DANIELCOYLE

Mậtmãtàinăng
BảnquyềntiếngViệt©CơngtySáchAlpha
NHàXUẤTBẢNTHỜIĐẠI


Biếnnhữngtiềmnăngthànhtàinăngđíchthực
Tài năng là một từ được nhắc đến trong rất nhiều bối cảnh khác nhau. Đặc
biệtnóthườngxuyênđượcsửdụngkhinóivềnhữngngườinổitiếng:trong
nghệthuật,trongthểthao,trongkinhdoanh,tronghọctậpvànghiêncứu…
Mặc dù vậy, khái niệm này tương đối khó nắm bắt vì nó thiếu những đặc
trưngcụthể.
VớitácphẩmMậtmãTàinăng,DanielCoyle,mộtnhàbáođồngthờilàtác
giảcósáchbánchạynhất(theobìnhchọncủabáoNewYorkTimes)sẽcung
cấpchocácbạn-nhữnghọcsinh,sinhviên,cácbậcphụhuynh,giáoviên,
huấnluyệnviênvànhữngdoanhnhân-nhữngcáchthứcmớiđểnhậndiện
bảnchấtđíchthựccủatàinăng.Cuốnsáchmangtínhcáchmạngnàycũngsẽ
chỉchocácbạnthấytàinăngđượcvuntrồngbằngcáchkhaithácmộtcơchế
hoạtđộngcủabộnão-mớiđượcpháthiện-nhưthếnào.Rồitừđó,nócung
cấpnhữngcơngcụgiúpcácbạnpháthuytốiđatiềmnăngcủabảnthânmình,
vàcủacảnhữngngườikhácnữa.
DanielCoyleđãđinhiềunơitrênthếgiớiđểnghiêncứuvàgiảimãtàinăng,
mộtlĩnhvựcthuhútrấtnhiềunhànghiêncứucũngnhưnhữngngườimuốn
làmchotàinăngcủamìnhnởrộ.ơngcũngđãđếnthămcácphịngthínghiệm
thầnkinhhọchiệnđại-nơiđangnghiêncứuvềmyelin-vàtraođổivớicác
nhàkhoahọc.
CácpháthiệnmàCoyleđãtìmradườngnhưcóvẻkhơngmangtínhđộtphá,
nhưngqtrìnhgiảimãtàinăngcủaCoylecósứchấpdẫnthậtkỳlạ,đặcbiệt
làcáccâuchuyệnơngđãthuthậpđượctừcuộchànhtrìnhđếnnhữngcáinơi

ươmmầmtàinăngcủathếgiới;từđộibóngchàyởmộthịnđảonhỏbétrên
vùng biển Caribe cho đến học viện âm nhạc bị lãng qn ở vùng núi
AdirondackscủaNewYork;từcácnghiêncứutrườnghợpvềnhữngcầuthủ
bóngđágiỏinhấtthếgiới,nhữngtêncướpnhàbăngkhéttiếng,nhữngnhạc
cơngvĩcầm,phicơngchiếnđấu,casĩ,vậnđộngviêntrượtván…
Dựatrênnhữngkếtquảnghiêncứuthầnkinhhọchiệnđạivànghiêncứutrực


tiếptạinhữngvườnươmđó,Coyleđãxácđịnhđượcbayếutốchophépphát
triểntàinăngvàtốiưuhóahiệuquảhoạtđộngcủaconngườitrongthểthao,
nghệthuật,âmnhạc,tốnhọc,hoặcbấtcứlĩnhvựcnào.
•Tậpluyệnsâu:Mọingườiđềubiếtrằngtậpluyệnchămchỉlàchìakhóamở
ra thành cơng. Nhưng điềucái mà mọi người chưa biết là có một dạng tập
luyện cho phép tăng tốc độ đạt được kỹ năng lên gấp mười lần so với tập
luyệnthơngthường.
•Đánhlửa:Chúngtacầnmộtchútđộnglựcđểbắtđầu.Nhưngcáigìthậtsự
phân biệt thành cơng với thất bại? Có một thứ cao hn s cam kt - ú l
nimammờ,cmtôtớnhiuiukhincnbnằkớchhot-ssn
sinhrahammunsõuthmtrongtõmthccachỳngta.Vnlcnbit
cỏchlmthnotoranhngtớnhiukớchhot,giỳpbnthplờnnim
ammờ,khinnútrthnhchtxỳctỏcmnhmphỏttrinknng.
ã Hun luyn bậc thầy: Khám phá những bí quyết của các giáo viên, giảng
viên,huấnluyệnviênhiệuquảnhấttrênthếgiới;khámphábốnđứctínhcho
phép họ - “những người có khả năng truyền đạt mục tiêu” - đốt cháy thổi
bùnglênniềmđammê,truyềncảmhứngchotậpluyệnsâuvàmanglạikết
quảtốtnhấtchohọctrịcủamình.
Bayếutốnóitrênsẽcùngnhaulàmviệcvớibộnãocủabạnđểhìnhthành
myelin-mộtvichấtthầnkinh,mộtchấttrơcáchđiệnchocáctếbàonão-và
lượngmyelintrongnãonóilêntốcđộvàđộchínhxáccủacáchànhđộngvà
suynghĩcủabạn.Cácnhàkhoahọcchorằngmyelinlànềntảngcủamọisự

vĩđại;trongthựctế,nólàbíquyếtđểcóđượckỹnăng.Lượngmyelintrong
nãokhơngcốđịnhtừkhiconngườiđượcsinhra,mànópháttriểndần.Và
cũnggiốngnhưbấtcứnhữnggìcóthểpháttriển,nócũngcóthểđượcchúng
ta ươm trồng và nuôi dưỡng. Những nghiên cứu mới đã tiết lộ thêm nhiều
điềuthúvịvềnó,nhưngđiềuthúvịnhấtlàmyelinpháttriểnđểthíchứngvới
cáchoạtđộngcủaconngười,vàchúngtacóthểkiểmsốtnó.
CuốnsáchmangtínhcáchmạngcủaCoylechothấychỉranhữngcơchế-đơn
giảnnhưngcựckỳmạnhmẽ-màthơngquađóconngườiđạtđượckỹnăng:


Tậpluyệnsâu,ĐánhlửavàHuấnluyệnbậcthầyđểmyelincóthểpháttriển
nhanhnhất.Kếthợpcácphântíchrõràng,mạchlạcvớicácvídụsinhđộng
vềnhữngconngườibìnhthườngđãđạtđếnsựvĩđại,cuốnsáchMậtmãTài
năngkhơngchỉthayđổicáchbạnsuynghĩvềtàinăng,màcịngiúpbạnvận
dụngnhữngkiếnthứcvàcơngcụhữuhiệuđểbiếnnhữngtiềmnăngcủamình
thànhtàinăngđíchthực.
TiếptheocáccuốnsáchAlphaBooksđãxuấtbản:Nhữngkẻxuấtchúngcủa
MalcolmGladwell,GiảimãtàinăngcủaGeoffColvin,mờibạndgiànhchút
thời gian cho cuốn sách mới này. Mặc dù cách nhìn nhận vấn đề, cách giải
đápcủacáctácgiảlàđachiềuvàkhácnhau,nhưngtựutrunglại,đềunhắm
tới một mục tiêu: Lý giải nguồn gốc của Tài năng. Trong Những kẻ xuất
chúng,đểthànhtài,bạncần10.000giờtậpluyện;vớiGiảimãTàinăng,ai
sẵnsàngkhépmìnhvàokỷ luậtvàđầutưmồhơinướcmắt,ngườiđócóthể
thànhcơng;cịntrongcuốnsáchnày:Hãytậpluyệnsâu.
Xintrântrọnggiớithiệuvớibạnđọc.

CơNGTYSáCHALPHA


Mởđầu:Cơbéđạtđượckếtquảrènluyệncủamột

thángtrờichỉtrong6phút
Mọihànhtrìnhđềubắtđầutừnhữngcâuhỏi,vàđâylàbacâuhỏichocuộc
hànhtrìnhnày:
•BằngcáchnàomàmộtcâulạcbộquầnvợtkhơngmộtxudínhtúicủaNga,
vớichỉmộtsântậptrongnhàlạicóthểđàotạođượcranhữngtayvợtnữđứng
trongtop20củathếgiới,nhiềuhơncảnướcMỹcộnglại?
• Làm thế nào mà một trường dạy nhạc khiêm nhường, nằm trước một cửa
hàngtạiDallas,bangTexas,lạicóthểđàotạođượcJessicaSimpson,Demi
Lovatotrởthànhnhữngtàinăngnhạcpopxuấtchúng?
•BằngcáchnàomàmộtgiađìnhngườiAnhnghèokhổ,íthọctạimộtngơi
lànghẻolánhlạicóthểsảnsinhra3nhàvăntầmcỡthếgiới?
Nhữngnơisảnsinhratàinănglànhữngnơithậtbíhiểm,vàmộttrongnhững
điềubíhiểmnhấtlàtàinăngởđónởrộmàkhơnghềbáotrước.Nhữngcầu
thủbóngchàyđầutiêntừhịnđảonhỏlàCộnghịaDominicđãđếnvớicác
giảithiđấulớntừthậpniên1950củathếkỷtrước;vàhiệnnay,họđượccoilà
1trong9độibónglớn.NữgơngơnthủHànQuốcđầutiêngiànhđượcGiải
củaHiệphộigơngơnchunnghiệpnữ(LPGA)vàonăm1998;vàhiệnnay
đãcótới45vậnđộngviênnữngườiHànQuốcthamdựgiảiLPGA,trongđó
có8ngườilọtvàotopnhóm20ngườiđứngđầu.Năm1991,chỉcó1thísinh
TrungQuốcthamgiacuộcthipianoVanCliburn ;nhưngđếncuộcthigần
đâynhấtthìconsốnàyđãlêntới8,tươngứngvớibướcnhảyvọtvềsốlượng
nhạccơngTrungQuốctrongcácdànnhạcgiaohưởnghàngđầuthếgiới.
Các bài tường thuật của giới truyền thơng thường có khuynh hướng mơ tả
nhữngnơisảnsinhratàinăngnhưmộthiệntượngđơnlẻ.Nhưngthựcchất,
đóchínhlàmộtmơhìnhrộnglớnhơn,đãcótừlâu.Hãyxemxéttrườnghợp
cácnhàsoạnnhạcthếkỷXIXởViên(áo),nhữngnhàvăntheophongcách
Shakespeare ở Anh, hay những họa sỹ của thời kỳ Phục hưng ở ý. Khi đó,


thànhphốFlorenceđangsayngủ,vớidânsốchỉcó70.000người,nhưngđột

nhiênnósảnsinhramộtsốlượnglớncácthiêntàimàtừtrướcđếnnay,vàcó
lẽ cả sau này nữa, chưa từng thấy. Trong từng trường hợp, những câu hỏi
giốnghệtnhaulnlnvanglên:Tàinănglạthườngnàyxuấtpháttừđâu?
Nópháttriểnrasao?
Câutrảlờicóthểbắtđầutừmộtđoạnvideođángchúývềmộtcơbé13tuổi
tênlàClarissa,cókhnmặtlấmtấmtànnhang.Clarissa(khơngphảitênthật
củacơbé)làmộtphầncủanghiêncứudohainhàtâmlýhọcâmnhạcngười
AustralialàGaryMcPhersonvàJamesRenwichtiếnhành.Họtheodõiq
trìnhtiếntriểncủacơbékhihọckènclarinettrongvàinăm.Đoạnvideonày
chínhthứccótêntệplàshorterclarissa3.mov,tuynhiên,nónênđượcgọilà
Cơbéđạtđượckếtquảrènluyệncủamộtthángtrờichỉtrong6phútthìđúng
hơn.
Trênmànhình,Clarissatrơngkhơngcóvẻthậtsựtàinăng.Cơbémặcmột
cáiáophơngcộctaycómũ,quầnscthểthaovàkhnmặtbiểuhiệnvẻthờ
ơ, buồn ngủ. Thật ra, trước 6 phút ghi hình, Clarissa đã được xếp vào
loạichungvớingườicókhảnăngâmnhạchếtsứcbìnhthường.Theocácbài
kiểmtranăngkhiếucủaMcPhersonvàxácnhậncủagiáoviêncũngnhưphụ
huynh, và chính Clarissa nữa, cơ bé khơng thể hiện bất kỳ năng khiếu âm
nhạc đột phá nào. Khả năng thẩm âm của cô không tốt lắm, khả năng cảm
nhận nhịp điệu ở mức trung bình, động lực để học âm nhạc thấp hơn bình
thường.(Trongghichépcủanghiêncứu,câunóicủacơbé“vìmọingườicho
làcháunênhọc”làđộnglựcmạnhmẽnhấtchoviệcluyệntập.)Tuynhiên,
Clarissađãtrởnênnổitiếngtronggiớikhoahọcâmnhạc.BởiVvàomộtbuổi
sáng bình thườngkhơng có gì đặc biệt, chiếc máy quay của McPherson đã
chộpđượckhoảnhkhắcmàmộtđứatrẻbìnhthườnglàmđượcmộtđiềuhồn
tồnkhơngbìnhthường.TheotínhtốncủaMcPherson,trongvịng5phút54
giây,cơbéđãtăngtốcđộhọctậpcủamìnhlêngấp10lần.Vàchínhcơbé
cũngkhơnghềnhậnrađiềuđó.
McPhersonsẽbậtmáyđểchúngtaxemlạiđoạnbăngnày:Thờiđiểmlàvào
buổisáng,giờtậpthườnglệcủaClarissa,mộtngàysaubuổihọchàngtuần.



Cơbétậpmộtbảnnhạcmớicótựađề“Đámcướivàng”donghệsỹclarinet
nhạcjazzlàWoodHermansángtácvàonăm1941.Clarissađãđượcnghebài
nàyvàilầnvàcơbérấtthích.Bâygiờ,cơsẽchơithửbàinày.
Clarissahítmộthơivàchơihainốtr.Rồidừnglại.Cơđưacâykènrakhỏi
miệng và nhìn chăm chú vào bản nhạc, mắt nheo lại. Cơ chơi tiếp bảy nốt
trongphầnđầucủabảnnhạc.Cơbỏsótnốtcuốicùngvàngaylậptứcdừng
lại, giật cây kèn ra khỏi miệng. Clarissa liếc nhìn bản nhạc và nhẹ nhàng
ngâmngađoạnđầu.“Đa,đa,đum,đa”.
Cơbébắtđầuchơilạiđoạnnhạcngắntừđầu,lầnnàycóthêmmộtvàinốt,
nhưng vẫn thiếu nốt cuối cùng, rồi chơi lại, có đủ nốt đã chơi thiếu. Đoạn
nhạcđầuđãbắtđầugắnkếtvớinhau-cácnốtnhạcđãsinhđộngvàcócảm
xúc.Khihồntấtđoạnnày,Clarissalạidừnglạikhoảng6giây,dườngnhư
đang dị lại phần đã tập trong đầu, ngón tay lướt trên thân cây kèn khi suy
nghĩ.Cơbéhơivươnngườivềphíatrước,thởsâuvàlạibắtđầu.
Bảnnhạcnghekhátệ.Đókhơngphảiâmnhạcmàchỉlàmộtmớnốtnhạcvụn
vặt,chậpchoạng,chậmrãi,thỉnhthoảnglạiđiểmxuyếtbởinhữngngắtqng
và vài nốt nhạc thiếu. Cảm nhận thơng thường sẽ khiến chúng ta tin rằng
Clarissa đang thất bại. Nhưng trong trường hợp này, cảm giác đó có thể là
mộtsailầmnghiêmtrọng.
“Điều này thật thú vị,” McPherson nói. “Mỗi lần xem băng, tơi lại nhận ra
nhữngđiềumớimẻ,tinhtếvàmạnhmẽđếnđángngạcnhiên.Đâychínhlà
cáchmàmộtnhạccơngchunnghiệptậpluyệnvàothứtưđểchuẩnbịcho
buổibiểudiễnvàothứbảy.”
Trênmànhình,Clarissanghiêngngườivềphíabảnnhạc,bốirốivớigamSon
thăngmàcơbéchưatừngchơitrướcđó.Cơhếtnhìnbàntaymìnhrồilạinhìn
bảnnhạc.RồiClarissangâmngađoạnnhạc.Cảngườicơbéđổvềphíatrước,
trơng như thể đang đi ngược chiều một cơn gió lạnh; khn mặt tàn nhang
lấmtấmmồhơicủacơbénhưcăngra.Clarissachơiđichơilạiđoạnnhạc,

mỗi lần cơ bé lại thêm một chút tình cảm, nhịp điệu, và cơ cịn lắc lư thân
hìnhnữa.


“Nhìn kìa!” McPherson nói. “Cơ bé đã có một bản kế hoạch trong đầu và
không ngừng so sánh bản thân mình với nó. Clarissa đang tập luyện trong
từngđoạnnhạc,vàcảtrongnhữngsuynghĩ.Cơbékhơngbỏquanhữnglần
mắclỗi,màlắngnghechúng,sửachữachúng.Cơkhớpcácđoạnnhạcngắn
thành tồn thể bản nhạc, ln ln thay đổi tư thế để nhìn bản nhạc, và cô
thườngkiễngchânlên.”
Đây không phải là sự luyện tập thơng thường. Có một điều gì đó thật khác
biệt:mộtqtrìnhcómụcđíchrõràngvàtậptrungvàocáclỗimắcphải.Có
mộtđiềugìđóđangpháttriển,đangđượcxâydựngnên.Bảnnhạcbắtđầu
vanglên,vàcùngvớinó,làmộtphẩmchấtmớitrongcơbé.
Đoạnvideovẫntiếptục.Saukhitậpbản“Đámcướivàng”,Clarissatiếptục
tậpbảnnhạctiếptheo,“SơngDanubexanh.”Nhưnglầnnày,cơbétậpmột
lầnliêntục,khơngngừnglại.Khơngcónhữngđoạnngắtqngnghịchtai,
giaiđiệutrởnêndudươnghơn,cóthểnhậnbiếtđược,mặcdùđơikhivẫncó
mộttiếngríthơichóitai.
McPhersonnhưrênlên.“Cơbéchỉchơithơi,nhưthểcơbéđangđứngtrên
chiếcbăngchuyềnđangchuyểnđộngtrơntruvậy,”ơngnói.“Đoạnnhạcthật
sựkhủngkhiếp.Clarissakhơngsuynghĩ,khơnghọc,khơngxâydựnggìhết;
cơbéchỉđanglãngphíthờigian.Cơbéđitừmứctệhơnbìnhthườngtớixuất
chúng, rồi lại quay trở lại. Clarissa khơng có một chút ý thức về việc mình
đanglàm.”
Một lúc sau, McPherson khơng thể chịu được nữa. ơng tua trở lại đoạn
Clarissatậpbản“Đámcướivàng”.ơngmuốnxemlạinó,vớicùngmộtlýdo
giốngnhưtơi.Đâykhơngphảilàhìnhảnhvềmộttàinăngđượcsinhrabởi
giengenditruyềnmàcómộtđiềugìđócịnthúvịhơnnhiều.Đâylà6phút
màmộtngườibìnhthườngbướcvàomộtvùnghiệuquảđếndiệukỳ,nơicó

thêmnhiềukỹnăngđượctạoracùngvớimỗigiâyphúttrơiqua.
“Lạy Chúa nhân từ,” McPherson nói với vẻ thèm muốn, “nếu ai đó có thể
nắmgiữđượcđiềunày,nósẽđánggiáhàngtriệuđơlađơ-la.”
Cuốnsáchnàynóivềmộtýtưởngđơngiản:Clarissavànhữngnơisảnsinhra


tài năng khác đang làm một việc giống nhau. Họ dựa vào một cơ chế thần
kinh,trongđónhữngmơhìnhcụthểcủaviệctậpluyệncómụctiêugiúptạo
nênkỹnăng.Khơnghềnhậnrađiềuđó,họbướcvàomộtkhuvựcmàviệc
họctậpđượctăngtốc.Conngườikhơngthểnắmgiữnó,nhưngcóthểtiếp
cậnnếuhiểuđượcphươngthứchoạtđộngcủanó.Nóingắngọn,họđãgiải
đượcmậtmãtàinăng.
Mậtmãtàinăngđượcxâydựngdựatrênnhữngphátkiếnkhoahọcmangtính
cáchmạngvềmộtchấtcáchlybọcquanhdâythầnkinhđượcgọilàmyelin.
Hiệnnay,mộtsốnhàthầnkinhhọccoichấtnàylàbíquyếtđểđạtđượckỹ
năng.Lýdonhưsau:Kỹnăngcủaconngười,dùđólàchơibóngchàyhay
chơi nhạc của Bach, được tạo bởi các chuỗi sợi thần kinh mang một xung
điệnvơcùngnhỏ-vềcơbản,giốngnhưmộttínhiệutruyềntrongmạchđiện.
Vai trò quan trọng của myelin là bọc những sợi thần kinh này như thể lớp
cáchđiệnbằngcaosubọclấylõidâyđồng,giúptínhiệuđượctruyềnđimạnh
hơn và nhanh hơn do xung điện khơng bị rị rỉ ra ngồi. Khi chúng ta kích
hoạtmạchđiệnđúngcách-khitậpvungchàyhaychơimộtnốtnhạcnàođómyelintrongcơthểphảnứngbằngcáchbọccáclớpcáchđiệnxungquanh
dâythầnkinh,mỗilớplàmtăngkỹnăngvàtốcđộlênmộtchút.Lớpmyelin
càngdày,nócàngcáchđiệntốt,vànhữngcửđộngvàsuynghĩcủachúngta
càngnhanhvàchínhxáchơn.
Myelinquantrọngvớichúngtavìmộtvàingunnhân.Nólàphổbiến:mọi
ngườicóthểpháttriểnmyelin,nhanhnhấtkhicịnnhỏtuổi,nhưngqtrình
đódiễnratrongsuốtcuộcđời.Nókhơngcósựphânbiệt:sựpháttriểncủa
myelintạoramọiloạikỹnăng,từthểchấtđếntríóc.Nókhơngthểđượccảm
nhậnđược:chúngtakhơngthểnhìnthấyhaycảmthấymyelin;conngườichỉ

cảmthấysựgiatăngmyelinthơngquanhữnghiệuquảcó-vẻ-màu-nhiệmcủa
nó.Tuynhiên,trênhết,myelinquantrọngbởinócungcấpchochúngtamột
mơ hình mới hết sức sống động để hiểu được kỹ năng. Kỹ năng được hình
thànhkhicóchấtcáchđiệntếbàobaobọccácmạchthầnkinhvàpháttriển
khiphảnứnglạinhữngtínhiệunàođó.Càngdànhnhiềuthờigianvànăng
lượngchotậpluyệnđúngcách-càngcónhiềuthờigianởtrongvùnghiệu


quả,truyềnđinhữngtínhiệuđúngtrongtồnmạchthầnkinh-bạncàngđạt
đượcnhiềukỹnănghơn;hoặcnóikhácđimộtchút,bạncàngcóđượcnhiều
myelinhơn.Tấtcảcáckỹnăngthuđược,cũngnhưtấtcảnhữngnơisảnsinh
tài năng, đều vận hành theo những ngun tắc hành động giống nhau, dù
chúngcóvẻbềngồikhácnhaunhưthếnào.NhưtiếnsỹGeorgeBartzokis,
một nhà thần kinh học, nhà nghiên cứu về myelin của Đại học California,
bang Los Angles (UCLA), đã phát biểu: “Mọi kỹ năng, ngơngơn ngữ, âm
nhạc,vậnđộngđềuđượctạorabởinhữngmạchđiệnsốngvàtấtcảcácmạch
điệnđềupháttriểndựatrênnhữngquyluậtnhấtđịnh.”
Trongnhữngphầntiếptheo,chúngtasẽxemxétcáchnhữngquyluậtđóhoạt
độngnhưthếnàobằngcáchđếnthămnhữngcầuthủbóngđá,nhữngtêncướp
nhà băng, nhạc công violin, phi công lái máy bay chiến đấu, nghệ sỹ và
nhữngngườichơivántrượtgiỏinhấtthếgiới.Chúngtasẽkhámphámộtsố
vườnươmtàinăngđángkinhngạc,nơivẫnđangthànhcơngbởinhữnglýdo
màchínhhọcũngkhơngthểđốnđược.Chúngtasẽgặpgỡđủloạicácnhà
khoahọctrênmọilĩnhvực,huấnluyệnviên,giáoviênvànhànghiêncứuvề
tài năng, những người đang khám phá những cơng cụ mới để làm chủ kỹ
năng.Hơntấtcả,chúngtasẽhiểucáchthứccụthểmànhữngcơngcụnàycó
thểtạorasựkhácbiệt,nhằmtốiđahóatiềmnăngtrongcuộcsốngcủachính
mìnhchúngtavàcủanhữngngườixungquanh.
ýtưởngchorằngmọikỹnăngđềupháttriểnbởicùngmộtcơchếtếbàocóvẻ
nhưkỳlạvàđángngạcnhiên,bởicáckỹnăngrõràngrấtkhácnhau.Nhưng

rồi,mộtlầnnữa,tấtcảnhữngkhácbiệttrênhànhtinhnàyđềuđượctạonên
từnhữngcơchếchungvàcókhảnăngthíchứng;qtrìnhtiếnhóakhơngthể
diễnrakhácđược.Câygỗđỏkhácvớihoahồngnhưngcảhaiđềupháttriển
nhờ sự quang hợp. Voi khác với khuẩn a-míp nhưng cả hai đều sử dụng cơ
chếtếbàogiốngnhauđểbiếnđổithứcănthànhnănglượng.Vậnđộngviên
quầnvợt,casỹvàhọasỹkhơngcónhiềuđiểmchungnhưnghọđềutrởnên
xuấtsắchơnnhờcảithiệndầnviệcsửdụngthờigian,tốcđộvàsựchínhxác,
cảithiệnmạchđiệnthầnkinh,tntheocácquyluậtcủamậtmãtàinăngnóitómlạilàbằngcáchtạothêmnhiềumyelin.


Cuốn sách này được chia làm ba phần - Tập luyện sâu, Thắp lửa và Cách
huấn luyện bậc thầy - tương ứng với 3 yếu tố cơ bản của mật mã tài năng.
Mỗi yếu tố hữu dụng theo một cách riêng, nhưng điểm chung của chúng
chínhlàchìakhóatạorakỹnăng.Nếubỏđimộtyếutố,qtrìnhsẽbịchậm
lại.Nếubiếtkếthợpchúngvớinhau,dùchỉtrong6phútthơi,thìmọiviệc
vẫnsẽbắtđầuthayđổi.


PhầnI:Tậpluyệnsâu
Chương1:Điểmnhạycảm
Bạnsẽthơngminhhơnnhờtrảiquanhữnglỗilầmcủachínhmình
—NgạnngữĐức
NHỮNGTRƯỜNGĐẠIHỌCHAVARDSAUHàNGRàOMẮTCáO
Tháng12năm2006,tơibắtđầughéthămnhữngđịadanhkhiêmtốn,nhưng
đãtạoramộtsốlượnglớnnhữngtàinăng*.Cuộchànhtrìnhcủatơibắtđầu
từmộtsânquầnvợtđổnátởMát-xcơ-va,vàsau14tháng,nóđưatơiđếnmột
sân bóng đá ở São Paolo, Brazil, một phịng thu âm tại Dallas, bang Texas,
mộttrườnghọcởnộithànhSanJose,bangCalifornia,mộthọcviệnâmnhạc
bịlãngqnởvùngnúiAdirondackscủabangNewYork,mộthịnđảou
bóng chày đến điên cuồng ở vùng biển Ca-ri-bê, và rất nhiều địa chỉ khác

nữa.Chúngnhỏbé,khiêmnhườngnhưnglạiđạtđượcnhữngthànhtíchvĩđại
đếnmứcmộtngườibạncủatơiđãphongchochúngcáitên“Nhữngtrường
đạihọcHavardsauhàngràomắtcáo”.
Cuộchànhtrìnhnàyđặtratrướctơimộtvàithửthách,trướctiênlàlàmsao
giảithíchvớivợtơivàbốnđứatrẻ(tồnnhữngngườikhơnghềngốcnghếch
chútnào)mộttheocáchhợplýnhấtcóthể.Dođó,tơiđãquyếtđịnhdànxếp
nónhưmộtcuộcĐạithámhiểm,giốngnhưkiểumàcácnhàtựnhiênhọcthế
kỷXIXđãthựchiện.Tơisosánh,vớitháiđộhếtsứcnghiêmtúc,chuyếnđi
củamìnhvớihànhtrìnhcủaDarwintrêncontàuBeagle;tơidiễngiảikhơn
ngoancáchthứcmànhữngđịađiểmnhỏbé,xaxơihẻolánhtạoracácmơ
hìnhvàsứcmạnhlớnhơn,kiểunhưcácđĩathínghiệmpetri.Nhữngdiễngiải
đódườngnhưcótácdụng-ítnhấtlàtrongchốclát.
“Bốchuẩnbịđitìmkhobáu,”tơinghethấycơcongáimườituổicủatơimình
làKatiekiênnhẫngiảithíchchoemgái.“Embiếtđấy,giốngnhưtrongtiệc
sinhnhậtấymà!”
Tìmkhobáu,tiệcsinhnhật-thậtra,cũngkhơngqkhácnhau.Chíncáinơi


tài năng mà tơi đến thăm gần như khơng có điểm gì chung, ngoại trừ việc
chúngđềugầnnhưkhơngthựcsựtồntại.Chúngđềukhơngcónhữngthơng
tinthốngkê,giốngnhưmộtconchuộttuykhơngthểgầmlênnhưhổ,nhưng
bằngcáchnàođóvẫncóthểthốngtrịcảmộtkhurừng.Nhưngbằngcáchnào
nhỉ?
Manhmốiđầutiênđếntừmộtdạngmơhìnhkhơngaingờtới.Khibắtđầu
đếnthămnhữngcáinơitàinăng,tơihyvọngmìnhsẽđượckhaisáng.Tơihy
vọngđượcchứngkiếnnhữngtốcđộ,sứcmạnhvàsựkhéoléođẳngcấpthế
giới.Nhữngmongmuốnđócủatơiđãđượcthỏamãnvàthậmchícịnhơnthế
- chỉ trong khoảng một nửa thời gian. Trong một nửa thời gian, tơi có cảm
giác:đứngởmộtcáinôitàinănggiốngnhưđứnggiữamộtbầyhươuđang
chạy, mọi sự việc đều chuyển động nhanh hơn và trơi chảy hơn cuộc sống

thườngngày.(Cáitơicủabạnkhơngthậtsựđượckiểmnghiệmnếubạnchưa
bịmộtcậubé8tuổiđánhbạitrênsânquầnvợt.)
Nhưngđóchỉlàmộtnửathờigianmàthơi.Nửathờigiancịnlại,tơitậnmắt
nhìnthấymộtđiềugìđórấtkhác:nhữngkhoảnhkhắccủasựphấnđấuchậm
chạp,ngắtqng,khơnggiốngnhữnggìtơiđãđượcthấytrongđoạnbăngvề
Clarissa. Giống như bầy hươu đột nhiên gặp phải một sườn đồi bị phủ đầy
băng;chúngdừnglại,nhìnquanhvàsuynghĩcẩntrọngtrướckhibướctừng
bướctiếptheo.Việcđạtđượctiếnbộtrởthànhmộttậphợpcủanhữngthất
bạinhỏ,mộtmơhìnhnhịpnhàngcủanhữnghànhđộngchắpvá;vàcũngcó
một điểm khác nữa: biểu cảm trên khuôn mặt rất giống nhau. Vẻ mặt căng
thẳng,cáiliếcmắtcóvẻdữdộikhiếnhọcónéthaohaonhưClintEastwood.
(Tơibiếtđiềunàynghecóvẻhơiqiđản).
HãygặpBrunio,mộtcậubémườimộttuổi.Cậuđangtậpcáchdichuyểnmới
trong bóng đá trên một cái sân bê-tơng tại São Paolo, Brazil. Brunio di
chuyểnchậmrãi,cảmnhậnquảbónglănbêndướiđếchiếcgiàyrẻtiềncủa
mình.Cậubéđangcốgắnghọckỹthuậtelastico,mộtkỹthuậtgiữbóngtrong
đóngườichơigạtbóngbằngmángồirồinhanhchóngdichuyểnbànchân
quanhbóngđểđávềphíađốidiệnbằngmubànchân.Nếulàmchínhxác,kỹ
thuật này khiến người xem có cảm giác cầu thủ đang giữ quả bóng quanh


chânbằngmộtsợidâychun.LầnđầutiênkhichúngtơixemBruiniothửchơi
elastico,cậubéđãthấtbại,rồidừnglạivàsuynghĩ.Bruniolàmlại,chậmhơn
và lại thất bại - quả bóng trượt ra khỏi chân. Cậâu bé lại ngừng lại và suy
nghĩ.Cậuthựchiệnlạikỹthuậtnàychậmhơnnữa,chianóthànhcácchuyển
độngnhỏhơn-nhưthếnày,nhưthếnàyvànhưthếkia.Khnmặtcậubé
căngra,đơimắttậptrungđếnnỗitrơngchúngnhưđangởmộtnơinàokhác.
Rồi,mộtđiềugìđóđãxảyra:cậubébắtđầugiữđượcbóng.
HãygặpJennie,mộtcơgái24tuổi.Cơlàmviệctạimộtphịngthuâmxậpxệ
tạiDallasvàđangtậpphầnđiệpkhúccủamộtbàihátnhạcpopcótên“Thời

giantrơiquarồi.”Cơcốgắngthửmộtkếtthúctuyệtvời,trongđócơmuốn
biếntừthờigiantrởthànhmộtdịngtháccácnốtnhạc.Cơthửcáchnày,cách
kia,làmmọithứrốitunglên,ngừnglạivàsuynghĩ,rồihátlạiđoạnnhạcđó
vớitốcđộchậmhơnrấtnhiều.Mỗilầnbỏsótmộtnốt,cơlạidừnglạivàquay
lạitừđầuhoặctừchỗcơmắclỗi.Jenniehátvàdừnglại,hátvàdừnglạiliên
tục.Rồiđộtnhiên,cơgáiđãcóđượcđiềumìnhmongmuốn.Cácmảnhghép
đãđượcđặtvàođúngchỗ.Sausáulần,cơđãhátđượcgiaiđiệuđómộtcách
hồnhảo.
Khithấyngườikháctậpluyệncóhiệuquả,chúngtathườngmơtảnóbằng
cáctừsứcmạnhýchíhaysựtậptrunghaychútrọng.Nhưngnhữngtừnày
khơnghồntồnphùhợpbởichúngkhơngnêubậtđượcnétđặcthùcủasự
kiệnđó.Nhữngconngườimàtơiđãgặptạichíncáinơitàinăngkiađãgắn
mìnhvàomộthoạtđộngmànhìnqua,nócóvẻkỳlạvàđángkinhngạc.Họ
đãtìmcáchthốtkhỏisườnđồiphủbăngtrơntrượt.GiốngnhưClarissa,họ
chủtâmhànhđộngvớitồnbộkhảnăngcaonhấtcủamình,dođóhọsẽlàm
mọiviệcrốitunglên.Và,bằngmộttheocáchnàođó,làmmọiviệcrốitung
lênlạikhiếnhọtrởnêntiếnbộhơn.Điềuđódiễnranhưthếnào?
CốgắngmơtảtàinăngtậpthểcủacáccầuthủBrazilcũnggiốngnhưcốgắng
mơtảđịnhluậtvềtrọnglựcvậy.Bạncóthểđotínhnó-nămlầnVơđịchthế
giới;hàngnămcókhoảng900tàinăngtrẻđăngkývàocáccâulạcbộbóng
đáchunnghiệpcủachâuâu.Hoặcbạncóthểgọitênnó-cuộcdiễuhành
của các ngơi sao siêu việt như Pelé, Zico, Socrates, Romário, Ronaldo,


Juninho, Robinho, Ronaldinho, Kaká và những cầu thủ khác nữa, những
ngườixứngđángđượctraotặngdanhhiệu“cầuthủxuấtsắcnhấtthếgiới”.
Nhưngcuốicùng,bạnkhơngthểnắmbắtđượcsứcmạnhcủatàinăngBrazil
dướidạngconsốhaycáitên.Nóphảiđượccảmnhận.Mỗingày,ngườihâm
mộbóngđáởkhắpthếgiớichứngkiếnnhữnghìnhảnhhồnhảonhấtcủahọ:
mộtnhómcầuthủđốiphươngbaoquanhmộtcầuthủBrazil,khiếnchoanhta

khơng có sự lựa chọn, khơng có khoảng trống và hy vọng. Nhưng với một
độngtáchuyềnảonhưkhiêuvũ-địnnhử,cúgạtnhẹ,cútăngtốcđộtngộtđộtnhiêncầuthủBrazilcủachúngtađórõràngđãthốtrakhỏinhómđốithủ
lộnxộn,vớisựtựtincủamộthànhkháchbướckhỏichiếcxebtchậtních.
Hàng ngày, Brazil hồn thành những cơng việc vơ cùng khó khăn và khác
biệt:trongmộttrịchơimàtồnbộthếgiớiđangháohứccạnhtranh,đấtnước
nàytiếptụcsảnsinhramộtsốlượnglớnnhữngcầuthủđiêuluyệnnhất.
Cáchchúngtavẫnthườngdùngđểgiảithíchkiểutàinăngtậptrungnàylàcoi
nónhưsựkếthợpcủagiengenditruyềnvàmơitrườngsống,nóicáchkháclà
củatựnhiênvànidưỡng.Theolốitưduynày,Brazilvĩđạibởinócóđược
sựhộitụđộcđáocủacácyếutố:khíhậuơnhịa,niềmđammêdànhchobóng
đávàdânsố190triệungườivớigiengenditruyềnphongphú,40%dânsố
sốngtrongtìnhtrạngnghèokhổđangkhátkhaotìmralốithốtnhờqua“trị
chơituyệtđẹp”này.Cộngtấtcảcácyếutốnóitrênlại-vàthếlàbạnđãcó
đượcmộtnhàmáylýtưởngđểsảnxuấtracáccầuthủbóngđávĩđại.
Nhưngcómộtvấnđềnhỏtrongcáchlýgiảinày:Brazilkhơngphảilnln
sảnsinhxuấtracáccầuthủxuấtsắc.Vàothậpniên40và50củathếkỷtrước,
vẫnvớibayếutốquantrọng(khíhậu,niềmđammêvàsựnghèođói),“nhà
máylýtưởng”nàyđãtạoracáckếtquảkhơngaingờtới:khơngmộtlầnnào
giànhđượcCúpthếgiới,4lầnthấtbạitrướcHungaryhùngmạnhlúcđó.Chỉ
cónhờmộtvàikỹnăngngẫuhứngđángchúýmàsaunàyhọmớitrởnênnổi
tiếng.Mãichođếnnăm1958,độituyểnBrazilmớiđượccơngnhậnlàcóđội
hìnhxuấtsắc,nổibậtlàtàinăng17tuổiPelétrongWorldCupđượctổchức
tạiThụyĐiển.*Nếutrongthậpkỷtiếptheo,Brazilđánhmấtvịtrídẫnđầu
trongthểthao(cũnggiốngnhưhiệntượngHungary)thìlậpluậnvềsự-độc-


đáo-Brazilsẽkhơngdẫnchúngtatớibấtkỳlờigiảiđáphợplýnào,ngoạitrừ
việcnhúnvaithờơvàănmừngdanhhiệuvơđịchmới.Khơngcịnnghingờ
gìnữa,họcónhữngnétđặcthùcủariêngmìnhhọ.
VậybằngcáchnàomàBrazilcóthểsảnsinhranhiềucầuthủvĩđạiđếnvậy?

Câutrảvơcùngbấtngờ:Braziltạoranhiềucầuthủxuấtchúngbởitừthậpkỷ
50củathếkỷtrước,cáccầuthủBrazilđãđượcđàotạotheomộtphươngpháp
riêng biệt, với một cơng cụ riêng biệt cho phép cải thiện kỹ năng giữ bóng
nhanhhơnbấtcứđấtnướcnàokháctrênthếgiới.GiốngnhưcơbéClarissa,
ngườiBrazilđãtìmracáchđểtăngtốcđộhọctập-vàgiốngnhưClarissa,họ
hầunhưkhơngnhậnthứcđượcđiềunày.Tơigọihìnhthứcđàotạonàylàtập
luyệnsâu;vànhưchúngtasẽthấy,nóđượcápdụngtrongnhiềulĩnhvựcchứ
khơngchỉtrongbóngđá.
Cáchtốtnhấtđểhiểuđượckháiniệmtậpluyệnsâulàthựchiệnnó.Bạnhãy
dànhvàigiâyđểnhìnhaidanhsáchdướiđây;nhớdànhthờigiannhưnhau
chomỗidanhsách.

Bâygiờ,hãylậtsangtrangkhác.Khơngnhìnvàodanhsáchđó,thửnhớlại
cáccặptừcótronghaidanhsáchcàngnhiềucàngtốt.Ởcộtnào,bạncóthể
nhớlạinhiềutừhơn?
Nếu giống như hầu hết mọi người, sự việc sẽ gần như thế này: bạn sẽ nhớ
nhiềutừởcộtBhơn,nhữngtừcókýtựtrống.Nghiêncứuchothấybạnsẽ
nhớnhiềuhơngấp3lần.Đólàbởi,chỉtrongvàigiâyngắnngủiđó,cáckỹ
năngghinhớcủabạnbỗngtrởnênnhạybén.Nếuđâylàmộtbàikiểmtrathì


điểmsốchocộtBsẽcaohơntới300%.
Chỉ số IQ của bạn không tăng lên khi bạn nhìn vào cột B. Bạn khơng cảm
thấyđiềugìkhácbiệt.Bạnsẽkhơngcảmthấymìnhlà“thiêntài”(rấttiếclà
nhưvậy).Nhưngkhigặpphảicáctừcókýtựtrống,cómộtđiềugìđósâu
thẳmvàkhơngthểcảmthấyđượcđãxảyra.Bạndừnglại.Bạnvấp,dùchỉ
mộtchútthơi,rồitìmrachữcáicịnthiếu.Bạntrảiquamộtphầntriệugiây
vậtlộn,vàchínhmộtphầntriệugiâyđóđãtạorasựkhácbiệt.Bạnkhơngtập
luyệnvấtvảhơnkhinhìnvàocộtB.Nhưngbạnđãtậpluyệnsâuhơn.
Mộtvídụkhác:hãytưởngtượngbạnđangởmộtbữatiệcvàđangcốgắng

nhớtêncủamộtaiđó.Nếucóngườinóichobạncáitênấy,khảnăngbạnlại
qnbiếnđilàrấtcao.Nhưngnếubạnthuxếpđểtựnhớlạiđược-tựkích
hoạtcáctínhiệu,giốngnhưchốnglạiviệcthunhậnthơngtinbịđộng-bạnsẽ
khắcsâunóvàotrongtrínhớ.Điềunàykhơngphảivìcáitênđóquantrọng
haybởitrínhớcủabạnđãđượccảithiệntốthơn,màbởibạnđãtậpluyệnsâu
hơn.
Hoặchãyhìnhdungbạnđangởtrênmộtchiếcmáybay,vàkhơngbiếtđãlần
thứbaonhiêutrongđời,bạnxemtiếpviênhàngkhơngtrìnhbàyphầnminh
họa rõ ràng, chính xác về cách mặc áo phao cứu hộ trong vòng một phút.
(“Mặcáophaoquađầu,”ngườihướngdẫnnói,“vàbuộchaicáidảimàuđen
ởphíatrướcáolại.Làmphồngáobằngcáchkéohaicáidảimàuđỏ.”)Sau
mộtgiờbay,máybaychịngchành,vàgiọngnóikhẩntrươngcủacơtrưởng
vanglêntừhệthốngliênlạcthơngbáochohànhkháchphảimặcáophaocứu
hộ.Bạnlàmviệcnàynhanhđếnmứcđộnào?Cácdảimàuđenquấnquanh
ngườirasao?Dảimàuđỏđểlàmgì?
Đâylàmộtkịchbảnkhác:vẫnchuyếnbayđó,nhưnglầnnày,thayvìquansát
mộtngườikhácthựchiệnphầnminhhọa,bạnhãythửtựlàmviệcnày.Bạn
chuiđầuvàoáo,buộchaidảimàuđenvàkéohaidảimàuđỏ.Mộtgiờsau,
máy bay chao đảo, và giọng của cơ trưởng vang lên trên hệ thống liên lạc.
Bạnsẽthaotácnhanhhơnbaonhiêulần?
Tậpluyệnsâuđượcxâydựngdựatrêncơsởmộtnghịchlý:xoayxởtheocác


phươngphápcómụcđíchnàođó-hànhđộngởkhuvựcrìatớihạncủakhả
năng,nơibạndễdàngmắclỗi-sẽkhiếnbạntrởnênthơngminhhơn.Hoặc
nóimộtcáchkhác,nhữngtrảinghiệmkhibạnbuộcphảilàmchậmlại,mắc
lỗivàsửalỗi-giốngnhưkhiđitrênmộtsườnđồicóphủbăng,bạndễbịsảy
chânvàngã-bắtbuộcbạnphảihànhđộngmaulẹvàkhéoléohơn.Nhưng
chínhbạnkhơnghềnhậnrađiềuđó.
“Chúng tơi nghĩ rằng, làm việc mà khơng cần phải nỗ lực thật đáng mong

muốn, nhưng đó thật sự là một phương pháp tệ hại nếu dùng để học tập,”
RobertBjork,ngườiđãxâydựngnhữngvídụtrên,đãnói.BjorklàtrưởngBộ
mơnThầnkinhhọctạiĐạihọcCalifornia,ơngđãdànhgầnnhưtồnbộcuộc
đờiđểnghiêncứusâucácvấnđềvềtrínhớvàhọctập.ơnglàmộthọcgiảvui
tính,tinhthơngvềcácđườngcongsuygiảmtrínhớvàlýdongơisaobóngrổ
nhà nghề Mỹ Shaquille O’Neal, người lừng danh với những cú ném tự do,
thường luyện tập từ những cự ly kỳ quặc - 14 và 16 bộ* thay vì cự ly tiêu
chuẩn15bộ.(TheophánđốncủaBjork,“Shaqcầnpháttriểnkhảnăngđiều
chỉnhchươngtrìnhvậnđộngcủamình.Đếnlúcđó,anhtasẽtrởnênrấtđáng
gờm.”)
“Nhữngsựviệccóvẻnhưchướngngạivậtlạitrởnênrấtđángmơướcnếu
xétvềlâudài,”Bjorknói.“Mộtcuộcđọsứcthậtsự,dùchỉtrongvàigiây,cịn
hữu dụng hơn hàng trăm lần quan sát.” Bjork trích dẫn một thí nghiệm do
HenryRoedigertạiĐạihọcSt.LouisởWashingtontiếnhành,trongđósinh
viênđượcchiathànhhainhómcùngnghiêncứumộtbàiluậnkhóavềlịchsử
tựnhiên.NhómAhọctrêntàiliệutrong4tiết.NhómBchỉhọc1tiếtnhưng
được kiểm tra 3 lần. Một tuần sau, cả hai nhóm cùng làm bài kiểm tra và
nhómBđạtkếtquảcaohơn50%sovớinhómA.Họchỉhọc1/4thờigian
nhưnglạithuđượcnhiềukiếnthứchơn.(CatherineFritz,mộttrongsốnhững
sinhviêncủaBjork,nóicơđãápdụngnhữngýtưởngnàyvàonhữngbàitập
tạitrườngvàđãnângđiểmtrungbìnhlên1,0trongkhithờigianhọcchỉcần
mộtnửa.)
Ngun nhân nằm ngay trong cách não bộ của chúng ta được tạo ra, Bjork
giảithích.“Chúngtacóxuhướngchorằngtrínhớcủaconngườigiốngnhư


một máy ghi âm, nhưng điều này là sai lầm,” ơng nói. “Nó là một cấu trúc
sống,mộtbộkhungdàncókíchthướcgầnnhưvơtận.Chúngtacàngtạora
nhiều động lực thúc đẩy, càng đối mặt và vượt qua nhiều khó khăn thì bộ
khungnàycàngđượcmởrộng;điềunàyđồngnghĩavớiviệcchúngtacàng

cóthểhọchỏivớitốcđộnhanhhơn.”
Khi tập luyện sâu, các quy luật thơng thường của thế giới như bị tạm thời
hỗnlại.Bạnsửdụngthờigianhiệuquảhơn.Nhữngnỗlựcnhỏtạoracáckết
quảlớnvàlâudàihơn.Bạnđặtbảnthânvàomộtvịtrímàtạiđóbạncóthể
stbịthấtbạivàchuyểnnóthànhkỹnăng.Mẹoởđâylàlựachọnmụctiêu
cao hơn một chút so với những khả năng mà bạn đang có, nhằm mục đích
phấnđấu.Thấtbạimùqngsẽkhơngcóíchgì.Nhưnglạiđạtđượcmộtđiều
gìđó.
“Vấn đề là phải tìm ra được điểm nhạy cảm,” Bjork nói. “Có một khoảng
cách tối ưu giữa cái bạn đã biết và cái bạn đang cố gắng thực hiện để đạt
được.Khitìmrađượcđiểmnhạycảmđó,việchọctậpsẽđượcchắpcánhbay
xa.”*
Tậpluyệnsâulàmộtkháiniệmmớilạbởihailýdo.Thứnhất,nóchốnglại
hiểubiếttrựcgiáccủachúngtavềtàinăng.Trựcgiácmáchbảochúngtarằng
việctậpluyệnliênquanđếntàinăngcũngtươngtựnhưđámàiliênquanđến
lưỡidao:đámàivơcùngquantrọngnhưnglạikhơngcóýnghĩagìnếuthiếu
lưỡidaocứng,haycịngọilàkhảnăngthiênphú.Tậpluyệnsâunảysinhmột
khảnănghấpdẫn:tậpluyệncóthểlàcáchđểtơiluyệnchínhlưỡidao.
Lýdothứhaikhiếntậpluyệnsâulàmộtkháiniệmbấtthườngchínhvìnótận
dụngcácsựkiệnmàchúngtathườngcốgắngtránhxa-đólàcáclỗi-vàbiến
chúngthànhkỹnăng.Đểhiểuđượctậpluyệnsâucótácdụngrasao,trước
tiên,cầnxemxéttầmquantrọngkhơngngờnhưngthiếtyếucủalỗilầmđối
vớiqtrìnhhọchỏi.Thựctế,hãycùngphântíchmộtvídụsâusắcđặtra
dướidạngcâuhỏi:bạncóthểlàmgiỏimộtcơngviệcnàođóbằngcáchnào
khiviệcmắclỗicóthểkhiếnbạnthấtbạithảmhại?
THIẾTBỊKỲDỊCỦAEDWINLINK


Mùađơngnăm1934,TổngthốngFranklinRooseveltcómộtvấnđềcầnphải
giải quyết. Phi cơng của Lực lượng Khơng qn Mỹ (USAAC) - theo mọi

ngườiđánhgiálànhữngphicơnglãoluyệnvàtinhnhuệnhấtcủaqnđộibịthiệtmạngrấtnhiềudocácvụrơimáybay.Vàongày23tháng3,mộtphi
cơngbịnhấnchìmkhihạcánhxuốngbờbiểnNewJersey;mộtngườikhác
thiệtmạngkhimáybaybổnhàoxuốngbiểnTexas.Ngày9tháng3,bốnphi
cơng nữa hy sinh do máy bay đâm xuống Florida, bang Ohio và Wyoming.
Cáccuộctànsátkhơngphảidochiếntranh.Chỉđơngiảnlàhọđãcốgắng
bayquabãotuyếtđểvậnchuyểnthưtừ.
Tìnhtrạngrơimáybaynhưvậycóthểnóilàmộtvụbêbốitậpthể.Điềutra
của Thượng nghị viện được tiến hành đã vạch trần một âm mưu hàng triệu
đô-laliênquanđếnviệcđiềuchỉnhgiágiữacáchãnghàngkhôngthươngmại
đã ký hợp đồng vận chuyển thư từ cho nước Mỹ. Tổng thống Roosevelt đã
nhanhchóngphảnhồibằngcáchhủytồnbộcáchợpđồngnóitrên.Đểthưtừ
vẫnđượcchuyểnđềuđặn,Tổngthốngđãkêugọilựclượngkhơngqnthực
hiệnnhiệmvụnày.Nhữngvịtướngcủalựclượngnàylnsẵnsàngchứngtỏ
sự tự nguyện và lịng dũng cảm của đội ngũ phi cơng. (Họ cũng muốn cho
RooseveltthấyKhơngqnxứngđánglàmộtbinhchủnghồnchỉnh,tương
đươngvớiLụcqnvàHảiqn.)Nhữngvịtướngnàyhầunhưđãnghĩđúng
về đội ngũ phi công: họ luôn sẵn sàng và rất dũng cảm. Tuy nhiên, trong
những cơn bão tuyết hung hãn năm 1934, những vụ tai nạn máy bay của
USAAC vẫn xảy ra. Sáng sớm ngày 10 tháng 3, sau khi phi cơng thứ chín
thiệt mạng trong vịng 20 ngày, Roosevelt đã cho gọi tướng Benjamin
Foulois, chỉ huy Lực lượng Không quân, đến Nhà Trắng. “Tướng quân,”
Tổng thống giận dữ nói, “bao giờ thì những vụ chết người do chuyển thư
bằngmáybaynàymớidừnglại?”
Đólàmộtcâuhỏihay,câuhỏimàRooseveltcólẽđãnhắmvàotồnbộcơng
tácđàotạophicơng.Việchuấnluyệnphicơngtrướcđóđãdựatrênniềmtin
vơcùngvữngchắcrằngphicơnggiỏilàdobẩmsinhchứkhơngphảiđược
đàotạomàcó.Phầnlớncácchươngtrìnhđàotạođềutntheomộttrìnhtự
nhưnhau:ngườihướngdẫnđưacáchọcviêncótriểnvọnglênmáybayvà



biểudiễnmộtloạtđộngtácnhàolộn.Nếuhọcviênnàokhơngbịsaymáybay
thìanhtađượccholàcókhảnăngtrởthànhphicơng.Vàsauvàituầnhọc
trênmặtđất,anhtadầndầnđượcphépgiữcầnđiềukhiển.Họcviênđượchọc
thơng qua việc “đi nhờ”, hay “bay kiểu chim cánh cụt”, hay “bay và hy
vọng”.(BiệtdanhLindyMayMắn*đãrađờitừđó.)Hệthốngđàotạonày
hoạtđộngkhơnghiệuquả.Tỷlệthiệtmạngtạimộtsốtrườngkhơngqncủa
qnđộilà25%.Năm1921,8trongsố14phicơngMỹchếtdotainạnmáy
bay.Đếnnăm1934,kỹthuậtvàcơngnghệđãđượccảithiệnnhưngviệcđào
tạophicơngvẫnnhưgiaiđoạnsơkhai.Hãngvậnchuyểnthưtínbằngđường
hàngkhơngFiasco,nhờsựthayđổicủaRooseveltmàtrởnênnổitiếng,đã
hỏimộtcáchmỉamai:Cócáchnàotốthơnđểhọcbaykhơng?
Câu trả lời xuất hiện từ một người rất đặc biệt: Edwin Albert Link, Jr., con
traicủamộtngườithợlàmđàndươngcầmvàđànống,tạiBinghamton,New
York.ơngđãlớnlênvàlàmviệcngaytạixưởngcủachamình.Gầygị,mũi
khoằmvànổitiếngbướngbỉnh,Linklàmộtanhchànglăngxăngbẩmsinh.
Năm16tuổi,Linkbắtđầuđammêbaylượnvàthamgiamộtkhóahọcbay
vớihọcphí50đơ-lacủaSydneyChaplin(anhemcùngchakhácmẹcủangơi
sao điện ảnh). “Phần hay nhất của bài học đó là chúng tơi được nhào lộn,
xoayvịngvàbaysátmọithứtrongtầmnhìn,”Linknhớlại.“NhờTrờimà
lúcđótơikhơngbịsay,nhưngkhihạcánh,tơikhơngthểkiểmsốtđượcgì
nữa.Tơiđãnghĩ,‘Thậtlàmộtcáchdạybaykinhkhủng.’”
Sựmêhoặclớndần.Anhbắtđầubámsátnhữngnhàvậnđộngchínhtrịđịa
phươngđểxinthamgiacáclớphọcbay.ChacủaLinkkhơngđánhgiácao
đammêbaylượncủaanh-ơngsathảichàngEdwintrẻtuổikhỏixưởngđàn
ốngkhipháthiệnraniềmuthíchcủaanh.NhưngLinkvẫnkhơngtừbỏ,
thậmchícuốicùnganhđãmuamộtchiếcmáybayCessnabốnchỗngồi.Tâm
trícủaanhchànglăngxăngnàykhơngngừngquẩnquanhýđịnhcảitiếnviệc
đàotạophicơng.Năm1927,bảynămsaubuổihọcvỡlịngvớiChaplin,Link
bắtđầuhànhđộng.Mượnốngbễvàbơmnénkhítừxưởngđànốngcủacha,
ơngtạoramộtthiếtbịthunhỏlạicácthànhphầnthiếtyếucủamộtmáybay

trongkhoảngkhơnggianchỉrộnghơncáibồntắmmộtchút.Nócóđơicánh


ngắn,dày,đinhỏ,bảngđiềukhiểnvàmộtđộngcơđiệngiúpthiếtbịđảo
cánh,laoxuốngvàchuyểnhướngtươngứngvớisựđiềukhiểncủaphicơng.
Mộtchiếcđènnhỏởmũithiếtbịsánglênkhiphicơngmắclỗi.Linkđặttên
chonólà“ThiếtbịđàotạobaycủaLink”vàđăngquảngcáo:ơngsẽdạycách
baythơngthườngvàcáchbaydựavàocácdụngcụđolường-đóchínhlàkhả
năngbaykhikhơngnhìnthấygìtrongsươngmùvàbão,chỉdựavàocácthiết
bịđo.ơngsẽdạychocácphicơngcóthểbayđượctrongkhoảngthờigianchỉ
bằngmộtmộtnửaphươngpháphuấnluyệnthơngthườngvàvớichiphíthấp
hơn.
Phải nói rằng thế giới đã coi thường thiết bị huấn luyện bay của Link một
cáchtháiq.Thựctếlàcảthếgiớinhìnthiếtbịđóvớimộtlờitunbốphũ
phàng:“Khơng.”KhơngmộtaitrongsốnhữngngườiLinktiếpxúctỏraquan
tâmđếnthiếtbịcủaơng-từcáchọcviệnqnđộiđếncáctrườngđàotạophi
cơngtưnhân,thậmchícảcácnhàvậnđộngchínhtrị.Cuốicùngthìbạncó
thểhọcláimáybaynhưthếnàokhiởtrongmónđồchơitrẻconnày?Khơng
mộtnhàchứctráchnàongồiVănphịngSángchếMỹtunbố“mộtthiếtbị
giảitríđộcđáovàcóích.”Vàthếlàthiếtbịđócứnhưthểđượcdànhchogiải
tríthật.TrongkhiLinkbánđược15thiếtbịchocáccơngviênđểhọlàmmáy
baytrịchơibằngtiềnxu,chỉcó2chiếcđếnđượcvớicáccơsởđàotạothực
sự:mộtchoTrườngđàotạophicơngcủaHảiqntạiPensacola,Floridavà
một chiếc được bán chịu cho đơn vị Phịng vệ Quốc gia New Jersey ở
Newark.Đếnđầunhữngnăm30,Linkphảichomộtthiếtbịcủamìnhlênxe
tảivàchởđếnbãihọpchợcủahạtđểchothvớigiá25xumỗilầnchơi.
Khi hãng vận chuyển thư tín theo đường hàng khơng Fiasco bị hủy bỏ hợp
đồngvàomùađơngnăm1934,mộtnhómthuộcLựclượngKhơngqnMỹ
đãgầnnhưtrởnêntuyệtvọng.CaseyJones,mộtphicơngkỳcựu,ngườiđã
từng đào tạo rất nhiều phi cơng cho qn đội, nhắc tới thiết bị của Link và

thuyếtphụcmộtnhómsỹquancủaLựclượngKhơngqnMỹxemxétlại
vấnđềnày.Đầutháng3,LinkđượctriệutậptừnơiơngsốngởCortland,New
YorkđếnNewarkđểdiễngiảivềthiếtbịhuấnluyệnmàơngđãbánchịucho
đơnvịPhịngvệQuốcgia.Ngàyhẹngặphơmđócókhánhiềumây,tầmnhìn


gầnnhưbằngkhơng,giólớnvàmưato.CácchỉhuycủaLựclượngKhơng
qn Mỹ, lúc này đã khá quen với những hậu quả có thể xảy ra của những
mốinguyhiểmtrên,phỏngđốnrằngsẽkhơngcóphicơngnào,dùdũngcảm
haythànhthạođếnđâu,cóthểbaytrongthờitiếtđó.Họđangrờikhỏisân
bay thì nghe thấy tiếng động cơ ở phía trên những đám mây đang dần dần
thấpxuống.MáybaycủaLinkxuấthiệnnhưmộtbóngma,dầnhiệnrachỉ
cáchđườngbăngvàimét,rồiđápxuốngđấtmộtcáchhồnhảovàlănbánh
vềphíacáctướnglĩnhđangsữngsờ.Anhchànggầygịtrênmáybaytrơng
khơnggiốngLindberghnhưngcóthểbaynhưLindberghvậy-vàchỉdựavào
cácthiếtbịđo.Linkbắtđầutrìnhdiễnthiếtbịcủamình,vàđâylàmộttrong
nhữngtrườnghợpcóghichépđầutiênnóivềmộtthếlựctầmthườngđãđánh
bại truyền thống của qn đội. Các sỹ quan đã hiểu được những tiềm năng
chiếcmáynàyẩnchứa.CácvịtướngđãđặtlơhàngthiếtbịcủaLinkđầutiên.
Bảynămsau,ThếchiếnthứIIbắtđầucùngvớinhucầuđàotạohàngnghìn
con người trẻ tuổi khơng có chút kỹ năng lái máy bay thành phi cơng càng
nhanhchóng,càngantồncàngtốt.Nhucầuđóđãđượcđápứngbởi10.000
thiết bị của Link; và đến cuối cuộc chiến, nửa triệu phi cơng đã dành hàng
triệugiờtrongcáimàhọuqgọilà“Hộpxanh”*.Năm1947,Lựclượng
KhơngqnMỹ(USAAC)đổitênthànhKhơnglựcHoakỳ(USAF),vàLink
tiếptụcchếtạocácthiếtbịmơphỏngchomáybayphảnlực,máybayném
bom,vàcảmộtsốmơ-đunchotàuthámhiểmmặttrăngApollo.
ThiếtbịhuấnluyệnbaycủaEdwinLinkđãhoạtđộnghiệuquảbởicùngmột
lýdonhưbạnđãghiđượcsốđiểmcaohơn3lầntrongbàikiểmtracủaBjork.
ThiếtbịcủaLinkchophépcácphicơngđượctậpluyệnsâuhơn,đượcdừng

lại,nỗlực,mắclỗivàhọctừnhữnglỗiđó.Khiởvàigiờtrongcỗmáytrên,
mộtphicơngcóthể“cấtcánh”và“hạcánh”vàichụclần.Anhtacóthểlao
xuống,làmmáybaybịchếtmáy,vàphụchồilại,dànhhànggiờđểthíchnghi
vớiđiểmnhạycảmtạirìatớihạncủakhảnăngtheonhữngcáchmàanhta
khơngbaogiờdámthựchiệntrongmộtmáybaythật.CácphicơngcủaLực
lượngKhơngqnMỹđượcđàotạonhờthiếtbịcủaLinkkhơnghềdũngcảm
haythơngminhhơnnhữngngườiđãthiệtmạngtrongcácvụtainạnmáybay.
Chỉđơngiảnlàhọcócơhộitậpluyệnsâuhơnmàthơi.


ý tưởng về tập luyện sâu tạo ra quan điểm hồn hảo khi đào tạo các nghề
nguyhiểmnhưphicơngchiếnđấuvànhàduhànhvũtrụ.Tuynhiên,sẽthúvị
hơnkhichúngtaápdụngnóchonhữngdạngkỹnăngkhác.Vídụ,chocác
cầuthủbóngđáBrazilchẳnghạn.
VŨKHíBíMẬTCỦABRAZIL
Giốngnhưnhiềungườihâmmộthểthaotrêntồnthếgiới,huấnluyệnviên
bóngđáSimonCliffordbịcáckỹnăngsiêuphàmcủacáccầuthủBrazillàm
chomêhoặc.Tuynhiên,khơnggiốnghầuhếtnhữngngườikhác,ơngquyết
địnhtớiBrazilđểxemliệumìnhcóthểtìmraphươngphápmàhọđãdùngđể
pháttriểnnhữngkỹnăngđóhaykhơng.Mộtkhởiđầuthamvọng,bấtthường
kháccủaClifford.ơngđãtíchgópđượctồnbộkinhnghiệmhuấnluyệncủa
mìnhtạimộttrườngtiểuhọcCơnggiáotạimộtkhuvựckhơngphảilàmảnh
đấtmàumỡchobóngđáthuộcLeeds,nướcAnh.Dođó,Cliffordkhơngphải
ngườimàbạncóthểcoilàbìnhthường.ơngcaolớn,đẹptraivàbảnhbao.Từ
ơngtỏarasựtựtinđầythuyếtphụcmàngườitathườngliêntưởngtớicácnhà
truyềngiáovàcácvịhồngđế.(Vàonămkhoảng20tuổi,Cliffordđãbịchấn
thươngnặngtrongmộttainạnbóngđákỳlạ-bịtổnthươngnộitạng,cắtbỏ
mộtbênthận-vàcólẽ,kếtquảlàơngsốngthêmmỗingàyvớisựnhiệthuyết
hơitháiq.)Mùahènăm1997,khi26tuổi,Cliffordvay8.000đơ-latừHội
GiáoviênvàtớiBrazilvớichiếcba-lơtrênlưng,máyquayphimvàcuốnsổ

taykínđặcsốđiệnthoạimàơngđãxinđượctừmộtcầuthủnướcnày.
Khiđếnnơi,Clifforddànhhầunhưtồnbộthờigianđểkhámpháthànhphố
SãoPaolođơngđúc,banđêmơngngủtạinhữngnhàởtậpthểđầygián,và
ơng say mê ghi chép hàng ngày. ông đã gặp nhiều điều mà ông nghĩ là sẽ
thấy: sự đam mê, truyền thống, các trung tâm huấn luyện được tổ chức bài
bản,cácbuổitậpluyệnnhiềugiờ.(Cáccầuthủtuổivịthànhniêntạicáchọc
việnbóngđácủaBraziltập20giờmộttuần,trongkhiởAnhthờilượngđó
chỉlà5tiếngmộttuần.)ơngnhìnthấysựnghèokhổcùngcựccủacáckhu
nhàổchuộtvàsựtuyệtvọngtrongmắtcáccầuthủ.
NhưngCliffordcũngnhìnthấymộtđiềumàơngkhơngngờtới:mộttrịchơi
kỳ lạ. Nó tương tự bóng đá, thứ bóng đá được chơi trong một phòng điện