D¢ nhi
kY -
Quyin
CXXlX -
ThlfC IllCve'Thanh (6Nhan hoang
de'
dugc m~t chuac gi, de cho gi~c l~i thua
ca
len ra, dil la hen kern, v6 moo ; binh
dong co d€n han 2000 ngum, kMng phiii la ft, nghi ngm l~i d€n hang thling, ma l~i
con dO cho la lAu ngay nhQc m¢t, phOng eo phiii kMng ? Nay dil phlii Iii Nguy~n
Ti€n LAm va Nguy~n Tmh L~c do ducmg tr~m, ti€n di, l~i dieu bien binh hi¢n dang
d6n tM
a
L~g San dmg cac tinh ti€n d€n eanh phong danh dyp, ch~ng may ngay
nua ciing deu d€n tinh. Lii cac nguai nen tlJ bi€t
h6
thyn, cang phful khm han, bay
tfnh moo chuac de lam. N€u, truac khi cac quan van vo d€n, cac nguai co the danh
lui dugc gi~c, mm la c6ng cua cac nguai, n€u l~i van cu kh6ng l~p dugc c6ng tr~g
gi, chi chlJc nha nguai de dugc thanh c6ng thila t~i cua Iii nguai. Hai ducmg do deu
a
tlJ minh, cac nguai nen toan tfnh lay".
L~i sai truyen dl,lcho BAeNinh l~p tuc muOn dAn va vat Hnh v~n tai g~o, mu6i
tu cM gan L~ng San chuyen d¢ d€n L~g San. L~i vat lu6n
ell
1000 l~g b~c trong
kho dua d€n de dung. COn Iii Hoang Van TI1, chi€u theo s6 thoc t6 phiii n~p nam
nay, truyen khAp cho dAn trong h~t, tm chb gan mlnh
a,
n~p truac 4000, 5000

phuang g~o. N€u kh6ng du thi lay cac thO san nhu khoai, dij.u, 111aho~c ng6 n~p
thay ciing dugc, c6t de gil1p dO'cai can dung truac mAt, kh6ng dugc ng6i dgi BAc
Ninh mang d€n, de d€n nbi chij.m tr~, 10'lang.
Dung V¢ uy Nguy~n Ti€n LAm lam Chuang
ca,
sung chuc Lilnh binh quan, di
ducmg tr~m d€n Cao BAng, cai quan quan qUAnhi¢n t~i. Pham vi¢c danh dyp deu
chiu trach nhi¢m ca. G~p khi co vi¢c nen tAu, thi cho cung vm Lanh binh Van Hii'll
XuAn va bQn B6, An lien danh ky ten vao tau,
sa
nhung dugc dUng tren. Thang PhO
v¢ uy la Nguy~n Tmh ~c len V¢ uy, phai di theo lam vi¢c quAn. L~i dieu v¢ Trang
vo, Hnh tM BAcNinh, va v~ Nghi'a vo, Hnh tM L~ng San, l¢ thu~c vao.
Tha cho vien quan bi cach la Nguy~n Hii'll U ng, cho di tong chinh
a
quAn thu
Thai Nguyen. Truac dAy, trij.ndanh
a
BAcN~m, Ung khinh dich, v~i ti€n, sa ca,bi
gi~c danh b~i, dil co chi cach chuc, dong xieng, giao cho Nguy~n Dinh Ph6 tra xet
nghi xu. NhAD 111cquAD gi~c l~i nOi len, vua nghi' duang Wc co vi¢c, dn dung
ngum, nen d~c cach tha ra de cho gAng suc chu(}c t~i.
BQn gi~c Thai Nguyen xAm chi€m d6n BAc C~n. Nguai gift d6n la Cai d~i Vii
Hoang Luy~n lui giu ph6 Cao KhAu.
B6
chfnh Le Trucmg Danh, An sat T6n That
Luang lien phlii them quAn va voi ti€n danh ; l~i phi bao TOng d6c Nguy~n Dinh
PhO xem xet li~u ly, r6i bQn Danh lam
sa
tAu len. Ph6 ciing tAu noi : "BAc C~n la

nm dia dau xung y€u, bi gi~c chi€m cu, thi nhADdAD
sa
t~i d~ bi dl,l db ep theo, e
d€n Ian r~ng, dang nen phlii them trQng binh mau sam dij.ptAt.Nhung BAcNinh hay
con nhieu gi~c len 111tn6i len, co cM d€n han 1000 ten, co chb d€n 500, 600 ten.
Hi¢n nay, m~t toan
a
Yen Th€ dam keo co giu ban ngay. Vi¢c ti~u bAtchfnh Ia lUc
duang khAn cap. Con dang gi~c
a
Blnh Toan, Thai Nguyen, nghe noi dil tr6n xa r6i,
scan0003.pdf
than da tu cho Lanh binh T6ng Van Tri li¢u lUlll~i m¢t s6 quan d~ tuan ti~u t~m na,
r6i di ngay B~c ~n, tuy
ca
danh dt;p".
Vua d~ r~g : "V~ toan gi~c truac day gay sl!
a
Binh To~m, cu thee tin bao cua
Le Van Duc, thi chUng da ch~y tr6n sang Thu Chau, Tuyen Quang r6i. Duy dilt
huy¢n ily tiep giap 2 tinh
Son
Tay va B~c Ninh, ciing la nai tr<;mgyeu. Lii nguai,
U
Truang Danh, nen li¢u d~ l~i m¢t s6 bi~n binh du gil1p vao vi¢c phong thu, con thi
suc ngay cho T6ng Van Tri dem di mc C~n, d6c cac d~o quan da phai di tu truac
den sau d~ danh lily l~i d6n, r6i thing duang tien den aim Roa, danh cho quan gi~c
m¢t phen tan nat d~ cho dia phuang yen l~ng. L~i nii'a, nha nguai, Nguy~n Dinh
pM,
duang giii'trach nhi¢m lam T6ng d6c, thi c~m phong ta vi¢c b6n ph~n, the ma

trong tinh c6 nhi~u gi~c cuOp n6i len, th~m chi giii'a ban ngay, chUng dam
ma
co t~
hQp. B~c ~n la kiem h~t l~i co tin bao d¢ng nay, thl!c la vi nguai sai trai trong vi¢c
vb v~ dan, phong ngua gi~c, kh6ng lam tron chuc trach. Kia nhu
Son
Tay l~i cang la
dilt xung yeu, gi~c cUOpv6n d~ vao ra Annl1p.T6ng d6c Le Van Duc di vi¢c c6ng
v~ng, ma bQn quy~n Chuang va
B6
chinh, An sat con di~u khi~n quan linh duqc
thoa dang, den dau l~p duqc c6ng tr~ng den d6 va duqc khen thuang lu6n. Nhan
dan dia phuang d~u duqc
a
yen. Ru6ng chi nguai la T6ng d6c d~i th~n, hi¢n duang
a
trong tinh h~t, the ma kh6ng dt;p duqc gi~c cho dan duqc yen. Coi do ha kh6ng
xilu h6 l~m sac ? CU quy t¢i cho nguoi c6 trach nhi¢m dia phuang thi kh6 ma ch6i
duqc. V~y chuAn cho nguai l~p tuc than di dan ap, d6c suc b¢ bi~n da duqc sai di
truac, phai ti~u tru cho het toan gi~c Yen The va cac bQn phi
a
trong dia h~t. COn
nhu toan gi~c
a
Thai Nguyen, d~o quan T6ng Van Tri c6 du suc dt;p yen thi tMi,
nen gi~c hay con co the r6ng ra, thi ciing li¢u sai phai bi~n binh, chQn uy m¢t hai
quan v¢, quan ca duqc vi¢c, hi¢p suc danh bAt, kh6ng duqc dun dAy ca cho Iii
U
Truang Danh lam m¢t minh". L~i sai quan tinh Thanh Hoa phai I v¢ bi~n binh
thu¢c tinh di thee lam vi¢c b~t gi~c.

Lanh binh
Son
Tay la Doan Van cai danh tan duo/c toan gi~c
a
chq PhU L~,
huy¢n Th~ch Thilt (PhU L~ la m¢t th6n,
a
bo ben ta sOng L6, d6i g~n tinh thanh).
Truac day, Iii gi~c B¢t da thua, mUll dinh tran len Thu Chau lien hqp vOi gi~c Van,
sai d6 dang la UDg.nghia tuang quan, Hoang Phung Huy, dem han 600 quan, quay
v~ Vinh Tuang, tuy dia the, gay sl! d~ phan tan ll!c luqng danh dt;p cua quan quan.
Oi~c Huy den bai cac Sa, huy¢n An L~c, n6i phao len rfi.ng s~p den PhU
U
t6ng
ti~n, luang, neu kh6ng cho, thi se d6t pha cuOp ooc. Quan tinh cii la Hoang Van
Tr~ nghe tin tham bao li~n m~t sai nguoi hao m~c tang c6 Nha ta D~ng Van Phan
(C6 Nha thu¢c huy¢n B~ch H~c. Truac day gi?,c den t6ng ti~n, luang lang ily, Phan
dem huang dong ch6ng danh, kh6ng chiu cho), bay ke nhir gi~c
a
l~i, r6i phai uy
Doan Van Cai dem bi~n binh qua s6ng, cht;n danh. Gi~c danh tr6ng, di den chq PhU
scan0004.pdf
D¢ nhi
kY -
Quye'n
CXXlX -
Thl!c l~c ve'TJuinh
16
NJuin hoang
de'

U
dong l~i, Phan sai ngum dem rugu va d6 an thiet diii, ng~m d6c suat tOng ly,
huang dong chia ra mai ph\lc, nhan
11k
gi~c say rugu, danh up
truac.
Cchcung vm
th\!PM quan
ca
Trung v~ San Tay la Nguyen NgQcNghia, Huy~n thira huy~n B~ch
H~c la Phan Nha d~u dem binh dong tiep den. Quan gi~c ca va, tan ch~y. BQnah
chern duQ'c6 d~u gi~c, bAtduQ'cten Tham mUllgi~c la Nguyen Danh Nho, D6c
chien gi~c la Phan Van Thanh va 39 ten d6 dang gi~c ; thu duQ'c
ca,
tr6ng, khi
giai rat nhi~u. Gi~c Huy cung quan no nga xu6ng sOngchet du6i khOngbiet bao
nhieu mak~.
Tin tMng tr~n tau len. Vua d\l rAng: "Quan gi~c ay di t6ng ti~n, luang ciia dan
xa, mUlltoan sinh S\!.BQnb¢ bi~n biet li~u
ca
danh giet, bAtva chern t~i tr~n duQ'c
rat nhi~u ten d~u so gi~c. COngay th\!c chAngnhO. Nen l~p tuc Mu thuang d~
khuyen khich nguai sau ; Hoang Van Tr~, D6 Huy Ciinh,Tr~n Quang Tien phai
uy duQ'cnguai gioi, d~u duQ'cthuang gia ky l\lc 1 thu. Doan Van Ciii thang th\l
Chuang
ca,
van sung chuc Lanh binh quan. Nguyen NgQcNghia thang th\l V~ uy.
Phan Nh~ gia ham Tri huy~n, van linh chuc Huy~n thira, g~p co khuyet Tri huy~n,
se duQ'cb6 truac, l~i thuang them quan cOngky l\lc 1 thu. Nhii'ngngum d\!tr~n ay :
PM quan ca Nguyen Van Thin, thuang cho 5 d6ng ngan ti~n Phi long h~ng Ian ;

suat dQim6i nguai 2 d6ng. Hao m\lc D~ngVan Phan bAtgi~c, dUQ'cvi~c,chuan cho
thuang th\l Cai dQithuQctinh, tr~t Chanh l\lc pham, va l~i thuang cho 100 l~ng b~c
chia d~u vm cac tOnglY.Thuang cho tham tiT10 l~ng b~c ; bi~n binh m6i ngum 1
thang ti~n, luang va cac huang dong 500 quan ti~n. Nhii'ngten gi~c bj bilt d~u cho
giet het".
L~i d\l Doan Van CiiirAng: "Neu toan gi~c tan
b
PM
U
da quet s~ch r6i thi
dm ngay s6 quan tMng tr~n ay di mau, hQivai d~o quan HiVii Dinh Quang va TOn
That B~t,duOidanh dling gi~cThanh Ba".
PM v~ uy Ta nhj Hiiu d\!c dinh Vii lam, Nguyen Van D\l, bj b~nh chet b trong
quan. Gia an cho ti~n tuat gap dOi.EOPM quan
ca
Nguyen Van Khach lam Cam
binh PM v~ uy, th\! PM v~ uy v~ Ta nhj Hiiu d\!c dinh Vii lam. Khach,
truac
kia
danh tr~ Phii L~t, biln sung d~i luan xa, giet duQ'cnhi~u gi~c, duQ'cthuang 20 l~ng
b~c. Thang
truac,
l~i duQ'cphai di quan thu Gia Djnh, co Chi d~n rAngneu khuyet
chuc Pho v~ uy hay Quan
ca,
he tau xin thi bOKhach lam. Den nay, Tuang quan va
Tham tan tau v~vi~cdo, nen Khach duQ'cbOchuc ay.
Sai Thira chi NQicac la Nguyen Duc Ho~t dem 2 horn che ciia kho NQiphii,
theo duang tr~m, den quan thu Gia Djnh, gQPvai d6 tra do Un
truac

dem den,
thuang cho tir tuang quan, tham tan, lanh binh trb xu6ng den qulin v~, qulin
ca
va
thanh thUuy, co tUngb~ckhac nhau. L~i sai Elnh Thu~n, Khanh Hoa dem ca m~n,
scan0003.pdf
nuac mfun 1500 chum, de Tuang quan, Tham tan chia cap cho quan sI bao yay
truang luyva d6ng giu Long - Tuang, An - Ha, Nam Vang an dung.
Thl,l'
An
sat Thai Nguyen TOn That Luong dang
sa
bi m~t tau bay v~ vi¢c quan:
"Truac day, do tham duqc tin r~ng tat ca cac toan gi~c uac hon v~n ngum do dia
ph~n San - Hung - Tuyen d€n Van Trung, h()i vm gi~c van, h~n nh~t ky chia d6
dang ra : truac lay Tuyen Quang, sau lay San Tay, L~g San va Bilc Ninh de ch~
duang CUllvi¢n cua quan ta, thi Cao Ba.ng, Hung Hoa, Thai Nguyen khOng b~n phai
dung quan ma cling tl,l'h~ duqc. Tmh hinh ay dau chi la tin d6n, nhung rat nen chu 9
d€n tinh hinh nguy hiem nhu n~m tren gian cui ma
a
duai dam lira. Nay tinh h~t
mc C~n dii mat, Iii gi~c Ian tran, khOng the cu de cho chUng dan da thanh to duqc.
Xet ra, s6 lfnh cO
a
tinh va quan cac tinh khac m8i khi ra tr~, d6i dich thi nhat sq,
chUn l~i, bO giao, khOng c6 tinh than chi€n dau ! Dem quan lfnh d6 ma ch6ng vm
bQn gi~c duong len kia, thi du c6 dung tuang gi6i nhu Phuong Thuc, Thi¢u HO(l)
cling khOng lam saD duqc ! Xin phai quan Kinh hay quan Than sach
a
Thanh,

Ngh¢, di mau d€n cac tinh, chia d6ng canh phong. COn quan
a
ngoai
mc
thi cho rut
v~ Kinh de huan luy¢n. L~i nua, xin may san quan ao m8i thu 500 cai, phat cho thu
h~ hao mt,lcde quan dung duqc hUng trang".
Vua xu6ng dt,l nghiem qua: "Xet ky nhUng lai tau bay cua nguai, thay trong
co noi d€n tinh hinh gi~c, d~u la nhUng 1m khOng co Mng chUng. Ch8 dan cau
" na.m tren gian cui ma dum dam lira" l~i cang khOng hqp. D€n nhu xin rut h€t
quan
mc
v~ Kinh va phai quan Nam chia giu cac tinh thi khOng bi€t ra.ng binh bi
Nha nuac dii co quy ch€, day d6 cung gin giu nhau, c6 19dau l~i lay ea quan trong
Nam thay hang may v~ quan
mc
de lam vi¢c canh phong danh d~p. Sao ma lam
Ian can b~y qua th€
!
L~i n6i "quan ngoai Bilc nhut nhat du co tuang nhu Phuong
Thuc, Thi¢u HO cling chiing dung duqc". V~y nguai ha chiing nghe cau noi : quan,
khOng tM cho hAn la m~ hay y€u, ma tuang thi co kheo hay Y\lng, chi c6t
a
cach
dung th€ nao day thOi ? Tuc nhu, mm day, lli TOn That ~t
a
San Tay, cling chi
dung quan hang tinh ma thiing tr~n nhi~u Ian. Nhu v~y c6 phai la do quan Nam
dau. V~y saD bao quan
mc

d~u la vOdt,lng ea ? Nguai chAng nghI tim nhi~u cach
khuy€n khfch de lam hang hai tinh than quan sI, h€t long di~u khien de thu lay
thanh cOng, ma l~i chi cham cham xin may quan ao de cap cho thU h~ hao mt,lc
!
Ki€n thuc ay l~i cang hen kern! Va, TOn Th(t B~t cling la ngum trong he;>TOn that,
duqc cat nhilc len chuc nay, tl,l'bi€t earn on, mong l~p chi€n cOng de bao d~n. Tuy
chua tM sanh vm Phuong Thuc, Thi¢u HO, nhung so vm ngum cung hang 1m, cling
du khOng th~n. Nguai,
truac
dii phai tC)ibi each, nhan g~p luc c6 vi¢c, duqc khai pht,lc,
scan0004.pdf
D¢ nhj
kY -
Quyln
CXXlX -
Thlfc ll!c ve'TMnh
16
Nh{m hoang
de'
l~i dung, kh6ng ke thu b~c. Th€ ma rut Cl;JC,nguai kh6ng nghI dugc m¢t k€ gl, de
gi~c Ian tran ra miii
!
Ngay nhu truac kia nguai tl;lxin di Blnh Toan, l~i tha thi€t xin
b
l~i tinh : tai lui kh6ng nh~t dinh, du bi€t d~i khai la th€ r6i
!
Coi d6, c6 m~t day
kh6ng ? Nay dem vi~c quAn m~t tAu, ta tuang ciing c6 muu sAu, k€ l~, ghlp ich m¢t
.phAn nao. D€n luc
mb

ra xem thl ra d~y gi~y ban nhiim, kh6ng dugc m¢t cAu nao
dang nghe
!
Nhu th€, con mong gl dyp lo~, yen dAnde ta do 10 v~ mi~n HAcniia ?
Nguai thl;lclam phl;Jtfun long gAyd\lfig cua ta Him d6
!".
L~i sai T6ng d6c An - TInh la T~ Quang CI;Idi Cao BAng, T6ng th6ng tieu b¢
quAn Vl;J.
Th6 phi Tuyen Quang tit Th6ng N6ng tran xu6ng Ba D6ng, Nhugng ~n. Van
Hiiu XuAn, Hoang Van Tu va Truong Si Qulin phi t~u cao c~p va n6i : luong quAn
kh6ng ti€p t€ du, ma quAn ti€p vi~n chua d€n, r~t l~y lam
10
!
Vua biio b¢ Binh : "Nam ngoai dii sai T6ng th6ng T~ Quang CI;Idem quAn di
tieu gi~c ~y, nhung chua m¢t phen danh m~nh de dao hang, Mt tuang ; nay mm
khiii hoan, n6 l~i keo d€n sinh sl;l,th€ ciing la vi~c T~ Quang CI;Ilam chua xong, thl
tnich nhi~m kh6ng tM tit ch6i dugc. V~y, dl;Jsai T~ Quang CI;ll~p tuc trich l~y m¢t
v~ doanh Th~n sach thu¢c tinh va bi~n binh linh tinh b
CO
An
YO,
An trang nhAIn
ngay 21len ngl;la, g~p di Cao BAng, th6ng lInh b<;mNguyen Ti€n LAm ma truac dii
phlii di, tuy co danh dyp. Va, Cao BAngciing la tinh kiem h~t cua TrAn Van ThAn,
v~y chuan cho TuAn theo T~ Quang CI;l,sung chuc Tham tan quAn Y\l".
Dl;Jcho Iii Vii Hiiu XuAn b Cao BAngrAng : "Khi gim quAn nhu cua quan quAn
b
tinh nguoi, mQi thu d~y du kh6ng thi€u th6n nhu nam Wac niia. Nhi~u l~n ta dii
xu6ng dl;Jcho bQn T6ng th6ng T~ Quang CI;I,Lanh binh Nguyen Ti€n LAm, V~ uy
Nguy'en Tmh L¢c va bi~n binh cac tinh dii trung di~u, di dem d€n giup vi~c Mt giii

tinh ngay chilc dii t~p hgp d6ng r6i. Lii nguai nen yen tAm di~u khien, nen danh thl
danh, nen giii thl giii kh6ng dugc tit mlnh chlin nlin, de cho quAn va dAn dom th~y
tlnh hlnh n6ng sAu, c6 khi d€n nho vi~c chang
!"
L~i sai thi v~ Bui Van Thao do duang tr~, di d6c thUc nhiing d~o quAn cac
tinh dii dugc di~u d¢ng ngay dem g~p duang, ti€n di. N€u g~p Nguyen Ti€n LAm va
Nguyen TInh L¢c, ciing thUc gil;JchQ thugng khan ru6i mau, kh6ng dugc trl hoan.
Sai thl;l NgI;Isir Truong Hiio Hgp, Chu sl;lH6 H\lU, Tu so~ Hoang T€
My
do
duang tr~, d€n quAn thu T~ Quang CI;ltheo di danh dyp kiem lam gi~y to b trong
quAn. L~i phlii nguyen Lanh binh Ninh Blnh, Nguyen Van Tuong, di tong quAn,
hi~u ll;lc. N€u ph~n khbi, c6 giing l~p c6ng thl chuan cho dugc dung lam PM qulin
co (Tuong truac
b
Ninh Blnh, can an, bi giang di~u, do B¢ h~u b6).
scan0003.pdf
Sai Ninh - Thai TOng d6c Nguyen Dinh PhO dem dl:).id¢i quan va voi g~p den
Thai Nguyen de tu xa lam thanh the tiep vi¢n cho Cao Bang.
Vua dl;JPhO rang: "Nay Cao Bang, viec quan dll<1I1gkhan cdp, ma tlnh hinh
a
B~c Ninh khong quan tr9ng gl m~y. Nglleri nen di Thai Nguyen, nghiem can ngan
ch~n nhihlg nerixung yeu tren cac dllcrng16iquan gi~c xuyen qua Tiem LTnhva thong
len Cao Bang. Nhll tM, tuy khong CUlldllQ'CCao Bang, nhung co the lam cho dang
gi~c khong lien hQ'pdllQ'Cvai nhau; dllcrngtai 11l<1I1gse co the gift dllQ'Ckhoi 10,thl thO
phi Cao Bang, khong wnh cling se tl!
va.
DOla cong cua ngllerikhong phai nho".
Dieu 1 v¢ dinh ThAn sach tinh Ha rmh thee Tl:).Quang Cl! va 1 v¢ thU binh
S<1I1

Tay theo Nguyen Dlnh PhO de sai phai.
C~p sung thAn co cho cac dl:).oquan thu Cao Bang, Thai Nguyen (dl:).oquan Tl:).
Quang Cl!
a
Cao Bang 20 khau ; dl:).oquan Nguyen Dlnh PhO
a
Thai Nguyen, dl:).o
quan Vli Dinh Quang va Ton Th~t ~t
a
san
Tay m6i dl:).O15 khau ; thu6c d~ m6i
khau deu 100 phat).
Vua dl;Jrang: "Khi danh bang doan binh, sung ~y r~t dllQ'Cvi¢c. Duy co dieu la
dung rim dl:).n,khong di dllQ'Cxa. V~y g~p gi~c, nen li¢u tinh tAm sung,
M
heri gAn
trong vong
10
trllQ'Dgho~c
a
tren voi bAn xu6ng, ho~c cArn gio len ma bAn, chAc
giet dllQ'Cgi~c nhieu".
Bqn phi Tuyen Quang l~n den huy¢n Thl:).chLam. Quan quan Cao Bang deu lui
cii vao thanh, mllU ke thU. Lli Van HU'uXuan, Hoang Van Tu, Tru<1I1gSi Quim dem
vi¢c phi tau len va noi : "Gift tinh thanh, t~t phai co nhihlg ngm1i d~c ll!c d6c suc,
tr~n ap mai co the khuyen khich dllQ'Ctinh thAn quan si. Bqn tMn ban nhau, dii uy
cho Quan COco Trung cllcrng Ia D~g Van Dinh, dieu bat bien binh cac dl:).o,ra suc
nghiem can phong bi. Ll:).infta, g~o, mu6i do B~c Ninh, L~ng
S<1I1
chuyen cha,

khong dllQ'Clien tiep, chinh dang nguy c~p".
Vua dl;Jrang: "Nglleri, Van HU'uXuan, la Lanh binh quan, co khac vai quan
van, ta dii uy cho
a
My danh gift, the ma tu truac den nay khong thi th6 dllQ'Cm¢t
ngon gl : dii khong biet ch~n noi xung yeu de ngan cMn, khien cho quan gi~c l~i
keo den, l~i cling chAng nghe noi co m¢t tr~n nao danh nhau vai gi~c, b~t wang,
chern dAugi~c gl ca, chi tMy m¢t ml!c rut lui, luon luon phi bao. Th~ chi den vi¢c
gift thanh, thl quan lfnh
a
trong thanh khong phai la it, sung 6ng, khi giai, quan nhu
khong phai khong du, ma l~i phai mllQ'DD~ng Van Dinh quan linh bien binh den
gift giUp
!
The thl nglloi co tieng la liinh binh, ma thl!c ra than hlnh chi nhll WQ'Dg
g6, con dung lam gl ? Th~t dang chan va dang khinh. V~y sai Nguyen Tien Lam
khi den tinh thll~p tuc tuyen d9C chieu Chi, cach chuc Van HU'uXuan nhung t~m
cho lam Su~t d¢i de sai phai gAng suc chu¢c t¢i, neu biet tl! x~u hO, ra suc danh
scan0004.pdf
D¢ nhi kj - Quye'n CXXIX - Tht,tc ll:lc ve'Thanh
(6
NJu2n hOQng
de'
gi~c l~p c6ng, cu thgc tau len, se li~u r¢ng ra an cho. Vi b~ng co chUtnhut nhat
chiln l~ithi l~p tuc chern dau 6 tru(1cquan de ran mQingum".
Sai thlJ d6c Hai - Yen, Nguyen C6ng Tru, dem s6 hinh dong vAnquan lanh
tru(1c,di ti~p vi~n Cao B~g, vAnsung lam Tham tan quan Yl;l. Tru(1cTru da co Chi
cho hi~p suc v(1iNguyen Dinh Ph6 di tieu toan gi~c 6 ch6 giap gim San Tay - Bac
Ninh. Vua cho rAngdu dimg bQnphi Thanh Ba dii tr6n vao ritng nui, ma tin bao v~
bien gim Cao ~g rat khAncap, cho nen col~nh sai nay. L~id\!Unh binh San Tay,

Doan Van Cai, chuyen quan d~n dong 6 &c Ninh, dgi Nguyen Ti~n Lam, Nguyen
Dnh L¢c ti~n d~n, li~n hQpnhau coi quan cac bi~n binh do cac dnh Ian c~ da di~u
d¢ng, cap t6c cimg di h¢i tieu.
Vua bao b¢ H¢ r~ng : "V~ luang quan Cao B~ng,tru(1cdii co Chi d\! cho &c
Ninh li~u vat g~o kho 6 cM gan nhat ma tiii d~n. L~i sai Cao B~ngtrii them gia ma
mua va thu tru(1cthec t6 de dung khi khan cap. Nay cu xem may lcint~p tau, chi
thay noi luang thlJc kh6ng du. Nhu th~ thi &c Ninh lam vi~c da la ch~m tre, ma
Cao B~ngng6i sUngdgi an, kh6ng
M
xoay x6 dugc muu chu(1cgi, khi~n cho ngum
ta v6 cung tuc gi~n
!
V~y truy~n d\! cho tinh Bac Ninh : thugng khan phai nguai
v~n tai ngay 5000, 6000 phuang g~o, do L~ng San chuyen cap, Cao ~ng ciing tim
cach mua vm gia thoa thu~n, ho~c t~ yay cua dan, khi yen vi~c se tinh them gia
ma trii ciing dugc. Va, luang quan ccindung, tat phiiilay 6 &c Ninh, n~u cu d¢ d~n
ky mm xay g~o, saDkhoi ch~m tre
10'
lang
!
V~yra l~nhcho Iii Nguyen Dang Giai,
TrcinTh~ Nho chi~u s6 thec t6 n¢p ky mua h~, bat dan phiii n¢p m¢t nira bAngg~o
de ti~n vi~c chi luang. L~i niia, ken lay can vien cho sai d~n kho L~ng San, dong
g~or6i do day tiii di, ciing dO'dugcm¢t phan kho nhQc.COnnhu kho tang L~ng San
kh6ng co may, chuAncho Iii TrcinVan Tuan, TrcinHuy Phac truy~n biio dan trong
h~t dem ngay s6 thoc thu~ phiii dong nam nay va s6 thu~ con thi~u tu nam tru(1c,
n¢p tru(1cbAng2000, 3000 phuang g~o. L~i bAnggia thoii thu~n, mua them g~o,
cung cac thu ng6, khoai, d~u, c6t mua dUgcnhi~u. Duang khi nhieu vi~c nay,li~u
lam cho 6n, mien saDquan kh6ng thi~u th6n la dugc." L~i sai truy~n d\!cho IiiTrcin
Van Tuan, Nguyen Dang Giai r~g : "Hi~n nay s6luang chua 6 Cao B~ngchua co

thua, v~n tiii l~i rat kho khan. Phiii co ngum chuyen trach dUnglam mm co the ti~p
t~ nhanh dugc. Nguai, Tran Van Tuan, tru(1cda co Chi d\! cho sung lam Tham tan
quan V\!,nay da co T~ Quang ClJva Nguyen C6ng Tru qucinlinh d~i d¢i quan quan
ti~n di danh d~p, hi~n nay cMc da t~p hgp d6ng du r6i. V~y cho nguai, TrcinVan
Tuan 6 l~i dnh. Vi~c v~ tiii luang thlJc tu L~g San d~n Cao ~g, trach cu vao
nguai, TrcinVan Tuan ; con tu &c Ninh tiii d~n L~ng San thi trach cu vao nguoi,
Nguyen Dang Giai. N~u lu6n lu6n ti~p t~ d~u d~ thi la c6ng cua Iiinguai ; vi bAng
co chUtch~ tre,
10'
lang, thi truy cUungay can do t~i dau va se tri t¢i".
scan0003.pdf
Vua dl;l b¢ Hlnh rAng: "NAm ngmii, nghich VAIl lam phiin. Lii th6 ml;lc
CJ
Tuyen Quang Ia LUll TrQng Chuang va Nguyen Quang Khiii bUOngmlnh thee gi~c,
lam vay canh cho chUng. Dang
1:9
ra, khOng nen tha tQi, nhung nghi : dau so phl.lm
tQi chi mQt ten NOng Van Van, con Iii ~y ho~c vl
sg
oai hung ngugc, Mt bUQcphai
theo, ho~c vl mu quang den nbi sa chAIl
10'
buoc. Hu6ng chi khi Hung Hoa moi xay
vi¢c, LUll TrQng Chuang da-titng dem qUAIldi tieu, ra suc vl tri~u d1nh, thl xet ra,
ban tam ciing chua hAn da vui long thee gi~c. Gan day, da xu6ng dl;l chuan cho
nhiing ten tQi pnl.lffi
CJ
HAcKy d~u dugc mien tQi neu biet ra thu, thllii ~y ciing co
the cho tv d6i mill dugc. Nay truy~n dl;lcho Iii LUll TrQng Chuang, Nguyen Quang
Khai neu biet h6i cai quay v~, thl nen sam den dau thU

CJ
qUAIlthu T6ng d6c Le Van
Duc ; neu truoc kia co bi quan ll.lidia phuang sach nhieu lam kh6 nhiing gl thl cho
cu thvc to bay, tri~u dlnh se rira h~n cho. Neu ai biet t~p hgp th6 dAIl,danh pM
dugc sac huy¢t Van Trung, blit chern ten nghich van de dang cOng thl khOng nhiing
dugc tha tQi truoc, ma ll.licon dugc h~u thUCJngva ban cho quan chuc nii'a. Nhu v~y
da giii' yen lang xom, ll.lidugc doan tl;lvill vg con. COn cac th6 ty khac truoc da thee
gi~c, ciing d~u cho ra thU, se tha tQi. V~y, dva vao to dl;lnay, tlm nhi~u cach chi dAn
cho mQi nguoi d~u biet".
BQn gi~c
CJ
San Tay, han 2000 d6 dang, cUOpd6t huy¢n ly' Hl.lHoa, ll.libao vay
d6n DOng Liing. Dl.l0quan cua b¢ bi~n Vii D1nh Quang va TOn Th~t ~t tien den:
quan gi~c li~n tr6n di Thu Chau. Quan tinh
130
Iii Hoang Van Trl.lffidugc tin, tuc thl
phi suc cho Iii Quang thugng khan truy ti~u, va bao cho T6ng d6c
U
Van Duc
dUng di~u khien. Ll.litu cho tinh Hung Hoa va suc cho Dean Hung,
130
phil giap gioi,
chuan bi phong thil ngan ch~n.
sa dang len. Vua dl;lrAng: "Lii nguai lam the, ciing dung d~y. V~y chuyen suc
cho Iii Vii D1nh Quang : neu quan gi~c hay con qu~y nhieu
CJ
dia hl.ltThu Chau, co
the tien danh thl danh ; neu chung da truoc tr6n vao mi~n ritng Dl.liMan, Bao Ll.lc
r6i, thl pMn vllii chUng co nhi~u, khOng l~y gl du an, phan vl trm he mua nling,
lam chuang n~g n~, cMc

130
chAng danh ciing tan. V~y chi nen chQn ngay l~y chb
dong quan phong giii' de lam cai the
y
gi6c vill
U
Van Duc, cho de cho chung
thira call.li len xu6ng cUOpMc dan Kinh ma thOi, chAng them du6i thu cung ritng
lam g1!".
Tuang gi~c NOng Van van
CJ
Tuyen Quang xam l~n buc bach Cao BAng.
B6,
An,
Lanh binh
130
Hoang Van Tu, Truang Si Quan, Nguyen Van Thu~n cung voi
vien bi cach
130
Van Hii'll XuAIl b6 thanh chl.lY,lui dong
CJ
d6n Na Lanh, Ll.lng San.
ThV phil Tran Van Tuan can cu vao tin tMm bao cua vien Tri huy¢n Th~t Toan
130
D~g Huy Thu~t, dem vi¢c tau len, va noi : "QuAIl lfnh
CJ
tinh it oi, xin pMi ra cho
1, 2 dl.lidQi quan ml.lnh, di su6t dem ngay mau den CUllvi¢n".
scan0004.pdf
D~ nhi

kY -
Quye"nCXXIX- Thl!c
/If.C
ve'Thanh
16
NJuin hoang
de'
Vua dl,lr~ng : "Ti~p tin c~p bao cua Cao BAng, li~n da xu6ng dl,lcho T6ng d6c
T~ Quang 0." Tham tan Nguyen C6ng Tru d~u th6ng 11nhd~i d<)iquan qUAIldi tieu
d~ cUu vi~n. Duy Cao BAng hi~n co d~n han 2000 binh dong, ma thanh tri l~i mai
sua sang, chiing phai m6ng manh y~u du6i nhu truac. B<;mhQ dil kh6ng can dam
gi~t gi~c, thi cling co th~ c6 tbU d¢ qUAIlcUu vi~n, saD l~i b6 thanh tri ma ch~y ?
Thvc la quai go
!
Chuan cho Tr~ Van Tuan tra ro duy~n do th~t tbU, rOi tham h~c
nghiem khAc d~ trirng trio Va l~i, th~ gi~c dang lOng l<)nng6ng ng6, sAp l~ xu6ng
L~ng San. Nguai nen t~p hqp nhi~u binh dong, rOi cu yen tam v6 v~ khi~n hQ ch~n
cM xung y~u, canh gill' thanh tri, kh6ng nen lu6ng nhUng hoang mang, gay them
xao xuy~n b6i r6i".
L~i xu6ng dl,lgil,lc bQn T~ Quang Ct,r,Nguyen C6ng Tru va Nguyen Ti~n Lam
mau mau ti~n quan, kh6ng dugc tri hoan.
scan0003.pdf
CHINHBIEN
D~ NHJ
KY -
QUYEN CXXX
THVC LlJC
V~
THANH T6 NHAN HOANG
DE

Ghip NgQ, nam Minh M¢nh thu 15 [1834], mua he, thang 6. Sai V¢ uy H~u v¢,
dinh TMn eCl, la Nguyen Van Nien, di Tnl'n Hai thanh, thay V¢ uy Trung v¢ dinh
Long vo la Nguyen Van TInh, eoi quAn d6ng gill
Sai HihI v¢ Quang Nam di Di¢n Hai thanh va An Hai thanh, thay eho HihI v¢
dinh TMn eCldo Kinh sai phai, theo quan thanh Nguyen Van LU<;1I1gehia ra phong
tM. Sau d6, vlluy¢n binh sai phai ehua duqe vi¢e may, nen l~i phai Cai d¢i earn y
Ph~ Van Hoa quy~n sung Ph6 v¢ uy Trung v¢ Ban trl,le, dem v¢ binh di thay, rut
HihI v¢ v~ tinh d~ thao dien theo ky dii dinh. L~i sai pM Thi'ra Thien phai
1
pM
binh suat d¢i va 30 bi~n binh di ra 2 ei'ra ai Hai VAn, Hai san d6ng gift, m6i thang
m¢t Ian thay phien theo vien phong thu uy eoi quan, dqi khi sai phai it vi¢e, se
ehi€u l¢ truae ma lam. (L¢ truae : phai earn binh, Than Sllch va cae bao).
Bilt dau d~t Thuy su Quang Nam va Blnh Dinh. Truae dAy, vua eho ra.ng : cae
et'ra bi~n
b
Quang Nam d~u la nhUng nClithuy~n manh ra vao, nen e6 thuy quAn d~
dung vao vi¢e tuan tieu, ben sai quan dnh ehi€u nguyen 2 d¢i Thanh Khe, Ha Khe
(Thanh Khe, Ha Khe la 2 xii, thOn, nguyen ng~eh duqe nhile len ea lam
1
d¢i Ban
sai) eung vai s6 quAn hi¢n e6
b
eClDi¢n hili efi g¢p l~i lam m¢t. L~i ll,lalay cae dAn
b
yen bi~n, tuy~n eho du 10 d¢i. D€n dAy, danh saeh tuy~n be>dAng len, d~t ten la
Thuy v¢ Quang Nam. Dung Ph6 v¢ uy HihI Thuy v¢, Thuy quAn la Nguyen Van
Chat lam V¢ uy; thang Thanh tM uy Bui Dlnh Th~e len lam Ph6 v¢ uy.
L~i eho ra.ng Thuy quAn dnh Elnh Dinh ehua duqe d~t, efing eho ll,lalay dAn
b

yen bi~n ho~e m¢ dan ngo~i tieh, d~t lam 10 d¢i Thuy v¢ Elnh Dinh. cae thuy eCl
PM Yen, Khanh Hoa, Blnh Thu~ d~u thang len lam v¢, m6i v¢ 10 d¢i, thi€u thl
scan0004.pdf
D~ nhi
leY -
Quy€n
exxx-
Th¥c l~c ve'Tluinh (6 NMn hoang
de'
tuy~n them dAn
a
yen bi~n sung vao (PhI1Yen: nguyen ng~ch co 3 dl)i, nay tuy~n
them 7 dl)i ; Khanh Hoa : nguyen ng~ch co 4 dl)i, nay tuy~n them 6 dl)i ; Binh
Thu~n : nguyen ng~ch co 5 dl)i, nay tuy~n them 5 dl)i). Con pham tr~t luang bOng
d~u x€p duai Ngii thu);(l>
a
Kinh.
Cho : Vii XuAn can, Hi¢p bi¢n d~i hQc sT,lInh Telng doc Binh - PM ; Hoang
Quoc Di~u, Tham tri bl) Binh, lam Tu~ phil Thu~n - Khanh ; Hoang Van Dan lam
B6
chinh Gia Djnh ; Tr~n Xac lam An sat Binh Djnh ; Nguyen Van Hao lam An sat
PM Yen.
Thang
B6
chinh, th\l ly Tu~n pM An Giang la Le D~i Cuang, len Tham tri bl)
Binh, lam Tu~ pM An Giang. Cho
B6
chinh th\l ly Tu~n pM Bien Hoa la Vii
Quynh,
B6

chinh hl) ly Tu~n pM Ha Tien la Tr~n Chd'n d~u bel th1,1Thj lang bl)
Binh, lam Tu~n phil, lInh vi¢c
B6
chinh.
Cho : D6 Chi€m Phac, PhO v¢ uy ngol:li ng~ch Thuy quAn, lam PhO v¢ uy v¢
Hiiu thuy ; Ph~m Van Huy co Chi duqc dung nhu Pho v¢ uy, lam PhO v¢ uy Ta v¢
Tuy~n phong, dinh Th~n sach.
Kham phai doc bi¢n cOng vi¢c hai tinh V'mh Long va Djnh Tuang la Duang
Van Phong hl)i cung quan hai tlnh d'y tAu noi : "Nguyen cac co binh do Ifnh d6n
di~n d6n bO : so que V'mh Long la han 3700 ngum, so que Djnh Tuang la han
2040 ngum. Lii d'y nguyen la h~ng lfnh I1ngml), khOng th~ vi nhu lfnh tuy~n trong
sel dinh theo l¢ Cll 8 ngum ld'y 1 duqc. Nay da duqc an rl)ng cho v~ lam dAn, n€u
chi€u theo l¢ gian binh, thi thOn nao nhAn so khOng dil 8 dinh se may mAn duqc
mien, e co s\l qua nhy. V~y xin nen d~u Cll 5 dinh ld'y 1, sung lam Ifnh (n€u thOn
nao so ngucri chua dil 10 dinh ciing chi l\la Id'y Ilfnh, chua dil 15 dinh ciing chi l\la
Id'y 2 Ifnh. Ngoai ra d~u theo nhu v~y. ThOn nao nguyen ng~ch chi co 1 ngucri thi
van Cll d~ lam Ifnh ho~c chi co 2, 3, 4 ngum thi ciing l\la ld'y 1 Ifnh). R6i,
a
seldinh
sa
t~i, li¢t hQ vao h~ng "ngo~i tieu sai". COn nhihlg ngum khOng
a
trong h~g gian
binh thi thu€ than va dieu djch ciing d~u chju nhu thOn dAn. D€n nhu luang thang,
chi€u theo l¢ CO binh
a
tinh ma chi cho. V~ sau, M ng~ch quAn co thi€u thi Cll theo
que lang, bAt di~n vao. Ll:linil'a, xin can Cll vao so binh mai tuy~n, d6n thanh co,
dl)i. D~t tieu chuan la m6i co 10 dl)i, m6i dl)i 50 ngum.
a

Vlnh Long, gQi la co
Long binh Ta va co Long binh Hiiu.
a
Djnh Tuang, gQi la co Djnh vo. L~i nil'a,
chi€u theo 4 dl)i d6n binh Uy vien cii
a
phil L~c Hoa, ngucri que V'mh Long, gl)p vai
so dAn trong
s6
la 3790 ngucri, xin ciing theo l¢ 5 dinh ld'y 1, d~t ten la co Long
nhu¢ Ta va co Long nhu¢ Hiiu".
scan0003.pdf
Vua chuan y 1m tAu, sai chQn trong s6 dAu ml,lc truac l~y nhUng ngum xwg
dang, dugc vi~c, cho thu t~m
nun
su~t co, su~t d¢i. N~u trong 1 nAIn, quAn Hnh
khtmg bo tr6n, thi tAucho th\lc thl,l.Gian ho~c trong ~y co ke dii th\lc thl,ltruac rOi,
thi ciing cho b6 theo ham cii d~ sung vao coi giii'. Phong l~i tAunoi : "Nguyen truac
dem CO Vii c\l dOn b6 vao co Gia vii
a
Gia Dinh, nhUng nguoi
a
s6 hai thOn An Hoa
va TAy Bao Hoa, huy~n Bao An, dnh V-mh Long, dugc chuan y 1m tAu xin cho rut
ve, dOn lam 6 d¢i (nguyen ng~ch 331 ngum, nay s6 hi~n t~i 287 ngum), vAngQi ten
la co Vii c\l d~ giii' l~y ten cii. Va, co ~y deu do nhUng ngum trai trang sa t~i dOn l~i
lam Hnh, con
a
trong s6 chi con la nhUng ngum gia, 6m, tre be ma thOi. V~y ao
Hnh, non Hnh, xin Nha nuac c~p cho". Vua y theo.

Giam sat ng\l su d~o Thanh Hoa la Dinh Doiin Trung tAuh~c T6ng d6c L~g -
Binh quAn Vl,lla T~ Quang
C\l
truac can vao vi~c l~y vg Ie va yeu sach ng\la
a
dia
phuang co gi~c.
Vua dl,l N¢i cac rAng : "NhUng vi~c nhu th~ th\lc la v~t x~u, nhung con la lbi
nhO. Duy truac dAy vAng l~nh di chuyen ·chinh, l~i dUng quAn lAu ngay, lam phi
luang th\lc, chang hay di~t dugc tM phi d~n nbi d~ cho quAn gi~c nhu tro nong l~i
nhen, lam phien l~i phai m¢t phen danh d~p, thi t¢i ~y khOng gi to bang
!
Nhung
ngh! : duang luc cAn nguoi, mu6n cho
C\l
dugc dffi t¢i l~p cOng, v~y truyen dl,lcho
T~ Quang
C\l
nen bi~t earn an, phful khm hang Mi, khuy~n khich quAn Hnh, biit
chern quAn gi~c thi chang nhUng co th~ chu¢c dugc t¢i truac, ma l~i con co cOng
sau. N~u khOng th~, se bi tinh dOn cac t¢i l~i ma xet xu do
!".
Chuan dinh: pham nhUng quAn Hnh
a
trong Kinhhay ngoai cac dnh dugc pMi
di danh d~p, n~u co ai di tr~n bi thuang thanh ph~ t~t thi dugc thai lam h~ng nhieu
t~t, dugc mit~ntrll dieu dich va tien thu~ thAn. N~u chua thanh t~t, thi li~t vao h~g
tan t~t, mien trll cho m¢t nua. Chuan dinh nay dugc ghi lam l~.
B¢ L~i va b¢ Binh tAu xin : tll nay pham nhUngquan cac dnh ph~m t¢i, bi
giang, cach luu, thi nhUng bang silc cua nguoi ~y do tinh sa t~i thu l~i, dgi khi dugc

khai phl,lc, se l~i c~p cho. Vua y cho (1~truac : do B¢ truy phl,lc).
Thao dien voi tr~n
a
canh dOng phia nam Kinh thanh. D~y voi danh tr~n, bO
t~p dii lAu,d~n nay l~i sai h¢i ca l~i, thao dien m¢t IAn.
Sai Ninh Binh chi~u theo s6 bi tu t¢i
a
Thanh Hoa, Ninh Binh 59 ngum, IAn
truac dii pMi di tong quAn, nay dOn ca l~i lam d¢i Quy thi~n d~ tinh sai pMi.
cac TU&1gquAn, Tham tan va Liinh binh
a
quAn thll' Gia Dinh tAu noi : "CO ke
a
trong thanh ra tM, noi rAng : quAn gi~c ch~ t~o nhieu co ngii silc, dao gAIn, cAu
liem sAc va khAu d¢ 2000 manh ll,latrAng, dai 6 t~c, ngang 1 t~c, 2 dAu co dam dai
vai ; dgi khi ra danh, dung ll,lado lam d~u hi~u. Chung con 6 con voi tr~ : d\l dinh
scan0004.pdf
D¢ nhi
IcY -
Quyi'n CXXX- Thl,lc
[':IC
ve'TMnh
16
Nhtm hoang
de'
chia cho vq con ten KhOi I con, cac ten nghich ph~ Ia Nguyen Van Cham, Vii
Vinh L¢c, Nguyen Van Que', Le :sa Minh, m6i ten I con; Le Van Ham cung d/:!-o
truang d/:!-oGia to Ia nghich Du, tuc PhU Hoai Nhan, I con. Chung mUll dinh
ma
hai

ciia thanh Hii'll va H~u, pM yay ma ch/:!-y.C6 ke l/:!-in6i : nghe dau quan gi~c cung
chuy~n gau vm nhau rAng : Iii d4u ml;lc bi m~t mUll ban : quye't m¢t phen tii chie'n,
ne'u khOng tMng thi thieu minh tlJtii, d~ cho d6 dang ra hang, mong duqc khoi che't.
"Nhung, quan gi~c xao quy~t, gian tra ba:tthucmg, nhi~u khi hay dung thu~t tri
tra lira g/:!-tquan chUng. NhOng lOi ma:y ten ra hang n6i d6 dau chua du tin, nhung
nay gi~c da de'n tmh the' cung quAn, cMc ciing chAng ng6i yen duqc, ta:tphiii toan
tinh cach nay cach khac. BQnthdn da d6c suc bi~n binh canh gift nghiem ng~t, tuy
ca
danh d~p".
Vua dl;lrAng : "The' gi~c ngay cang cung quan, ta:t phiii mUll tinh tr6n thoat.
Nhi~u Ian ta da xu6ng dl;lbiio phai bi m~t phong bi : ngoai Iuy phiii cam chOng cM
va rac gai, ngay dem d~ phong, thi gi~c sao hay cMp canh bay qua duqc? Nay binh
dong 2 ban, ban nao nghi ngai
a
ngoai thi nen d6ng doanh tr/:!-i
a
phia ben ta, khOng
nen cach xa, m<,?tkhi nghe tMy bao d¢ng, tuc khac ch/:!-yde'n h¢i tieu. Qic ta:n
sa
d~u nen sam nhi~u du6c hoa chie'n ; ne'u c6 voi chie'n cua gi~c xOng ra thi dung d~
gie't gi~c ra:t la duqc vi~c. COn cac h/:!-ngd/:!-ihac va nhOng tan d/:!-nlien cMu, ciing
c4n phiii chuan bi san sang d~ khi cm thi ban. L/:!-inghe n6i gi~c chi con trOng vao
c6 6 th6t voi chie'n. Ne'u mu6n pM vong yay thi chUng nha:t dinh khOng th~ vuqt
danh trucmg luy duqc, cMc phiii do ciia luy xOng ra. V~y, nen nhan luc dem t6i,
ng4m dao hdm h6
a
ngoai ciia luy, du6'i h6 d~t ng4m ban chOng sat d~ danh bay
voi. Tren m~t h6 gac g6, r6i phil da:t va co len cho bAng phAng, c6t d~ quan ta di l/:!-i
khOng can gi ma c6 tM lam cho voi gi~c bi sa c~ mm kheo. Nhu the'm¢t khi gi~c
sa c/:!-m,ta:tse bi bat, gie't he't".

L/:!-icho rAng vi~c ban d/:!-ibac
a
trong quan thu-chua duqc dung phep, ben sai
thlJ Ph6 v~ uy v~ Loan gia la TOn Tha:t Tiem ra di, dem khau sung "PM dich d/:!-i
tuang quan" y theo d¢ 's6 thuac ta:ct4m sung fly, nhAm ban vao nhOng nai chua g/:!-o,
mu6i, dl:!-llduqc va nhOng cM quan gi~c qu4n tl;l
a
trong thanh. Sau d6 l/:!-isai thi v~
Duang Phuc Tu mang di 4 cai thuac sung d6ng va 1 cai thuac sat thii thu6c sung,
chia pMt cho cac pMo thil d~ theo dung phep ma ban cho trung.
Sai : Thuy v~ Quang Ngai cung vm Phu Yen va Khanh Hoa m6i dnh I v~
luy~n binh d~ di quan thu Gia Dinh, thea Tuang quan, Tham tan phan pMi gift d6n.
V~ H~u nhi, dinh Vii lam, cung vai I v~ luy~n binh Quang Nam di d6ng gift Binh
Dinh, I v~ luy~n binh Binh Dinh di d6ng gift PM Yen. Cho PM v¢ uy am binh la
NgO Tai Duc, t~ quy~n lam PM v~ uy H~u nhi, coi quan v~ binh, tie'n di.
scan0003.pdf
Vua dl;}b¢ Binh rang : "D~t ra ng~ch luy¢n binh, c6t de m~nh suc phong thU
a
luc vfJ sl;T,ma san sang cho sl;Td(mg dl;}ng
a
luc c6 vi¢c ; ch~ng phai trieu dinh
khfJng tr<;mgdl;}ngsuc hQ dau. Nhung hi¢n nay hi gi~c hay con c6 ch€t barn lAy cfJ
thanh, ma bien giOi chua hAn da vfJ Sl;T.Nhfing binh dong coi giO'trucmg luy truoc
hang nam nay van phai vac giao, g6i kich, rAtla kh6 nhQc ; nghT nen li¢u cho thay
phien de hQ duqc nghi vai thi bu¢c phai phai quan sung suc khac d€n thay, thl;Tcla
bAt dAc
ill
ma lam dAy tMi. Vi bAng thang sau, qua.n gi~c bi chiu t¢i, ngoai bien
thuy vfJ sl;T,thi khfJng ke lau hay mOi, cling deu cho hQ rut ve. N€u con phai chb dqi
it

lau moi xong cfJng vi¢c to tat thi sang xuan, cling phai phai toan quan khac d€n
thay th€, quy€t khfJng de cho hQ phai chiu kh6 nhQc
a
ngoai qua lau. L~i nghI lli
luy¢n binh vita mOi tri¢u t~p, luang an thu m~c c6 khi con thi€u. V~y ra an cho 2 v¢
PM Yen, Khanh Hoa, truoc di quan thu, mbi m¢t ngo~i uy suAt d¢i duqc thuang 5
quan tien, mbi m¢t binh linh duqc 3 quan, de dung lam tien sAm sua hanh trang va
de l~i cho nha. Hai v¢ Quang Nam, Blnh Dinh ti€p tl;}Cdi d6ng gin Binh Dinh, PM
Yen, cling chi€u thee l¢ Aychi€t di m¢t nua ma cApcho. Ve sau, he c6 phai di quan
thu, se l~i cAp them m¢t nua nO'a.Ngoai ra, nhfing ngum duqc quyen sung quan v¢,
thi ve luang b6ng, da c6 l¢ r6i ; con thuy v¢ Quang Ngai va bien binh v¢ H~u nhi,
dinh Vli lam deu thuang mbi ngubi luang, tien 1 thang. Nhfing v¢ luy¢n binh khi
d€n quan thu, ai la sung quan v¢ thi sung lam ph6 v¢ uy, van do Tucrng quan, Tham
tan trich ra lUll l~i, hay nen rut ve, qUlin v¢ cac v¢ sung lam v¢ uy de dung nhfing
tay thfJng thu¢c giup cho. L~i nO'a,cac ngo~i uy suAt d¢i deu la moi me, ba nga,
chua quen vi¢c quan, nen ll;TalAy cae v¢, cac d¢i
a
Kinh : thang chanh d¢i truang
len lam cai d¢i, d¢i truang len lam chanh d¢i truang, sung b6 mbi dN m¢t suAt d¢i.
COn nhfing ngo~i uy suAt d¢i truoc thi d6i lam ngo~i uy ph6 suAt d¢i". L~i sai may
ao tr~n de phat cho
tit
quan v¢ d€n ph6 suAt d¢i.
Vua l~i nghI : v¢ Blnh Thu~n duqc sai di truoc, chua duqc dl;Tan thuang s6
tien sAm sua hanh ly ; v~y sai truy~n dl;}cho cac Tucrng quan, Tham tan xet thee
v¢ Aytroy cAp cho ngo~i uy suAt d¢i mbi ngubi 5 quan tien, huang dong mbi ngubi
3 quan.
Nguyen Thao nghich Tci tucrng qua.n T6ng Phuoc Luang, Tham tan Le Dang
Doanh
tit

quan thu Gia Dinh, ve d€n Kinh.
Vua dl;}bao N¢i cac rang: "T6ng Phuoc Luang,
U
Dang Doanh truoc day
yang m¢nh di danh gi~c, d€n gAll2 nam chua tUng bay duqc m¢t mUll, d~t duqc m¢t
k€ de d€n 2 ldn danh thanh, quAn sI nhieu ngum bi ch€t va bi thuang, th~m chi quan
gi~c len ra danh tAn
sa
ma quan ta cling chAng chern hay bilt duqc m¢t ten nao
!
Gian ho~c qUAnsI giO'tAn
sa
c6 ke ngdm tMng voi gi~c ma l~i che giAu, khfJng dem
vi¢c tau len ngay (lx;m Nguyen Van Tucmg, Hoang Kim can la huang dong va
Cel
scan0004.pdf
D¢ nhj kj - Quyln CXXX - Th¥c l/f-c ve'Thanh
(6
Nhan hoang de'
binh thu¢c khu tan
sa
Phuoc Luang, tu th6ng voi gi~c. Vi~c nay xay ra tu thang 12
nAmngmli, the'ma de'n thang 3 nAmnay, moi tau). T6m l~i, chi c6 IOikh6ng c6
c6ng, saDduang n6i cac trqng trach quan st!
!
V~ycho giai chuc tri~t ve. Le ra giao
xu6ng dlnh than tri t¢i, nhung nghTPhuoc Luang lam vi~ckh6 nhqc da lau ma l~i
duang bi ~nh n~ng, v~y chuAncho gill nguyen
wac
phAmla Vinh Thu~n Mu va

Chuang pM St!,ve dinh, dqi kh6i b~nh, se xu6ng Chi cho tuan lam. COnLe DAng
Doanh thl cho ph~t nh~, giang lam Ta thi lang b¢ C6ng.
Sai tht! Lang trung b¢ L~i Nguy~n VAnHy, va Ngt! sir Dinh Doan Trung di
theo Tuang quan, Tham tan
a
quan thu Gia Dinh, lam mqi c6ng vi~c giay
ta.
Vua bao b¢ Binh r~ng : "Nay da de'nky phong tM mua thu, nen truyen dl,lcho
d6n An Man, quan thu tinh Ha Tien : bAtd~u tu ngay r~m thang 7 tra di, neu kh6ng
c6 vi~c gl ding cu 10 ngay 1 Mntau, ho~c trong 1 tu~n, kh6ng cu la vi~c nen tau
hay nen tu gl ciing cho nhan ti~n, phl,lthem vao
ta
phie'nn6i may lai blnh yen de
cho ta yen long. L~i truyen dl,lcho cac Tuang quan, Tham tan
a
quan thu Gia Dinh:
xem s6lien chau d~n va h6 di~ptir tan d~n cua sung d~i luan xa, li~u de l~i mOithu
20 ho~c 30 phat, can thl giao cho Nam Vang va Ha Tien de dung vao vi~cdanh gill.
An Giang, Ha Tien mOitinh deu lam nhieu du6c hoa chien, trll san de dung.
Bqn phi San Tay danh gill d6n D~iD6ng
a
Thu Chau. B¢ bien cac d~oh¢i ti~u,
ca pha duqc gi~c. T6ng d6c
U
VAnDuc luc moi nghe n6i gi~c de'nd6n D~i D6ng,
d6 dang han 7000 ten bAcc~u phao mu6n qua s6ng L6i di theo duang Ll,lcYen di
len, ben phi suc ngay cho bqn Nguy~n VAnQuyen va T6 Hu~ van mau dem quan
va voi de'n d6ng ch~n
a
ba ben ta s6ng L6i. Gi~c kh6ng sang s6ng duqc. cac d~o

quan cua Vii Dlnh Quang va T6n That ~t do ba ben hi1'ud6ng thai cung den, 3 m~t
danh khep l~i tu gia Mao de'ngia Mui, pha tan lu6n duqc g~n 10 cai tr~i cua gi~c.
Gi~c tan va, ch~y tr6n vao rUng.Quan ta thua tMng ru6i dai ho~c bAtho~c chern.
trai g~n t6i, ben cho quan ngUngl~i. Ngay Mm sau, duqc tin quan tan cua gi~c tr6n
a
rUnglang Uinh ThU)!,uoc han 1000 ten ; l~i c6 vai trAmth6 phi
a
Ll,lcYen de'n
cUuvi~n, Iii Quang l~i d6c thUcbinh dong du6i danh : tu gia Mui de'ngia D~u,bqn
phi ph~n nhieu bi che't va bi thuang, tan va tr6n ch~y, tranh nhau sang s6ng, chet
du6i kh6ng bie't bao nhieu ma ke. Chie'n dich nay, hai ngay danh lu6n hai tr~n,
chern duqc 95 tM cap, bAt s6ng duqc nguy' Ta quan chanh wang Nguy~n VAn
Mang (nguai Tu Liem, Ha N¢i), Hi1'uquan ph6 wang Nguy~n VAnCam (nguai
Kim Hoa, BAcNinh), nguy'chanh v~,chanh co, cai d¢i va d6 dang 72 ten, thu duqc
sung 6ng, khi giro ke de'nvai trAm.Duc phi bao tin tMng tr~n va n6i : "Hi~n duang
khAnsuc cho cac d~o quan : thua luc bqn phi cung duang, lung bAtcho he't
!".
Vua phe bao r~ng : "Chinh c6 co kha thua. Hi~n nay chAcchi m¢t tr~n da d~p
tAtduqc r6i. Quan quan c6 the d6c toan It!c vao vi~c quay danh gi~c van, kh6ng
scan0003.pdf
can phai
10
ngoanh l~i d~ng sau, thll~i dmg d1c sach My". Ben xu6ng dl;lrAng:
"Nhihlg ten tuang gi*c ay pMn nhieu can an tr6n chet, truac gia, nay day mai do,
khOng
a
m~t chO nhat dinh. Nhan dan cac tinh phan nhieu bi h~i
!
Nay l~i bi ten
gi*c Van dl;ldO phinh g~t dem het d6 dang ch~y den D~i D6ng, Tuyen Quang. Do

ch~ng phai la do trm Mt mat via, quang vao chO chet, khien cho nhan dan deu duqc
a
yen, thl saD l~i co duqc co hQi ay ?
"CU theo lai tau luOn ngay danh pM d6n gi*c, b1t tuang, chern quan, thu duqc
sung di;\n, khi gim rat nhieu, long ta rat duqc vui mUng yen ili. V~y nhihlg nguai
d6c SUcbinh dong di danh, truac sau th1ng luOn, nhu Pho v~ uy Nhi v~ thu~c Tien
bao, TOn That B~t, chuan cho
truac
thang V~ uy, l~i thubng cho m~t cai nMn yang
m*t co 5 h~t ngQc kim cUC1ng; thl;tLanh binh Ha N~i Vii Dlnh Quang, thubng thl;l
V~ uy, tr~t Chanh tam pham, van sung chuc Lanh binh Ha N~i, l~i thubng cho m~t
cai nhan yang m*t co 3 h~t kim cUC1ng.Va nhfrng nguai cung di tr~n la PM v~ uy
Hiiu v~ SC1nTay, Nguyen Van V~n ; Quan co, thubng thl;l PM v~ uy, Phung Hiiu
Hoa; gia ham V~ uy Hoang Van H~u; Tri phil Doan Hung Nguyen Duc Tan: mOi
nguai duqc thubng truac m~t cai nMn yang m*t pha Ie do. COn van vo bien binh
dqi lam danh sach ghi cOng, se h~u thubng. Nay quan quan da danh duqc m~t tr~n
d~i tMng, tieng tam lUng lay, ma Iii gi*c tan thua tr~n can tan mat tr6n trong rUng
r~m, v~y chuan cho
U
Van Duc suc vat ngay cac th6 ty, tM dong sa ti;\ichia di
lung Mt. Can bien binh cac d~o hang lUll l~i
a
do, chQn dat dong tr~i, noi phao len
rAng: quan quan thua tMng se danh th~ng den van Trung, di~t tru vq, con, hQ hang
gi*c van, dtSchUng nghe d6n, hoang sq, ciing la m~t ke hay. Dqi khoang muoi
ngay, vi~c do b1t du dang gi*c da xong, bay gia d~u rut ngay ve, cha nen
a
lau noi
SC1nlam chuang khi. Can nhihlg chinh yeu ph~m va thu yeu ph~m Mt duqc deu xu
tu bAng t~i lang trl, dem d~u ve dia phUC1ngnguyen quan beu ba ngay, r6i vUt

xu6ng sOng. Nhihlg ten nao c~m khi giai khang
qr
quan quan thl d~u dem chern;
nhihlg nguai bi cuOng ep phai theo thl chieu dia h~t, giao cho dan lang bao lanh
quan thUc".
L~!,cho rAng quan tinh sai pMi duqc nguai dAc h,rc,v~y
U
Van Duc
truac
can
bi ghi
a
duai ten phai giang 2 cap, nay cho khai phl;lChet. Quyen giu an quan phong
T6ng d6c la bQn Hoang Van Tr~m, DO Huy Ciinh va Tr~n Quang Tien d~u duqc
thubng gia m~t cap. T6ng d6c Ha - Ninh Doan Van Truang, ciing cho gia cap m~t
cap. Sau dol~i sai thi v~ dem cho Vii Dlnh Quang, TOn That ~t mOi nguai 3 cu~n
sa va 50 l~ng b~c.
Vua dl;lN~i cac rAng:
"Truac
day, bQn gi*c SC1nTay va BAcNinh len lut n6i
len, chi
10
chUng toa fa cUOpooc, nhieu hi;\idan dia phUC1ng,khOng nga cu6i cung
chUng l~i dem nhau chi;\y len Thu Chau, Tuyen Quang dtSbi quan quan quay danh,
scan0004.pdf
D¢ nhi
kY -
Quyln
exxx-
Thl!c

/IJC
ve:T1ulnh (6 Nhcm hoang
de'
tMng lu6n may tr~n, Mt va gi€t rat nhi~u. Ngoai ra chUng tl;lgiay xeo Ian nhau va
nhao xu6ng s6ng ch€t du6i, kh6ng saD xi€t k~. Hi¢n nay chilc bi quet s~ch cii r6i
!
Va, cac tinh Bilc Ky, Vl;lchiem nam ngoai d~u duqc phong dang, kh6ng phai bi buc
bach vi tung d6i ma phai lam gi~c. T6m l~i, chi lXri Iii ay lam nhi~u di~u chtmg
lanh, tr6n ch€t dfi lau, cho nen troi sai tl;lvao m¢t cM, d~ chl;lm dau chiu gi€t d6
th6i. L~i nghT : quan gi~c tl;l t~p nhi~u d€n 6000, 7000 nghin nguffi, trong s6 ay
nhfrng ke quy€t tam theo gi~c, c6 y ch6ng l~i quan quan thi t¢i kh6ng tha duqc ;
gilin ho~c ciing c6 ke ti~u dan mo quang kh6ng bi€t gi, say chan theo gi~c, ciing c6
ke sq gi~c hung tqn, hi ep phai theo, d€n
hk
quan quan di ti~u, ch~ng khoi milc
phai miii ten ng<;mgiao, th~t ciing dang thuong
!
Truac day dfi tUng xu6ng dl;lcho
nhfrng ph~m nhan
a
cac dia phuong tu Ninh Binh ra Biic deu cho ra thu, se duqc
mi~n t¢i. Nay h;lidl;lro cho D6c, PM, B6, An : sai di hi~u thi khilp nai, bao ro cho
bi€t nhfrng Ie phai, trai, lqi, h~i ; pham nhfrng ke theo duang ac, thich lam lo~n thi
cu6i cimg tat kh6 thoat khoi luai troi, tuc nhu Iii gi~c Ian tr6n Ian nay dil lam guong
sang, nen lay d6 lam ran, cha nen theo Iii gian ac phan nghich ma mang v~ vao than
va nha minh. Con nhfrng ke truac dfi
10
lang theo gi~c thi mau mau d€n cM quan
sa
t~i, xin dau thU, trieu dinh se d~u tha t¢i cho duqc d6i

maio
N€u l~i Mt hay chern
duqc nhfrng ten chinh y€u ph~m hay thu y€u ph~m dem giai len quan thi kh6ng
nhfrng khoi t¢i, ma l~i duqc h~u thuang. L~i nen d~ tam vb ve hon nil'a, c6t cho dan
den yen ph~n, giil' phep, cimg nhau cay ru¢ng ma an, dao gi€ng ma u6ng, bi€t che;>n
duang lanh, tranh duang dil', d~ huang cac phuc thai binh. Va, Iii D6c, PM, B6, An,
cac nguai la nhfrng chuc quan thay m~t trieu dinh, tuyen duong duc hoa
a
m¢t
phuong, nen th~ theo long ta yeu dan nhu con va cai y trieu dinh giil' phap lu~t,
minh hinh ph~t : nhfrng ke hung tqn gian ngoan, c6 nhieu ti€ng ac thi phai gi€t di,
d~ hinh ph<;ltduqc minh chinh. N€u thuang dan bi uc hi€p ho~c bi vu phan, thi phai
ri'ra oan cho he;>.Tu nay, n€u co nhfrng an n~ng v~ t¢i phan nghich, gi~c cuOp xay ra
thi can nen giil' m¢t long c6ng bAng, trung thl;lc, kh6ng thien vi. kh6ng long leo, va
suc cho cac phil, huy¢n phai giil' phep c6ng ma tra xet : n€u thil ph~m c6 dil tang
chUng ro rang thi theo lu~t k€t an ; con nhfrng nguoi bi hi€p tong ho~c b! thu hAn
tieu xung thi tuy vi¢c ma tha bOt, kh6ng duqc doi hoi ha khilc d~ d€n nbi lien luy.
nhieu nguffi. Va, Iii nguai duqc huang
tuac
l¢c tri~u dinh, n€u ch~ng nghTtheo c6ng
bAng, gill chinh trl;lc,vi tri~u dinh ma chan dan, thi kh6ng nhfrng qua phl;lon
nuac,
ma troi soi, than xet ro r¢t, lay gi d~ dUng
a
tren coi dffi duqc ? V~y dem to dl;lnay
hi~u thi khAp cii cho Iii quan l~i va nhan dan tu Ha 1mh ra BAcd~u bi€t".
Thl;l Ph6 v¢ uy Ta v¢ Hung Hoa la Nguy~n Van Quynh dem quan ch~n danh
toan gi~c D~i D6ng s6ng d€n Tran An, bilt s6ng duqc tuang gi~c la Tran Minh
Phl;lng (nguy. xung la Trung dl;lCTrung dinh d~i tuang quan), Nguy~n Dinh Tre;>ng
scan0001.pdf

(nguy' xung la HfiU quan d6c chi€n d~i tuang quan) va tan 60 d6 dang, chern dugc
han 20 tM cap. Vi¢c tau len, vua xu6ng dl;l khen nggi. Cho ngay Nguyen Van
Quynh dugc thl;lc thl;l V¢ uy ; nhii'ng van vo binh dong di danh tr~n nay, deu dugc
thuemg tien, b~c, quAIl ao co tUng b~c khac nhau ; thl;lpM Ngo Huy Tuan, quyen
lInh An sat Trjnh Van Nho va Lanh binh Bui Van D~o deu dugc thuemg ky ll;lChai
thu. Qic tOng, ly, phu, huy¢n San Tay ciing bilt dugc tuang gi~c la Duang Dinh B¢i
(nguy. xung la Tien quan quiin lInh thugng d~o quan ma) cung vai dau ml;lc va d6
dang gi~c tat ca 80 ten. Ra l¢nh cho quan tinh xet ro
Sl;l
tr~ng, chia thanh tUng h~ng,
lam danh sach de an thuemg.
TOng th6ng T~ Quang
01
dem han 900 bien binh thu¢c dnh,
til
Ngh¢ An ti€n
di Cao BAng, lam vi¢c dyp gi~c, co
so
tau noi : "Khi ra tr~n danh gi~c, thi nhii'ng
sung than cong, qua san va voi chi€n deu rat dugc vi¢c. Xin d€n Ha N¢i, tu lay 2
h~ng sung ay, m6i thu 10 khau va 5 that voi, dem theo di quan thU". Vua y cho.
B6, An, Lanh binh Cao BAng la bc;mHoang Van Tu l~i
til
La Lanh lui ve d6n
L~c Duang
(a
huy¢n
sa
That Toan) dem tmh hinh dnh thanh that tM lam
so

xip
chju t¢i, noi : "Luc gi~c mai xam l~n d€n Nhugng B~n, dong d€n 6000 ten. Qic
quan gop suc lieu ch€t c6 danh, th€ gi~c da dan y€u, b6ng co 1 tOlin Thieu Chau
han 1000 ten
til
phia sau nui, ~p l~i danh up, d€n n6i quan quan phiii r6i lo~n, tan
va, nhieu nguai bj ch€t va bj thuang, vila danh vila lui. Gi~c ben thila th€, d6t pha
huy¢n
sa
Th~ch Lam, chia duang duOi gap, rat la hung hang. Ma g~o luang trong
thanh khong du dung dugc 3 ngay, bat diic dI dem phai sai thO dong len tren nui,
d~t nghi binh, r6i dem h€t quan va voi, cung 2 ty B6, An g~p duang ch~y ve me
giap giai L~ng San, de nha do cho co luang quan ; dgi vi¢n binh
a
ngoai d€n, se
mUll tinh vi¢c khoi phl;lC".
Vua dl;lN¢i cac rAng: "Quan quan m¢t d~o Cao BAngvila mai rut ve, th€ ma lfi
B6, An, Lanh binh chAng bi€t nghiem chinh canh gift bb ~oi, mm danh nhau vm thO
phi vila thua m¢t tr~n nhO, da v¢i bo thanh ma ch~y. DAu luang thl;lc khong du chi
dung, tinh th€ kho the nhjn doi ma gift lau dugc ; nhung lfi kia co trach nhi¢m giii'
bb coi, l~i khong phOng bj truac khi xay vi¢c, thi l6i ay con dOcho ai ? Dang Ie nen
khep vao t¢i n~g, song nghI duang luc co vi¢c, v~y de cho hQ dugc tl;l dOi maio
Van HfiU xuan da co Chi cach chl1t, nay chuan cho lay chuc suat d¢i ra suc de
chu¢c t¢i. Con Iii Hoang Van Tu, Truang Si Quan, Nguyen Van Thu~n va Vii Van
'Dnh deu gia an cho cach lUll. V~y, phiii nen l~t lugm binh dong, khuy€n khfch
hang tr~ nhu th€ nao, de dgi d~i quan ti€p vi¢n d€n, se ra suc h¢i tieu, l~y l~i toan
thanh, ngo hau mai co tM chu¢c dugc it nhieu l6i truac. N€u khong lam dugc cong
tr~ng gi ca thi ph~p nuac nghiem ng~t, quy€t kho mong dugc an dien tha thU".
scan0002.pdf
D¢ nhi

kY -
Quye'n
exxx-
Tht!c ll:lcve'Tluinh 16 Hluin hoang
de'
Sai tinh Quang Tri trfch lay m¢t v¢ luy¢n binh di d6ng giii' Ngh¢ An. Nhii'ng
ngo<;liuy suat d¢i, chuAn cho chi~u theo 2 v¢ luy¢n binh
a
Quang Nam va Blnh
Dinh ma thuang cap cho. Quy~n sai quan v¢, truac hay thuang cho 10 quan ti~n,
sau c6 di~u di quan thu mc Ky, sung lam ph6 v¢ uy, r6i do tinh Ngh¢ An chqn
quan v¢ thu¢c tinh sung lam v¢ uY.
T6ng d6c Ninh - Thai, Nguyen Dlnh
pM,
Tham tan Nguyen C6ng Tru tau n6i:
"Truac day, yang m¢nh dem quan va voi di d~n mien rUng giap giai San Tay, nghe
n6i Iii gi~c dii bi quan quan cac d<;lOdanh tan, bqn than chAng ti¢n
a
l<;li,d~u dii ve ly
sa
cung chuc. Duy nay, bqn gi~c Cao BAng cMc dii keo d~n Tiem Linh, d\fa hiem,
c6 gill ; n~u quan 3 d<;lokh6ng d6ng thai cung ti~n thl chua de thu duqc c6ng hi¢u.
Chi c6 di~u la nay duang mua mua, s6ng, su6i
nuac
len d~y, nen chua dam xin".
Vua xu6ng dl;!rAng: "Nguai, Nguyen C6ng Tru, dii c6 Chi cho gap di Cao
BAng de CUll vi¢n. Nay, m¢t d<;lod<;liquan ay cMc da: t~p hqp d6ng duo Quan gi~c,
th~ tat chAng danh cling tan, Cao BAngc6 tM lay l<;lingay duqc. Va, ky nay
nuac
Iii

dAy len, 3 d<;loti~n quan thay rat chua ti¢n, de d~n cu6i mua thu, se l<;lixu6ng Chi
cho lam. ChuAn cho nguai, Nguyen Dlnh Ph6, chi sai vai tram ngum di d~n duang
mli Thai Nguyen ma sua dqn va n6i phao len rAng d<;lid¢i quan quan sApdi gap d~n
chau B<;lchTh6ng, len ra phfa sau lung, danh vao SaDhuy¢t gi~c, khi~n chUng phcli
b6i r6i ngoai l<;lithl de tan va bi bAt. Nhii'ng quan phai di d6 vai ngay sau cling rut
v~ ngay. KMng nen khinh suat ma ti~n".
L<;lidl;!rieng Nguyen Dlnh Ph6 rAng: "Truac day c6 tin gi~c danh Cao BAng,ta
dii di~u quan quan cac tinh di h¢i tieu, nay d<;liquan hqp d6ng, cMc rAng quan gi~c
tat dii tr6ng hUt ma tan va, ch<;lytr6n vao rUng r~m. Duy c6 di~u la nay duang g~p
ky mua ll;!t,chua ti¢n du6i thU cung rUng. Quan ta tat phcli d6ng
a
Cao BAng, dqi
d~n cu6i mua thu, mai c6 the tuy
ca
danh dtfp. Nhan nghi : v~ vi¢c luang quan, g~n
day, do BAc Ninh tai di L<;lngSan, r6i L<;lngSan tai di Cao BAng: tren duang v~n
tai, tlnh hlnh kh6 khan. Con
a
Thai Nguyen c6 m¢t duang nui thAng d~n Cao BAng,
duang di tuang cling g~n va ti¢n, song nghi : 16i ay c6 nhi~u rUng r~m, trong d6 qua
c6 dang ng<;lihay kh6ng, th\fc kh6
a
xa ma li¢u tfnh duqc,,:Nguai dii tUng di qua dat
ay, tlnh tr<;lngnui khe hAn dii bi~t rD. V~y vi¢c tai luang, nen do Thai Nguyen, hay
nen do L<;lngSan, nen di duang nao cho ti¢n, chuAn cho nguai suy tfnh tlnh th~
cho ky de cham chuac li¢u lam, c6t saD ti~p t~ quAn luang de cho vi¢c quan duqc
nhanh ch6ng".
T6ng d6c San - Hung - Tuyen la
U
Van Duc tAu n6i : "Toan gi~c Thu Chau

con phai truy nii, nen th~ phai
a
l<;liTuyen Quang d~ khAn suc cho b¢ bi~n cac d<;lo
d6 ra b6n m~t lung bit, va phi suc cho cac dia phuang ch~n danh. COn nhu 2 d<;loVi
xuyen va D<;liMan lau nay kh6ng c6 tin bao d¢ng, than da: sai tham thfnh tlnh
scan0001.pdf
hlnh dich xac, xin dqi ve bao, n€u qua dii v6 sl!, g6m cung b¢ bien cac dl;lO6
Thu CMu den bao, hi¢n dii yen l~ng thi l~p tuc rut h€t bien binh dii phlii deu ve, r6i
theo dl;ltruac, li¢u de s6 quan 61l;litheo quan tinh Tuyen Quang coi gift".
Vua dl;lr~ng : "Lii gi~c ffynhieu Mn bi quan quan danh gi€t, tan tac kh6ng con,
chuan cho nguai tl;lm61l;lid¢ muai ngay, m¢t la de lam thanh the cho dl;lOquan Cao
Bang; hai la de d¢ b¢ bien cac dl;lOti¢n ve ly' s6 cii cung chuc. Duy co ten dl;lidau
ml;lc gi~c la Iii
U
Van B¢t'con chua bih duqc m¢t ten nao, thi nguai den tim nhieu
cach chi bao cho be dang no : n€u ai hay bilt duqc nhiing ten dau dang giai len
quan, thi kh6ng nhiing khoi t¢i, ma ll;liduqc Mu thuang, de cho chUng biit giai Ian
nhau, ra thU, l~p c6ng. Ll;lith6ng suc cho dan lang s6 tl;litreo giai thuang to, nha
nao dam chua chffp thi ciing phai t¢i nhu phl;lmnMn. Nhu v~y thi nhiing ten dau so
dl;liac co the kh6ng m¢t ten nao 19tluai duqc".
Thl! Tuan pM Ll;lng - Binh la Tran Van Tuan dang
sa
ve vi¢c thfft tM Cao
B~ng, chi ten tham h~c tUng nguai va trinh bay vi¢c quan
ca,
co noi : "Hoi ra, th6
phi truac kia tu Thai Nguyen Iffn danh Gia B~ng, d6 dang chAng qua chi co
500,·
600, ma binh dong dong gift 6 tinh hang 3000 nguai, sung dl;ln,khf giai ciing kh6ng
phai la ft. Van Hii'll xuan phl;ltrach ve vi¢c coi qmin earn phOng, n€u bi€t ca, ch~n

biit thi co kho gi, the ma ll;lisai phlii linh tinh, ti€p l1'ngkh6ng kjp, den n6i bi thua
tr~n. Do dffy, Iii gi~c van, gi~c Can ll;linhan ke h6, tran xu6ng Th6ng N6ng, con cu
diem nhien ng6i nhin chAng chiu than di danh dyp
!
Nhiing bien binh do xuan sai
di kh6ng co the th6ng, cai quan gi ca, mai thol;ltnghe noi gi~c den lien tan va ngay
!
Quan gi~c duqc the, ben Ian tran ra. Kip khi gi~c siip den gan tinh thanh, Xuan ll;li
kh6ng thu quan, tim k€ c6 tM, v¢i cung vai Iii Hoang Van Tu, Truong Si Quan va
Nguyen Van Thu~n qUAngbO thanh tri, kho tang, de gi~c chi€m Iffy. M¢t ml!c nhUt
nhat nhu the, nen xu theo quan lu~t, mai du de cho quan sl phl;lCtinh.
"COn Iii Hoang Van Tu co trach nhi¢m thay m~t trieu dinh cai tri m¢t phuong,
ngay thuang thi kh6ng bi€t dl! bj de phong ; den luc g~p vi¢c thi
sq
hiii, rl;lng rai,
kh6ng bi€t xoay x6 ra sao. Kho chua gl;l0mu6i con co the du dung muai ngay, n€u
c6 gill duqc de dqi ti€p tl;lCtai den thi co 10gi thi€u an ? Th€ ma ll;limuqn
ca
luong
quan kh6ng du, bO thanh chl;lytr6n, v~y thi chuc trach coi gift ra sao? V~y deu nen
khep vao t¢i dang phai chiu. Nay, Van Hii'll Xuan dii lam hOng vi¢c, sao ll;linen
giao cho hiin coi quan quan lfnh ? Than xin tMn den Ll;lCDuong, quyen nghi x€p
d~t : can cu vao s6 quan lfnh hi¢n co, Iffynhiing nguai nhanh nhyn, ml;lnhkhoe, d6n
thanh d¢i ngii, r6i ch9n nguai cai quan, chia phlii canh phOng nghiem nh~t, dqi vi¢n
binh den d6ng du, se tuy
ca
ti€n danh. Ll;li do hoi bi€t r~ng tu Ll;lng San den Cao
Bang co 3 16i di deu la hiem tr6 ch~t hyp ; gi~c dii chia quan chyn gill, tu cao ngo
xu6ng r6i. N€u mlnh tuc khf ma tranh phong vai chUng thi chua phai la k€ hay. Duy
scan0002.pdf

D¢ nil!
kY -
Quyln
exxx-
Tllllc
[':IC
ve'TJulnll (6 Nhdn Iloang
de'
Thai Nguyen c6 m¢t con duang tu Linh Mai, Linh Quang thu¢c Kim Ma di ra d6n
Gia Bang thu¢c Cao Bang, xin sAcsai Thai Nguyen pMi I toan quan theo duang ay,
danh up dang sau lung gi~c gi~c ; con dl;lid¢i quan quan thi tu Tiem Linh tien len, 2
dl;lOdanh khep ll;lithi c6 the pM tan dugc gi~c. Den nhu luong quan ll;lila vi¢c khan
yeu, hi¢n da tl;lmsuc cho cac chau, cac huy¢n trong tinh truac hay thu t6 vl,ldOng,
va chieu xem nhiing nha giau c6 th6c thi tra tMm gia ma mua bang cach thoa thu~n
r6i phi tu cho BAcNinh v~n tai den. Nhung nay duong luc giap hl;lt,dan gian dem
ban chAng dugc bao nhieu, ma dan phu v~n tai lau ngay m¢t nh<;>c,thl,1ce kh6 ma
tiep te dugc duo Nghe n6i
b
Hai Duong c6 m¢t duang thuy, do s6ng Han Giang qua
sOng Ll,lc Dau, tMng den ben d6n Trl,l Hl,1U(huy¢n thu¢c Bc1cNinh), tu day den
Ll;lng Son, bat dugc c6ng kh6 nh<;>cv~n tai di duang b¢ 2 ngay, ma chb thuy~n di
duang thuy ll;lidugc nhi~u hon. Xin sAc sai Hai Duong va BAcNinh xet ky duang
ay, neu c6 the chuyen chb dugc thi do 2 tinh ay dUng lam cho On thoa".
Vua dl,l bao rang: "Lii B6, An, Liinh binh Cao Bang khOng giil' viing dugc
thanh tri, khep cho trach nhi¢m giil' ba coi, thi t¢i ay ch6i sao dugc ? Tran Van
Tuan tham h~c, rat phai. Lii Van Hil'u Xuan, Hoang Van Tu, Truong Si Quan va
Nguy~n Van Thu~n da c6 Chi cach chuc truac r6i. Gan day, da dl,lsai TOng th6ng
Tl;l Quang Cl,1va Tham tan Nguy~n COng Tru di den giup danh Cao Bang. Nay
chuan cho b<;>nQuang
Cl,1,

khi den quan thu, bc1tngay Van Hil'u Xuan, xi~ng ll;li,
giam cho nghiem dn. Ll;li so sanh lai tau h~c cua Tran Van Tuan vai lai t~p tau
truac cua Iii Van Hil'u Xuan thi tMy c6 nhi~u chb ch6ng nhau, nen phiii di~u tra ro :
neu qua tinh hinh thl,1Cthe thi nghi~m nMt tham h~c de trlrng trj. Ll;linil'a, d6i vai
con duang v~n luong do Tran Van Tuan nght ra, chuan cho Iii B6, An, Lanh binh
Hai Duong - BAcNinh l~p tuc li¢u tinh, neu duang ay qua thl,1cOnthoa, ti¢n 19i, thi
m¢t m~t tau len, m¢t m~t thi hanh. Con vi¢c xin than di den Ll;lCDuong xep d~t
vi¢c quan thi d6 la vi¢c lam tl;lm,v~y Mng chuan y cho lai xin, d¢ Tl;lQuang Cl,1
tien den, tuc thi rut v~, giil' tinh thanh, chuyen lam vi¢c quan luong. COn vi¢c xin
sAc sai Thai Nguyen phai quan theo duang di tc1t,danh up sau lung gi~c thi truac
day, da dl,lcho Nguy~n Dinh PhO kip dem m¢t s6 quan, mb duang nui, n6i phao len
rang se den danh dang sau gi~c, de lam r6i 10l;lfilong quan djch. Nay chuan cho
Nguy~n Dinh PhO do tMm tinh hinh gan day, neu Iii Tl;lQuang Cl,1da dem dl;liquan
tu Tiem Linh thAng tien, lay ll;lidugc Cao Bang thi cang t6t ; neu duang ay con bj
gi~c ngan trb thi nen tuc khAc phai bi~n binh di tAt,theo duang nui Thai Nguyen, ~p
den Cao Bang, h¢i ti~u : truac m~t va sau lung danh khep ll;li,sam bc1tva giet Sl;lch
toan gi~c ay, lay ll;litinh thanh, tat se c6 Mu thubng".
TOng d6c Ninh - Thai Nguy~n Dinh
pM
tau n6i : "Tu mila d6ng nam ngoai
den nay, thue muOn dan trong hl;ltv~n tai quan luong den Ll;lngSon, nguai
b
gan thi
scan0001.pdf
7,8 luqt, ke
a
xa thi 3, 4 Mn, suc ll;lcdii tM'y nhQc m~t, hai to ra sq s~t Ian tninh,
th~m chi c6 sl;ltan mat tr6n di. Nay ti~p to tu cua Thl;l pM Tnin Van Tuiln n6i :
qUiln Cao BAng lui d6ng
a

LI;lCDuang, cung cac hl;lngbinh dong d6ng
a
Ll;lng San
c6 d~n han6000 h¢c gl;lo,6000 quan ti~n va 200 phuang mu6i mai du chi dung. Va
ll;li,diln trong tinh d~u chan ngl;li vi~c n~ng, n~u cu dai tcii luang thl;lc cho du s6
qUiln ay an dung thi chAng nhii'ng duang xa cach, chua de ti~p t~, ma nhii'ng diln
phai di v~n tcii, e cMng khoi c6 nhi~u ngum 10 vi~c lam an, nen than dii ban cung
B6, An h~t long suy dnh, va suc cac pM huy~n tim nhi~u cach vOv~, xin chi~u theo
s6 tien va gl;l0thue nhan c6ng, tra tMm gap d6i, ngo hau diln phu c6 gAng lam vi~c,
de giup cho luang quan duqc dU. Va, gl;l0luang phat cho cac thO dong dia phuang,
xin d6i phat bang tien de do kh6 ve c6ng chuyen cha gl;lo".
Vua y theo 1m xin, ll;lid1,1TrAn Van Tuan rang: "Pham bien binh 2 tinh Cao -
Ll;lng,he ai 6m dau thi dua ve HAcNinh chita chl;ly,nu6i duOng".
Liinh binh Thai Nguyen la T6ng Van Tri dem quan va voi ti~n danh, lay ll;li
d6n BAc Cl;ln.Quiln gi~c rut ngAm, r6i ll;lit~p hqp han 2000 d6 dang tir ph6 Na CU
d~n nui Tuqng DAu. Van Tri tMc quan vao danh. Thi sai PM quan ca, ca Thai
hUng la Trinh Tu, Suat d¢i la Nguyen Van D~ng deu bi thuang, li~n bao v~ tinh
tMm qUiln ti~p vi~n.
B6
chinh Le Truang Danh va An sat T6n That Luang tuc
kMc phi bao T6ng d6c Nguyen Dinh PhO mau vat bien binh di h¢i tieu. Lien lam
so tilu len.
Vua sai truyen d1,1Nguyen Dinh Ph6 rang : "Thai Nguyen la tinh nguai kiem
hl;lt,nay c6 tin bao d¢ng nay, nguai nen tuc thi tru li~u cho ky : ho~c nen thiln chinh
di danh, ho~c chQn nguoi duqc vi~c uy cho di h¢i cung T6ng Van Trio ra suc vily
danh, c6t chern gi~t duqc nhieu tuang va qUilngi~c ay. Ll;lin6i phao len rang, se len
duang, ti~n ra danh sau lung gi~c, de lam thanh th~ cho dl;lOqUiln Cao Bang, khi~n
gi~c gift cM nQ, mat cM kia, de bi bAt. D6 tuc la c6ng cua nguai". Trinh Tu ch~t vi
bi thuang. Sai truy t~ng PM quan ca, chi~u theo pMm, cap tien tuat.
D~t v~ Hoan diing. B¢ Binh tilu n6i : "GAn day, vi c6 cu¢c danh dyp HAcKyva

Nam Ky, vi~c lay Hnh va dieu d¢ng Hnh rat b~n r¢n. B6n dQi Dl;lcuy, Dl;lctin, Dl;lc
thAng va Dl;lCthanh thu¢c cac pM than c6ng, cung vm hai d¢i Nhat, Tu
a
Trung sai
thu¢c Trung quan, hai d¢i Nhat, Tu
a
Tien sai thu¢c Ti~n qUiln va m¢t dQi
a
Hitu
sai thu¢c Hitu qUiln, c¢ng 9 dQi, d~u la gian binh ca. V~y tuang nen rut ra, d6n lam
1 v~. Con thi~u 1 d¢i, xin trich lay gian binh d¢i thu ba
a
v~ Dl;lcMo, sung vao, d~t
ten la v~ Hoan diing de du sai khi~n. D~n nhu nhii'ng Hnh l~ thu¢c cac C6ng phu thi
con c6 200 m¢ binh la s6 ngl;lch lUll ll;li,se do cac pM doi gQi t~p hqp, mOi phu 50
ngum de lam Hnh hau".
scan0002.pdf
D¢ nhi kj - Quye'n CXXX- Th¥c 11!cve'TMnh (6 Nluln hoang
de'
Vua cho
1m
tau la phai. Dung Cai d¢i am y gia ham Quan cola Nguyen Van
Ky, lam PM v¢ uy, tr~t Chlinh tu pham, lam thl! V¢ uy v¢ Hoan diing ; PM quan CO
Doan Van S<ichlam Ph6 v¢ uy.
D6i b6 PM v¢ uy v¢ H~u nhi dinh Vii lam, Vii Van Giai, lam Ph6 v¢ uy v¢
H~u
nha:t.
T6ng d6c Dinh - Yen la D~ng Van Thiem xin m¢ dan ngo<;litich d~t lam 2 d¢i
Nhat, Nhi thu¢c cac sai, l¢ thu¢c vao hai ty Phien, Nie't.
Vua dl,lb¢ Binh rfmg : "cac tinh, tinh nao ciing deu c6 Phien, Nie't, va deu c6

phan vi¢c phai lam. Xua nay chua tUng c6 ai nai xin ve vi¢c d6. Nay D~ng Van
Thiem rieng cho rAng tinh Nam Dinh nhieu vi¢c, ben nh~ d<;lnghe lai B6, An, xin
d~t ty thu¢c, ay la y kie'n gl ? Hu6ng chi vi¢c c6ng dii c6 l<;lidich thira hanh, can 6
nha ty dii c6 thu¢c binh, chilc ciing dil sai phlii. Ngoai ra, ne'u c6 vi¢c thUc gil,lcbinh
luong, doi hOi ki¢n tl,lng, thl tuy vi¢c sai khie'n ciing dil lam xong, va kh6ng c6 cai
t¢ nhan vi¢c c6ng sai lam vi¢c tu. V~y sao can phai m¢ rieng cho them phien ph!?" .
.Benkh6ng y cho.
Kham phai d6c bi¢n c6ng vi¢c An - Ha la D~g Chuong h¢i cung Twin phil
Ha Tien la Tr~n Chan tau n6i : "Tinh Ha Tien vila mm thu phl,lc, dan s6 can
it,
v~y
xin theo Chi dl,l truac, hay dap dOn Tran Bien 6 tinh ly' cii (b6n m~t deu dai 24
truc;mg, 3 thuac, cao 7 thuac 2 tac) rOi li¢uvat binh dong dang d6ng 6 day g6p suc
xay dap. De'n nhu tinh ly' mai 6 Giang Thanh thl dqi khi quan va dan dii hOi phl,lc
hoan toan, se do tinh Ha Tien tru tinh dUng lam". Vua y theo.
scan0001.pdf
CHINHBIEN
D~ NHl KY - QUYEN
CXXXI
THVC LlJC vt THANH T6 NHAN HOANG Dt
Gi<ip Ng<;>,nam Minh M¢nh thu 15 [1834], mila thu, thang 7, ngay m6ng 1,
lam Ie Huang mila thu.
B6 Nguyen Kim Bang lam Thugng thu b¢ L~i. Thang Thi lang b¢ H¢ Vii Due
Khue len thv Hiiu tham tri b¢ H¢, nguyen
An
sat Quang Binh Nguyen Ba Than lam
Lang trung b¢ Le, nguyen thV
An
sat Vinh Long Doan Uiln lam Lang trung b¢
Hinh, deu bi~n ly sv ~ trong b¢. D6i thv Thai b¢e TV khanh bi~n ly b¢ COng la

Ph~m The Hi~n sang lam eOng vi~e b¢ H¢.
Hai d¢i Nh~t, Tu thu¢e ty Dve bao truoe day, phai theo Tham tan Truang PhUe
Dinh sai phai lam vi~e bilt gi~e, den bay gia vua eho rAng quan 2 d¢i ~y pMn nhieu
Ia nguai Gia Dinh, ben d\l sai quan tinh d6n VaGco d¢i thu¢<;tinh, dgi khi dyp gi~e
xong, se rut ve d¢i ngii eua tinh.
Tinh Quang Tri m~t mila. Chuiln eho quan tinh ehieu theo s6 th6e to trong tinh
nam nay, eho dan dugS;n¢p bAng tien.
C6 nguai nha Thanh b Ha N¢i d6ng thuyen "d~i dieh"O) di buOn, han m¢t nam
khOng trb ve. Nguai dUng bao lanh bi lien luy., phai b6i thuang thue cling, nay
khOng du sue n¢p. T6ng d6e Doan Van Truang dem vi~e ~y tau len. Vua d~e each
eho mien. Vua l~i eho rAng tir truoe den nay, nguai nha Thanh phAn nhieu mugn co
d6ng thuyen ehiu thue, r6i ehb l~u thOe g~o di xa, ben sai b¢ H¢ thOng sue eho cae
quan dia phuang : tir nay ve sau, he e6 ngum nha Thanh nao tinh nguy~n d6ng thuyen
n¢p thue, thl phai e6 ngum thve giau dUng ra bao lanh earn ket, mm eho lam; neu
(l) Thuye'll
"d(li
dich" : chi nhCing thuyen cua tu gia, hAng mlm tinh nguy¢n dong thu€ xull't
nh~p ciing de khoi v~n till cua cOngo
scan0002.pdf
D¢ nhi
ky -
Quytn
CXXXI -
Thf!c /f:lC ve'Thanh (6Nluln hOCtng
de'
nguai cM thuyen dem thuyen di
nai
khac thi nhiing s6 thu€ cang· con thi€u, nguai
bao k€t phai n¢p d~y mai mai, kh6ng dugc mien. L~nh nay dugc ghi lam l~.
Sai dOn 96 ngum trong h¢ cili lam 2 d¢i elm va Th~p thu¢c Ta v~, dinh Th~n

ca. Con 11 Hnh 6 d¢i Clm truac thi sap nMp d¢i Nhi, va 11 Hnh 6 d¢i Th~p truac
thi sap nh~p d¢i Tam.
Dung thv Tri huy~n Vinh Hoa, tinh NgM An la Nguyen TrQng Dl;llam DOng
tri phil Tr~n Ninh, quyen lam c6ng vi~c pM ~y. Truac day, 6 Tr~n Ninh, Hi gi~c
Hu6ng, gi~c Khuy€t lam lo~n, xua lua th6 ml;lc, th6 dan 6 cac huy~n thu¢c phil
Tr~n Ninh sang
nuac
Xiem. Duy c6 th6 Tri huy~n huy~n Liem la Hi~u Luong va
th6 Huy~n thira la Thi~n An kh6ng chiu theo gi~c, giU dugc an toan ca huy~n ; th6
Huy~n thira huy~n Kham la Da Thi€p nghe c6 gi~c ding b6 tr6n. Sau khi quan quan
di kinh lugc, khai hoan rOi, quan dnh sai TrQng Dl;ld€n My, x€p d~t c6ng vi~c. Khi
TrQng Dl;l d€n, phai nguai pM dl;l, nhan dan trong 6 huy~n Quiing, cat, Liem,
Kham, X6i, Khang, Mn lugt tr6 ve dugc hon 1300 ngum. Duy c6 nguai huy~n M¢c
chua ve. TrQng Dl;llien sai dan 6 huy~n chQn m6i huy~n l~y 1 nguai xua nay dugc
nhan dan tin phl;lCcho t~ tr6ng coi c6ng vi~c huy~n. L~i c6 Chieu Xa Ly tir Xa
NgQ (ten d~t, 6 ba ben s6ng Nam Khung) len ve. Th6 ml;lc cac huy~n deu n6i 6ng
cha hAn truac lam quiin ml;lcpM Tr~n Ninh, hAnla nguai mAn can, xin b~u him t~m
tr6ng coi c6ng vi~c pM. L~i nua, Mt Ll;lCDien 6 huy~n cat, dia th€ r¢ng, phAng va
6 vao quang giua pM hl;lt,ngh1 nen
dai
d6ng pM ly' 6 d~y.
B6
chinh Nguyen Dinh
Tan va An sat Vii Dmh dem dil duyen do tau len. Vua cho rang Nguyen TrQng Dl;l
x€p d~t thoa dang, kh6n kheo, nen thuang cho chuc dOng tri nay, ll;lithuang cho 20
ll;lng bl;lC.Chieu Xa Ly truac da theo gi~c, sau mOi tr6n ve, tam tich con chua ro
rang, chuan cho theo TrQng Dl;lsai phai. Th6 Tri huy~n huy~n Liem la Hi~u Luong
dugc thuang gia ham Tri phil, vAn lmh chuc tM Tri huy~n ; th6 Huy~n thira la
Thien An, thuang gia ham tri huy~n, vAnnnh chuc th6 Huy~n thira. Ll;lithuang cho
m6i ngum 1 b¢

£10
g~m, qu~n nhieu, va 1 b¢ dO tra bit bl;lC.Th6 Huy~n thira huy~n
Kham la Da Thi€p, xet ra truac sau kh6ng thee gi~c, chuan cho vAngiU chuc nhu cii
va thuang cho 1 cai ao. S<lungum th6 ml;lcda dugc nhan dan trong hl;ltbau clr, v~y
phia Kham huy~n Quang, cho hQ la San, ten la Kham ; Th~p Cuong huy~n cat, cho
hQ la Vl;ln,ten la Cuong ; Kham Xi huy~n Liem cho hQ la Linh, ten la Xi ; Hl;ltXa
V~t huy~n Khang, cho hQ la Lam, ten la V~t ; A Chan Tham huy~n X6i, cho hQ la
Thl;lch, ten la Tham : deu dugc b6 thl;l th6 Huy~n thira. Hoan Ma Quy€t huy~n
Kham, cho hQ la Phan, ten la Ma, ciing b6 thl;lHuy~n thira, hi~p cung Da Thi€p lam
vi~c. D6i vai nhan dan thu¢c huy~n M¢c, do dnh suc sai tim nhieu cach chieu t~p,
khi€n sOm quy tl;l,rOi chQn l~y nguai xU'ngdang lam n6i chuc tri huy~n, tau len, se
b6 thl;l. Chuan cho d~t pM ly' 6 L~c Dien, vat l~y 50 nguai dan trang 6 2 huy~n
scan0001.pdf