1

T VN 
Sc khe ca ph n và tr em là nhng vn đ quan tâm hàng đu ca
các quc gia trên th gii trong đó có Vit Nam. Ph n là ct lõi ca s phát
trin kinh t xã hi. Sc khe và cuc sng ca ph n có ý ngha quan trng
đi vi gia đình, bn thân và cng đng. Hn th na, đi sng và sc khe
ph n là yu t c bn và có nh hng trc tip ti th h tng lai [4].
Trong quá trình phát trin kinh t - xã hi ca đt nc, ng và Nhà nc ta
đã có nhiu chính sách u tiên nhm nâng cao đi sng cho đng bào các dân
tc sng  vùng sâu, vùng xa cng nh đy mnh s phát trin ca min núi.
Trong đó, sc kho ca ph n ngi dân tc càng là vn đ đáng quan tâm
trong chin lc chm sóc sc kho nhân dân khu vc min núi, dân tc ít
ngi. Chm sóc sc kho cho ph n đn nay đã đt đc nhiu thành tu
rt quan trng, nhiu ch s c bn liên quan đn chm sóc sc kho sinh sn
đã đt và vt mc tiêu đ ra [9], [11], [13], [24]. Tuy nhiên, thc t cho thy
s phát trin v kinh t, vn hóa, xã hi ca khu vc min núi vn còn thp
hn rt nhiu so vi các khu vc khác ca c nc [12], [24], [65], [66]. Mc
sng thp, trình đ dân trí cha đc nâng cao, h thng giao thông đi li khó
khn, điu kin chm sóc y t còn thiu thn là nhng vn đ đang đòi hi
cn phi có s đu t hn na ca Chính ph cho các dân tc sng  nhng
vùng khó khn này, trong đó có tnh Bc Kn.
Bc Kn là mt tnh min núi, vùng cao. Theo niên giám thng kê 2009
[8], Bc Kn có 295.296 ngi. Trên đa bàn tnh có 23 dân tc, đông nht là
dân tc Tày chim 54,3%; dân tc Kinh chim 13,3%; dân tc Dao chim
16,5%; dân tc Nùng (5,4%) và các dân tc khác.
Huyn Bch Thông là mt trong nhng huyn mang đy đ nhng nét
đc trng ca tnh Bc Kn. Huyn Bch Thông gm 1 th trn và 16 xã. Ti
đây, ngi Dao sng tp trung  mt s xã vùng cao nh: xã ôn Phong,

2

Dng Phong, Cao Sn… Bên cnh nhng tin b đáng k thì ni đây vn
còn tn ti nhiu các tp quán vn hoá lc hu có nh hng không tt đn
sc kho đc bit là sc kho ph n và tr em nh: Bói cúng ma khi m đau,
t mua thuc cha bnh, đ  nhà không có nhân viên y t giúp, kiêng khem
khi sinh đ, tâm lý mun sinh nhiu con… ng thi, h thng chm sóc y t
va thiu, va yu cha đáp ng đc nhu cu khám cha bnh ca ngi
dân. Khong cách xa trm y t, đng giao thông khó khn, thiu phng tin
thông tin liên lc, kém hiu bit… cng phn nào nh hng đn vic tip cn
và s dng dch v y t ca ngi dân.
ã có khá nhiu công trình nghiên cu và đánh giá tng khía cnh v
tình trng sc khe, bnh tt ca ngi dân tc thiu s [2], [5], [9], [11],
nhng cha có công trình nào nghiên cu mt cách h thng v nhng yu t
liên quan đn dch v y t cho ngi Dao nói chung và cho ph n ngi Dao
nói riêng trên mt s khía cnh vn hoá - xã hi. Vic phân tích nhng nh
hng ca các yu t vn hóa, xã hi đn dch v y t ca ngi Dao nói
chung và ca ph n ngi Dao nói riêng là thc s cn thit nhm góp phn
tìm ra gii pháp bo v và chm sóc sc khe cho ph n dân tc thiu s.
Chính vì vy, đ tài này đc tin hành nhm các mc tiêu:
1. Mô t và phân tích nhu cu, thc trng cung cp và s dng dch v y
t ca ph n ngi Dao trên mt s khía cnh vn hoá, dân tc và xã hi ti
mt s xã thuc huyn Bch Thông, tnh Bc Kn.
2. Phân tích mt s yu t liên quan đn cung cp và s dng dch v
chm sóc sc kho bà m hin có ti đa phng.




3

Chng 1
TNG QUAN TÀI LIU

1.1. Mt s khái nim
1.1.1. nh ngha vn hóa
Vn hóa là khái nim mang ni hàm rng vi rt nhiu cách hiu khác
nhau, liên quan đn mi mt đi sng vt cht và tinh thn ca con ngi. Do
v trí ca vn hoá trong đi sng nên vn hoá đã đc nhiu ngi quan tâm
nghiên cu và đa ra hàng trm đnh ngha v vn hoá [3], [40], [44], [47].
Vn hóa trong ting Hán đc hiu là nhng hình xm trên c th, qua
đó ngi khác nhìn vào đ nhn bit và phân bit mình vi ngi khác, biu
th s quy nhp vào thn linh và các lc lng bí n ca thiên nhiên, chim
lnh quyn lc siêu nhiên.
Theo ngôn ng ca phng Tây, t tng ng vi vn hóa ca ting
Vit (culture trong ting Anh và ting Pháp, kultur trong ting c, ) có
ngun gc t các dng ca đng t Latin colere là colo, colui, cultus vi hai
ngha: (1) gi gìn, chm sóc, to dng trong trng trt; (2) cu cúng.
Trong cuc sng hàng ngày, vn hóa thng đc hiu là vn hc, ngh
thut nh th ca, m thut, sân khu, đin nh Các “trung tâm vn hóa” có 
khp ni chính là cách hiu này. Mt cách hiu thông thng khác: vn hóa là
cách sng bao gm phong cách m thc, trang phc, c x và c đc tin, tri
thc Vì th chúng ta nói mt ngi nào đó là vn hóa cao, có vn hóa, vn
hóa thp hoc vô vn hóa.
Trong nhân loi hc và xã hi hc, khái nim vn hóa đc đ cp đn theo
mt ngha rng nht. Vn hóa bao gm tt c mi th vn là mt b phn trong
đi sng con ngi. Vn hóa không ch là nhng gì liên quan đn tinh thn mà
bao gm c vt cht.
Nm 2002, UNESCO đã đa ra đnh ngha v vn hóa nh sau [40]:

“Vn hóa nên đc đ cp đn nh là mt tp hp ca nhng đc trng v
tâm hn, vt cht, tri thc và xúc cm ca mt xã hi hay mt nhóm ngi


4

trong xã hi và nó cha đng, ngoài vn hc và ngh thut, c cách sng,
phng thc chung sng, h thng giá tr, truyn thng và đc tin”.
Tóm li, vn hoá gn bó hu c vi con ngi, là sn phm hot đng
ca con ngi hay nói cách khác: Vn hoá va là vt cht, va là tinh thn,
va mang tính cht xã hi li va có t cách cá nhân. Chúng ta cng có th
hiu mt khía cnh ca vn hóa đó là nhng phong tc, tp quán, thói quen,
np sng ca con ngi đc hình thành, tn ti và phát trin trong đi sng
ca con ngi. Các thành t ca vn hoá bao gm 9 ni dung c bn: Ngôn
ng, n ung, , mc, tín ngng, l hi, vn ngh dân gian, tri thc dân gian
và các phong tc tp quán khác (ma chay, ci xin, vào nhà mi, cha bnh,
dòng h, gia đình ) [40].
1.1.2. Khái nim phong tc tp quán
Phong tc, tp quán là mt khái nim phc tp, theo t đin ting Vit
thì phong tc tp quán đc đnh ngha [84]: “Nhng thói quen đã đc mi
ngi tuân th ti mt đa phng trong mt hoàn cnh bt buc phi chp
nhn l thói y nh mt phn lut pháp ca đa phng”. Nh vy, phong tc,
tp quán thc cht là nhng qui tc x s mang tính cng đng, phn ánh
nguyn vng qua nhiu th h ca toàn th dân c trong mt cng đng t
qun (làng, xã, khu vc). Các qui tc này đc s dng đ điu chnh các
quan h xã hi nói chung, quan h hôn nhân và gia đình nói riêng mang tính
tc ngi hoc mang tính khu vc.
“Tc l” là nhng tp quán có tính cht xã hi đc nêu lên thành nghi thc,
có th l, có tiêu chun bt buc, truyn ming hay thành vn, đc d lun xã hi
rng rãi tha nhn, ng h, bo v và yêu cu mi ngi tuân th [31].

1.1.3. Khái nim dân tc, quc gia dân tc, dân tc thiu s
Trong ting Vit cng nh trong ngôn ng ca nhiu dân tc trên th
gii, thut ng dân tc và thut ng Quc gia dân tc ch rõ hai khái nim,
hai phm trù riêng bit. Quc gia dân tc mang tính lãnh th, chính tr, Nhà
nc; còn dân tc li mang tính lch s cng đng ngôn ng, vn hóa t nhiên.
Mt quc gia có th có mt hay nhiu dân tc sinh sng. Trái li, mt dân tc
cng có th phân b trên lãnh th nhiu quc gia [79].


5

Vit Nam là mt nc có nhiu dân tc. Theo t đin ting Vit, dân tc
đc đnh ngha: “Cng đng ngi hình thành trong lch s có chung mt
lãnh th, các quan h kinh t, mt ngôn ng vn hc và mt s đc trng vn
hoá và tính cách” [74].
Thut ng dân tc thiu s, dân tc ít ngi, dân tc dân s ít là da trên
s so sánh t l dân s ca tng dân tc trong mi nc đ gi.  Vit Nam,
tc ngi Vit (dân tc Kinh) chim 82,6% dân s c nc. Tr dân tc Kinh,
các dân tc còn li đc coi là dân tc thiu s.
1.1.4. Mt s thut ng khác
Dch v [81]: Dch v đc hiu là nhng th tng t nh hàng hóa
nhng phi vt cht, gm các tính cht sau:
- Tính đng thi: Sn xut và tiêu dùng dch v xy ra đng thi;
- Tính không th tách ri: Sn xut và tiêu dùng dch v không th tách
ri. Thiu mt này thì s không có mt kia;
- Tính cht không đng nht: Không có cht lng đng nht;
- Vô hình: Không có hình hài rõ rt. Không th thy trc khi tiêu dùng;
- Không lu tr đc: Không lp kho đ lu tr nh hàng hóa đc.
Dch v y t [93]: Dch v y t là mt dch v khá đc bit. V bn cht,
dch v y t bao gm các hot đng đc thc hin bi nhân viên y t nh

khám, cha bnh phc v bnh nhân và gia đình.
1.2. Mt s đc đim vn hóa - xã hi dân tc Dao liên quan đn sc kho
1.2.1. Ngôn ng
Ting nói thuc nhóm ngôn ng Mông - Dao. Ngôn ng giao tip khá
thng nht gia các nhóm Dao. Do ngôn ng vn chng mn ch Hán cu
to sp xp li và gn nh khác hn vi ngôn ng giao tip nên s lng
ngi thông tho ngôn ng vn chng không nhiu [78]. Do đc thù v ngôn
ng, nên trong quá trình giao tip các cán b y t gp rt nhiu khó khn do
bt đng ngôn ng.


6

1.2.2. Nhà 
Nhà  ca ngi Dao có 3 loi khác nhau: nhà sàn; nhà na sàn na đt và
nhà đt (nhà trt) nhng ch yu là nhà trt. Nhà ngi Dao thng làm mái
thp, ít ca s nên trong nhà luôn m thp, thiu lu thông không khí và b
thiu ánh sáng. Hn na do tp quán nên trong nhà ngi Dao thng có 2 đn
3 bp đun. Vic đun nu trong nhà gây ô nhim môi trng không khí d làm
cho các bnh đng hô hp phát trin, đc bit là nhim khun hô hp tr em.
Nghiên cu ca Nguyn ình Hc (2004) [41] v mô hình bnh tt tr
em dân tc Dao cho thy: Nhóm bnh đng hô hp chim 29,4% xp th t
sau nhóm bnh v ni tit - dinh dng - chuyn hoá (45,3%), nhim khun
nhim ký sinh trùng (33,3%), bnh đng tiêu hoá (32,3%).
Ngi Dao không chú trng làm công trình ph và nhà tm. i đa s
các h ngi Dao không s dng h xí và nhà tm. Không s dng h xí cng
là mt tp quán ca mt s dân tc thiu s khác  khu vc min núi.
1.2.3. n, ung
Lng thc chính ca ngi Dao là go t và go np. Thc n ch yu
là các loi rau rng và rau t trng. Sau khi đ, sn ph đc nu n riêng,

thc n ch yu là tht gà, tht ln đc nu vi các loi thuc nam có tác
dng nhanh khe ngi, giúp sn ph có nhiu sa đ nuôi con.
Ung: Thc ung ca ngi Dao trong sinh hot hàng ngày là nc chè.
Mt s loi lá cây có v thm mát, d ung dùng đ cha bnh gan, thn, tim
hoc b máu cng đc ngi Dao ch bin và s dng. Loi đ ung ph
bin na là ru đc  bng men lá. Hu ht các gia đình ngi Dao đu
bit nu ru và ct gi ru. Báo cáo kt qu điu tra y t quc gia nm
2001 - 2002 ca B Y t [17] cho thy: T l ung ru vùng Tây Bc, ông
Bc và Tây Nguyên cao hn vùng đng bng sông Hng. Tuy nhiên cha có
nghiên cu v t l lm dng ru và nghin ru đc tính chung cho c nc.
1.2.4. Tc l sinh đ và nuôi con
Trc đây, khi sinh con ngi ph n thng đ ti nhà và phi t đ đ,
rn tr đc ct bng na, khi đ khó thì ch bit mi thy cúng v cúng bái


7

Nhng nm gn đây, vic sinh đ ca ngi Dao đã có nhiu thay đi, ph n
khi có thai đã đi khám thai và đn trm y t đ đ. Tai bin sn khoa, t l cht
 tr s sinh đã đc hn ch ti đa, dân s ngi Dao tng lên rõ rt.
Sau khi sinh sn ph đc chm sóc chu đáo, h thng đc n cháo
go np nu vi tht gà, ngh hoc cháo nu vi xng ln và đu đ hoc
cháo go np nu vi trng và đu đ. Sn ph n nh vy trong khong mi
ngày, sau đó n cm nóng vi trng luc, canh đu đ, rau ngi cu, đu tng
hm, canh gng. Ngi Dao không cho sn ph n thc n ngui, tht chua,
hoa qu chua, rau ci vì h quan nim rng n nhng th đó s làm ngi
m mt sa và làm cho con mc mt s bnh [39].
1.2.5. Tín ngng liên quan đn bnh tt
Ngi Dao quan nim khi hn đy đ trong c th thì con ngi khe
mnh. Nu hn  v trí nào đó vng thì s gây m đau  ch đó. Hn chính mà

vng thì con ngi s b bnh nng, nguy him đn tính mng, thm chí b cht.
Nguyên nhân s vng mt ca hn là do chúng “mi chi” hoc b các thn
thánh bt không tr v ni trú ng ca mình trong c th.  tránh hu qu xu,
ngi ta phi mi thy cúng làm mâm l gi hn tr v hoc chuc hn.
1.2.6. Phong tc tp quán
Tc cúng ma [31]: Khi m đau, ngi Dao thng bói ma. Bói ra th ma
nào thì cúng th ma đó. H thng dùng đng xu treo vào si dây, khi gi
đn tên con ma nào mà thy đng xu “đng đy” thì cúng con ma đó.
Cúng t tiên: Ngi Dao quan nim t tiên cng là ma, duy có loi ma
này đc coi là ma phúc thn luôn phù h, giúp đ con cháu trong đi sng
sinh hot, chm lo sc kho con cháu.
Trc đây, mi khi m đau, ngi Dao thng ch làm l cúng, ít tin vào
vic dùng thuc và cán b y t. Mt khác, các thy thuc dân gian thng
kiêm luôn c ngh cúng bái nên vic cha bnh bao gm c dùng thuc và
cúng bái. Ngày nay, mi khi có m đau, ngi Dao đã đn c s y t đ cha
bnh. Tuy nhiên, nhiu ngi vn cúng bái, đc bit là nhng trng hp
bnh him nghèo.


8

1.2.7. Mt s kiêng k
Kiêng k khi có thai [31]: Khi có thai, ngi ph n kiêng các công vic
nng nhc, kiêng bc qua dây thng buc trâu, bò, nga (vì h cho rng sau
này đa tr s b tràng hoa qun c và khó đ), không đc đánh rn (vì s s
đau đ qun qui nh rn bò), kiêng n tht gà rng (vì s sau này đa tr s
chy nhy nhiu), không n nhng ong (vì s sau này đa tr ch thích  nhà,
không dám ra ngoài), kiêng các thc ung t cây có gai (vì quan nim cây đó
s làm cho đa tr b mn nht, nga ngáy)
Kiêng k sau khi sinh: Sau khi sinh, sn ph kiêng n các món n ngui,

các loi tht chua, hoa qu chua, các loi rau có nhiu nc nh rau ci, bp
ci vì quan nim rng n nhng thc n đó không tt s gây nh hng xu
đn sc khe ngi m và con, có th là nguyên nhân gây mt sa hoc làm
cho đa tr chê bú sa m. Kiêng b con đn ch khác trong nhà nht là ni
đt bàn th t tiên và khu tip khách ca nam gii. Kiêng đn gia đình ngi
khác vì s mang theo nhng th “không sch s” s làm nh hng đn gia đình
h. Kiêng ngi l đn nhà, cho nên du hiu đ nhn bit khi trong nhà có
ngi đ là ngi Dao thng treo cành lá hoc hoa chui rng trc ca.
Nhng kiêng k có li cho sc khe bà m và tr em [39].
Khi có thai đc 3 - 4 tháng, ph n ngi Dao ch đng kiêng sinh
hot v chng đ thai nhi đc lành ln, tránh tn thng cho thai và sy thai.
Trong thi k mang thai, mi khi ra khi nhà, thai ph phi đi nón vì h
cho rng Ngc Hoàng nhìn thy “ngi bn’’ s tr ti và làm sy thai. Khi đi
trên đng không đc bc qua thng trâu, chc nga.
Khi có thai ngi ph n phi kiêng n tt c các loi tht ôi, thiu và
kiêng n nhng ong, nhng tm.
Sau đ sn ph n cm nóng vi trng luc, canh gng, ung nc lá
thuc ri n cm np vi tht gà, tht ln.
Khi nhà có ngi sinh đ h dùng lá cây cài trc ca đ cnh báo ngi
l không đc vào.


9

Ngi Dao ít khi mng, chi, đánh đp con cái, không thích nói to ting
vì s hn vía tr nh b tht lc s m đau.
Nhng kiêng k bt li cho sc khe bà m và tr em [39]:
Ph n ngi Dao Thanh y không mun ai hi ti chuyn h có thai, nên
khi mang thai h thng giu gim. Các cô dâu mi v nhà chng rt gi ý
kiêng khem trong n, ung song vn phi cáng đáng mi công vic nên sc

khe d suy gim, nh hng đn phát trin ca thai nhi.
1.2.8. Tri thc y hc dân gian
Trong nhiu cng đng dân tc  min núi, ngoài các dng thuc truyn
thng thng gp nh thuc sc, ru thuc, cao thuc đ ung, thuc đp bó
gy xng còn có thuc tm ca ngi Dao. ó là mt dng đc trng v
cách s dng cây c làm thuc đ chm sóc sc kho và cha bnh đã có t
rt xa xa, mt nét đp vn hoá y hc gia truyn trong cng đng các dân tc
 Vit Nam. Thuc tm (ting Dao gi là ìa do xin) không ch ca ngi
Dao đ  Bc Kn mà còn là dng thuc ca các nhóm ngi Dao khác  Vit
Nam. Trong cng đng ngi Dao, hu ht các thành viên trong mi h gia
đình đu bit cây thuc tm. Tuy nhiên, ph n ngi Dao thng bit nhiu
hn, bit rõ ni mc ca chúng và cách khai thác bn vng ngun tài nguyên
đ còn có th s dng lâu dài.
Theo Trn Vn n [58], nghiên cu điu tra v bài thuc tm ca ngi
Dao thì bài thuc tm ca ngi Dao đ  Sa Pa gm nhiu loi cây hn so
vi bài thuc ca các nhóm ngi Dao khác, t 10 đn 120 loài, trong đó có
khong 5-10 cây thuc đc coi là quan trng nht.
Phn ln ph n ngi Dao đu bit ly cây thuc nam đ điu tr các
bnh thông thng, còn bnh nng phi nh ti thy lang chuyên nghip.
Ngi Dao có tp quán cha bnh đn đâu ly thuc đn đy, ít khi ly thuc
d tr. Kinh nghim cha mt s bnh thông thng ca ngi Dao:
+ Cha bnh cm cúm: Ly lá rau ngi, lá cam, lá chanh, lá bi, lá tre
đun sôi ri cho ngi m xông ra đc nhiu m hôi là khi hoc ly lá tía tô
(mía đang sa) ra sch cho vào nc nóng ung vài ln là khi.


10

+ Cha bnh b st cao: Dùng lá chanh vò ra hoà nc cho ngi bnh
ung mt vài ln là h st.

+ Cha bnh chng hi đy bng: Ly c canh chì đòi cho vào ru
ngâm ung vài ln là khi. Loi ru này ung cha khi bnh đái dt.
+ Cha bnh đau xng khp: Ly cây thanh tho (bùng leo), lá cây dâu
tm (phong lm mòm) đem giã nh trn vi nc vo go, rang la cho m lên
ri đp vào ch đau.
+ Ngi b ngã gãy xng: Dùng lá và thân cây “Tm bùng lao tòn” và
cây tm gi mc trên cây tre. Hai th này giã nh trn vi nc vo go và rang
qua la cho m lên ri đp vào ch xng gãy. Trc khi đp phi nn li ch
xng b gãy cho thng và dùng np bng cây mía đ (tm tía xi). Mi ngày
thay thuc 1 ln, khong 10 hôm là đ đau, khong 1 tháng s lin xng.
+ Cha bnh đau thn: Ly cây tm gi mc trên cây go hoc cây dâu,
cây môn gai (hu giàng gim), cây “choang xi”, tt c đem thái nh, sc nc
ung. Sau đó ly thêm 2 loi lá cây “mc nai nòm” và “mc phng nòm”,
giã nh ngâm vào nc vo go, rang nóng bc vào mnh vi sát vào ch phù.
Ngày sát 2 ln, sát t trên xung di.
+ Cha rn cn: Ly lá cây khoai môn nhai nát đp vào ch rn cn s
khi. Ngoài ra, h dùng lá “tp by” vò nhàu, bc vào mnh vi h nóng trên
la xoa vào ch rn cn và đp vào ch rn cn vài ln là khi.
+ Cha rt cn: Ly c cây “tp rùi” giã nh ri cho vào lá dong (lòm)
bc li h trên than hng cho nóng lên ri đp vào ch rt cn, c ngui li
thay, cho đn khi không đau na thì thôi.
+  phòng bnh và gi gìn sc kho hàng ngày, ngi Dao có kinh
nghim là khi đi ra ngoài nng phi đi m, đi khn, đi giy dép. Khi đông
v giá lnh, trong nhà thng xuyên đt la và dùng nm m khi ng.
1.3. Tình hình sc khe, sc khe sinh sn ca ph n
1.3.1. c đim c th liên quan đn bnh tt  n gii
C th n gii đc to hoá ban cho cu to gii phu phù hp vi các
chc nng riêng ca mình. Ngoài công tác xã hi, ngi ph n còn là trung



11

tâm ca gia đình v mi mt. Nhng yu t đó liên quan không ít đn ngi
ph n, nhiu khi là nguyên nhân dn ti tình trng sc kho yu  cng đng
n gii, nht là ph n  đ tui sinh đ, trong thi k mang thai và nuôi con
nh [30], [59], [75], [76].
T l mc bnh nói chung  n gii cao hn nam gii, c bnh cp và
mn tính, t l chung là 2,5 bnh/ngi [90], [100].
V c cu bnh tt gia nam và n, các kt qu nghiên cu nc ngoài
và trong nc hu nh có s tng đng. Nam gii có xu hng mc các
bnh hô hp, tai mi hng, bnh tiêu hoá mn tính và tai nn nhiu hn n
gii t 1,3 đn 1,7 ln. Trong khi đó, n gii li mc các bnh thuc h sinh
dc, tit niu cao hn đn 3 ln [34], [92], [107].
1.3.2. Sc khe sinh sn - nguy c bnh tt cao nht  n gii
Sc kho là mt trong nhng điu kin c bn đ mang li giá tr cuc
sng cho con ngi [4], [6], [10]. Nói đn sc kho ph n là nói đn sc
kho sinh sn, cho nên đu t cho sc kho nói chung và sc kho sinh sn
nói riêng cng chính là đu t cho phát trin [14], [15], [16].
Ni dung ca sc kho sinh sn theo Chng trình hành đng Cairo bao
gm [105]: Các bin pháp k hoch hoá gia đình; sc kho v thành niên; dch
v chm sóc bà m bao gm chm sóc trc trong và sau khi đ; phòng và
điu tr các bnh nhim khun đng sinh dc, các bnh lây truyn qua đng
tình dc; điu tr vô sinh; x trí các vn đ sc kho ph n nh vn đ ph
khoa, giáo dc tình dc hc cho c nam và n.
 Vit Nam, chm sóc sc kho sinh sn đc chi tit hoá thành 8 ni
dung [19] vi các dch v tng ng: Thông tin, giáo dc, truyn thông và t
vn; làm m an toàn; k hoch hoá gia đình; no hút thai; sc kho sinh sn v
thành niên; các bnh nhim khun đng sinh sn bao gm các bnh lây truyn
qua đng tình dc (trong đó có HIV/AIDS); các bnh ung th sinh sn, ung
th vú; vô sinh.



12

Sc kho sinh sn n v thành niên
Vit Nam là nc có t trng dân s v thành niên vào hàng cao nht
trong khu vc châu Á, tác đng ca nn kinh t th trng đã làm nh hng
đo đc ca mt b phn thanh thiu niên, không ít v thành niên sng buông
th, mà mt trong hành đng đáng báo đng là hot đng tình dc trc hôn
nhân và các hu qu nghiêm trng ca nó [33], [51], [57], [82], [94].
T chc Y t Th gii đánh giá nguy c t vong do thai sn  ph n tui 15
đn 19 cao gp 2 ln so vi ngi t 20 đn 24. Còn nhng em gái tui 10 - 14
nu có thai thì nguy c t vong cao gp 5 ln so vi tui ngoài 20 [95], [96].
Ph n và nhim khun đng sinh sn
Bnh ph khoa là bnh ca n gii, trong đó t l mc các bnh nhim
khun đng sinh sn và bnh lây truyn qua đng tình dc khá cao, đc
bit là  nhng nc chm hoc đang phát trin [42].
Kt qu điu tra  Thái Bình, Hi Phòng, Lâm ng, Hu Giang (c), Hà
Sn Bình (c), Hà Tuyên (c) cho thy: Trong c cu bnh tt ca n theo đ
tui, bnh ph khoa chim t l cao nht và tng dn theo đ tui sinh sn, cao
nht là  đ tui 41 - 55, chim 60% [1].
S thiu ht kin thc, thiu ht chm sóc y t, cng nh tình trng mi
dâm hin nay cng là nhng yu t rt quan trng đ làm tng t sut ca
bnh nhim khun đng sinh sn (NKSS) [73].
Trên th gii, NKSS hay gp nht là viêm âm đo, ri đn mt s bnh
lây qua đng tình dc nh trichomonas, lu, giang mai. T l NKSS cao
nht là  châu M La tinh, châu Phi và châu Á [90], [91].
 Vit Nam, các nhim khun đng sinh sn thng gp là: Tp khun
(44%), Candida (28,5%), Candida + tp khun (27,5%) [22], [23], [24], [30].



13

Ph n và HIV/AIDS
i dch HIV/AIDS gây nên nhng hu qu nng n cho sc kho cá
nhân, hnh phúc gia đình và an toàn xã hi. T ca bnh đu tiên phát hin
nm 1990, đn nay trên th gii đã có hn 40 triu ngi nhim HIV, trong
đó có 18,5 triu ngi là ph n [89], [99].
 Vit Nam, trong giai đon 2003 - 2005, mi nm có thêm 37.000
ngi mc mi. Riêng nm 2005, đã phát hin 13.731 ca mc mi HIV, 2.861
ca b AIDS và 1.673 ca cht do HIV/AIDS [8], [11], [25], [106].
No phá thai và sc kho ph n
Bình quân c mt ph n ra khi đ tui sinh đ thì có 3 ph n khác
bc vào đ tui này [15], [87], [104]. Theo thng kê ca V Sc kho sinh
sn B Y t nm 2005, t l no hút thai trên tng s đ trong c nc là
20,8%; t l tai bin do no hút thai là 1,4%. Các vùng có t l cao là min
núi phía Bc, đng bng Sông Hng, đng bng sông Cu Long [11], [27].
Sc kho thai ph và tình hình tai bin sn khoa
Tình trng thiu dinh dng  ph n mang thai: Thiu nng lng
trng din đi vi thai ph  nc ta chim ti 30% [26]. Cht lng và s
lng khu phn ca ph n có thai nhìn chung cha đc ci thin.
Tai bin sn khoa: Là tai bin trc, trong khi sinh và ngay sau đ, rt
khó lng trc, xy ra ngoài kim soát và gây t vong cao [11], [51].
Theo thng kê ca V Sc kho sinh sn B Y t nm 2004 [23], t l
tai bin sn khoa còn khá cao. C cu tai bin là bng huyt, nhim trùng, sn
git, v t cung và no phá thai.
T vong m - nguy c hàng đu ca thai sn
T sut cht m  Vit Nam đã liên tc gim. Theo s liu ca tng cc
thng kê [22], t sut này đã gim dn t 130/100.000 tr đ ra sng nm
1992 xung còn 95/100.000 (nm 2000), sau đó tip tc gim đi còn

85/100.000 (nm 2002) và 80/100.000 (nm 2005).


14

iu tra t vong m nm 2000 - 2001 do V Sc kho sinh sn - B Y t
hp tác vi WHO thc hin  7 tnh thuc 7 vùng sinh thái ca Vit Nam cho
thy t sut cht m  7 tnh nghiên cu là 130/100.000 tr đ ra sng [103].
Theo Trn Th Trung Chin (2006) [29], có s khác nhau v cht m gia
các vùng (269/100.000  vùng núi và trung du, 81/100.000  đng bng), gia
dân tc thiu s và dân tc Kinh (316 và 81/100.000), gia nông thôn và thành
th (145 và 79/100.000). Nguyên nhân góp phn gây t vong m là do chm tr
đn c s y t (46,3%), chm gi lên tuyn trên do đng giao thông đi li khó
khn 41,3%; 40% do điu tr không kp thi; ngoài ra còn do nhân viên y t thiu
nng lc chuyên môn, thiu thuc, thiu trang thit b cn thit
Trên th gii, các nguyên nhân trc tip gây t vong m chim 80%,
nguyên nhân gián tip chim 20% [101], [102].
Ung th  n gii
Theo s liu thng kê ca B Y t [24], thì t l ung th thng gp 
n là ung th c t cung chim 20,3%, ung th vú (16,2%), ung th d dày
(10%), đi trc tràng (8,3%), ung th phi (7,3%).
1.4. N gii trong tip cn và s dng dch v y t
1.4.1. H thng cung ng dch v y t Vit Nam
 Vit Nam, h thng y t đc chia thành tuyn Trung ng, tuyn tnh
và tuyn y t c s, trong đó có y t Nhà nc và y t t nhân [55], [56].
Trm y t xã là đn v k thut đu tiên tip cn vi nhân dân nm trong
h thng y t Nhà nc. iu tra Y t Quc gia 2001 - 2002 cho bit bình
quân mi xã có 4,34 CBYT; có 52,7% s xã có bác s, 89% xã phng có n
h sinh hoc y s sn nhi [17].
1.4.2. H thng qun lý chm sóc sc kho ban đu - công c đánh giá

tip cn và s dng dch v y t
CBM - Community Based Monitoring (Giám sát da vào cng đng)
[20] đc xem nh là mt phng pháp đánh giá kh nng tip cn và s
dng dch v y t. Mc tiêu chính ca CBM là xác đnh xem nhu cu chm


15

sóc sc kho đã đc đáp ng hay cha, đáp ng nh th nào, nguyên nhân
cn tr ngi s dng dch v y t và tn ti ca ngi cung ng dch v y t
thông qua các ch s: Sn có  tip cn  s dng  s dng đ  s dng
hiu qu.
ánh giá tng quan gia tip cn và s dng DVYT bng các biu đ,
xác đnh nhng vn đ còn tn ti da trên các ch s:
i tng đích: Là nhóm đi tng mà ngành y t hng ti phc v.
T l sn có: Là t l nhng ngày mà trm y t có đy đ các điu kin
cn thit phc v cho chm sóc sc kho nhân dân.
T l tip cn: Là t l dân s trong xã có th đn đc trm y t trong
khong thi gian di mt gi bng phng tin sn có ca mình.
T l s dng: Là t l s ngi có s dng DVYT dù ch mt ln trong
k theo dõi trên tng s đi tng.
T l s dng đy đ: Là t l s ngi đc nhn đy đ các DVYT cn
thit có liên quan đn vn đ sc kho ca h.
1.4.3. H thng t chc y t tnh Bc Kn
Theo niên giám thng kê tnh Bc Kn nm 2009 [83], toàn tnh có 8 bnh
vin (gm 1 bnh vin đa khoa tnh và 7 bnh vin huyn), 10 phòng khám đa
khoa khu vc, 122 trm y t xã phng. S cán b ngành y t là 1.197 ngi,
trong đó có 354 bác s, 326 y s, 517 y tá. T l trm y t xã có bác s là
59,01%; có n h sinh là 81,97%; hu ht các xã đu có nhân viên y t thôn bn.
Theo niên giám thng kê y t nm 2005 [21], t l trm y t xã có bác s

và n h sinh ca tnh Bc Kn thp hn c nc nhng cao hn so vi vùng
Tây Bc và Tây Nguyên.
1.4.4. Nhu cu chm sóc sc kho, tip cn và s dng dch v y t
1.4.4.1. Nhu cu chm sóc sc kho
Nhu cu chm sóc sc kho là s cn thit đc CSSK theo các vn đ sc
kho ca ngi dân. Chúng ta cn phân đnh gia nhu cu (need - s cn thit) và
cu (demand - là th hin qua ý mun ch quan ca ngi bnh, ph thuc vào sc


16

mua và kh nng chi tr). Quan đim ca ng và Nhà nc ta trong CSSK luôn
gn lin vi nhu cu ch không gn vi sc mua [61]. Theo kt qu ca VNHS
2001 - 2002 [17], bình quân s có 1,5 đt m_ngi/nm làm nh hng ti các
hot đng nh đi hc, đi làm.
1.4.4.2. Tip cn dch v y t
“Tip cn dch v y t” là kh nng mà ngi s dng dch v y t
(DVYT) khi cn có th đn s dng DVYT ti ni cung cp. Tip cn bao
hàm c s đánh giá, cách nhìn nhn DVYT trong tm suy ngh ca ngi dân
v loi dch v qua các yu t không gian, thi gian, chi phí và cht lng
dch v y t.
Tip cn DVYT ph thuc vào nhiu nhóm yu t nhng có 4 nhóm yu
t c bn sau:
* Khong cách t nhà đn c s y t: c tính bng thi gian đi t nhà
đn c s y t. Nu thi gian này trong vòng 60 phút đi bng phng tin
thông thng thì coi là tip cn đc. Cách tính và đo lng này hp lý cho
mi trng hp. Nu càng tn ít thi gian đ đn vi c s y t thì tính tip
cn càng cao và ngc li [70].
Nghiên cu ca Nguyn Mnh Hùng (2007) [43] v chm sóc sn khoa
thit yu ti tnh Lng Sn cho thy: T l tip cn trong chm sóc trc và

sau sinh đt 85,9%.
* Kinh t: Yu t kinh t có tác đng rt ln ti s tip cn và s dng
dch v y t [32].
Nghiên cu ca Trng Vit Dng ti 4 xã tnh Qung Ninh [35] cho
thy: 22% t cha ly không mua thuc, 20% đn bnh vin huyn, 28% đn
thy thuc t.
Theo báo cáo nm 2007 ca đn v nghiên cu chm sóc sc kho cng
đng - B Y t [7]: T l ngi m không cha gì là 2,7%; t mua thuc v
cha 32,8%; đn trm y t xã 22,4%; đn y t t nhân 19,6% Nhng h có
thu nhp thp thì la chn hình thc t cha là cao nht (35,4%), h có thu


17

nhp trung bình và cao thì đn bnh vin (13,5% và 22%), đn trm y t xã
(22,5% và 16,8%).
Kt qu nghiên cu theo dõi đim  mt s tnh do B Y t tin hành
nm 2001 - 2002 [17] cho thy:  min Bc s ngi nghèo b m không
điu tr gì chim 40%; 32% không có tin cha.
Lê Th Hng Thm (2006) [66] nghiên cu v tip cn và s dng dch
v y t cho ph n nông thôn cho kt qu: 48,6% ph n chn hình thc t
cha bnh, sau đó đn y t t (22,9%), tip đn là trm y t xã (13,8%). Nhóm
ph n nông thôn nghèo chn hình thc t cha bnh cao hn so vi nhóm
ph n có thu nhp t khá tr lên (55,7% so vi 23,7%), ngc li, nhóm ph
n có thu nhp cao la chn khám cha bnh t (25,9%) cao hn so vi nhóm
có thu nhp thp hn (18,1%).
Nhà nc cng nh ngành y t rt quan tâm và đã có nhiu gii pháp v
chm sóc sc kho cho ngi nghèo nhng cho đn nay chúng ta vn cha
th gii quyt đc cn nguyên ca vn đ [2], [4], [5].
* Dch v y t: Nhóm này không đ cp đn giá dch v đt hay r mà

ch đ cp đn tính sn có ca các dch v mà ngi dân cn, tính thng trc,
thi gian m ca thích hp, thái đ ca cán b y t vi bnh nhân, cht lng
dch v mà ngi dân yêu cu.
Nghiên cu quá trình cung cp dch v chm sóc trc sinh  huyn Cn
c - Long An [62] cho thy: Yu t sn có ca phng tin khám thai, viên
st, giy th albumin niu cha đy đ (97%), trong khi đó tt c ph n
đu có kh nng tip cn vi dch v. Nh vy, tn đng ca dch v chm
sóc sc kho cho ph n có thai trc sinh  đa phng này chính là s dng
hiu qu.
Báo cáo ca s Y t tnh Thanh Hoá [63] v tính bao ph ca dch v
chm sóc trc sinh cho thy yu t sn có ch đt 86%, trong khi đó yu t
tip cn và s dng là 100%, tn đng ca dch v chm sóc ph n có thai
trc sinh vn là t l s dng hiu qu (66%).


18

* Vn hoá - xã hi: Trình đ hiu bit ca ngi m, ngi ch gia đình
có nh hng rt ln ti quyt đnh x lý khi b m đau và thông qua đó nh
hng gián tip ti la chn DVYT. Yu t vn hoá - xã hi còn chu s tác
đng ca phong tc tp quán: Cúng bái tr tà ma, kiêng khem, đ ti nhà,
ngi phi th l bnh tt ca mình vi ngi khác…
1.4.4.3. S dng dch v y t
S dng DVYT là mt quá trình tng tác ca nhiu yu t. Hin nay có 3
cách đ cp chính đc s dng đ xây dng mô hình gii thích các mi quan h
nh hng ca các yu t đn vic s dng DVYT ca ngi dân: Kinh t hc,
nhân hc và ng x xã hi trong chm sóc sc kho [86].
* Kinh t hc: Cách đ cp này da trên nhn đnh rng con ngi khi
phi la chn mt dch v nào đó, phi luôn tuân theo các nguyên lý kinh t
hc nhm đt đc li ích ti đa vi mc chi phí có th b ra.

* Nhân hc: C s ca cách đ cp này là s la chn c th ca ngi
dân đc xem là kt qu ca quá trình ra nhng quyt đnh nhiu bc. Do vy,
các mô hình phát trin t cách đ cp này còn có tên là mô hình lý thuyt
quyt đnh.
* Mô hình quyt đnh: Cách đ cp này tp trung vào vic xem xét đng thi
s tác đng ca tp hp các bin gii thích s la chn DVYT ca ngi dân.
1.4.4.4. Mi liên quan gia yu t tip cn và s dng dch v y t
V mt lý lun, h thng y t đc cu thành bi nhng c s cung cp
DVYT, ngi s dng DVYT và h thng pháp lý cng nh môi trng, kinh
t xã hi chi phi mi quan h gia bên cung và bên cu. Nu bên cung thiu
các ngun lc cn thit, t chc và qun lý dch v chm sóc sc kho không
tt s dn đn hiu qu s dng ngun lc thp và nh hng đn sc kho
cng đng. Nu bên “cu” không có nhu cu đúng, không chp nhn, không
s dng các DVYT mà bên “cung” sn sàng cung cp, có ngha là không
tham gia vào h thng y t công cng thì dn ti lãng phí ngun lc và hiu
qu các dch v chm sóc sc kho cng đng cng b hn ch.


19

1.4.4.5. Tình hình s dng dch v y t  n gii
Nghiên cu ca Bùi Thanh Tâm  Thái Bình [64] cho thy:  Thái Bình
h thng y t ca Nhà nc mi ch thu hút đc 54% các trng hp m, có
44,9% cha bnh  trm y t xã; 9,77% đn bnh vin hoc phòng khám đa
khoa khu vc; 23,13% t cha, còn 13,5% không cha gì.
T l s dng dch v y t c bn gia các nhóm thu nhp khác nhau
không ging nhau, ngi nghèo có xu hng s dng dch v trm y t xã
nhiu hn các đi tng khác, trong khi đó ngi giàu có xu hng s dng
dch v t nhiu hn [67], [68], [70].
 các nc công nghip phát trin, n gii s dng dch v y t nhiu

hn nam gii [77].
 Vit Nam, liên quan gii và s dng dch v y t còn rt ít tài liu đ
cp đn. Tuy nhiên, có th đoán bit rng trong điu kin kinh t xã hi hin
nay nhiu ph n sng  khu vc nông thôn min núi khó có điu kin tip
cn dch v y t có cht lng.
iu tra t l s dng dch v c bn hàng nm (không k bnh vin)
trên đu ngi theo gii và tui cho thy:  mi la tui, n gii đu s dng
dch v y t cao hn nam gii [70].
Nghiên cu ca Trng Vit Dng [34], [66] cho thy: N gii thng
mua thuc t cha bnh cao hn nam gii (38,7% so vi 25,2%). Trong khi
đó, nam gii có t l đn bnh vin cao hn n gii (23,2% so vi 18,1%).
S dng dch v chm sóc trc sinh
Theo T chc Y t th gii, tình hình chm sóc trc và trong sinh ca
ph n  các nc đang phát trin và các nc phát trin còn thp so vi nhu
cu. Ch có mt na ph n 15 đn 49 tui  Nam Á và các nc kém phát
trin đc khám thai [90]. Trc Cairo (Hi ngh quc t v dân s và phát
trin ti Ai Cp), 43% ph n không đc khám thai, 15% các trng hp đ
không đc y t h tr, 43% đ ti nhà; 46,5% đ do bà đ dân gian hoc y t
thôn bn đ, ch có 9,2% đ do cán b tuyn huyn và tnh thc hin. Sau
Cairo thì tình hình s dng dch v chm sóc thai sn đã có s ci thin, s


20

ln khám thai trung bình là 1,4; t l ph n có thai đc tiêm un ván 2 ln
trong thai k là 82,1%; t l thai ph đ ti nhà là 50%, t l đ đc cán b y
t h tr 88% [13], [97].
Các s liu điu tra cho thy vic s dng dch v chm sóc thai nghén
có chiu hng gia tng theo thi gian, ngha là tng theo mc đi sng
chung, theo mc hc thc và hiu bit tng dn  ph n trong tình hình phát

trin kinh t xã hi chung ca c đt nc [67], [69], [70].
iu tra y t nhân khu hc ca U ban quc gia dân s k hoch hoá gia
đình, D án dân s sc kho gia đình cho thy: 56% ph n có thai đng ký
chm sóc trc sinh và s ln khám thai trung bình là 1,6; khong 1/3 s ph
n sinh con ti nhà [80].
Mc dù t l khám thai  Vit Nam còn thp hn nhiu so vi các nc
công nghip và các nc thuc Thái Bình Dng nhng đã đt gn ti mc
chung ca th gii. T l ph n khi đ đc ngi có chuyên môn h tr đã
đt mc khá cao, cao hn rt nhiu so vi các nc đang phát trin và các
nc kém phát trin, ch kém các nc công nghip [64], [98].
Theo V Sc khe sinh sn B Y t, t l ph n có thai đc khám thai
t 3 ln tr lên trong c nc đt 87,9% ; t l ph n có thai tiêm phòng un
ván đ 2 ln đt 92% [23].
Dch v chm sóc trong và sau sinh
Chm sóc sau sinh cng quan trng không kém trc sinh, nó giúp kim
tra sc kho thai ph, phát hin ngn nga và điu tr bin chng sau sinh kp
thi. Công tác này không ph thuc các sn ph, mà nó ph thuc hoàn toàn
vào ngi cung cp dch v y t.
Theo báo cáo ca B Y t: T l đ có chuyên môn tr giúp nm 2004 c
nc đt 87,9%; cao nht là đng bng sông Hng (97%), sau đó là duyên hi
min Trung, ông Nam B, thp nht là min núi phía Bc (73,1%) [23].
Cng trong báo cáo này, tình hình t vong sn ph còn cao, mà nguyên
nhân chính có liên quan đn cung cp và s dng dch v y t. Có 90% trng
hp t vong m là do thiu ht trong h thng chm sóc sn ph [23].


21

1.5. Công tác khám cha bnh ti tuyn y t c s
1.5.1. Mt s nghiên cu v khám cha bnh  tuyn y t c s ti Vit Nam

Theo nhn đnh ca T chc Y t Th gii [12], [60]: Mc đ s dng
dch v ti trm y t xã ca chúng ta còn  mc thp và trung bình. Trong khi
đó, nhu cu v chm sóc sc kho ca nhân dân là rt ln.
Theo kt qu điu tra ca B Y t [9]: Cách x trí ca ngi dân khi b
m rt khác nhau. S la chn cao hn c là t mua thuc v cha. T l này
t 50% đn 65% vi các lý do sau: Bnh nh 62,23%,  xa trm y t 11,3%.
Nhn xét ca ngi dân v trm y t: Không đ thuc 65%, không có thuc
16%, thuc đt 21%.
Nghiên cu v kh nng tip cn các dch v CSSK ca các h gia đình
ti tuyn c s  5 huyn thuc tnh Tha Thiên Hu (1020 h gia đình) cho
thy [18]: T l tip cn y t c s (YTCS) là 31,8% và t l đn trm y t
(TYT) đ khám cha bnh (KCB) khi b m ca các h gia đình là 12,7%.
Cách la chn KCB ca các h gia đình khi có ngi m đn TYT là 13,1%,
bnh vin huyn 15,6%, t cha là 18,3%, đn y t t nhân 38,9%, có 6,9%
h gia đình cha bnh bng hình thc cúng bái. Nghiên cu này cng cho
thy: Ngi nghèo thng chn thy lang (gp 3 ln) hoc mua thuc t cha
(gp 2 ln so vi ngi giàu). Ngc li, nhng ngi giàu thng chn y t
t nhân hoc YTCS và đn bnh vin. Các yu t nh hng đn la chn c
s KCB là chuyên môn gii, thái đ phc v tt và gn nhà. Các lý do cn tr
ngi dân tip cn vi YTCS là không tin tng vào trình đ chuyên môn ca
cán b y t, thiu thuc và phng tin KCB, gi m ca không thun li.
Ngoài ra yu t kinh t, phong tc tp quán cng cn tr ngi dân tip cn
dch v y t.
1.5.2. Mt s nghiên cu  các tnh min núi phía Bc
Kt qu nghiên cu ca Dng Huy Liu (1996) [46] v CSSKB 
nông thôn phía Bc cho thy: T l các xã có c s y t chim 93,93%, trong
đó ch có 24,2% c s nhà trm đc đánh giá là tt.


22


Nghiên cu ca Nguyn Thành Trung (2000) v hot đng y t c s ti
tnh Thái Nguyên cho thy [71]: T l ngi m mua thuc t điu tr ti nhà
là 41,7%; t l ngi m không điu tr gì 16,1%; t l đn khám và điu tr
ti trm y t là 32,8%; t l bà m sinh con ti nhà chim 36,1%; t l khám
thai đ 3 ln đt 46,3%.
Nghiên cu ca àm Khi Hoàn (2000) [38] v thc trng hot đng ca các
TYT  min núi cho kt qu: Ngun lc còn yu, cht lng chuyên môn thp, s
dng dch v y t ti TYT thp (23,13%); t l ngi m không điu tr gì chim
26,97%; t l cúng bái khi m đau là 4,5%; t l đ ti nhà cao (67,93%).
Kt qu ca Nguyn Th Hoài Nga (2001) nghiên cu ti huyn Sóc Sn,
Hà Ni [54]: T l ngi dân la chn TYT là ni khám cha bnh đu tiên
khi b m ch chim 19,6%; có 92% bác s công tác ti TYT xã đc đào to
h chuyên tu; 40% bác s có nguyn vng đc đào to thêm v chuyên môn
và có chính sách đãi ng tt hn.
Nghiên cu ca Nguyn Th Lng (2002) [49] v đc đim nhân khu
hc và nhu cu, s dng dch v y t ti ba tnh min núi, đng bng và đô th
cho kt qu: Có s khác bit v la chn s dng dch v y t.  đng bng,
cách la chn ch yu là mua thuc v cha, sau đó mi đn TYT xã và khám
cha bnh ngoi trú.  min núi, thì chn đu tiên là đn TYT, sau đó là t
mua thuc v cha, cui cùng là điu tr ni trú ti bnh vin.  đô th, ph
bin là t mua thuc v cha, th đn là khám cha bnh ngoi trú, rt ít đn
TYT xã phng.
Nguyn Thành Trung (2002) th nghim mô hình nhà y t bn cho vùng
cao min núi, vùng dân tc thiu s đã ch ra [72]: 34,92% ngi dân t mua
thuc tân dc v điu tr; 15,08% đn khám và điu tr ti trm y t 9,92%
cúng bái khi b m; 76,07% đ ti nhà; lý do không đn trm y t do khám
cha bnh s sài (25%), bnh nh (50,87%), do quá xa (27,62%).
Theo kt qu ca V Hoài Nam (2003) [53], nhu cu khám cha bnh
ca ngi dân khá cao, t l h gia đình có ngi m là 31,3%; bnh thng

gp nht  tuyn xã là nhim khun hô hp (58,9%). N có nhu cu khám
cha bnh (53,3%) cao hn nam (46,7%). Ngi dân tip cn TYT xã ch


23

yu là đi b (56,8%), khong 29% h gia đình khó tip cn vi TYT xã vì
đng khó đi; có 29,3% t mua thuc cha bnh.
Nghiên cu ca Khng Th Ngc Mai (2003) [50] v đánh giá hiu qu
chm sóc tr em  mt s bn vùng cao min núi cho thy: Vai trò ca nhân
viên y t thôn bn là rt cn thit trong vic tuyên truyn vn đng thc hin
các chng trình y t v chm sóc sc kho bà m và tr em; gim t l cúng
bái t 8,97% xung còn 1,14%; gim t l tr b m không đi khám bnh t
35,62% xung 0%.
Kt qu nghiên cu ca V Thanh Hin (2003) v chm sóc sc kho
ban đu cho ngi nghèo tnh Hà Giang cho thy [37]: T l h gia đình có
ngi m còn cao (40,7%). Ngi dân khi b m ch yu là mua thuc v t
cha. T l ngi m đn KCB ti TYT xã còn thp (23,8%), lý do không đn
TYT phn ln là do quá xa và mt thi gian ch đi.
Nghiên cu ca Lý Ngc Kính (2003) [45] v đánh giá hiu qu ca
chm sóc sc kho bà m và tr em ti xã Hp Tin, ng H, Thái Nguyên
cho thy: 100% các ph n Dao đu sinh con ti nhà, trong đó 50,9% có cán
b y t giúp; t l khám thai đ 3 ln là 49,7%; có 24,8% tr s sinh đc
tiêm phòng un ván, không có tr nào đc cân và theo dõi cân nng.
Tác gi Nguyn Vn Hin (2004) [36] nghiên cu v mô hình truyn
thông giáo dc sc khe ti mt s xã thuc huyn đng bng Bc b cho
thy 44,9% cán b y t cha đc đào to kin thc, k nng truyn thông
giáo dc sc kho. Trong khi đó, có 99,5% ngi dân có nhu cu đc truyn
thông - giáo dc sc kho
Nghiên cu ca inh Hùng Minh (2004) [52] v hot đng khám cha

bnh ti th xã Móng Cái tnh Qung Ninh cho thy: T l có ngi m trong 2
tun trc điu tra là 33,25%; t l bà m b m là 14,5%; t l tr em di 5
tui b m là 24%; t l s dng trm y t thp 24,28%.
Nghiên cu ca Lý Vn Cnh (2006) [28] v huy đng cng đng truyn
thông - giáo dc sc khe mt s ni dung chm sóc sc khe ban đu cho
thy: S ph n có thai đc khám đy đ là 48,2%; s bà m đc chm sóc


24

trc sinh tt là 30%; t l bà m đ ti nhà là 30,7%; t l bà m b tai bin
sn khoa 6,6%; t l bà m sau đ đc nhân viên y t chm sóc là 19,5%.
Lê Vn Thêm (2007) [65] nghiên cu v thc trng hot đng ca bác s
ti trm y t xã cho thy: a s bác s công tác ti trm y t xã đc đào to
h chuyên tu (93,5%). Có 12% - 21,7% bác s không bit/không tr li v
kin thc chn đoán và x trí mt s bnh thông thng. Lý do không hoàn
thành trách nhim là do thiu trang thit b (35,9%), thu nhp thp (31,5%),
thiu thuc (14,1%), thiu kin thc (16,3%).
1.5.3. Các nghiên cu đã tin hành  Bc Kn
Nghiên cu v thc trng nhu cu chm sóc sc kho và s dng DVYT
ti 2 xã min núi huyn Ch n, Bc Kn, tác gi Hà Vit ông (2000) [32]
cho thy: Nhu cu chm sóc y t ca tr em di 5 tui là cao nht (28,45%);
t l ngi dân b bnh nhng không đi khám cha bnh là 22,7%.
Tác gi Nguyn Thiên L (2003) [48], nghiên cu v công tác KCB cho
ngi nghèo ti 5 bnh vin tnh Bc Kn: S ngi nghèo không có kh
nng chi tr vin phí chim t l cao, có ti 41,1% phi đi vay mn; 17,6%
phi bán đ đc trong gia đình. i b phn ngi nghèo là ngi dân tc
thiu s (95,2%) có trình đ vn hóa thp. Có 54,6% ngi nghèo không điu
tr gì; 10% t mua thuc; 33,7% đn trm y t xã; bnh nhân ngi nghèo gp
nhiu khó khn trong tip cn dch v y t do đi li khó khn,  xa c s y t.

Nguyn ình Hc (2004) [41], nghiên cu v mô hình bnh tt ca tr
em ngi dân tc Dao cho thy: Nhóm bnh có t l mc cao nht là suy dinh
dng, bu c, còi xng (45,3%), tip đn là nhim ký sinh trùng (33,3%)
và nhóm bnh nhim khun hô hp (29,7%).
1.6. Mt s nghiên cu v s dng dch v y t  các nc khác
Theo T chc Y t Th gii, có khong 80% - 90% bnh nhân ngoi trú
tìm kim gii pháp y t có th gii quyt ti nhà. Ch có 10% - 15% đc gii
quyt khi đn các bác s đa khoa và các đn v sc kho ngoi vi [88].


25

Sau khi mô hình Andersen đc đa ra, mt lot các nghiên cu  M
đã áp dng mô hình này và có điu chnh, bin đi v nghiên cu tip cn và
s dng dch v y t ca ngi dân. Các nghiên cu đu cho bit quyt đnh
ca ngi bnh đi đâu, làm gì khi m ph thuc khá nhiu vào cht lng, giá
thành và loi bnh, mc đ bnh cng nh khong cách và kh nng tip cn
ti các dch v y t ca ngi dân [85], [86], [97].
Ti Trung Quc sau thi k m ca, h thng y t hp tác xã b tan giã,
chi phí y t không còn đc bao cp, ngi dân vùng nông thôn t chi tr các
dch v KCB khi b m. Vic thu phí dch v y t tr thành cn tr rt ln đi
vi ngi dân khi b m đau mun tip cn và s dng dch v y t vì không
có kh nng chi tr. Gánh nng chi tr dch v y t đã tng t 24% (nm
1980) lên ti 46% (nm 1989). Chi phí cho y t so vi tng chi phí h gia
đình  Trung Quc vào khong 12%, trong đó có 15,7% s h gia đình phi
vay tin đ chi phí cho vic CSSK; 8,8% s h phi n tin bnh vin; 5,6%
s h phi bán tài sn đi đ có tin chi tr KCB và 3,3% s h phi nh đn
s cu tr ca Chính ph dành cho bnh tt [98].