu lam Nguyen
suy, mOilen 8 tuOi.Nguyen Van Ch£m tlJxung la ngl;1yDieu khien. BQnth40 da tu
cho quan thu An Giang bi~t va vi~t thu ban vao thanh, bao ro hQaphUckhi~n gi~c
sam ra d4u hang".
Vua dl;1N¢i cac rAng: "Tuang gi~cNguyen Van Chamnguyen la ten tu phat ph6i
lam linh, l~i dam cilng ten d4u so phan nghich la
U
Van KhOicung muu lam lo~.
Nay KhOida truac bi trm gi~t, nhUngke bi hi~p tong da ll;1ctl;1Cra thu, th~ ma ten
Cham con lieu ch~tc6
giil
khang clJ,thlJcla dua ngoan c6 ki~thi~tnhat trong Iiigi~c

ay. Hi~n nay quan quan vay danh sat thanh, no nhu con ca bai dum day hfi,
sam
mu¢n se mOthOi
!
Nhung ba con than thichno, tnrC1cday, quan dja phuang da tau 000
bat giam, da giao d'mhth40 l~ptl1'ctheo lu~tnghiem xu r6i tau. Khi an dang l~n, thi
(1)
me
Xingapo.
(2)
me
Bdng C6c.
scan0002.pdf
D~ nhj
kY -
Quye'n CWIII - Thlfc ll!c vi Thanh (6 Nhan hoang
de'
con no la Nguyen Van Trinh bj ap giro d€n quAn thu Gia Djnh d~ keu gQi ten Cham
oo~ di~n. COn vq, con gai, em va chau ten Cham 8 ngum deu gi€t di. 4i sai quan
Hung Yen theo que quan ph~ OOAn,dao ma t6 nolen, d6t hili c6t, d6 xu6ng s6ng" .
.B<;m
quan nuac Phien, Oc Nha Tra Tri ten la Long, Oc Ma Nham Ljch ten la
Tu, Oc Nha Ma Ha Thi Na ten la Ke daOOpha quan Xiem
a
duang bQ. Truac kia,
tuang Xiem la Tra Lien Nha D~t dem han 5000 quan va 50 that voi (quan Xiem chi
co han 500 ngum, con deu bat ngum Chan L~p, ngum Lao cilt toc, an m~c gia lam
nguoi Xiem), xam l~n Ba cau-Nam Phil. Khi chUng sAp qua s6ng, do Xi KM keo
xu6ng, bQn Long dem 700 Phien biOO, giao chi€n, gi€t ch€t vai chl;lCquan gi~c.
Gi~c phiii rut lui. BQn Long du6i d€n phil L6 Vien, chern duqc ten dau so la Vi Sai

Thuqng Liem va han 200 thu c~p d6 dang no, l~i bat s6ng duqc 3 ten, thu duqc khi
gim va nghi truqng v6 k~. Gi~c Xiem ch~y d€n s6c Thanh M6n. Lli Long lien sai ap
giai tu biOO d€n quan thu Gia DjOO va xin quan quan ti€p vi¢n. T1.rOngquan va
Tham tan l~p tuc phat co Mng bao tin thAng tr~ (co vi€t 4 chii' "Soat thoai Xiem
binh"). R6i dem OOii'ngten gi~c bj bat len m~t liiy d~t, rao khAp nai, chern dau beu
len, d~ cho trong thanh tuy~t vQng. Truac hay thuCJngcho bQn Long 20 d6ng ngan
tien Phi long Ian va 23 d6ng ngan tien 000. Lien lam
sa
tau len. Ngay Nham Than,
tin thAng tr~n d€n da qua nira dem, do cira cung dua vao. Vua tra d~y, khoac ao ra
xem, cii mUng, thuCJngcho vien dQC
sa
bao tin thAng tr~ la Kiem thiio T6n Th~t
cAn, vien ti€p oo~ d~ len Ia Tu Vl;lbQ BiOONguyen Van Ly va HQ v¢ T6n Th~t
Dien m6i ngum 10 d6ng ngAn tien Phi long Ian (sau do co do cua cac d~o bao tin
thAng tr~, nguoi ti€p d¢ va ngum tuyen dQc tin ~y deu co thuCJng).
Vua bao quan Mu rang : "Gi~c Xiem sang xam Ian khi thily quAn no d€n ba
coi, ta doan quan bQcua gi~c t~t do d~o Quang Hoa ma d€n r6i ra qua OOien,kh6ng
ngo rang bQn quan Phien l~i hay t~p hqp huang dong, l~y it ch6ng nhieu, th\lc Ia
ChAn L~p con co ngum ma gi~c Xiem kh6ng lam tro gl duqc !". Lien dl;lthuCJng
cho ten Long, ten Tu deu lam ChuCJngca, tr~t tong OOjpham, kiem linh nguyen
chl1'cOc Nha Tra Tri, Oc Nha Nham Ljch ; ten Ke cho lam V¢ uy chu quan, tr~t
tong tam pham, kiem linh nguyen chuc Oc Nha Ma Ha Thi Na. L~i thuCJngcho kim
tien, ngan tien Ian va 000, ao g~m va the b~c. cac dau ml;lc theo di daOOtr~ deu
thuCJngcho ngan tien Ian 000 m6i thu 50 d6ng, ao chi€n cac mau 10 cai. QuAn va
dAnthUCJngtien 1000 quan.
L~i dl;lTuang quan va Tham tan truyen hjch cho bQn
U
D~i Cttang va Nguyen
Hoang Thoa (Thoa, truac My duqc phai dem biOOdong d€n M6ng Phl;l thuQc d~o

Quang Hoa dong cMn gi~c Xiem) chQn l~y han 1.000 binh dong duqc vi~c cua d~o
Quang Hoa dem g~p d€n phil Phil BAc, hQi cung bQn Long : n€u tiiih th€ co tM
daOOduqc, thl gQp suc l~i mil daOOdyp, Mng chua ti~n vi duang dQc d~o khiOOsu~t
ti€n quAn thl cling cho tuy
CCi
canh giii', cha nen cau c6ng mil vao sau. Dqi khi quan
scan0001.pdf
qUAIldUbng tMy danh lui h~t gi~c thi I~p tuc san di d6n danh. L~i dl,lcho Tuang
quAn va Tham tan qUAIlthu
An
Giang : "Gi~c Xiem chi c~y dubng b¢, mu6n quay
r6i phia sau quAn ta de chia se suc qUAIl,nay nghe tin qUAIld~i da thua, I~i g~p bu6i
gi6 dOng moi b6c,
sg
qUAIlta thua th~ danh up, chilc chUng silp Ian tr6n: l3<,>nnguai
nen kip danh gi~t cho h~t, khi~n chung IAudai khOng dam nhom ng6 nuac ta. N~u
chUng ch~y truac thi cling nen du6i gap, cha de cho chUng ra xa ngoai khai, r6i sau
mai rut quAn. L~i, thua thang, thAng lay ChAn L~p d~n Bilc Tam BOn, chia d~t d6n
canh, suc cho Phien ml,lc d6ng giii', r6i rut v~".
Vua nghi : cac tuang si Nam chinh,
a
IAuch6 tr~ m~c : ho~c kh6 nhQc milc
b¢nh, ho~c danh nhau bi thuang, rat dang thuang x6t, ben sai N~i cac truy~n chi
cho cac d6c, phil, b6, an Gia Dinh va
An
Giang suc cho cac y sinh theo di quAn thu,
ho~c phai them tMy thu6c trong h~t d~u phai h~t long CUuchii'a. Pham thu6c thang,
carn chao, phai thAn d~n xem xet. Thay thu6c nao chii'a khoi dugc nhi~u thi cho lam
danh sach dgi Chi ban thuang. L~i sai thay thu6c ngo~i khoa la Hoang Ti~n H~nh
do dUbng tr~m, d~n quAn thu An Giang lam di~u hQ.

Tuan pM L~ng San
U
D~o Quang tAun6i : "Ten nghich ph~m la Nguy~n Khac
Thuac tl,l hQp d6 dang an hi¢n
a
pMn rUng Yen ChAu, hi¢n dang lung biit chua
dugc. Than da phai do tham dich xac thi bQn n6 c6 han 300 ten, d~u Ia dAn
a
2 t6ng
Yen ChAu va L¢ Vi~n (d~u thu~c chAu
An
Hac). Tr~m nghi : k~ lam bAy gio la nen
truac hay truy~n d~t 1m vua, lam cho d6 dang n6 tan ra, khien n6 m~t minh khOng
cM nuang thAn, thi hAn d~ biit. Than aa kinh chep 1m dl,lra an, ily cho vien quan c6
t~i la Duang Tam truac den tuyen 1m dl,lbao va suc cho bi~n binh da phai di truac,
chQn dat d6ng d6n, de to cai th~ tat danh".
Vua sai b~ Binh truy~n dl,lrAng: "Truac kia can cu vao 1m tAuthi du dang gi~c
Thuac con !en lut n6i
a
pMn rUng Yen ChAu, tl,lt~p d~n han 1000 ngum, nghi nen
them quAn de danh dyp. Ta da c6 Chi cho 2 dnh mc Ninh va Hai Duang d~u phai
bi~n binh di hQi ti~u ; nay I~i n6i nen lam k~ chieu an pM dl,lla han. Sao tAu n6i
m~p mo, truac khOng c6 dinh ki~n? Va, gan dAy,nhi~u Ian ta da h~ dl,l: Pham nhii'ng
ke truac d1itr6t 10theo gi~c, nay bi~t h6i 16i,ra thU, d~u cho d6i mai, bao gio chAng
cling
ma
luai 3 m~t, chi t~i thua hanh khOng dugc vi¢c, thubng thubng chi n6i
sUOng,rut Cl,lCnao c6 ich gl. Nguai c6 trach nhi¢m giii'bC1coi nen phfui khm c6 gang
gap b¢i the nao, ho~c danh dyp ho~c v6 v~, ta cling khOng b6 bu¢C gi dAu. V~y hyn
trong m~t tMng, phAi tlm nhi~u phuang phap, c6t biit dugc gi~c ThuOc den lam an,

nghiem trioN~u van.cu khOng dugc cOng tr~ng gi thi kh6 ch6i 16i n~ng day". L~i cho
rAng s6 ti~n de
a
kho con it, sai tu lay
1ססoo
quan cila tinh mc dem den.
Toan gi~c Tuyen Quang len lUt n6i len
a
dia h~t t6ng Th6 Hoang, chAu D~i
Man, ngum giii' d6n PhUc Nghi la th6 ty Ma Doan Than dem th6 dong di danh
chern dugc 3 ten. Gi~c rut lui, r6i I~ keo hang dan d~n han 400 ngum. Than thay
scan0002.pdf
D¢ nhi
kY -
Quyln
CWlII-
Thlfc
Il;lC
vi
Thanh
16
Nhtm hoang
de'
quan minh
it,
rut v~ d6n, canh gift. Quan tinh la Tr~n NgQc Lam va H6 Si Lam nghe
tin, l~p tuc tu ngay cho Lanh hinh Tr~ Hiiu Yen dem quan va voi truac dii phai di,
ti¢n duang h¢i tieu.
Vi¢c len den vua, vua dl,l sai tu cho hQn Le Van Duc va Nguy~n C6ng Tru khi
dt;liquan khiii hoan tra v~, nen ti¢n duang qua day, li¢u sam d~p tAtngay di

!
T6ng d6c Ninh - Thai la Nguyen Dinh Ph6 dem quan va voi
til
Thai Nguyen
tra v~ BAcNinh, luu It;li700 hi~n hinh
a
cac COthu¢c H~u quan d~ dong giu.
T6ng th6ng quan
V1;1
dt;loCao B~g la Tt;lQuang
ev
tau noi : "Th~n sai hi~n
hinh di lung, tiep tl,lChAt duqc them hQn than thu¢c cua tuang gi~c g6m 14 ten, dii
dem lil ngl,ly D6c V~ va N6ng Hoanh Khai, h6 ten ngl,ly Hoa la Nguyen KhAc
Dich g6m 7 pht;lm nhAn, chern r6i, con thl giao cho Cao BAng thu nh~, giam cam,
d¢ Chi tuan lam".
Vua dl,lsai hAtduqc m6i ten d~u ml,lc gi~c thl thuang cho 5 It;lnght;lc,hAtduqc
m6i ten tong dang, thuang 3 quan ti~n. Lt;lidinh th~ l¢ cho nhUng ngum dang duqc
thuang : neu Ia quan quan, ho~c th6 ty va th6 ml,lc, truac kh6ng theo gi~c, thl cu
chieu l¢ cap thuang, neu la ht;lngdi gAng suc d~ chu¢c t¢i ho~c twac dii trot 10 theo
gi~c, nay It;lira suc bAtgi~c d~ chu¢c t¢i, thl tau len d¢ Chi, kh6ng nen v¢i thuang
d~ to fa co sl! phan hi¢t.
Ngay Giap Tuat, te Xuan huang.
Quang Nam, Quang Ngiii gia gt;locao. Dl,lquantinh truac hay cap s6 thOc cho
dan lay v6n lam duang cat d~ cho du an. Nha nuac mua duang r6i con thila, thl gia
an duqc ban cho lai hu6n ngum nha Thanh. Sang nam se It;liy thee l¢ earn truac. B¢
H¢ It;lixin truy~n bao cac h¢ lam duang : d¢ n¢p du ducmg mm duqc dem ban.
Vua phe hao rAng: "Tuy thee
y
mu6n cua dAn. ChAng the, thllay gllam tin vai

dan ? Ha rmh, Thanh Hoa gt;locilng kern. Sai lay thOc kho, giiirn gia ban ra ; neu ai
mu6n yay cilng cho".
Quan tinh Thanh Hoa It;litau xin tiep tl,lc thue dAn ngheo di lay da nui, chieu
thee l¢ truac, cap cho ti~n va gt;lo. Vua hao hQ H¢ rAng : "Do cilng la cai
y
nhan
vi¢c c6ng d~ thay cho phat chan". Chuful y 1m xin.
cac dia phuang khuyet nhi~u giao thl,lva huan dt;lo.Sai b¢ Lt;lihan xet b6 dung
nhUng ngum do
dl
nhan xuat than twac dii co 16i It;liduqc khm dl,lng, ho~c hi giang
chuc d6i di, hi¢n duang lam hat ciru pham
a
Kinh.
Vua nhan hao thi tMn la Phan Huy Thl!c r~g : "Ta dem ngay nhUng nghTvi¢c
dung ngum, chi mu6n b6i duang nhAn tai
a
chuc duqc lAu. Duy co c6ng thl thuang,
co t¢i thl ph~t, do la phep thuang cua Nha nuac, c6ng phap quyet chAng b6 duqc.
Nay chu.nha d6i vm tOi
ta,
ke nao cham chi duqc vi¢c, cling con yeu thuang, hu6ng
chi My t6i hiet phan khm, c6 gAng, Ong vua ha no cu b6 di sac
?".
scan0001.pdf
Khai ph\1c cho Ph6 su Tit t~ ty hUll tri la TOn Th~t Dinh thang th,! Tit t~ su,
cung v6'i Ph6 su TOn Th~t Hoa chuyen lam cOng vi¢c Ta Tit t~ ty.
DAp de mai
a
2 dnh Ha N¢i va HAcNinh (Ha N¢i : 1 do~n

a
lang Dong Cu
huy¢n Nam Xang, dai hoo
so
trugng, 1 do~n
a
lang 4i xa huy~n Thanh Liem, dai
hoo 400 trugng. Bllc Ninh : 1 do~
a
lang PhUC1I1gTr~ch, huy¢n D6ng Ngan, dai·
hC1I11S0trltgng, 1 do~n
a
lang NgO D~o, huy¢n Thien Phuc dai hC1I1S0trugng).
Lam nha cOng duang cho quan Lanh binh Quang Ngiii
a
ngoai bien.
Vua hao b¢ Binh r~g : "Truac d~y vi dOn tr~i 6 co Quang Ngiii deu co quan co
chuyen coi, dii chuan cho liinh binh cung dong
a
dnh thanh, mOi thcing 2 Ian di tuan
xem xet. Nay nghi tinh thanh dii co ph6 lanh binh
a
giiI, ma m¢t diH yen bien giOi
nen co m¢t vien quan to cai quan thi luc co vi¢c mai mong dAc l,!c dugc. V~y ra
l¢nh cho quan dnh la
U
Nguyen Trung va Nguy~n Duc H¢i chQn ngay l~y m¢t chO
dat trong do d6i vm dOn tr~i cua cac COm¢t toa scinh duang cho lanh binh, d~ Lanh
binh Nguy~n Vinh thuang thuang d~n gan day tuan phong, roi huan luy¢n bien
binh d~ nghiem vi¢c phong bi noi bien gim.

Qic
sa
clla ai va b~n do
a
2 dnh L~ng san, Cao BAng truac vi co gi~c, nguro
linh trung deu tr6n. Quan tinh dem vi¢c tau len, dugc d~c cach mi~n thu~.
Lam bai nga "Ki~m nghi¢m ng'! dugc" cap cho cac Liinh thi v¢
U
Van PM,
Ph~m PM Quang va Nguy~n TrQng Tinh mOi nguro 1 cai. Pham khi co dang thu6c
len vua, chuan cho cung Vii Van Giai h¢i dOng vai ng'! Yki~m nghi¢m l~i.
DOi bO nguyen th,! V¢ uy v¢ Ta nhat dinh Vii lam la Tran Van van lam th,!
V¢ uy v¢ H~u nhi. van truac vi dau mllt xin ve hUll ; d~n nay, kh6i ~nh, l~i dugc
b6 dung.
Chuan dinh tit nay, nhiIng Cll nhan va giam sinh Mu b6
a
cac dia phUC1I1gkhi
co chO khuy~t dugc bO, thi Cll nhan b6 thi th,! Tri huy¢n, giam sinh b6 thi th,!
Huy¢n thita.
NOng Van van, tuoog gi~c
a
Tuyen Quang, l~i t\1hQp be dang, xam Ian mien
thugng du h~t Cao BAng. Tham tan Vii Van Tit dii thcim bi~t tit dOn Nhugng B~n
thOng d~n to gi~c
a
NgQCM~o, van Trung, co 3 con duang (m¢t duang giUa do dOn
sa
d~n dOn Trung Thang, qua cac lang ThOng NOng, LUC1I1g
Y
d~n ~ Lanh ; m¢t

duang ben hiIu : di ngang ra cac lang Phu Tang, S6c Giang, l~i qua lang LUC1I1g
Y
d~n ~ Lanh, th~g d~n NgQc M~o ; m¢t duang ben ta : di ngang ra Hien Liinh, qua
cac xii Thap Na, Binh Lang, th~g d~n van Trung), lien phcii uy bQn V¢ uy Nguy~n
•
Ti~n Lam va Thanh tM uy TOn That T,! chia nhau dong giU
a
LUC1I1gY, ThOng
NOng la con duang giiIa va Thap Na, Binh Lang la duang ben ta, con chinh minh
thi dem d~i quan dong
a
dOn Trung Thang de di~u khien.·L~i tu cho TOng th6ng T~
scan0002.pdf
D~ nhj
ky -
Quyin
CWIII -
ThlfC
l/!-c
vi Thanh
16
NMn hoang
de'
Quang CI!phai them bi~n binh dong ch~n
a
Phil Tang, S6c Giang la con duang ben
hiiu. Gi~c dem d6 dimg, di yen mli keo d~n, clIng voi quan quAn cac. d~o ch6ng
danh luOn ma:yngay.
T~ Quang
0,1'

dugc tin bao, lam so phi tau va noi : "B<;mgi~c nay sau khi thua
va, chl;lytr6n khOng r6i nay bOng l~i dam dem quAn ch6ng cl! nhu th~, la bCJid~o
quan Tuyen Quang dii rut v~ truoc, d~o quan Thai Nguyen ciing chua ti~n sat d~n
noi cho nen noll;li dl!a vao VAn.:rrung, NgQc M~o lam sao huy~t, chieu t~p ngum
Tri~u CMu, thu th~p d6 dang, va t~p hgp cac tan quan cua nghich Oin, nghich
Huyen, nghich Chieu, nghich can (Chieu, can d~u la chau
U
Van KhOi), nhen ll;li
nAm tro dii tan. Ma tu Cao BAngti~n len, cac day nui chAng chit bat ngat hi~m tra.
Giap gAndia dAu NgQc M~o, van Trung l~i co m¢t con duang tAtma hi~m, phcii di
hang m¢t nhu xau ca, ra:t kho khan. Gi~c
a
tren nui, tu cao bAn xu6ng, quan quan
ml;lohi~m ti~n len, chAng kh6i t6n hl;li.Thi~t tuang Vii Van Tu th~ kho m¢t minh
lam dugc. N~u theo lai d\1, truoc hay keo quan khai hoan thi gi~c l~i d~n, cMc
khOng phai la duang yen 6n lau dai. ThAn da li~u d~ quan va voi
a
thanh Cao BAng,
r6i li~n tim duang ti~n len, tily co danh d~p".
Vua d\1rAng: "Dang gi~c VAn Trung, truoc day da bi dl;lOquan Tuyen Quang
dao hang pha t6, ten dAu dang da phai c~o toc tr6n ch~t, cMc da
sg
hai oai quan, an
nup xo rUng, t~m mong keo dai hC1itan ma thOi
!
Cho nen dil co m¢t vai ten len lut
t\1 hQp ciing chAng cAn d~ y, Mt ta:t phcii du6i tM khAp rUng lam gi
!
KhOng nga
tMi dien khOng chua, nol~i con dam t\1hQp gi~c tan, Ian v~ van Trung, muu toan

ch6ng
qt.
Chinh la bQ ngl!a ch6ng xe tI! di d~n cai ch~t
!
Nguoi dii ti~n quan thi
chuan cho h¢i ngay voi Vii Van Tit : thua th~ thAng 19inay d6c suc tuang sT,ra suc
danh ml;lnh Mt va chern cho h~t nhiing ten thU phl;lm, y~u ph~m va d6 dang gi~c,
sOm rut quan tau khuc khcii hoan, d~ uy vua dugc yang d~y, bien gim dugc yen 6n
lau dai". L~i truy~n d\1cho T6ng d6c Ninh - Thai la Nguyen Dinh Ph6 la:y ngay
1000 bi~n binh va 15 that voi chi~n cua mc ·Ninh - Thai Nguyen giao cho
An
sat
Thai Nguyen la Nguyen Muu va PM lanh binh me Ninh la Nguyen Van
V
ng ca:p
t6c dem den 2 lang BAngThanh, c6 D~o, giap gim Tuyen Quang, g¢p sue h¢i tieu.
Nguyen Van Long, Pho quan co co Trung hUng thu¢c Hiiu quAn la b¢ bi~n
a
tinh Tuyen Quang la:y l~i dugc d6n Trinh
a
cMu D~i Man. Truoc day, d6n Trinh bi
gi~c chi~m dong, Long dugc dnh phai dem quan di tieu, vita mm d~n Ly NMn thi
g~p vai tram ten gi~c ben xOng danh : gi~c ch~y. Long li~n ti~n d~n d6n Trinh, l~i
danh nhau vm gi~c, chern dugc 5 dAuva bAt dugc khi gioi cua gi~c. Gi~c d~u ch~y
tr6n vao rUng.
Vua nghe tin khen nggi, cho Nguyen Van Long lam Quan co, thuang cho binh
dong di danh tr~ a:y300 quan ti~n.
scan0001.pdf
Linh binh d~o Trful 1mb, Ngh¢ An la Nguy~n Van T~o ti~n d~n sach Tnl
eArn,

cMu Quy Hqp, cUng vm V¢ uy Nguy~n Dt1'cLong chia dOn canh gifi'. Pho v¢ uy
d~o Trful Djnh la Nguy~n Van Thu cling d~n huy¢n Cam M6n theo dia h~t phong
tbU. B6 chinh Nguy~n Dlnh Tan va
An
sat
vo
Dlnh ct1'tin Mo, tAul~n va noi :
"Ok
pbU Trful Ninh, Trful 1mb, L~c Bi~n, Trful Djnh thu¢c tinh co quan Xi~m ho~c vuqt
s6ng xllm lful qu9:y nhi~u thO dan, ho~c dua thu tim doi nhiing dan xi~u gi~t ho~c
tran vao d9:tta. COn nuac Nam Chuang tuy la thu¢c qu6c cila ta, nhung cling la man
thu¢c nuac Xi~m, theo tin do tham thi Nam Chuang cling hQp t~p qUAnMan ma
d~n. Th~ da phi tu cho bQn Nguy~n Van T~o li¢u C(1 cMn danh. L~i phai tMm 100
bien binh dinh Th~ sach, dem theo 5 cO sung qua san l¢ thu¢c de lam vi¢c quan.
L~ phi suc cho vi~n tri pbU Trful Ninh hQp t~p nhieu dan thO, d¢ Qulin v¢ T6ng
Phuac Minh do tinh phai di ti~n d~n, cho theo l¢nh dieu khien. Pham nhiing con
dUOng co the di d~n Nam Chuang duqc chQn cM hiem y~u, l~p dOn tr~i, 19:yHnh
thO canh gill".
Vua d\l rang: "Nhiing dieu cac nguC1itrU tinh deu dii tbOa dang, n~n lAy tMm
700, 800 ho~c 1000 6ng phun lira, chia c9:pcho cac d~o quan. D~n nhu luang thl;lc
cang n~n de tarn can th~ c6t duqc ti~p
t~
dOi dao".
BQn V¢ uy d~o earn L¢ la
U
Van Th\lY,
An
sat HO HihI Th&m, thl;lPM v¢ uy
Ph~ Phi ti~n d~n cMu Ba Lan, dong tr~. Han 500 Hnh thO cac cMu, tr6n m9:tqua
nira. Thl;lTu~ pbU Nguy~n Tu ti~p duqc tin Mo, l~p tuc phi suc cho Tri phil earn

L¢ la Ha Th~ Nghi, Tri cMu Huang Hoa la
U
Dang Khi~m thuqng khan t~p hqp
cac thO binh va tra ro de trUng ph~t, rOi dem vi¢c tau l~n.
Vua d\l rang: "ThO dADcac cMu bAtra chi de din duOng, dai tai lUC1llgthl;lcma
thOi,ching phai dUngde danh ~ duqc. D6i vm nhiing ke nhut nhat, tr6n di kh6ng c~
tra hOiniia, chi oon phai ngu(1imau d~n quAnthu, doi h~t cac l~ m\lc d~n, hieu d\l cho
hQ mach
000 Ian
nhau, ve h9P dan chUng d~n don quan quan ti~n danh gi~c Xi~m,
kh6ng nhung gilt toan vCfndUqc than minh,nha minh va l~ don duqc an thuang. ~n
nhu binh dong ma bQn
U
Van Th\lY dem di duqc han 1000, ma gi~c Xi~m
b
d~o
quan 9:y ching qua chi co ti~ng Mo, chu kh6ng co cai ngon gi khac, th~ ma Van
Th\lY ching nghI cOvo quan d¢i duOi gi~c ra kbOi
lX1
coi, chi ch6ng ch~ vi
ca
linh thO
it
6i. Nhu th~ r9:tkh6ng hqp 19
!
Nay n~n l~p tuc chia thuc binh dong d~n th~g dOn
gi~c, ra sUevay danh, c6t sao m¢t tr~ dCfPtan, kh6ng duqc keo dai ngay gicr
!".
Sai Thi lang b¢ H¢, quyen lam vi¢c b¢ Binh, la Duang Van Phong va h¢ 19 ful
quan phong Tu~ phil Quang Tri, thl;lTu~ pbU la Nguy~n Tu g9:pdi d~n quan thu

U
Van Th\lY h¢i lam vi¢Cquan.
Gi~c Xiem lui ve dOn Chau
D6c. Truac
day, quan gi~c danh nhau vm quan ta
b
Tien Giang, bi thua lU6n, dinh rut lui, ben ng~ dem 1 canh quan Da D~o (thu¢c
scan0002.pdf
D~ nhj
kY
-Quyln CWIII - Thl,tc l/f.cvi Thanh
16
NMn hoang
de'
dia gim Dinh Tuang) 6 ben hii'll sOng, chl,1'cdanh up d6n hii'llng~n, nhung bi€t ta da
phong bi truac, nen cuoi cling mUll khOng thanh, ben doc h€t quan huang v~ d6n tii
ng~, ho la bAn sung, lam ra dang dinh cuOp tr~i : tir sang sOm d€n canh tu mm im
ti€ng sung. Khi quan quan bi€t thl gi~c Xiem da lla tr~i, bo xac ch€t ma di r6i.
Tham tan Nguyen Xuan li~n dem vai ch1,1cbinh thuy~n rieng di d€n dia ph~n thU s6
Tan Chau 6 thugng du d~ ngan ch~n. B<;>nTham tan Truong Binh Giiing, H6 Van
Khue va Tan tuong Truong PhUc Dinh d6ng thOi doc thUc, d~i d¢i binh thuy~n do
Thu~ Ciing qua H~u Giang, duOi theo d€n sOng Chau Doc, thl gi~c dong d6n 6 bo
sOng chong cl,1'l~i. B<;>nGiiing sai Ph~m Hii'll Tam va Thai COng Trieu ti€n danh.
Tri~u, m¢t mlnh di thuy~n CI,1'Hiii san len truac. Gi~c dung sung lan, sung nM bAn
lo~n x~. Quan ta nhi~u nguOi thuong vong. Tri~u cling bi thuong. Ta ben chia quan
d6ng g~il'tren bo va dan chu su 6 trong sOng, tuy COdanh d~p. R6i lam
so
tau len.
Vua d1,1rfing : "NguOi Xiem dem quan cii
nuac

vao Ian cUOp,bi quan ta danh
gi€t nhi~u lan, l~i khOng cUOpb6c duqc gl, th€ tat dem tron, quii nhu ta da li~u
truac. Nay luc v~ Chau DOc, ch~ng qua mUllmO lam ra chong cl,1'd~ tinh cach lui nhu
con tho ma thOi, quy€t ch~g dam dong lau 6 day. cac Tuang quan va Tham tan nen
doc thuc tuang bien, binh dong m¢t phen ra suc danh gi€t de quan dan hii gi~. Va ~
9
tuan phong do tMm : n€u tMy no co niiy m¢t chUt tlnh hlnh ch~y tron, thl chia
quan thuy b¢ dUOidanh ngay, cha d~ cho no duqc ung dung ma cao bay xa ch~y, n€u
co tiin l~c vao rung, thl suc biio dan bAtchern d~ dang cOngoN€u n6 con giil'thanh dat
Chau DOc, thl m¢t m~t dung chaD.dia IOibAn vao : ch6 ay dat h~p nguOi nhieu, tat
d~u tan nat ; m¢t m~t m¢ lay dam ba triim quan carn tii', thira luc dem toi, len d€n
sOng Vmh T€, eArnCQCdOda vao chO cii'a sOng bun Idy, nOng, h~p. N€u hay cAt dli't
duqc duang ve cua thuy~n gi~c thl thuang 1.000 l~ng b~c. L~i giao dam ba ch1,1c
chi€c thuy~n Ian cho 1, 2 vien Tham tan, do sOng Th1,1yScm ho~c cii'a sOng ~u
Giang, th~g d€n Ha Tien don ch~ d~ phong khi gi~c sOng tron thi l~i la mUll cao.
Vii, gi~c Xiem ch~g bi€t nghia
19,
bO tlnh hii'llnght, tim moi thiI hm, than va nguOi
d~u gi~. Dang nen gAng suc, duOi d€n ky cung, gi€t h€t cii nuOc d~ hii long nguOi,
nhung nghi tuang si kho nhQc 6 ngoai da lau, n€u da danh d~p duqc gi~c Xiem duOi
ra ngoai coi, thira thAng th~g lay dat Chao 4p d€n BAcTdm BOn, binh uy cling da
lUng lAy, du lam cho long quan man di phiii
sq
hai, thi chuAn cho rut quan, khiii hoan
ngay, khOng can phiii day quan Mi t¢i, xa xOitreo l¢i cho them kho nhQc nil'a
!".
L~i sai truy~n d1,1cac Tuang quan va Tham tan quan thu Gia Dinh rmg : "Nay
mlii nhQn dien cu6ng cua gi~c Xiem da bi gay r6i, da co thOi co danh duqc. Khi d1,1
nay d€n, n€u ti€p to tu cua An Giang bao rfing Xiem da tan vo tron xa tir truac, thl
khOng can di nil'a ; n€u con 6 Chau Doc, Ha Tien chua rut, thi Tuangquan hay

Tham tan m¢t nguOi tuc toc dem ngay dem thUy su kinh binh va nhUng huong dong
d¢ tren duai 2000 nguOi tinh nhu~ chia di hon 10 chi€c thuy~n d6ng va thuy~n hi~u
scan0001.pdf
chii'Binh, vOinhi~u sung 6ng va hoa khi vong dUOngd~ncirabi~n Ha Tien hay dao
PhUQu6c, ch~ dUOngv~cua gi~c,khi~n cho m¢t manh giap khOngcon va m¢t t~c
van thuy~n khOng sot d~ lam cho trQncOngvi~c. Rut l~i cac nguai nen r¢ng
ma
muu hay, l~p l~ycOnglan, chu dUngch~ tre, uOngphi m¢t phen di l~i".
TOngd6c quan
V1,l
d~o Tuyen Quang la
U
van Duc, Tham tan Nguyen COng
Tru, tit van Trung rut v~ d~n dnh thanh Tuyen Quang. Khi bQnDuc mOiti~n d~n
Van Trung, gi~c van li~n dem h~t gia quy~n tr6n sang thung rUngthu¢c dia giOi
nha Thanh, bQnDuc chia pMi lung bAt,khOngduqc m¢t ten nao. G~pngay luc bQn
gi~c 600, 700 ten tit ph1n rUngCao BAng- Thai Nguyen d~n dong giii'van Trung ;
phia truac, phia sau, tit
a
tren nui cao bAnsung xu6ng.
a
m~t truac Lanh binh
Nguyen van Quy~nthita th!ng, khinh dich, ti~nlen bi gi~c cuOpm~t 5 cOsung qua
san ; Iqp luc vi~n binh.keod~nthi gi~c tr6n vao nui sau, ta chi chern duqc 1 d~u va
thu duqc vai khAusung di~u sang ma thOi.
a
m~t ~o quan sau, Uinh binh Tr1n
Van L¢c vitad~nthi gi~c li~nlui ch~y, duOikhOngIqp, r6i tra v~.Gi~c l~ich~n chO
hi~m don danh
a

sau quan ta. Nhi~u Mnd6n Ninh Bien v~ tai luang quan, chuy~n
d~ 6ng tr~m, d~u bi ngan tra, khOngduqc thOngd6ng. BQnkinh phai Thi v~Phan
Gia Phien, dnh pMi Su~t d¢i L~i Th~ T~i va Duang Van Kim d~u bi gi~c gi~t.
Trong quan, da han m¢t thang phai nha luang
a
vilng gi~c, nay sApkhOngk~ ti~p
duqc nii'a.D~t nay, lam chuang r~t n~g, binh dong bi ~nh ngay m¢t nhi~u. BQn
Duc cho rang dong quan cha d¢ dVChi, thi m(>tngay m¢t kho han l~i cang khOng
ti~n, ben dinh ngay rut ca m¢t d~oquan v~.Khi qua nui Kha DOng,lang An Lang,
quan gi~c dlJath~ hiem, ch6ng danh, quan ta
SM.
d~n, chern gi~t duqc vai ten, gi~c
li~n ch~y tr6n. Kip d~nsOngNiem Giang, theo bOma di, len loi quanh co, d~o quan
cua Lanh binh Tr~n Van L¢c va v~ uy TOHu~ van
a
sau, thinh linh tit trong h6
ben hii'ucach sOngva dinh nui lung deo, gi~c bAnsung ra tOit~p :quan ta bi thuang
ch~t nhi~u, bOm~t 2 cOsung d~i luan xa. Di 15ngay, mOid~n d6n Ninh Bien, li~u
de Nguyen Van Quy~nquiinHnh400 bi~nbinh va 1000 thOdong
a
l~i d6ng giii'r6i
v~yen nghi
a
tinh thanh Tuyen Quang.
BQnDuc dang so tau ro tinh hinh, xin chiu t¢i va noi : "D~t
&0
L~c heo llinh
a
bien giOi, th6i quen hung tqn,
ma

t6i da lau. Nay gi~c vao m¢t minh ch~y tr6n,
nghe n6i da ~n tOe,sang nha Thanh, mong t~mkeo dai hai tan, th~ ma d~i quan
a
truac, be Iii gi~c con dam tv hQp
a
sau, ch~ d6n de
tuac
6ng tr~m, gi~t h~i ngum
duqc sai pMi. 4i rinh luc quan quan rut v~, chUngch~n hiem, ch~ duOng,ngang
nguqc khOngthe d~yduqc
!
Trong ~y, tOngMOng
An
thi c6 Ma SiHuYnhla con r~
gi~c van; lang An Lang va lang An L~c thu¢c tOngvan Quang thi c6 NOngvan
Si, NOngVan Thao la anh em con chUcon hac cua gi~c van. Chung lam yay canh
cho nhau, l~ gian ngoan lAm.Tuy da sai thOty phong thu theo dja ph~n, song xet
ky nhan tinh th~y hQkhOngkhoi c610ng kinh hai vi gi~c van hay con chua bi n¢p
scan0002.pdf
D~ nhi
IcY -
Quyin
CWIlI -
ThLfC
llf,c
ve' Thanh (6Nhdn hoang
de'
d~u. Bc;mtMn thl!c r~'t e r~g tro tan se l~i nhen chay. Hu6ng chi
Hi
gi~c

Si,
gi~c
qn d~u chua bi biit d~ xu an, th€ tD:tchUng l~i lien k€t vm nhau, thi Tuyen Quang,
Thai Nguyen, Cao BAng, L~g san chua cMc gift dugc vO Sl!
!
Va, Wac day, mli
sOng phong t1;tcd~u chua am tUOng, nay da than d€n t~ nai thi da hai bi€t dugc
tUOngt~n v~ manh khoe cua gi~c, v~ tinh thl!c hay d6i cua dan, v~ dUOngl6i hi~m
hay de, xa hay g~. L~i, gi~c chi c~y co ngM mlp chO hi~m biin sung ra, con thi
khOng co gi tr¢i. Duy co di~u la nui non trung di¢p, dUOngl6i ch~g chit,
a
xa ma
trOng thi nhu t6 ong b~u t6 ki€n, d€n g~n ma nhin thi nhu ran d¢c v~ tro. N€u
ch~ng t~p hgp dugc nhi~u binh dong, cac d~o cung danh khep l~i, thi cu6i cung
cling chi u6ng cOng di l~i thOi
!
Tuy co lD:ynhi~u th6 dong, nhung phai ph6i hgp vm
quan quan d~ cM tei thi mm dugc vi¢c. Nay mua xuan D:map chua co mua h,lt, xin
di~u
v~
tinh minh chinh d6n quan d¢i, r6i se tra l~i d~ toan tinh vi¢c lam sau nay
cho co cOng hi¢u. V~y tha thi€t xin sac sai cac tinh mc Ninh, 4ng san d~u phai
bi~n binh ti€n giap dia ph~n chau Bao L~c, hyn ky h¢i tieu".
Vua xu6ng d1;tr~g : "Truac dD:y,vi th6 phi Tuyen Quang gay vi¢c, bQn nguCri
yang m¢nh chuyen chinh Mi d6ng ti€n danh nhi~u l~ tau bao tMng tr~ ; ta da
khen thuang uu h~u de d~n cOng kho nhQc r6i. Va, dum co cac nguai quan linh tinh
nhu¢ khOng phai khOng nhi~u, di d€n dau, cac th6 mvc tranh nhau ra thU, quan gi~c
nghe hai ch~y tr6n, ca h¢i va tinh hinh d~u t6t. Chinh la luc co the thila
ca,
quan

tray nghin d~m, c6t
a
nhanh chOng. Th€ ma ch~ng bi€t nhan ca h¢i, ti€n th~t nhanh ;
l~i buac m¢t ch~ tre de quan gi~c dugc chyn truac chO hiem y€u, thila luc
sa
ha
tr6n xa. Tuy co ti€n d€n van Trung chi la d6t pha cai sao huy¢t tr6ng rOng, chu
khOng h~ bat dugc m¢t ten tuang gi~c va than nhan no. D€n luc dem quan v~,
Hi
no
l~ phong bi dugc mQi chO. Cu6i cung d€n nOi quan si thi co nguCri bi thuang
va ch€t, sung Ian thi co cO bi 00 mD:t.U6ng cOng di l~ kho nhQCnhu th€, tuy co
chern va bat dugc m¢t vai ten, nhung cOng ch~g du che lD:pdugc lOithi t¢i con ch6i
sao dugc ? V~y giao b¢ Binh ban xu. Nay da keo quan khiii hoan thi chuan cho quan
tinh nao l~ v~ cung chuc tinh D:y.COnvi¢c xin l~ di danh nii'athi d¢ sau se co Chi".
U
Van Duc ben d~ V¢ uy Hii'll v¢ Tuy~n phong dinh Th~n sach la TO Hu¢ van
a
l~i, hi¢p cung Lanh binh san Tay laDoan Van Ciii da phai di Wac quiin linh 900
bi~n binh va 5 that voi chi€n, coi gift tinh thanh Tuyen Quang, r6i do dUOngtMy v~
san Tay. Nguyen COng Tru da v~ d€n Hai Duang, Tr~ Van Tuan l~i v~ B6 Chinh.
U
Van Duc l~i tau noi : "cac h~ng binh dong va cac tM h~ theo di danh gi~c,
til
thang 10 d€n thang 12, c~n dung luang thuang d€n dau thi tuy ti¢n lD:ydung
a
do, chu chua chi cho ti~n va g~o luang thang".
Vua dv sai tinh thang cho truy cD:p.COn nhUng nguCrida rut v~ hang ngO
a
Kinh, hay da v~ tinh h~t ho~c di d6n thu thi cho thOng tu chi€u cD:pm¢t lo~t. L~

scan0001.pdf
nghi quAnKinh nit v~de di dOnthUnhu H~u v¢ dinh HOuy d6ng
a
Nam Dinh, v¢
Vong thiinh d6ng
a
Hili DU<1Ilg,v¢ Ti~n nhi dinh Vli lam d6ng
a
S<:mTay, Til v¢
doanh Ho uy til d6ng
a
HAcNinh, d~u chiu d\lI1gkh6 nhQc lam vi¢c
a
ngoai, ke
cling dang thu<1Ilg.V~ygia <1Ilthuang cho tirquan v~d(n quan linh ao qu~nc6 tilng
b~ckhac nhau.
Quan quan quAnthu An Giang l~y l~i duqc dOnChau D6c. Luc gi~c Xi~m mai
rut lui, thi quan tMy cua gi~c
a
Chau D6c tr6n truac, chi de hon 10000 b()binh va
voi ngl!a
a
l~i de ch6ng quAnta. BQnTham tan Truong Minh Giang, HOVan Khu~
va Tan tuong Truong Phuc Dinh d6c suc binh dong ti(n sat dOngi~c : hai ~n clIng
bAnnhau su6t ngay chua h~ duqc. BAygio binh thuy~n cua Elnh kh~u tuang qulin
Tr~n Van Nang ti(p d(n. Gi~c nhan ban d~m, ph6ng lira d6t h(t kho tang, nha cira
trong dOn ma di. QuAnta vao dOn chi l~y duqc c6 8 cO sung hOng y va h<1Il90
phuong mu6i, con ti~n b~c, th6c g~o bi gi~c d6t chay g~n h(t. Tr~ Van Nang phai
ngay Liinh binh An Giang la Nguyen Dang Huy~n dem binh thuy~n hi¢p dmg bQn
tu~n phU,an sat va liinh binh Ha Ti~n do s6ng Vmh T( nha-md(n Ha Ti~n duOi

danh. Phi t~u l~n vua. Vua dl}rAng: "NguCriXi~m tir xa d(n ph~m bOcoi, quan
quAnnhi~u l~n danh tMng, l~y l~i duqc Chau D6c ; chi hi~m chua hay m()t phen
danh m~, de n6 ng~ tr6n
!
Tuang qUlin,Tham tan l~i chAngtheo hUtduOigi(t,
de n6 ch~y xa, ta thl!c chua dt1Q'cvira
'9
!
Chi nghi cac nguai dii chiu nhQclau ngay,
-n~nchang trach lAm.Nay bi~n binh do Kinh phai di chAcdii t~p hqp d6ng rOi.Khi
dl}nay d(n, n~n chia ngay lam 2 d~o : Tr~n Van Nang, Nguyen xuan, Truong Phuc
Dinh dem
1
d~o binh dong, ti(n d(n Nam Vang, duOidanh l~y l~ithanh tri, rOiti(n
thing d(n d~t HAcT~ B6n. Vi bAnggi~c diitruac tr6n xa ra ngoai bOcoi, thil~p
tuc chQnd~t l~p
1
dOntr~i, li~u de quan Phi~n, quan Phi~n canh gift. Truong Minh
Giang va Ho Van Khu~ dem m()td~o binh thuy~n mau d(n Ha Ti~nduoi theo : n(u
gi~c Xi~mtr6n v~dii xa thi tMi, vi bAngky nay gi6 d6ng chua nOi,thuy~n gi~ckh6
nOitr6n v~,con phai Ian quan
a
cac dao, cac hon g~ bien thil~p tuc hang hai huy
d()ng chu su ra suc danh gi(t, cha de m()t manh van thuy~n con len d~u
a
ngoai
khai, l~i hong manh tam dom ng6 nua, rOicac nguai sua chua tinh thiinh Ha Ti~n,
li~u de 1000 binh dong
a
l~ d6ng giU.BQnGiang l~i quay di Nam Vang, h()idmg

vm bQnTr~ Van Nang ban lam c6ng vi¢c ca m~t va sua chua
sa
qua thanh Nam
Vang, rOide 2 quan v~ dUQ'Cvi~c va 1000 binh dong
a
l~i d6ng giU.Cho Truong
Minh Giang
a
l~i cung chuc t~i tinh An Giang, con thi dem quan v~Gia Dinh ngay,
thira luc quAnta khf th( dU<1Ilgm~, h~n ky l~y l~i thiinh Phi~n An de lam trQn
c6ng vi~c". L~i dl}cac Tuang quAnva Tham tan quAnthu Gia Dinh rAng: "Gi~c
Xi~m nhi~u l~ bi thua, dii00 Chau D6c, ng~ tr6n, quan quan qulin thu An Giang
duong thiratMng thuy b()clIngti(n danh. ChAcrAngNam Vang va Ha Ti~ncling se
l~ luqt l~y l~i dugc. COnd~o Quang H6a, truOcday c6 Chi dl}bao kh6ng nen v()i
scan0002.pdf
D¢ nhi kj - Quy€n
CWllI -
Thlfc l~c
vi
Thanh
16
Nhan hoang
de'
di vao sau, la
VI
ba:y gio gi~e Xiem con
a
Chau D6e efun e\l vm quan ta, nen ehua
ti~n dem cO quan ti~n danh mQt mlnh, nay thily quan ta dii danh lui duge b<;>ngi~e
r6i, v~y nen sue ngay eho b<;m

U
DliliCuang va Nguyen Hoang Thoa d6e thue binh
dong va lfnh thO Chan LlilPti~n mau, thee quan quan dliloBlnh kha:u tuang quan hQp
sue danh dyp".
. BQn Giang llilitau noi : "Nhieu Mn blit duge ngum Chan LlilPthee gi~e Xiem, co
ke noi : hai em vua Phien eung vai 2000 quan quan
nuae
Xiem giii thanh Nam
Yang ; ke khae llilinoi : 1 ngum
a
Nam Yang, 1 ngum
a
phil Long TOn. BQn than
hi~n duang phai di do tham, tuy co danh d(fp".
Vua nhan th~ bao quan quan rAng: "MQt xu An Giang lua ruQng ehinh duang
e~n g~t. N~u gi~e Xiem con
a
thl nhan dan chAng khoi hoang mang, ta:tco hlilid~n
vi~e lam ruQng, nay no dii IAn tr6n, duge lqp thai thu hOl;leh.Th\le may eho dan,
ellng la may eho
nuae,
ta duge yen ili Him
!".
BQn V~ uy dlilOearn L¢ la
U
Van Thuy"
An
sat H6 Hiiu ThAm, th\l Pho v~ uy
PhlilmPhi tu earn Giang, ehau Ba Lan ti~n d~n Thu Khe, danh dyp gi~e Xiem. Han
2000 quan gi~e d\la vao nui lam d6n, tha:y quan ta d~n, ehia ra hai hen don danh.

Quan ta danh tr6ng, reo ho, ti~n len. Gi~e luJ ehlilYd~n ehau Tfun B6n. Ta thu duge
sung 6ng khi gim va 3 that voi. BQn Th1,1yeho rang nui rUng r~ rlilP,khOng li~u
duOi theo, ben dong quan llili,r6i eho dem co do hao tin tMng tr~, va tu len tinh
lam t~p tau. HQ phil Duang Van Phong dem vi~e tau len.
Vua d1,1bQ Binh rang: "Cu nhu 1mtau quan quan danh gi~e, co thAng tr~ da:y,
nhung trong a:y trlnh bay tlnh hlnh ehua sang, nen kho vQi ban khen thuang. V~y
truyen d1,1eho bQn
U
Van Th1,1yphai tau ro rang d~y dil ve vi~e nhUng ngum duang
truOng danh nhau vai gi~e, co chern duge ~u gi~e hay khOng, se llilihlilChi thi
hanh. Sau nay n~u co duOi danh ma tMng tr~n ellng eho lam t~p ta:u,do quan thu d~
len, khOng e~n tu tinh de them loanh quanh phien phue
!".
BQn Th1,1yti~n d~n 2 ehau Tfun B6n va MuOng BOng, thl lU gi~e dii bO tr6n,
chlilYtruae, hen
tra
llilidong
a
Cam Giang, dang
So'
tau noi : "Gi~e dii ehlilYra ngoai
eoi, bQn than dii sue eho thO m1,1esa tliliehieu t~p dan ve. V~y xin dinh ngay eho
rut quan de !dloi lau ngay giiii d~u lam chuang". Vua d1,1rang : "Gi~e Xiem vugt
bo eoi, xam lAll dan Man va phien thuQc cila ta. Quan quan vila mm ti~n danh
mQt phen, dii tan ehlilY
!
Nay gi~e dii bi duOi ra ngoai eoi, bien gim dii dugc ph!ng.
Xem to ta:u, ta ra:t yen ili va khen nggi, ehuAn eho rutquan ve ngay". 4i ban d1,1
ehuAn eho Nguyen Tu ve tinh, DUJ11gVan Phong ve Kinh, van chi~u thee ehue ell
ma lam vi~e.

Sai Than phil Quang Nam la DO Khiie Thu xet xem ehi~e Thanh Duang d~
thuyen l~n
truae
do Kinh phai eha diem tieu, lUll hoang va thu6e dlilfidi quan thu
scan0001.pdf
Gia Dinh, nay con dO
a
cira bi~n Da Nang thi cho ho~c b6c hang len kho ; ho~c hru
l~i
a
Hai Dai, con binh thuy~n phai di truac do thi chQn chb ma d~u cho yen 6n.
Bai vi~c m() 11nh
a
Ngh~ An. Vua d1,lb() Binh rAng: "Truac dAy, vi Ngh~ An
bao co gi~c
a
bien giai, nen dii chuan cho bQn Nguyen Dinh TAnchieu m() dAn binh
d~ phong sai phai. Nay An Giang va earn L() d~u dii bao tin thing tr~n, chAc rAng
nhOng ke gAy s\!
a
d~t mm chang qua chi la du dang gi~c Xiem, th€ t~t nghe hai xa
ch~y. V~y vi~c chieu m() dAn binh nen dinh chi ngay, rOi dem nhan s6 ngo~i tich
m() lam thanh s6 sach tAu len". BQn Tan li~n tAu noi : "DAn ngo~i tich U'ng m()
kh6ng dugc bao nhieu, Ie te kh6ng thanh d()i ngii". Ra l~nh cho bai b6 ca.
CApthem da lira cho cac dia phuang (Quang Nam, Quang Ngai, Binh Dinh d~u
10000 phi€n : PM Yen, Khanh Hoa d~u 7000 phi€n ; Binh Thu~n 8000 phi€n).
Vua d1,lN()i cac rang: "DO binh khi, duy co sung di~u sang la c6t y€u ma co may
da l~i c~n han h€t. Nay nghT lira b~t cho may ban ra phai c~n d€n da lira, ma dan
gian kh6ng co, n€u trach cu vao quAn 11nhphai t\! lam l~y thi chang kh6i hQl~y hOn
da thay vao, t~t se h~i d€n may sung, ho~c l~y bui nhui cham lira ma ban thi sung se

chi co ten la may da, chu kh6ng co s\! th\!c cua may. DO dung vao vi~c qUAnr~t la
quan trQng, ha nen coi thucmg
sa
sai nhu th€! V~y sai b() Binh truy~n Chi cho trong
Kinh va ngoai cac tinh : Pham nhOng nai dugc ban c~p sung di~u sang co may da
thi d~u phai xet xem s6 da lira c~p truac ho~c hi~n con, ho~c h€t s~ch, cu th\!c khai
bao len B() tAu xin c~p them d~ du t~p ban va d~ d\! tru ma dung. cac tinh
a
ngoai
n€u g~p co sai phai thi quan tren phai l~p tuc cham chuac li~u c~p, kh6ng dugc t~
s\! cho rAng [da lira] la cua c6ng quan trQng, kMng dam chi phat. N€u v~y thi ra
bi€n may da la dO 19i khi thanh v~t v6 d1,lng
!
cai t()i lam 10 vi~c quan l~i cang to
han pham s6 da chi di rOi, chuan cho d€n cu6i nam, lam s6 sach, ghi vao khoan da
tieu dung, n€u sAph€t, phai t~u ngay, dgi Chi c~p them".
B6 chinh,
An
sat Ngh~ An la Nguyen Dinh Tan va Vii DInh tAun6i : "M~y Mn
cu theo tin bao cua quan
ca
phan phong tM Tr~n Ninh la Truang Van Sirva Ph6 v~
uy phan phong tM Tr~n Dinh la Nguyen Van Thu, thi tucrng Xiem la PhQc L~t Xa
Linh dong quan
a
dOn Nung Khai, bAt giam lai bu6n
a
Tr~n Ninh ; l~i dua thu cho
bQn Phong ng\! sir la Ki~u Hu6ng va PhOng ng\! dOng tri la KhAm Khuy€t doi tra l~i
di dan V~ Tugng.

0
Hi~n B6n, Giang Nam, Phu T6ng thu()c pM Tr~ Dinh d~u co
qUAnXiem dong dOn. Th6 Tri huy~n va Huy~n thua earn Linh d~u
bi
Xiem bat.
Th6 dAD3 huy~n earn Linh, Cam cat, Cam M6n d~u kinh hiii tan mc ! QuADcua
Lanh binh Nguyen Van T~o dii uy di Tr~
1mb,
L~c Bien duang d6ng
a
sach Trl1
eArn.
Hi~n mm phan phai V~ uy v~ Trung vo lil Nguyen Duc Long dem m()t d~o
quAn ti€n d€n d()ng Giang Man va PM v~ uy Ta v~ Tuy~n phong lil HO Vi€t
An
dem m()t d~o quADti€n d€n D()ng Dich, tuy
ca
danh dyp. Va l~i, m()t h~t Tr~n Ninh
ngum Xiem chua dam dem quADd€n, lil vi nai
~y
d~t hi~m, quAn nhi~u chu kh6ng
scan0002.pdf
D¢ nh!
kY -
Quye'n CXYIIl - Thlfc
/If.C
ve'
Thanh (6Nhan hoang de'
y€u kern nhu Tran TInh, L~c Bien va Tran Dinh. B<;mthan bao b9n Ki~u Hu6ng vi€t
thu tnl lai, lay nghla ly be bac l~i. N€u no dam gay slJthi bien binh tinh phai va Hnh

th6 cling ch6ng ch9i. Duy dia th€ Tran Dinh
a
vao khming giUa Tran 1mb, L~c Bien
va Tran Ninh, tir Hi~n B6n do Nam Pha d€n tan
sa
Ng~n Ph6, chi co 7 ngay duang.
Nay
nguai
Xiem dong quaD
a
day la cM y€t hAu, cAnnen phong bi nghiem can d~
ngan ch~n slJ xam Ian. Bqn thAn l~p tuc da phai them thlJ Ph6 v~ uy v~ Trang vo la
Ph~m Van Lgi dem han 200 bien binh dinh ThAn sach va 3 that voi chi€n d€n hi~p
cung Nguy~n Van Thu danh d~p.
Vua dl;l rAng: "Oic nguoi tinh vi~c ngoai bien cling da thoa dang. Va,
nguai
Xiem thay 19i lam can, bo nghla, gay tim tbU, thlJc vugt ra ngoai tinh ly, khong cAn
l~i lay dieu nghla ly hi~u dl;ln6 nila. Nay quan thu An Giang
a
Nam Ky da bao tin
luori dugc tMng tr~n, hai d~o quaD tMy ll;lCcua Xiem deu da Ian tr6n. Quan quan
d~o Cam LQ cling da danh lui quan Xiem, dem
ca
do bao tin tMng tr~n. NhUng
toan gay slJ
a
dia pMn Tran Ninh va Tran TInh ch~ng qua chi la b9n gi~c Man quen
c6 tai gioi gi dau, tat se nghe hai ch~y tr6n. V~y truyen dl;lngay cho Nguy~n Van
T~o va cac vien quan v~ : l~p tuc d6c thUc binh dong thira co danh m~nh, du6i gi~c
ra ngoai ba coi. R6i chia phai th6 dong canh phong nghiem ng~t

a
nhUng nai d6n
tr~i xung y€u do~n keo quan khili hoan ngay, cha nen ch~m tr~ nghe ng6ng, d6ng
quan
a
lau cho h~i luang thuang".
D6n 82 ten tu giam nguyen la nhUng Hnh coi kho an trQm cua kho lam hai dQi
An Bien nMt, An Bien nhi, phat ph6i ra quan thu Tran Dinh d~ gllng suc chuQc tQi.
Khai phl;lccho vien quan bi cach la Nguy~n Van C~ (nguyen Lanh binh Ngh~ An)
lam Chanh dQi truang suat dQit~m quyen coi quan, di d€n chiu SlJsai phai cua phan
phong PhO v~ uy Nguy~n Van Thu.
Sai Chuang co lanh de d6c Kinh thanh la
U
Thu~n 1mb di Ngh¢ An, dem theo
mQt qulin v~ va 400 bi~n binh thuQc dinh ThAn sach gap d€n quaD thu Tran TInh,
thay Lanh binh Nguy~n Van T~o, quan Hnh quan quaD truac kia phai di danh d~p
gi~c Xiem.
Truac day, Nguy~n Van T~o d€n Quy Hgp, 'b6ng bi b~nh, ben
a
l~i N~m Nhu€
Khe, b~nh ngay them n~ng phlii t~m giao Nguy~n Duc Long coi ca bien binh.
B6
chinh Nguy~n Dinh Tan va
An
sat Vli DInh cho rAng cac quan v~ cung di tr~n d6
deu la quan vo thuQc quyen, khong cai quan dugc nhau, ben dang
sa
xin cho mQt
ngum khac d€n thay, quan Hnh toan quan cua T~o d~ T~o v~ tinh duang ~nh. Vua
cho rAng vi~c tinh duang b~n nen dl;l sai

a
l~i ca d~ lilln vi~c, d~c cach phai Le
Thu~n 1mb d€n thay.
-'l
Dung V~ uy v~ H~u nhat dinh Vli lam Hoang Van An, kiem lInh de d6c Kinh
thanh, va kiem lam cong vi~c pM Thira Thien.
scan0001.pdf
CHINHBIEN
A , ~
DI;:
NHl
KY -
QUYEN CXVIII
THVC Ll}C V£ THANH T6 NHA.N HOANG D~
Giap NgQ, nam Minh M~nh thl1'15 [1834], mua xuaIl, thang gieng. D~o quan
Ha Tien l~y l~i duQ'c dnh ly. Truac day, gi~c Xiem tit Chau D6c lui ch~y, tuang
quan TrAn Van Nang, giao co quan l~nh cho TUAnphu Trinh Duang hQi cung v&
bQn Uinh binh An Giang Nguyen Dang Huyen, dem h<1I1600 binh dong v& h<1I120
thuyen 0, thuyen Ie ti~n d~n Ha Tien d~ duOi danh. G~p phl;lCbinh gi~c
b
bCJ.sOng
Vinh T~, hQ danh, gi~c ch~y. Khi ti~n d~n Giang Thanh, thl gi~c dii b6 dOn rut
truac, ben l~y l~i duQ'c dnh ly. C6 10 chi~c thuyen gi~c, thee huang dOng ch~y b
ngoai khai. Quan ta duOi thee bAn trung 1 chi~c ; qUaIl gi~c deu nhao xo6ng bi~n
ch~t. Ta bAt duQ'C2 cO sung Cha Va thir vi dOng phao, cung thu6c sung va guam
ngAn. COn cac thuyen khac ta dUOikhOng lqp. Trinh Duang lien phi tu cho quan thl1'
An Giang dieu them thuyen Hai D~o d~ lung bAt. ROi sai dem co do bao tin thAng
tr~n va phi tau len vua.
Vua phe : "Xem to tau, ta r~t thOa long". Lien xu6ng dl;ldng : "Gi~c Xiem thua
tr~, tr6n ve, quan ta thita thAng, ruOi dai, l~y l~i tinh ly, tuy c6 cai th~ de nhu che

tre, khOng phai dung sl1'cm~y, nhung quan si di tr~n deu c6 chi cam thu, cling dang
khen. Duy c6 nhiing tlnh ti~t dUOidanh nhu bAn troog thuyen gi~c, c6 bAt duQ'cgl
khOng, sung va thu6c sung, bAt duQ'c b trong thuyen hay b chO nao, trong t~p t~u
deu khOng k~ roo Va, tien, IU<1I1g,sung 6ng, khi gi&
b
tlnh hi~n con bao nhieu, hay
la bi gi~c cU6'ph~t cling khOng n6i d~n. L~i nii'a thuyen gi~c thee huang dOng ch~y
tr6n, con !en dO b hon dao nao, d~n nOi con phai tu di l~y them thuyen n\i'a phAn
nhieu cling n6i chua rooTh~t kh6 bAngcl1'vao dau ma ban thuCJngduQ'c.V~y cho cl1'
scan0002.pdf
D¢ nh!
kY -
Quy€n
CXYIII -
Thl!C
ll:lc
ve' Thanh (6Nluin hoang
de'
thvc tau ngay". Trinh DuOng li~n tau n6i : "Quan ta di danh tr~n ffychi c6 5 chi€c
thuy~n co bu6m, di duqc kba nhanh nh{fn, cho nen
mai"
Mt duqc 1 thuy~n gi~c,
trong co sung va thu6c sung; con d~u khOng co c¢t bu6m, vila cheo vira du6i, d€n
neli khOng du6i kip. Sau nghe noi thuy~n gi~c con
a
vimg bien CAnB¢t, nen tl! xin
di~u them thuy~n Hai D~o de ra ngoai khai lung Mt, thi mai duqc vi~c. Con nhu
dai sung va kho luang
a
tinh d~u bi gi~c d6t pba ; ti~n, g~o, sung, 6ng, thu6c d~n

khOng con ml?t v~t gi ca".
Vua dl;lrAng: "Quan gi~c
tic
sau khi thua tr~n nghe ti€ng gi6 theli, h~c keu cling
hoang sq. Chinh la luc quan ta nen nhan uy th€ ffy, mau chOng ti€n len danh gi€t
. th~t m~nh, th€ ma l~i Iffy
ca
vi thuy~n khOng co c¢t bu6m quanh co tu bao de gi~c
duqc ranh, dan quan xa ch~y. Thvc la khOng duqc cOng tr~ng gi trong cu¢c danh
d{fp. Dang nen tri t¢i n~ng, con noi gi cOng
!
BQn Trinh DuOng va Nguy~n Dang
Huyen; d~u bi truy~n Chi nghiem qua, khOng nen ban thuoog".
Dem vi~c quan quan cac d~o dii danh lui gi~c Xiem ba cao trong ngoai d~u
bi€t. DI;lrAng :
"Tri~u dinh ta cung vm
nuac
Xiem mffy doi hoa ml;lc, dii han 40 nam. Truac
day gi~c Tay San dm ph~m tri~u ta,
nuac
Xiem dii tUng sai quan thee Hoang khao
Th€ t6 Cao hoang d€ ta, hi~p lvc danh d{fp.Vi nguoi Xiem quen thOi tham tan, d€n
dau lam qua mfft long ngum d€n dffy, nen rut cl;lCkhOng thanh cOngoNhung long
trq thu~n cua vua Xiem truac cling dang tin duqc. D€n khi xe vua dong
a
Gia Dinh,
duqc tin
nuac
Xiem bi Mi€n Di~n lam cho kh6n d6n, li~n sai D~i tuoog Nguy~n
Hoang Duc dem m¢t v~ chu su di cUu vi~n de dap an truac. Tuy khi d€n thi vi~c

dii yen, nhung cai nghia cUuke ho~n n~, thuang
nuac
lang gi~ng dii duqc to sang
a
dfft
nuac
ngoai. D€n khi ta len n6i ngOi, cai tlnh nghi lang gi~ng l~i cang gAn b6 :
sv di l~i khOng M gian do~n. Nam Minh M~nh thu 5 [1824], Mi€n Di~n sai su d€n
c6ng xin h¢i quan de danh Xiem. Ta nghi cM
nuac
lang gi~ng Ie dau vO
ca Wac
tv
b6 tlnh giao hi€u, ben ru6ng ray su gia, dl;lro khOng chuan y 1m xin. L~i nua, d6i
vm
nuac
Xiem
tic
truac d€n gio dUOngbien co nguoi va thuy~n bi n~n, tren bl? co
dan xieu gi~t, M xiiy
a
dia ph~n
nuac
ta thi ta d~u giup do
ltU
Mu va cho dua v~.
D€n nam Minh M~nh thu 8 [1827]
nUac
V~n Tuqng gay hffn vm
nuac

Xiem, ta l~
sai su dem sAc d€n dl;lbao cai ~ghia kinh trm, tho
nuac
100,
khOng duqc gay vi~c
tranh gianh. Nhung cu6i cung
nuac
Xiem khOng phan bi~t hay
da
dem gi€t h~i su
gia ta la bQn Phan Van ThOng. Nhi~u lcin dua thu trach Mi, Xiem dii nh~n t¢i xin
leli. Tri~u dinh chAng lam qua lAm, lau ngay cling dii b6 qua. Nam ngoai, vua thu
hai
nuac
Xiem ch€t cho su d€n bao tang, nuac ta cling sai su d€n lam l~ vi€ng.
Pham nhUng vi~c nhu th€ to ra tri~u dlnh ta cu d¢ng chinh d~i quang minh la dUOng
nao, an l~ l~i trung Mu chu dao la dUOngnao ? KhAp trong va ngoai
nuac
d~u nghe
scan0001.pdf