BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KỸ THUẬT TP. HCM
🙞🙞🙞🙞🙞

TIỂU LUẬN KẾT THÚC HỌC PHẦN
Học kỳ
NHẬP MƠN XÃ HỘI HỌC
Đề tài:

VAI TRỊ CỦA NHÀ TRƯỜNG TRONG VIỆC
XÃ HỘI HÓA CÁ NHÂN
GVHD:
MÃ HỌC PHẦN:
NHÓM SINH VIÊN THỰC HIỆN:

Tp. Hồ Chí Minh, Tháng 12 Năm


NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN:
……………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………
Điểm: ……………………………
KÝ TÊN


MỤC LỤC
CHƯƠNG 1: MỞ ĐẦU

1

1. Lý do chọn đề tài

1

2. Mục đích nghiên cứu

1

3. Phương pháp nghiên cứu:

1

CHƯƠNG 2: NỘI DUNG


2

2.1. Xã hội hóa cá nhân

2

2.1.1. Khái niệm cá nhân

2

2.1.2 Khái niệm và vai trị của xã hội hóa cá nhân

2

2.1.3. Q trình xã hội hóa cá nhân và các dạng thức xã hội hóa

4

2.1.4. Những yếu tố tác động đến xã hội hóa

5

2.2. Yếu tố nhà trường trong việc xã hội hóa cá nhân
2.2.1. Yếu tố nhà trường tác động đến xã hội hóa cá nhân
2.2.2. Vai trị của nhà trường trong việc xã hội hóa cá nhân

9
9
11


2.2.3. So sánh chức năng xã hội hóa chính trị của gia đình, nhà trường và

phương tiện truyền thơng đại chúng

16

CHƯƠNG 3: KẾT LUẬN

21

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

22


CHƯƠNG 1: MỞ ĐẦU
1.1. Lý do chọn đề tài
Con người khi mới sinh ra không mang bản chất xã hội mà chỉ mang bản
chất có tự nhiên vốn có của động vật. Trong q trình sống trong mơi trường xã
hội, con người bị ảnh hưởng bởi các yếu tố xã hội, dần dần bản chất xã hội được
hình thành trong con người đó, họ học được cách cư xử, cách sinh hoạt của
những người xung quan. Bản thân con người ln phải tiếp thu học hỏi về nền
văn hóa, lĩnh hội những kinh nghiệm thực tế để áp dụng vào cuộc sống trở thành
một con người tồn diện. Q trình học tập này không bị giới hạn tại những
điểm của các giai đoạn sống mà nó diễn ra liên tục trong suốt cuộc đời. Ngay từ
khi mới sinh ra mỗi cá nhân đã biết học cách nhận diện, cách đi, cách nói từ mơi
trường gia đình. Nhưng khi cắp sách đến trường tiếp xúc với môi trường nhà
trường, con người được học chữ, học đạo đức, học cách ứng xử chung của xã
hội. Đến giai đoạn vị thành niên con người được học những kiến thức chuyên
môn để trở thành người lao động tri thức cho xã hội. Tóm lại mơi trường nhà

trường có một sự tác động và vai trị quan trọng trong q trình xã hội hóa cá
nhân. Vậy, xã hội hóa là gì và mơi trường nhà trường tác động như thế vào đến
quá trình xã hội hóa, chúng ta cùng đến với chủ đề: “Vai trị của nhà trường
trong việc xã hội hóa cá nhân”.
1.2. Mục đích nghiên cứu
Tìm hiểu nội dung và làm rõ khái niệm xã hội hóa, xã hội hóa cá nhân.
Hiểu được các nhân tố tác động đến xã hội hóa cá nhân.
Hiểu được sự tác động và vai trị của mơi trường nhà trường đối với q
trình xã hội hóa cá nhân.
1.3. Phương pháp nghiên cứu:
Tiểu luận được thực hiện dựa trên cơ sở lý thuyết về xã hội học, kết hợp
một số công cụ hỗ trợ như tài liệu tham khảo, Internet cùng với một số biện
pháp cụ thể như: lịch sử - logic, phân tích – tổng hợp, quy nạp – diễn dịch…
1


CHƯƠNG 2: NỘI DUNG
2.1. XÃ HỘI HÓA CÁ NHÂN
2.1.1. Khái niệm cá nhân
Cá nhân là một chỉnh thể đơn nhất, vừa mang tính cá biệt vừa mang tính
phổ biến, là chủ thể của hoạt động, của mọi quan hệ xã hội và của nhận thức
nhằm thực hiện chức năng cá nhân và chức năng xã hội trong một giai đoạn phát
triển nhất định của lịch sử xã hội. Xã hội do các cá nhân tạo nên. Các cá nhân
sống và hoạt động trong các nhóm, cộng đồng và tập đồn xã hội khác nhau,
mang tính lịch sử xác định. Yếu tố xã hội là đặc trưng căn bản để hình thành cá
nhân
Đặc điểm của cá nhân theo quan điểm của K. Marx và Engels, cá nhân là
thực thể sinh học xã hội, đó là sản phẩm của tự nhiên và mang bản chất xã hội,
cá nhân tồn tại thông qua hoạt động lao động sản xuất.
2.1.2. Khái niệm và vai trị của xã hội hóa cá nhân

2.1.2.1. Khái niệm
Xã hội hóa là q trình mà qua đó cá nhân học hỏi, lĩnh hội nền văn hóa
như các khn mẫu xã hội, q trình mà nhờ nó, cá nhân đạt được những đặc
trưng xã hội của bản thân,học được cách suy nghĩ và ứng xử phù hợp với vai trị
của mình, hòa nhập với xã hội.Fichter (Nhà nghiên cứu xã hội học người Mỹ)
cho rằng :”Xã hội là quá trình tương tác giữa người này với người khác kết quả
là một sự chấp nhận những khuôn mẫu hành động và sự thích nghi với các
khn mẫu”.
Xã hội hóa là q trình hai mặt, một mặt cá nhân tiếp nhận kinh nghiệm
xã hội bằng cách thâm nhập vào xã hội, vào hệ thống xã hội; mặt khác cá nhân
tái sản xuất một cách chủ động bằng các mối quan hệ, thông qua việc họ tham
gia vào các hoạt động và thâm nhập vào các quan hệ xã hội
Trong thực tế, xã hội hóa là q trình tương tác giữa cá nhân và xã hội.
Nhưng khi nói đến xã hội hóa người ta nhấn mạnh quá trình con người tự học


hỏi, thực hành một cách tích cực những tri thức, kỹ năng, kỹ xảo của xã hội để
từ đó
hội nhập với xã hội và giữ đúng vai trò nhất định của cá nhân do xã hội phân
công.


2.1.2.2. Vai trò
Biến con người tự nhiên thành con người xã hội; khơng có xã hội hóa,
khơng có con người.
Xã hội hóa là nền tảng quan trọng của lồi người, khơng như các sinh
vật khác, con người cần phải có hiểu biết xã hội để sống. Ngoài sự tồn tại có tính
chất sinh học đơn thuần, kinh nghiệm xã hội tạo ra nhân cách của mỗi con
người. Hiểu theo nghĩa đơn giản, nhân cách chính là hệ thống tư duy, cảm xúc
và hành vi có tổ chức trong đó con người suy nghĩ, nhận thức về thế giới, về bản

thân mình cũng như phản ứng, hành động trong tương tác xã hội. Chỉ có thơng
qua sự hình thành và phát triển của nhân cách, loài người mới trở nên khác biệt
với tất cả các lồi động vật khác, chỉ có lồi người mới tạo ra được văn hóa và
mỗi con người, với tư cách là một thành viên của xã hội tiếp thu văn hóa vào
nhân cách của mình. Những trường hợp bị cách ly hoàn toàn với đời sống xã hội
cho thấy cá thể rơi vào hồn cảnh đó hầu như chỉ tồn tại sinh học, hồn tồn vơ
cảm và khơng có biểu hiện phẩm chất xã hội nào thường gặp ở con người.
nhưng sự phát triển nhân cách chịu ảnh hưởng của yếu tố dưỡng dục nhiều hơn
là sinh học tự nhiên. Bản tính con người là sáng tạo, học hỏi và bổ sung văn hóa.
Vì thế, đúng ra đang ở vị thế đối lập, bản tính con người và giáo dục thực ra
không thể chia cắt.
Xã hội hóa khơng chỉ quan trọng đối với đời sống của cá nhân, nó giúp
cho xã hội phát triển được liên tục, có lịch sử, có hiện tại và có tương lai. Kinh
nghiệm xã hội luôn tồn tại trong xã hội, mọi xã hội đều dạy cho các thành viên
mới về nó và q trình diễn ra liên tục từ thế hệ này sang thế hệ khác, vượt qua
đời sống của một cá nhân.
Trong q trình xã hội hóa thì sự tác động của xã hội lên cá nhân theo
cách có định hướng, có hoạch định và ngược lại, nghĩa là gia đình, nhà trường,
xã hội ln giáo dục mọi cá nhân theo hướng làm sao cho cá nhân đó trở thành


một cơng dân tốt, có ích cho xã hội, cộng đồng. Khơng chỉ có sự tác động hai
chiều như vậy
thơi mà xã hội hóa cịn là một q trình tác động đa chiều, các cá nhân xã hội tác


động đến nhau, đến người khác, học hỏi nhiều thành viên của xã hội và ngược lại
những người khác cũng tác động đến mình qua những hành vi, ứng xử.
2.1.3. Q trình xã hội hóa cá nhân và các dạng thức xã hội hóa
2.1.3.1. Q trình xã hội hóa cá nhân

Q trình xã hội hố diễn ra trong suốt cuộc đời của mỗi con người, bắt
đầu từ khi ta sinh ra sinh ra, tồn tại và tiếp tục phát triển trong quá trình ta lớn
lên và chỉ kết thúc khi ta mất đi, khơng cịn tồn tại nữa. Q trình này thường
được chia làm 2 giai đoạn: xã hội hóa sơ cấp và xã hội hóa thứ cấp.
- Xã hội hóa sơ cấp: là q trình học hỏi đầu tiên trong đời, cung cấp nền
tảng cơ bản cho sự nhận thức của bản thân về thế giới xung quanh. Giai đoạn
này diễn ra khi đứa trẻ được sinh ra, được giáo dục ở gia đình. Đây là giai đoạn
đầu tiên của trẻ, các thành viên trong gia đình và người thân là những yếu tố
quan trọng tạo điều kiện giúp trẻ nhận thức, phát triển.
- Xã hội hóa thứ cấp: là sự học hỏi, trao đổi của cá nhân đối với xã hội
nhằm mở rộng sự hiểu biết, kỹ năng của bản thân đáp ứng xã hội, cộng đồng.
Giai đoạn này cá nhân khơng chỉ cịn nằm trong sự u thương, dạy bảo, chăm
sóc bảo vệ của gia đình, mà song song đó, cá nhân phải đến trường học hỏi tiếp
xúc, trao đổi và chịu tác động bởi nhiều cá nhân như thầy cơ, bạn bè và các đồn
thể khác trong xã hội. Trong quá trình này các cá nhân vẫn tiếp tục được giáo
dục, học hỏi, chăm sóc của gia đình.
2.1.3.2. Các dạng thức xã hội hóa
Q trình xã hội hóa có 2 dạng thức chính yếu là xã hội hóa trẻ em và xã
hội hóa người lớn:
- Xã hội hóa trẻ em được phân tích qua bộ máy tâm lý gồm 4 giai đoạn.
Đó là bắt chước, đồng nhất, xấu hổ và biết lỗi. Bắt chước là giai đoạn trẻ sao
chép, lặp lại hành vi của những người xung quanh. Đồng nhất là quá trình xác
định, lĩnh hội vị trí, vai trị của những người xung quanh đối với trẻ, từ đó xác
định hành vi ứng xử sao cho phù hợp. Xấu hổ và biết lỗi có cùng tác dụng điều
tiết, củng cố


hành vi tích cực, ngăn chặn hành vi sai lệch, giúp trẻ nhận thức và tự điều chỉnh
hành vi của mình sao cho phù hợp với những người xung quanh.
- Xã hội hóa người lớn: được diễn ra theo 2 khuynh hướng đó là thích

nghi và phát triển. Con người đối mặt, giải quyết các vấn đề của cuộc sống để
thay đổi, hoàn thiện bản thân sao cho phù hợp với các chuẩn mực của xã hội
đồng thời vẫn duy trì và phát triển các kinh nghiệm, giá trị và chuẩn mực phù
hợp vốn có của bản thân.
Như vậy, xã hội hóa chính là q trình con người học cách thể hiện vai trị
xã hội của mình trong q trình gia nhập vào xã hội. Q trình xã hội hóa phải
xử lý mối tương tác giữa yếu tố chủ quan và yếu tố khách quan của con người và
xã hội. Q trình xã hội hóa cá nhân là q trình bản thân cá nhân tác động vào
xã hội diễn ra trên lợi ích cá nhân cả lợi ích xã hội, nhu cầu cá nhân và nhu cầu
xã hội. Quá trình xã hội hóa ln ln nảy sinh sự thống nhất và xung đột giữa
cá nhân và xã hội. Quá trình xử lý nó là q trình đào tạo ra con người. Quá
trình xã hội diễn ra từ thấp đến cao qua các giai đoạn nhất định, từ giai đoạn đầu
khi đứa trẻ bước vào đời cho đến khi con người ra đi ở giai đoạn cuối. Q trình
đó là q trình con người học cách thích ứng với xã hội, tuân thủ các nguyên tắc,
phong tục tập quán, là quá trình ln chuyển nền văn hóa từ thế hệ này đến thế
hệ khác để giữ gìn xã hội và văn hóa.
2.1.4. Những yếu tố tác động đến xã hội hóa
Các mơi trường xã hội hóa có tác động quyết định đến q trình xã hội
hóa của mỗi cá nhân. Các yếu tố tác động (mơi trường xã hội hóa) đó là:
2.1.4.1. Mơi trường gia đình
Gia đình là yếu tố tác động đầu tiên và quan trọng đối với quá trình xã hội
hóa của con người. Khi mới sinh ra con người không thể biết đi, đứng, tự nuôi
sống bản thân ngay mà phải nhờ sự giúp đỡ nuôi nấng, bảo vệ của gia đình để
phát triển, thích nghi với cuộc trong suốt quãng đời cho đến khi thôi cắp sách
đến trường. Gia đình cung cấp nền tảng, kinh nghiệm sống, các giá trị cơ bản


của của cuộc sống từ đó hình thành nhận thức và hành vi ứng xử của mỗi con
người.



Các đặc điểm như chủng tộc, tôn giáo, dân tộc, đẳng cấp xã hội... đều
được gia đình truyền thụ trực tiếp cho trẻ em và trở thành một phần trong khái
niệm cái tơi của trẻ.
Gia đình cũng là nơi đầu tiên chỉ dạy cho những thành viên mới sinh ra
của xã hội những ý niệm về giới tính. Ở trên lĩnh vực này, phần lớn những gì
chúng ta xem là bẩm sinh ở bản thân thực ra đều là sản phẩm của văn hóa, kết
hợp vào nhân cách của chúng ta thơng qua xã hội hóa. Cũng chính tại gia đình,
trong hầu hết các nền văn hóa, trẻ nhỏ được dạy rằng con trai cần phải mạnh mẽ,
dũng cảm..., con gái cần phải dịu dàng... Xã hội hóa giới tính luôn là một trong
những chức năng quan trọng nhất của gia đình.
Như vậy có thể nói gia đình là mơi trường vi mơ có vai trị quan trọng
nhất trong giai đoạn xã hội hóa ban đầu. Gia đình khơng chỉ tái sản xuất ra con
người về mặt thể chất, mà còn tạo ra đời sống tinh thân, tâm hồn văn hóa, tức là
xã hội hóa- biến đứa trẻ từ sinh vật thành con người xã hội.
2.1.4.2. Môi trường nhà trường
Nhà trường có vai trị đặc biệt quan trọng đối với q trình xã hội hóa của
thế hệ trẻ. Là nơi mỗi cá nhân bắt đầu được tiếp xúc với tính đa dạng xã hội,
tương tác với những thành viên không phải trong tập thể cơ bản là gia đình,
được tiếp xúc và học hỏi nhiều điều khác. Yếu tố nhà trường sẽ được giải thích
chi tiết ở chương sau.
2.1.4.3. Mơi trường bạn bè
Bạn bè đặc biệt là nhóm bạn cùng tuổi có lẽ là những người khá quan
trọng trong đối với q trình xã hội hóa. Họ cùng tuổi với nhau, có nhiều điểm
tương đồng về sở thích, thế hệ, diễn biến tâm lý giống nhau, hoàn cảnh tác động
của môi trường và sự quan tâm của xã hội giống nhau. Bởi có nhiều tương đồng
nhau như vậy, nên có thể dễ dàng tiếp cận, trao đổi và tác động lẫn nhau cả về
hướng tích cực lẫn tiêu cực.
Sự tác động của bạn bè, nhóm bạn đối với cá nhân rất đặc biệt, hiểu theo
hướng tích cực, bạn bè dễ dàng cảm thông với nhau bởi nhận định của họ về vấn



đề nào đó thường dừng lại ở cách hiểu theo lứa tuổi của họ. Khi một cá nhân này
phạm lỗi, hay có chuyện buồn họ sẽ được bạn bè của học quan tâm, khun bảo,
thơng cảm, động viên, vì vậy họ dễ dàng vượt qua khó khăn hơn.
Đối với cá nhân bạn bè tốt thì nhiều, nhưng cá nhân cũng dễ bị lôi kéo
theo những chiều hướng xấu nếu không biết cách chọn bạn mà chơi. Và trong
cuộc lôi kéo của q trình xã hội hóa gia đình, nhà trường, xã hội... thì bạn bè
chiếm phần thắng lớn nhất, một tác nhân hết sức lo ngại, bởi điều gì cũng có thể
xảy ra, việc cá nhân bị lơi kéo theo chiều hướng xấu hay tốt còn phụ thuộc vào
rất nhiều vào nhận thức của chính cá nhân và việc dạy của gia đình, nhà trường
đối với cá nhân đấy.
2.1.4.4. Các phương tiện thông tin đại chúng
Trong xã hội hiện đại, ở một mức độ nhất định, trẻ em lĩnh hội được vai
trò và những quy định hành vi trong xã hội từ những chương trình truyền hình,
báo chí, phim ảnh và những phương tiện thông tin đại chúng khác. Các phương
tiện thơng tin đại chúng có tác động đến con người, thể hiện là sự tác động sâu
sắc tới quá trình xã hội hóa cá nhân, tạo điều kiện cho sự hình thành những giá
trị nhất định và hình mẫu nhất định của hành vi
Tuy nhiên, truyền hình cũng có thể tạo ra những kết quả tiêu cực đến quá
trình xã hội hóa. Một số chương trình tác động tai hại đến thế hệ trẻ, kích động
những hành vi khơng được kiểm chế của trẻ em, lôi kéo trẻ em bỏ những giờ
học bổ ích.
Các phương tiện thơng tin đại chúng có tác động rất lớn đối với mỗi cá
nhân về mọi khía cạnh, tạo điều kiện để mỗi cá nhân phát triển và hoàn thiện
bản thân về tri thức lẫn nhân cách đạo đức nếu biết cách sử dụng và chọn lọc
hợp lý.
2.1.4.5. Các nhân tố khác
Ngoài tập thể chính, con người cũng chịu tác động bởi các tác nhân như
dư luận, tơn giáo, nghề nghiệp, chính phủ, nhà nước cũng là một trong những



nhân tố tác động đến q trình xã hội hóa. Những nghi lễ tôn giáo và những quy
định


của nhà nước như độ tuổi kết hôn, độ tuổi lái xã…. Cũng định hình nhận thức,
hành vi của các cá nhân.
Con người, tuy cùng một tầng lớp xã hội nhưng có những hành động khác
nhau, suy nghĩ khác nhau, giá trị khác nhau, hồn cảnh sống khác nhau thì sẽ có
những thái độ, hành vị khác nhau hay nói cách khác những lối sống sẽ khác
nhau. Những người có tơn giáo, truyền thống vùng, hồn cảnh kinh tế, khn
mẫu định hướng văn hóa giống nhau sẽ tạo nên những môi trường tương đối
giống nhau.


2.2. YẾU TỐ NHÀ TRƯỜNG TÁC ĐỘNG ĐẾN XÃ HỘI HÓA CÁ NHÂN
Các tổ chức xã hội đặc biệt là nhà trường có tầm quan trọng ngày càng
tăng trong quá trình xã hội hố của mỗi cá nhân do phần lớn thời gian ngồi gia
đình, các cá nhân phụ thuộc vào các tổ chức đó, được tiếp xúc với tính đa dạng
xã hội, tương tác với những thành viên không phải trong tập thể cơ bản là gia
đình, được dạy dỗ nhiều điều khác so với nền tảng trong gia đình. Chính vì lẽ
đó, nhiều người cho rằng tồn bộ q trình giáo dục phổ thơng cũng là một mơi
trường xã hội hố chính yếu.
Trong việc giáo dục và đào tạo thế hệ sau, nhà trường luôn thể hiện được
vai trị định hướng xã hội của mình. Nhà trường là nơi cung cấp cho cá nhân
trước tiên là các kĩ năng như đọc, viết, số học; tiếp đó là những tri thức, giá trị,
chuẩn mực chủ đạo của một xã hội; sau đó là kỹ năng chun mơn hay kỹ năng
nghề nghiệp. Đây là mơi trường xã hội hóa chính thức có vai trị đặc biệt quan
trọng với thế hệ trẻ trong xã hội hiện đại. Ý thức rất đầy đủ về vấn đề này, trong

tác phẩm “Đời sống mới” viết năm 1947 của Hồ Chí Minh, Người có nói: “Từ
tiểu học, trung học cho đến đại học, là nơi rèn luyện nhi đồng và thanh niên. Óc
những người tuổi trẻ trong sạch như một tấm lụa trắng. Nhuộm xanh thì nó sẽ
xanh. Nhuộm đỏ thì nó sẽ đỏ. Vì vậy sự học tập ở trường có ảnh hưởng rất lớn
cho tương lai của thanh niên, và tương lai của thanh niên là tương lai của nước
nhà” 1. Trường học là môi trường đa dạng, tác động đến cá nhân từ nhiều phía.
Nếu tổ chức tốt mơi trường này sẽ rất hữu ích cho sự hình thành và phát triển
nhân cách của cá nhân.
Trường học có ý nghĩa lớn hơn nhiều so với cách nhìn nhận thơng
thường của mọi người: là nơi các cá nhân đến để tiếp thu kiến thức. Khi một đứa
trẻ tới trường, nó tiếp thu khơng phải chỉ các môn học của nhà trường mà cả
những quy tắc và những cách thức quy định hành vi. Học sinh phải học không
chỉ lịch sử và địa lý cũng như các mơn học khác mà cịn cả cách thức quan hệ
với giáo viên và


1

Hồ Chí Minh (1947). Đời sống mới.


các bạn học như khi nào được phép phát biểu, cách thức tuân thủ giờ giấc của
lớp học,... cũng như những cách thức nhìn nhận về thế giới khác. Ở trường, cá
nhân ngồi việc học những mơn học chính, chúng cịn được tiếp thu những tư
tưởng, khn mẫu, và giá trị mà xã hội coi trọng. Người ta thường đánh giá học
sinh không chỉ bởi điểm số mà chúng đạt được qua mỗi môn học, mà cả việc
chúng chấp hành những quy định trong nhà trường, hay đối xử với bạn bè, thầy
cơ, thậm chí với gia đình như thế nào. Như vậy, q trình xã hội hố mà học sinh
tiếp nhận ở trường học do vậy không chỉ liên quan tới việc tiếp thu những kỹ
năng quy định mà còn cả những kỹ năng xã hội khác.

Tuy nhiên, trong xã hội kém văn minh vấn đề này lại hoàn tồn khác, vì
trường học chưa xuất hiện hoặc nếu có xuất hiện thì vai trị của nhà trường chưa
rõ ràng. Như vậy, gia đình vẫn là mơi trường chủ yếu cho q trình xã hội hóa ở
mỗi cá nhân.
Trong xã hội tiến bộ, xã hội hiện đại hơn và đòi hỏi các cá nhân phải có sự
hiểu biết sâu rộng, cũng như các kỹ năng chun mơn cao hơn thì rõ ràng mơi
trường gia đình khơng thể đáp ứng được tất cả các địi hỏi đó vì vậy vai trị của
các tổ chức xã hội chính thức sẽ là chính yếu, trong đó đặc biệt là trường học.
Như đã nói ở trên nhiệm vụ xã hội hóa chủ yếu của trường học là truyền đạt kiến
thức và kỹ năng chuyên mơn.
Mơi trường xã hội hóa này sẽ được bắt đầu từ vườn trẻ, nhà mẫu giáo
khoảng 3, 4 tuổi và thường sẽ kết thúc ở bậc trung học hoặc cao hơn.
Mơi trường xã hội hóa ở trường học nên chia làm hai giai đoạn, dĩ nhiên
giai đoạn chỉ mang tính ước lệ. Giai đoạn đầu là giai đoạn nhà trường có nhiệm
vụ cung cấp tri thức nền, như việc định hướng lựa chọn hành vi xã hội, các
khuôn mẫu, chuẩn mực xã hội, như vậy một phần ở giai đoạn này gần giống với
vai trị của gia đình. Nghĩa là những kiến thức này sẽ là nền tảng nhằm phục vụ
cho việc thực hiện các vai trò xã hội sau này của cá nhân. Giai đoạn sau trung
học, về cơ bản đây là giai đoạn mà nhiệm vụ của nhà trường là cung cấp cho cá
nhân những


kỹ năng chuyên môn, nghề nghiệp, những kỹ năng mà gia đình khơng thể cung
cấp được như bác sĩ, luật sư, kiến trúc sư… Nhờ vào đó, mà cá nhân có khả
năng theo kịp và hịa nhập thành cơng vào trong xã hội. Nói tóm lại, nhiệm vụ
của nhà trường được tiến hành có tổ chức cao, tính quy phạm, nghĩa là được trù
liệu và theo một kế hoạch chặt chẽ về cả nội dung lẫn hình thức trong hệ thống
giáo dục của một quốc gia, một khu vực.2
Nhà trường cũng là nơi con người bắt đầu được tiếp xúc với tính đa dạng
xã hội, tương tác với những thành viên khơng phải trong tập thể cơ bản là gia

đình.
Tính đa dạng xã hội ở nhà trường thường tạo ra nhận thức rõ ràng về vị trí
của mình trong cấu trúc xã hội đã hình thành trong quá trình xã hội hóa ở gia
đình.
Nhà trường có tầm quan trọng ngày càng tăng trong q trình xã hội hóa
của mỗi cá nhân do phần lớn thời gian ngồi gia đình, các cá nhân phụ thuộc vào
các tổ chức đó.
Trong việc giáo dục và đào tạo thế hệ sau, nhà trường luôn thể hiện được
vai trị định hướng xã hội của mình. Nhà trường truyền đạt cho thế hệ sau những
tri thức, giá trị, chuẩn mực chủ đạo của một xã hội. Đây là mơi trường xã hội
hố chính thức có vai trò đặc biệt quan trọng với thế hệ trẻ trong xã hội hiện đại.
2.2.1. Vai trò của nhà trường trong việc xã hội hóa cá nhân
Xét theo chiều dài của lịch sử dân tộc Việt Nam cũng như lịch sử của
nhân loại, nhà trường là một trong những đơn vị cơ sở của tổ chức giáo dục tồn
tại và phát triển cùng với sự phát triển của xã hội trong từng giai đoạn lịch sử
khác nhau. Điều đó cho thấy vai trò và sứ mệnh to lớn của giáo dục nhà trường
đối với sự phát triển của xã hội cũng như đối với q trình xã hội hóa của cá
nhân con người.
2.2.1.1 Vai trò của nhà trường


Nhà trường là mơi trường xã hội hóa có ảnh hưởng quyết định đối với tốc
độ, hình thức, nội dung và xu hướng của q trình xã hội hóa. Trong xã hội
truyền

2

Bùi Quang Thắng, “Xã hội hóa”, 14/11/2021.



thống, nơng nghiệp chậm phát triển thì gia đình đóng vai trị chủ yếu trong q
trình xã hội hóa thế hệ trẻ. Nhưng ở xã hội hiện đại, công nghiệp vai trị đó được
chuyển dần sang cho các tổ chức xã hội khác nhau, trong đó nhà trường đóng
vai trị chủ đạo. Trường học thay thế gia đình tiếp tục làm chức năng xã hội hóa
trẻ thơ, trẻ em trước khi trưởng thành, hội nhập vào guồng máy lao động và hoạt
động xã hội đều phải được đào tạo thông qua nhà trường.
Nhà trường được nhìn nhận như là một lực lượng giáo dục, tức là nhà
trường được tổ chức dưới những thể chế chặt chẽ, quy củ, trở thành mơ hình
tương đối bền vững, hoạt động có hiệu quả, đáp ứng nhu cầu được giáo dục của
xã hội.
Theo đó, đặc trưng cơ bản nhất của hoạt động nhà trường được xem xét
trên phương diện này là quá trình tác động một cách có mục đích, có kế hoạch
nhằm hình thành nhân cách xã hội của thế hệ trẻ - xã hội hóa cá nhân theo
những yêu cầu xã hội và nền giáo dục mong đợi; truyền bá và chuyển giao di
sản văn hóa, chuẩn bị cho cá nhân bước vào đời sống xã hội với hành trang tri
thức, trí tuệ, đạo đức, thái độ tình cảm và nghề nghiệp.
Nhà trường như là một môi trường giáo dục, giáo dục là con đẻ của hệ
thống xã hội, do vậy, giữa giáo dục trong nhà trường có mối liên hệ chặt chẽ với
giáo dục của gia đình và xã hội. Trong mối liên hệ này, giáo dục nhà trường có
thể tương thích hoặc khơng tương thích với hệ thống xã hội. Yêu cầu của xã hội
là đơn đặt hàng đối với nhà trường trong việc xác định mục tiêu, xây dựng nội
dung chương trình giáo dục cũng như lựa chọn và áp dụng các phương pháp
giáo dục. Ngược lại, giáo dục của nhà trường là một trong những mơi trường có
tác động chủ đạo đến tiến trình xã hội hóa cá nhân.
Trường học được hình thành trên cơ sở hệ thống các yếu tố cấu thành có
mối liên hệ chặt chẽ, tương tác lẫn nhau tạo ra sự vận động và phát triển của nhà
trường theo chức năng và vai trò xã hội nhất định của nó.
Nhiệm vụ xã hội hóa chủ yếu của nhà trường là giáo dục, truyền đạt
những kiến thức của nhân loại về văn hóa, khoa học tự nhiên, xã hội, nghề



nghiệp và các kỹ năng khác trong hoạt động nhận thức, lao động của mỗi cá
nhân. Đây là những


kiến thức cơ bản sẽ phục vụ cho việc thực hiện những vai trị xã hội mà cá nhân
phải đóng trong tương lai một cách thuần thục.
Ta có thể hình dung nhà trường như là một lăng kính vừa khúc xạ các tác
động từ mơi trường bên ngồi nhà trường lại vừa giữ vững sứ mệnh của nhà
trường đối với q trình xã hội hóa cá nhân người được giáo dục. Hiện nay, xã
hội đang vận hành theo cơ chế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, và, cơ
chế này cùng với các tác động và mối quan hệ có tính quy luật của nó, khơng thể
khơng ảnh hưởng đến nhà trường. Tuy nhiên, bản chất và sứ mệnh của nhà
trường khơng thể khơng duy trì mối quan hệ có tính quy luật trong hoạt động
của nhà trường- đó là mối quan hệ sư phạm trong môi trường văn hóa học
đường. Nếu tác động của xã hội làm biến dạng/ méo mó đi mối quan hệ sư phạm
này thì dù ít dù nhiều, dù trước mắt hay lâu dài sẽ làm cho nhà trường ngày càng
bị “thị trường hóa” và “tha hóa” theo chiều hướng tiêu cực. Điều này ẩn chứa
nhiều nguy cơ đáng lo ngại.
2.2.1.2. Vai trò của nhà trường đối với xã hội hóa cá nhân
Nhà trường được hiểu như là 1 tổ chức, thiết chế xã hội được ra đời để
thực hiện chức năng xã hội hóa cá nhân, đặc biệt là giới trẻ, theo những mong
đợi của cộng đồng xã hội.
Q trình xã hội hóa cá nhân diễn ra liên tục về thời gian (suốt đời) và
khơng gian (trong các mơi trường gia đình, nhà trường và xã hội). Tuy nhiên,
nhà trường có vị trí, chức năng và vai trị đặc biệt trong tiến trình xã hội hóa cá
nhân, bởi vì:
- Mục tiêu, nội dung, chương trình giáo dục của nhà trường được thiết kế
khoa học, đáp ứng yêu cầu của xã hội và nhu cầu phát triển về nhiều mặt (nhận
thức, thái độ, hành vi, kỹ năng sống…) của cá nhân.

- Phương thức tổ chức các hoạt động dạy học, giáo dục của nhà trường đa
dạng, phù hợp với đặc điểm lứa tuổi, nhu cầu và khả năng của cá nhân, giảm
thiểu các tác động tiêu cực, tránh được những vấp váp, sai lầm của cá nhân…


qua đó mang lại hiệu quả rõ rệt trên phương diện giáo dục và phát triển nhân
cách người học.


- Mơi trường văn hóa- sư phạm của nhà trường được đảm bảo, tạo điều
kiện tốt cho sự phát triển nhân cách người học.
- Đội ngũ nhà giáo được đào tạo, bồi dưỡng đáp ứng yêu cầu về trình độ
chuyên môn, nghiệp vụ sư phạm và phẩm chất nhân cách, đạo đức nghề nghiệp,
là tấm gương mẫu mực có ảnh hưởng trực tiếp hay gián tiếp đến quá trình xã hội
hóa cá nhân theo chiều hướng tích cực.
- Nhà trường còn là đơn vị nòng cốt, đầu mối quan trọng trong việc thiết
lập và vận hành sự phối kết hợp giữa gia đình và xã hội đối với việc giáo dục, xã
hội hóa cá nhân.
Ngồi ra, vì vừa là một lực lượng giáo dục vừa là một môi trường giáo
dục nên sự tồn tại và phát triển của nhà trường tương đối ổn định, bền vững và
đóng vai trị chủ đạo trong q trình xã hội hóa cá nhân.
Trong giai đoạn hiện nay, với xu hướng phát triển như vũ bão của khoa
học cơng nghệ, tồn cầu hóa và hội nhập nên nhà trường vừa có được những cơ
hội thuận lợi để thể hiện chức năng xã hội của mình vừa gặp phải khơng ít
những thách thức hết sức to lớn. Trong đó, các tác động của xã hội đến nhà
trường, như phân tích ở trên, mang tính đa dạng và đa chiều (tích cực hay tiêu
cực) từ đó đặt ra yêu cầu đối với nhà trường là cần quản lý và xử lý kịp thời,
triệt để, phù hợp với sự biến động trong quá trình tương tác của cá nhân với mơi
trường xã hội trong và ngồi nhà trường một cách có hiệu quả hơn.
Những giá trị cốt lõi trong q trình xã hội hóa nhân mà nhà trường cần

quan tâm giáo dục như giá trị học vấn, giá trị lao động, giá trị đạo đức nhân văn,
giá trị văn hóa… Đồng thời, về mặt quản lý xã hội đối với ngành giáo dục nói
chung và nhà trường nói riêng, các nhà lãnh đạo, hoạch định chính sách cần
thấm nhuần tư tưởng “lương sư hưng quốc” để thấy rõ hơn vai trò cực kỳ quan
trọng của Nhà giáo và Ngành giáo dục đối với sự thịnh vượng của quốc gia, sự
giàu mạnh của đất nước và hạnh phúc của con người.
Giáo dục phải thực sự trở thành quốc sách hàng đầu trong thực tiễn nhà
trường để sao cho mọi người đều có cơ hội bình đẳng được hưởng thụ nền quốc