Mục lục
mở đầu ................................................................................................................... 1
Ch-ơng 1. Nghệ thuật xây dựng hình t-ợng nhân vật

............................................ 5

1.1. Giới thuyết khái niệm nhân vật ............................................................................. 5
1.2 Các biện pháp nghệ thuật xây dựng hình t-ợng nhân vật trong Thuỷ Hử ............. 5
1.2.1 Nghệ thuật khắc hoạ tính cách các nhân vật chính. ............................................. 6
1.2.2 Nghệ thuật khắc họa tính cách các nhân vật phụ ................................................. 13
1.2.3 Đặt nhân vật trong lòng biến cố để thể hiện tính cách ......................................... 15
1.2.4 Nhân vật chính đ-ợc miêu tả một cách toàn vẹn, đầy đủ, hoàn chỉnh .................. 17
1.2.5 Khắc họa nhân vật qua hành động...................................................................... 18
1.2.6 Bút pháp Song quản tề hạ ................................................................................ 24
1.2.7 Thủ pháp khoa tr-ơng -ớc lệ .............................................................................. 29
Ch-ơng 2. Nghệ thuật xây dựng cốt truyện ................................................................. 33
2.1. Khái niệm cốt truyện và tầm quan trọng của cốt truyện trong tiểu thuyết .............. 33
2.1.1. C¸ch hiĨu chung vỊ cèt trun trong lý luận văn học ......................................... 33
2.1.2. Tầm quan trọng của cốt trun trong tiĨu thut cỉ ®iĨn Trung Qc ................ 35
2.2. Thành tựu nghệ thuật xây dựng cốt truyện Thủy Hử ............................................. 38
2.2.1 Tổ chức và triển khai các sự kiện hành động trong truyện ................................... 38
2.2.2 Hệ thống sự kiện lớn đ-ợc tổ chức từ nhóm các câu chuyện nhỏ của các nhân vật 41
2.2.3 Triển khai, dẫn dắt tình tiết lớn theo cách tự sự của nhóm nhân vật chính ........... 44
Ch-ơng 3. Các dạng thức ngôn ngữ trong Thđy Hư .................................................... 47
3.1. Thµnh tùu vỊ nghƯ tht thĨ hiện ngôn ngữ nhân vật trong Thủy Hử .................... 47
3.1.1 Giới thiệu khái niệm ngôn ngữ nhân vật ............................................................. 47
3.1.2 Ngôn ngữ nhân vật trong Thủy Hử ..................................................................... 48
3.2. Ngôn ngữ của tác giả trong Thủy Hử .................................................................... 54
3.2.Tác giả dùng khẩu ngữ ph-ơng ngôn54
3.2.2 Trữ tình ngoại đề- một dạng thức của ngôn ngữ tác giả ...................................... 54
3.3.3 Ngôn ngữ tả cảnh của tác giả.............................................................................. 67

mở đầu
1. Lí do chọn đề tài
1


Nói đến thành tựu của tiểu thuyết cổ điển Trung Quốc, chúng ta không thể
không nói đến tiểu thuyết Minh Thanh, một thể loại có vị trí đặc biệt trong tiến trình
phát triển lịch sử văn học Trung Quốc. Đời sống xà hội triều đại Minh Thanh chính là
mảnh đất màu mỡ để cho thể loại tiểu thuyết đơm hoa kết trái, tạo nên thời hoàng kim
của văn xuôi Trung Quốc cổ điển. Với các bộ tiểu thuyết nổi tiếng nh- : Tam Qc
diƠn nghÜa, Thủ Hư, Hång l©u méng, Kim Bình Mai, Tây du kí, Liêu Trai chí dịtiểu
thuyết ch-ơng hồi Trung Quốc đà đạt đến độ hoàn chỉnh. Trong kho tàng hơn 300 bộ
tiểu thuyết ch-ơng hồi Minh Thanh, Thủy Hử là một trong những tác phẩm nổi tiếng
đ-ợc bạn đọc nhiều n-ớc biết đến, tr-ớc hết là bạn đọc ở Trung Quốc. Vài trăm năm
nay, Thuỷ Hử luôn giữ đ-ợc ảnh h-ởng sâu rộng trong xà hội. Thuỷ Hử không những
không ngừng l-u truyền trong quần chúng nhân dân mà còn đ-ợc tầng lớp trí thức say
mê, yêu thích. Ví dụ nh- Hồ ứng Lân - đời Minh viết trong cuốn Thiếu Thất sơn phòng
bút tùng rằng: Giữa đời Gia Tĩnh- Long Khánh trên án th- to không để sách gì khác,
chỉ có bên trái một bộ Nam Hoa Kinh, bên phải đặt một bộ Thuỷ Hử. Nhận xét này
chứng tỏ sức lôi cuốn, hấp dẫn ng-ời đọc rất lớn của tác phẩm.
Sau khi Thuỷ Hử thịnh hành nó đà trở thành nguồn đề tài cho nhiều tác phẩm
văn học nghệ thuật đời sau. Trong tác phẩm kịch đời Minh Thanh nh- vở truyền kì Bảo
Kiếm kí cđa LÝ Khai Tiªn, vë NghÜa hiƯp kÝ cđa ThÈm Cảnh, vở Thuỷ Hử kí của Hứa Tự
X-ơng, Sinh Thần C-ơng của Kim Tiêu Vân, không tác phẩm nào không chịu ảnh
h-ởng của Thuỷ Hử. Về tiểu thuyết thì Kim Bình Mai bắt mối từ tiểu thuyết Thủy Hử
khi nó kết thúc, đ-ợc mở rộng ra và sáng tạo thêm. Thuỷ Hử hậu truyện là một tập
sách viết tiếp của Thuỷ Hử, một số nhân vật trong Thuyết Nhạc toàn truyện đ-ợc tả là
con cháu các anh hùng Thuỷ Hử. Tất cả những tác phẩm trên đều mang dấu vết ¶nh
h-ëng cđa Thủ Hư.
Thµnh tùu nghƯ tht cđa Thủ Hư đ-ợc các tác giả -u tú đời sau học tập và kế

thừa. Lấy việc xây dựng tính cách điển hình lµm vÝ dơ, chó ng ta dƠ dµng nhËn thÊy
bãng dáng của Lí Quỳ qua các nhân vật trong các tiểu thuyết đời sau nh- Trình Giảo
Kim, Uất Trì Cung, Ng-u Cao, Tiêu Tán, Mạnh L-ơng, Hồ Đại HảiNói nh- vậy để
thấy đ-ợc tầm quan trọng, ảnh h-ởng sâu rộng của tác phẩm này . Những thành tựu
2


nghệ thuật này đà làm nên sức hấp dẫn lâu dài của những bộ tiểu thuyết cổ điển Trung
Quốc nói chungvà thể loại tiểu thuyết ch-ơng hồi nói riêng.
Thuỷ Hử không chỉ nổi tiếng ở Trung Quốc mà còn có tiếng vang trên toàn thế
giới và trở thành một kiệt tác văn học của nhân loại. ở Việt Nam bạn đọc yêu thích văn
học Trung Quốc đà tiếp xúc với tác phẩm khá sớm và tác phẩm cũng nhanh chóng trở
thành một món ăn tinh thần không thể thiếu, chiếm đ-ợc lòng yêu mến, tình cảm của
nhiều ng-ời. Tác phẩm thành công trên mọi ph-ơng diện, đặc biệt là ở ph-¬ng diƯn
nghƯ tht. Nã thĨ hiƯn râ ë nghƯ tht xây dựng hình t-ợng nhân vật, nghệ thuật xây
dựng cốt truyện và cả thành tựu về ngôn ngữ. Thủy Hử có tất cả hơn bốn trăm nhân vật
nh-ng nhân vật nào cũng đ-ợc miêu tả rõ nét, cá tính, sinh động để lại ấn t-ợng sâu sắc
trong lòng độc giả. Làm nên thành công của tác phẩm còn nhờ vào tài năng xây dựng
cốt truyện của tác giả. Từ đó tạo nên cốt truyện thống nhất, hoàn chỉnh, các sự kiên,
biến cố đ-ợc sắp xếp hợp lí, chặt chẽ góp phần bộc lộ t- t-ởng, chủ đề tác phẩm.
Không chỉ vậy tác giả còn rất tài tình khi sử dụng ngôn ngữ chính xác, linh hoạt để
làm bật nổi tính cách nhân vật. Đặc biệt là cách để nhân vật lần l-ợt xuất hiện rất ấn
t-ợng, không hề lặp lại. Tất cả điều đó đem đến thành công rực rỡ cho tác phẩm. Tác
phẩm không chỉ chuyển tải nội dung sâu sắc mà còn đem đến cho độc giả cái nhìn toàn
diện về một cây bút tài năng. Nói đến thành công ở ph-ơng diện nghệ thuật của tác
phẩm ta cã thÓ dÉn ra mét nhËn xÐt rÊt quan träng của Kim Thánh Thán (một nhà phê
bình nổi tiếng đời Thanh). Khi bình về thành công của tác phẩm đà viết nh- sau:
Những tên sao thiên cang, địa sát xét ra không hợp đạo làm ng-ời, sao lại có áng văn
viết ra lạ lùng dễ mê hoặc lòng ng-ời ®Õn thÕ? Ta muèn dùng dËy Thi Nai Am mµ hỏi
cho ra?

Bên cạnh đó trong ch-ơng trình giáo dục hiện nay, tiểu thuyết cổ điển Trung
Quốc cũng đ-ợc đ-a vào dạy văn học ở phổ thông. Vì vậy việc nghiên cứu đề tài này
cũng có ý nghĩa thực tiễn giúp cho việc giảng dạy tiểu thuyết cổ điển Trung Quốc tốt
hơn, sâu sắc, hấp dẫn hơn, gợi sự hứng thú cho ng-ời đọc.
2. Lich sử vấn đề
Thuỷ Hử là một bé tiĨu thut dµi viÕt vỊ mét cc khëi nghÜa trong lịch sử.
Cuộc khởi nghĩa do Tống Giang cầm đầu vào cuối đời Bắc Tống. D-ới chế độ phong
3


kiến hành vi phản kháng triều đình bị xem là Vô đạo, ng-ời phản kháng bị xem là
nghịch tặc. Chính vì vậy việc tiếp xúc và nghiên cứu về Thuỷ Hử bị hạn chế. Nếu so
sánh với Tam Quốc diễn nghĩa thì số công trình nghiên cứu về Thuỷ Hử tr-ớc đây
không sánh nổi. Mà nguyên nhân cơ bản là do sự tác động chi phối của nhận thức,
quan điểm phiến diện trong thời kì phong kiến. Tuy nhiên bằng tài năng của mình, Thi
Nại Am đà xây dựng thành công tác phẩm, để lại những dấu ấn sâu sắc trong lòng độc
giả và thu hút sự say mê nghiên cứu của nhà nghiên cứu trong và ngoài n-ớc. ĐÃ có
nhiều công trình nghiên cứu về Thuỷ Hử nói chung và các nhân vật nói riêng nh-: Tống
Giang, Võ Tòng, Lâm Xung, Lỗ Trí Thâm, Lí Quỳ Cụ thể dẫn ra vài công trình
nghiên cứu tiêu biểu nh- sau:
+ L-ơng Duy Thứ trong cuốn Để hiểu tám bộ tiểu thuyết cổ điển Trung Quốc (Nxb
ĐHQG HN năm 2000) đà cho rằng Bằng những câu chuyện sinh động về các số phận éo le
Thuỷ Hử đà một mặt tố cáo xà hội phong kiến đầy bất công[ 8, tr. 40].
+ Tác giả Trung Quốc- Tr-ơng Quốc Phong trong Tiểu thuyết sử thoại các thời
đại Trung Quốc (Nxb văn nghệ TPHCM, năm 2001) khi đánh giá về thành tựu nghệ
thuật của tác phẩm đà viết nh- sau: Thành tựu nghệ thuật của Thuỷ Hử là thống nhất
tính truyền kì và chân thật, tập trung thể hiện, khắc hoạ tính cách nhân vật. Ng-ời x-a
khen ngợi Thuỷ Hử kể chuyện một trăm linh tám ng-ời mà mỗi ng-ời đều có tính tình
riêng, có khí chất riêng, có hành trang riêng, có tiếng nói riêngkhông chỉ tả đ-ợc tính
cách mà còn tả hoàn cảnh xà hội mà nhân vật đó dựa vào để có tính cách ấy (trang 39)

+ Giáo s- Trần Xuân Đề trong cuốn về những tiểu thuyết cổ điển hay nhất của
Trung Quốc (Nxb TP.HCM năm 1991). ĐÃ đề cập đến những giá trị độc đáo khẳng
định cái hay của tác phẩm trên cả hai ph-ơng diện nội dunng và nghệ thuật tiêu biểu:
Thuỷ Hử kế thừa và phát trển đặc điểm của ngôn ngữ thoại bản chủ yếu là khẩu ng ữ.
Vì lẽ đó mà ngôn ngữ Thuỷ Hử phong phú và sinh động có sức hấp dẫn quần chúng
nhân dân yêu thích[5, tr.304]
+ Trong cuốn Lịch Sử văn học Trung Quốc (tập 3, Nxb GD năm 1995) cũng có
những đánh giá về tài năng của tác giả: Tính cách của các nhân vật đ-ợc miêu tả mang
ý nghĩa xà hội sâu sắc qua việc miêu tả những cảnh ngộ các nhân vật ông đà khái quát
4


®-ỵc con ®-êng ®i tõ tØnh ngé ®Õn chèng ®èi của những ng-ời thuộc nhiều tầng lớp
khác nhau [13, tr. 224]
Những đánh giá về Thuỷ Hử do phụ thuộc vào mục đích nghiên cứu mà quan tâm
đến những ph-ơng diện khác nhau của tác phẩm. ở phạm vi Khóa luận này chúng tôi xin đề
cập, nghiên cứu ph-ơng diện tiêu biểu thuộc lĩnh vực nghệ thuật. Tuy nhiên với khả năng và
thời gian nghiên cứu có hạn nên không tránh khỏi những thiếu sót nhất định mong đ-ợc sự
giúp đỡ, góp ý để khóa luận hoàn chỉnh hơn.
3. Phạm vi nghiên cứu
Để thực hiện đề tài này chúng tôi tập trung nghiên cứu tác phẩm Thuỷ Hử của
Thi Nại Am qua bản dịch tiếng Việt của dịch giả Tử Vi Lang, Nxb Văn học, H. 2003.
4. Ph-ơng pháp nghiên cứu .
Khi nghiên cứu đề tài này chúng tôi chọn những ph-ơng pháp sau:
+Khảo sát, thống kê.
+Phân tích tác phẩm, tổng hợp khái quát.
+So sánh đối chiếu, liên hệ, từ đó ®i ®Õn nh÷ng kÕt ln.
5. CÊu tróc khãa ln

1.

2.
3.
4.

Khãa ln gồm 3 phần:
+ Phần mở đầu:
Lí do chọn đề tài
Lịch sử vấn đề
Đối t-ợng nghiên cứu
Ph-ơng pháp nghiên cứu
+ Phần nội dung:
Ch-ơng 1: Nghệ thuật xây dựng hình t-ợng nhân vật
Ch-ơng 2: Nghệ thuật xây dựng cốt truyện
Ch-ơng 3: Các dạng thức ngôn ngữ trong Thủy Hử
+ Phần kết luận

Ch-ơng 1
Nghệ thuật xây dựng hình t-ợng nhân vật

5


1.1. Giới thuyết khái niệm nhân vật
Nói đến nhân vật văn học là nói đến con ng-ời đựơc miêu tả, thể hiện trong tác
phẩm bằng ph-ơng tiện văn học. Đó có thể là nhân vật có tên riêng hoặc không có tên
riêng. Văn học không thể thiếu nhân vật bởi vì đó là hình thức cơ bản để qua đó nhà
văn xây dựng thế giới hình t-ợng.
Chức năng của nhân vật là khái quát những quy luật của cuộc sống con ng-êi
thĨ hiƯn nh÷ng hiĨu biÕt, nh÷ng -íc ao hy vọng về con ng-ời. Nhà văn sáng tạo nhân vật
thể hiện nhận thức của mình về một cá nhân nào đó, về một loại ng-ời nào đó, về một

vấn đề nào đó của hiện thực. Hay nói cách khác nhân vật là ph-ơng tiện khái quát các
tính cách, số phận con ng-ời và các quan niệm về chúng. Nói rộng ra nhân vật chính là
ph-ơng tiện khái quát hiện thực, chính là ng-ời dẫn dắt ng-ời đọc vào thế giới riêng của
đời sống trong một thời kì lịch sử nhất định. Vì thế phủ nhận nhân vật tức là đồng thời
phủ nhận toàn bộ hệ thống khai thác cuộc sống bằng nghệ thuât ngôn từ vốn tiêu biểu
cho văn học tự sự và kịch.
Một tác phẩm thành công là một tác phẩm xây dựng, khắc hoạ các nhân vật rõ nét,
biểu hiện chủ đề t- t-ởng của tác giả. Do đó với mỗi nhà văn việc xây dựng nhân vật đ-ợc
xem là nhiệm vụ hàng đầu và quan trọng nhất. M.Gorki ®· tõng nãi: “Anh h·y bá nghỊ
viÕt ®i.... Anh hoàn toàn không có khả năng miêu tả con ng-ời cho sinh động, mà đó là
điều chủ yếu. ở ph-ơng diện này Thi Nại Am đà đạt đ-ợc những thành công rực rỡ, thể
hiện tài năng và bản lĩnh của một tiểu thuyết gia.
1.2. Các biện pháp nghệ thuật xây dựng hình t-ợng nhân vật trong Thuỷ Hử
Thuỷ Hử phản ánh đề tài lịch sử rộng lớn, đó là cuộc khởi nghĩa của nông dân
cuối thời Bắc Tống do Tống Giang cầm đầu. Đây là một cuộc khởi nghĩa có thật. Quy
mô phản ánh của bộ tiểu thuyết rộng cả về thời gian và không gian,cho nên dung l-ợng
tác phẩm đồ sộ cả về biến cố và số l-ợng nhân vật. Tác phẩm dựng lại cuộc đời, hoàn
cảnh, số phận của khoảng hơn bốn trăm nhân vật. Trong đó có một trăm linh tám vị
hảo hán anh hùng L-ơng Sơn Bạc. Tài của tác giả là ở chỗ dù miêu tả hàng mấy trăm
nhân vật, với không ít tính cách rõ nét nh-ng không bao giờ trùng lặp hay non tay
trong nghệ thuật. Thành công rực rỡ này đ-ợc thể hiện cụ thể nh- sau:
1.2.1. Nghệ thuật khắc hoạ tính cách các nhân vật chính
6


Thi Nại Am đà khắc hoạ rõ nét tính cách, cá tính của các nhân vật anh hùng, anh hùng
mỗi ng-ời một vẻ, hảo hán mỗi ng-ời một cách. Và bằng tài năng của mình tác giả đÃ
xây dựng và khắc hoạ lên hình ảnh rất đẹp Ngũ hổ L-ơng Sơn Bạc quán xuyến toàn
bộ tác phẩm. Tr-ớc hết là nh©n vËt Tèng Giang - thđ lÜnh cđa nghÜa qu©n L-ơng sơn
bạc, là một nhân vật khá phức tạp. Có thể nói phân nào t- t-ởng của Thuỷ hử đ-ợc thể

hiện qua bộ mặt tinh thần lẫn cuộc đời hoạt động của Tống Giang. Tống Giang là nhân
tố chủ yếu đ-a sự nghiệp của nghĩa quân không ngừng lớn mạnh, nh-ng cũng là nhân
tố chủ yếu làm cuộc khởi nghĩa này tan rà hoàn toàn. Tống Giang xuất thân trong gia
đình tiểu địa chủ, làm áp ty ở huyện Vận Thành. Từ nhỏ thuộc làu kinh sử, đao bút tinh
thông, việc quan thông thạo, học đ-ợc nhiêù ban võ nghệ. Gia đình và sách vở giáo dục
những quan niệm đạo đức và phong kiến: Trung, hiếu, nhân, nghĩacho Tống Giang.
Điều đáng chú ý là bình sinh Tống Giang chỉ thích kết giao với giang hồ hảo hán, hễ có
ng-ời đến tìm dù sang hay hèn đều dung nạp cả, giữ lại trong trang cho ăn ở suốt ngày
tiếp đÃi không nề hà. Ai hỏi xin tiền tài, đồ vật, Tống Giang không hề thoái thác chỉ
thích làm ơn. Vì vậy Sơn Đông, Hà Bắc gọi ông là Cập Thời Vũ, cơn m-a kịp thời
của trời cứu đ-ợc vạn vật. Vì mặt đen mình lùn lại là ng-ời có hiếu, trọng nghĩa khinh
tài nên Tống Giang còn có tên là Hiếu nghĩa Hắc Tam Lang. Tóm lại nét nổi bật
trong cá tÝnh cđa Tèng Giang lµ ng-êi hµo phãng, nghÜa hiƯp cứu khốn phò nguy. Còn
thâý thời làm quan ở Huyện Vận Thành, Tống Giang đào sẵn căn hầm phòng khi bất
trắc có chỗ ẩn nấp. Tống Giang còn bảo Cha Mẹ xem mình là đứa con ngỗ nghịch, từ
bỏ mình để về sau khỏi bị liên lụy. Nh- vậy Tống Giang nếu không bị thế lực xà hội
phong kiến bức hại thì ông cũng chỉ là kẻ trọng nghĩa khinh tài, chỉ biết kết giao với
giang hồ hảo hán mà thôi. Có thể nói phản kháng và thoả hiệp là hai dặc điểm chủ yếu
đ-ợc biểu hiện rõ nét ở con ng-êi Tèng Giang. Tèng Giang tr-íc sau hy väng nhà vua
xá tội, chiêu an để đ-ợc đồng tâm báo quốc. Đó còn là một Lâm Xung- một kẻ an phận
thủ th-ờng nh-ng gặp phải biết bao nhiêu cay đắng. Lúc đầu Lâm Xung chín nhịn
m-ời lành, sẵn sàng nh-ợng bộ khi bản thân và gia đình bị thế lực đen tối bức hại. Lâm
Xung can tâm làm kẻ tù phạm. Cho đến cuộc sống cá nhân bị uy hiếp không thể bảo
toàn đ-ợc tính mạng. Lâm Xung đành phải cầm vũ khí kiên quyết đi theo con đ-ờng
phản kháng. Khi biết vợ mình bị chọc ghẹo, lúc đầu Lâm Xung tøc giËn bõng bõng,
7


nắm lấy vai chàng nọ giật ngửa ra mà mắng, vừa toan thoi cho hắn một đấm, bỗng giật
nảy mình nhận ra con nuôi của Cao Thái Uý thì nới tay buông nhẹ[1, tr. 243, hồi 6].

Qua đây chúng ta thấy đ-ợc nét tính cách nổi bật của Lâm Xung là nhà nhặn, do dự,
thiếu quyết đoán. Đây chính là nguyên nhân dẫn đến việc Lâm Xung bị thích chữ vào
mặt đi đày ở Th-ơng Châu. Hai tên Lục Ngũ Hầu, Phú An vâng lênh Cao Cầu ám hại
Lâm Xung. Trong một đêm đông gió tuyết bên cạnh miếu thần đổ nát, khi biết rõ sự
thật thì chàng hoa th-ơng diệt loài gian tặc, rửa mối hận thù. Lúc này hai con đ-ờng
bày ra tr-ớc mắt, Lâm Xung chỉ biết chọn một, bất phản kháng tức tử vong (không
phản kháng thì chết). Vì thế bên đống cỏ khô đang rực cháy, Lâm xung khoác th-ơng
theo tiếng gọi của L-ơng Sơn Bạc trở thành chiến sĩ tích cực đấu tranh chống c-ờng
quyền, trừ bạo ng-ợc.
Một nhân vật quan trọng của Ngũ hổ L-ơng Sơn Bạc là Lí Quỳ. Tác giả không
dành riêng một số ch-ơng hồi viết về nhân vật này mà gắn liền việc làm của chàng với
hoạt động của số đông nhân vật khác. Thái độ của Lí Quỳ trong buổi đầu gặp gỡ Tống
Giang, chuyện c-ớp vàng bạc, cÃi nhau trong quán r-ợu, c-ớp cá bên sông biểu hiện
tính lỗ mÃng của chàng. Mặt khác cũng là những cử chỉ tốt đẹp thể hiện lòng yêu mến
huynh tr-ởng Tèng Giang – ng-êi träng nghÜa khinh tµi, cøu khèn phò nguy, nổi tiếng
trong làng cung kiếm giang hồ. Hoàn cảnh gia đình khó khăn khiến Lí Quỳ căm thù
giai cấp địa chủ, bọn tham quan ô lại và cả triều đình phong kiến Bắc Tống. Con đ-ờng
lên L-ơng sơn bạc của Lí Quỳ không quanh co nh- của Lâm Xung, không khó khăn
vất vả nh- của D-ơng Chí, cũng không hoàn toàn giống nh- bất cứ con đ-ờng đi của
anh hùng hảo hán nào. Lí Quỳ xem giai cấp thống trị nh- cỏ rác, xem anh hùng hảo
hán là anh em ruột thịt, trại L-ơng Sơn bạc là nhà và nguyện cống hiến tất cả tài năng
và sinh mệnh cho sự nghiệp chung. Mỗi khi nghĩa quân có việc gì hay có nguy hiểm gì
thì Lí Quỳ luôn là ng-ời xông xáo, tiên phong đi đầu cho dù có nguy hiểm đến sinh
mạng của bản thân. Tiêu biểu nh- chi tiết Lí Quỳ liều chết xông vào pháp tr-ờng Giang
Châu cứu Tống Giang; không nề hà vất vả, khó khăn xuống giếng cứu Sài Tiến; để giải
vây Cao Đ-ờng Châu, Lí Quỳ cùng Đới Tôn đi tìm Công Tôn ThắngChỉ một số việc
làm hết sức nhỏ cũng đủ chứng minh lòng trung thành vô hạn của Lí Quỳ với Tống
Giang và anh em L-ơng Sơn Bạc. Nh- vậy bằng tài năng, sự cứng cỏi trong ngòi bút
8



của mình, Thi Nại Am đà xây dựng và khắc họa rõ nét tính cách của các nhân vật anh
hùng, mỗi anh hùng hiện lên với tính cách nổi bật mang những điểm riêng biệt độc
đáo.
Nói đến tính cách nóng nảy còn có thể kể đến Lỗ Trí Thâm- một trang nam tử
anh hùng vô địch dám sống chết với đời. Tr-ớc sau Trí Thâm vẫn giữ thái độ khinh
miệt bọn quyền quý bè lũ thống trị. Vì lòng trọng nghĩa, Trí Thâm chỉ ba cú đấm chết
tên Trịnh Đồ, quyết tâm dùng sức mạnh đạp bằng mọi bất bình trong xà hội. Trí Thâm
xuất thân con nhà võ, giữ chức Đề hạt trong phủ kinh l-ợc ở đất Vị Châu, vì cứu cha
con lÃo kim, đánh chết Trấn Quan Tây Trịnh Đồ, nên bị quan tróc nÃ, phải làm hoà
th-ợng ở Ngũ Đài Sơn. Nh-ng những tam quy ngũ giới, những kinh kệ của viện Văn
Thù cũng không thể quy phơc nỉi mét con ng-êi khao kh¸t tù do nh- Trí Thâm. Sau đó
chàng lại đến ở náu mình tại chùa Đại T-ớng Quốc ở Đông Kinh. Trên đ-ờng đi,với
lòng tr-ợng nghĩa, th-ơng ng-ời, Lỗ Trí Thâm ra tay cứu cha con L-u Thái Công ở gia
trang Đào Hoa, phóng lửa đốt trụi Ngõ Quan Tự, giết chết hoà th-ợng Thôi Đạo Thành,
Kh-u Tiểu ất. Vốn sẵn lòng hào hiệp, giữa đ-ờng thấy chuyện bất bình bằng chẳng
tha,Trí Thâm không quản gian lao, nguy hiểm ra tay cứu Lâm giáo đầu tại rừng DÃ
Ch-. Bị Cao Cầu truy nÃ, làm hoà th-ợng không thành, Trí Thâm bắt đầu cuộc đời l-u
lạc giang hồ cùng D-ơng Chí, Tào Chính, giết chết Đặng Long, lên ngôi chủ trại tại
Nhị Long Sơn. Những hành động nói trên của Lỗ Trí Thâm chứng tỏ tr-ớc sau chàng
vẫn chủ động tấn công vào thành trì của giai cấp thống trị phong kiến, không thoả hiệp
với bất kì một thế lực nào.Tác giả miêu tả hàng trăm nhân vật, mỗi ng-ời một tính cách
nh-ng ng-ời đọc vẫn dễ dàng nhận ra sự khác biệt của từng nhân vật. Tuy cùng là
ng-ời nôn nóng, thô bạo nh-ng Lí Quỳ khác Lỗ Trí Thâm. Trí Thâm tuy nóng tính
nh-ng không phải là kẻ hữu dũng vô m-u, tr-ớc sau vẫn suy tính rõ ràng, l-ờng tr-ớc
tất cả mọi việc. Sự kiện ba cú đấm chết Trịnh Đồ - thể hiện rõ nét tính cách này của
chàng.
Nhân vật Võ Tòng đ-ợc miêu tả không kém phần rõ nét so với Lâm Xung, Lỗ
Trí Thâm, Lí Quỳ, Tống Giang....Chàng là ng-ời cứng rắn, bắt nạt kẻ mạnh chứ không
bắt nạt kẻ yếu, nói đ-ợc làm đ-ợc. Những đặc điểm đó của tính cách Võ Tòng làm cho

chàng khác hẳn Lâm Xung khoan dung ôn hoà, do dự, thiếu quyết ®o¸n. Håi thø 22
9


tác giả đà dựng lên chân dung một ng-ời anh hùng dũng mÃnh, không sợ nguy hiểm.
Khi nghe nói trên núi có hổ dữ ăn thịt ng-ời, lại thêm lời dặn của ng-ời chủ hàng r-ợu
rằng: uống nhiều r-ợu sẽ không qua đ-ợc,Võ Tòng bật c-ời bảo: Dẫu có hùm thật ta
cũng cóc sợ[1,tr.643,hồi 22]. Nhờ khí phách anh hùng cộng với sức mạnh phi th-ờng,
dũng cảm và nhanh nhạy, chàng đà giết đ-ợc con hổ đó. Chính hành động quả cảm này
chàng đ-ợc mọi ng-ời hết lòng ca ngợi và cất nhắc thành Bộ binh đô đầu. Võ Tòng
dũng cảm lại có m-u l-ợc, làm việc cẩn thận, trấn tĩnh, rất có chừng mực nên trong
Hắc điếm ở dốc chữ thập, Võ Tòng đà bí mật lừa đ-ợc Tôn Nhị N-ơng, một tay giàu
kinh nghiệm đà làm cái nghề mua bán này trong bao nhiêu năm. Khi Võ Tòng vừa đặt
chân vào quán, nhìn qua dáng điệu của Tôn Nhị N-ơng,chàng đà thấy ngay có cái gì đó
không rõ ràng. Và chỉ nghe qua giọng nói đà chàng thầm đoán đ-ợc trong lòng con
mụ này ghê gớm lắm, không tử tế gì đâu[1, tr.775, hồi 26] ! Gặp bất kể việc gì dù lớn
hay nhỏ chàng cũng đều tính toán tr-ớc sau thật chu đáo rồi mới có quyết định dứt
khoát. Vốn biết anh trai là ng-ời hiền lành nhu nh-ợc, Võ Tòng hết lòng dặn dò tỉ mỉ,
lo cho anh từng tí một: đừng họp nhau ăn uống với ai. Về đến nhà rồi gỡ ngay rèm
đóng cửa. Nh- thế tránh đ-ợc điều tiếng thị phi. Nếu kẻ nào gây sự anh cứ nhịn đừng
đối đáp làm gì, đợi em về nhà rồi kể sẽ liệu[1,tr. 675, hồi23]. Nhìn cách đối xử của chị
dâu, Võ Tòng phần nào đà hiểu sự việc. Để yên tâm hơn, chàng còn dặn chị dâu: Chị
là ng-ời trên, đứa em thô lỗ này chẳng dám nhiều lời, chỉ nghĩ rằng: anh tôi là ng-ời
chất phát, trăm sự đều nhờ cậy chị. Cổ nhân có dạy rằngkín bờ rào, gà chó nào chui lọt
vào[1,tr.675, hồi 23]. Qua câu nói này ta thấy Võ Tòng quả là ng-ời biết rào tr-ớc
đón sau. Câu nói đó có tính chất răn đe, nh-ng vẫn giữ lễ phép của bậc làm em. Điều
này không phải ai cũng làm đ-ợc, nó thể hiện sự ngang tàng mang tính chÊt giang hå tù
phơ, tù tin, ®Ëm chÊt anh hïng. Tr-ớc cái chết bất ngờ và bi thảm của anh trai mình,
biết có oan khuất, chàng đà dò la chân t-ớng việc anh trai bị giết hại, tìm cách báo thù
giải oan. Võ Tòng sắp đặt kế hoạch một cách chu đáo tỉ mỉ. Đầu tiên chàng lựa chọn

con dao găm chuôi ngắn mũi dài, l-ng dày l-ỡi mỏng lắp vào vỏ, cài dấu trong mình
đi mua đồ về lễ vong linh anh”. Khi nghe thÊu lêi oan hån hiÖn về chàng liên tục hỏi
dồn dập xem ai có liên quan đến lễ an táng của Võ Đại. Ng-ời đầu tiên tìm đến là Hà
10


Cửu Thúc - ng-ời làm công việc khâm liệm thi thể tr-ớc khi đi hoả thiêu.Võ Tòng đ-a
anh ta đến quán r-ợu rồi rút phay ra một con dao sáng loáng, cắm cái phắt xuống mặt
bàn yêu cầu hÃy kể lại đầu đuôi cái chết của anh tôi cho rành thì chẳng có lôi thôi gì
đến anh, và chỉ rõ “NÕu kĨ man, nãi dèi nưa lêi th× mịi dao này sẽ ngoáy thêm vài trăm
lỗ miệng nữa[1,tr.745, hồi 25]. Qua chi tiết này ng-ời đọc hẳn sẽ khâm phục trí thông
minh của Võ Tòng. Sau khi biết sự thật chàng đi tìm cậu bé Vận Kha cho tiền, mời
cơm rồi ôn tồn hỏi thăm đầu đuôi việc bắt kẻ gian, đợi hết 49 ngày thì bày tiệc r-ợu,
mời hàng xóm láng riềng tới làm chứng, đóng chặt cửa, chốt cửa sau, lấy xong khẩu
cung V-ơng Bà và Phan Kim Liên thì Võ Tòng nắm búi tóc dằn ngửa ả xuống, hai
chân đạp nên ng-ời ả, đ-a tay xé ngang ngùc ¸o, mịi dao phãng xng nh- chíp”[1, tr.
758, håi 25]. Sự tức giận của chàng lên tới đỉnh điểm và cũng đ-ợc giải quyết triệt để.
Chỉ qua một chi tiết, tác giả đà diễn tả đ-ợc hai trạng thái cung bậc cảm xúc của nhân
vật, thể hiện một ngòi bút tài năng.
Sau khi giết Phan Kim Liên, Võ Tòng liền đi tìm giết Tây Môn Khánh, đem đầu kẻ
thù về tế vong linh anh. Chàng giải quyết xong mọi viƯc råi tíi cưa quan tù thó. KÕt
qu¶ cđa sù trù hoạch đó làm nhẹ tội cho chàng. Tr-ớc mặt Thi Ân, Võ Tòng từng nhấc
nhẹ nhàng trụ đá nặng mấy trăm cân mà mặt không đỏ, tim không đập mạnh, miệng
không thở gấp. Chuyện đánh hổ trên núi Cảnh D-ơng là chuyện ai cũng biết đây là
thành tích Võ Tòng rất tự hào, th-ờng nhắc lại. Tuy câu chuyện ®Õn håi kÕt nh-ng
ng-êi ®äc vÉn m·i ghi nhí h×nh ảnh anh tráng sĩ dũng mÃnh. Trên thực tế Võ Tòng còn
là điển hình của một tráng sĩ, một tấm g-ơng sáng cho nhân dân Trung Quốc học tập,
noi theo trong cuộc đấu tranh kiên c-ờng chống lại mọi kẻ thù.
Từ những sự phân tích trên đây ta thấy đ-ợc thành công lớn về ph-ơ ng diện nghệ
thuật của tác phÈm. “ Thủ Hư kĨ chun 108 ng-êi anh hïng mà mỗi ng-ời đều có

tính cách riêng, có khí chất riêng, hình dáng và tính cách riêng. Nói nh- vậy là để
khẳng định một điều rằng: Thuỷ Hử xây dựng đ-ợc hàng loạt các nhân vật hảo hán
nh-ng mỗi nhân vật mang một nét tính cách riêng, không ai giống ai, một sự đa dạng
nh-ng hết sức rõ ràng. Đâylà một trong những thành công của tác giả.
Ngoài việc xây dựng và khắc hoạ hình t-ợng các anh hùng nh-: Lâm Xung, Lỗ
Trí Thâm, Lí Quỳ, Tống Giang, Võ Tòng, Thuỷ Hử còn khắc hoạ thành công tính
11


cách các anh hùng khác ở L-ơng Sơn Bạc. Tiêu biểu nh- Thạch Tú với lòng dũng cảm
trên chiến tr-ờng, với lòng can đảmvà trí thông minh hơn ng-ời, với khả năng nhanh
nhạy, tinh ý. Chàng đà phát hiện ra vợ D-ơng Hùng th-ờng lợi dụng lúc chồng đi vắng
lén lút quan hệ với s- Bùi Nh- Hải ngay tại nhà. Thạch Tú đà để ý hết mọi đ-ờng đi lối
lại của bọn dâm phụ rồi lựa lời nói với D-ơng Hùng dùng kế bắt quả tang , nh-ng
không ngờ D-ơng Hùng say r-ợu lỡ nói ra, Thạch Tú hiểu ngay sự tình, tự mình tìm
cho ra sự việc. Đầu tiên là giết chết gà họ Hồ làm nghề gõ mõ ám hiệu để Nh- Hải về,
sau đó lột sạch quần áo của lÃo S- hổ mang, rồi lần tay vào l-ng, bất thần rút phắt dao
găm, đâm liền ba, bốn nhát[2,tr.1223, hồi 45]. Sau khi thu xếp ổn định công việc,
chàng gặp D-ơng Hùng kể rõ đầu đuôi, đ-a ra bằng chứng thuyết phục, có căn cứ.
Chính nhờ thế hai ng-ời lại kín đáo, cẩn thận đà vạch đ-ợc kế hoạch giết chết con đàn
bà dâm ô Phan Xảo Vân. Hay nh- khắc hoạ tính cách phản kháng của ba anh em hä
Ngun: Ngun TiĨu ThÊt, Ngun TiĨu NhÞ, Nguyễn Tiểu Ngũ. Cả ba tuy là dân chài
thất học nh-ng kÕt giao víi ai cịng gi÷ nghÜa khÝ mét lòng, thật xứng đáng là những
trang hảo nam tử. ở họ tính cách phản kháng rất dữ dội không sợ trời, không sợ
đất, đ-ợc hun đúc trong cảnh nghèo khó. Bên cạnh đó còn có các anh hùng khác nhD-ơng Chí, Ngô Dụng, Đới Tôn, Tần Minh, Sử Tiến, Lí Tuấn, Tr-ơng Yến Thanh...,
nhân vật nào cũng sống động, mỗi ng-ới một vẻ. Đó còn là một ng-ời tài trí m-u l-ợc
nh- Ngô Dụng, vốn lắm m-u nhiều trí nên đ-ợc gọi là Trí Đa Tinh, đà dẫn dắt vạch
đ-ờng đi cho nghĩa quân đem đến nhiều thắng lợi. Từng nét tính cách của họ đà phản
ánh khí phách anh hùng và tinh thần phản kháng của quần chúng n hân dân qua nhiều
mặt khác nhau

1.2.2. Nghệ thuật khắc hoạ tính cách các nhân vật phụ
Thành tựu của Thuỷ Hử về mặt miêu tả nhân vật không những đ-ợc thể hiện ở
sự khắc hoạ tinh tế tính cách các nhân vật anh hùng giữ vai trò quan trọng trong toàn
cuốn sách, mà còn đ-ợc thể hiện qua việc miêu tả các nhân vật phụ. Tác giả không tốn
nhiều giấy mực, chỉ qua vài nét đơn giản là có thể phác hoạ cá tính của họ một cách
thần tình và sâu sắc. Hà Cửu Thúc là một ví dụ cụ thể. Ông ta là nhân vật điển hình cho
những ng-ời dày dặn s-ơng gió, hiểu nhân tình thế thái, lại nhanh nhẹn tháo vát trong
xà hội cũ. Hoàn cảnh sống đà tạo cho ông tính thô lỗ, ranh mÃnh, cầu an. Đây cũng
12


đúng nh- lời nhận xét của V-ơng Bà. Khi mọi việc giết Võ Đại đà xong, lúc lo khám
niệm, V-ơng Bà nói :Giờ chỉ còn điều này đáng lo ngại nhất. Đứng đầu đoàn tuỳ tùng
ở khu này là gà Hà Cửu Thúc, mà hắn là đứa sáng nhất, khôn ngoan lắm, rủi hắn khám
phá ra không chịu biên xác thì sao?[1, tr. 728, hồi 24]. Rồi đến khi Tây Môn Khánh
kéo gà lại rút cho đính bạc lớn chỉ mong rằng khi tán niệm thi thể cả Võ, trăm sự chú
cứ bỏ qua cho, che đậy cho kín đáo ®õng nãi g× hÕt”[1, tr.730, håi 24], th× ngay lËp tức
Hà Cửu Thúc nghi ngờ có uẩn khúc bên trong, và khi nhìn thấy nhan sắc của ả Phan
Kim Liên thì đà hiểu ra phần nào: Hừm! M-ời lạng bạc của Tây Môn Khánh đà rõ gốc
gác rồi đây.Và khi phát hiện ra cả Võ chết vì bị đầu độc thì sợ hÃi ngất xỉu sợ chọc
vào Tây Môn Khánh thì không khác nào chọc vào tổ ong, nắm vào đuôi bọ cạp, mà làm
lơ thì mai kia rầy rà víi ng-êi em c¶ Vâ”[1,tr.732, håi 24]. Suy nghÜ, tÝnh toán tr-ớc
sau nh- vậy nên Cửu Thúc thừa lúc mọi ng-ời không để ý, nhặt lấy vài đốt x-ơng giấu
đi đem gói chung với 10 lạng bạc ấy là những tang chứng rõ rệt. Võ Tòng về không
nhắc đến thì thôi, mà mình lại đ-ợc lòng Tây Môn Khánh, lấy việc này mà kiếm chác
áo cơm. ở đây ta có thể ví hắn nh- con đỉa hai vòi. Nh- vậy chỉ qua vài nét đơn giản,
Thị Nại Am chỉ cho chóng ta thÊy tÝnh hai mỈt võa l·o lun võa khiếp nh-ợc một cách
sắc sảo của Cửu Thúc. Một nhân vật nữa xuất hiện gần nh- cùng một lúc với Cửu Thúc
là chú bé bán Lê Kiều Vận Ca ngây thơ, thẳng thắn. Khi biết rõ việc V-ơng Bà giúp
đôi gian phu dâm phụ kia mây m-a khi cả Võ vắng nhà, chú đà thật thà kể lại cho Cả

Võ nghe, còn bày m-u để Cả Võ bắt quả tang. Khi cả Võ chết đi, Võ Tòng đến nhờ thì
chú thẳng thắn theo họ đến phủ quan làm ng-ời làm chứng, chẳng lo ngại điều gì.
Nhân vật này ngay thẳng, tốt bụng, t-ơng phản hoàn toàn với tính cách khôn ngoan của
Hà Cửu Thúc.
Một nhân vật khác xuất hiện ít (trong 2,3 hồi) nh-ng khá quan trọng là V-ơng
Bà. Chỉ qua vài nét phác họa tác giả đà chỉ cho độc giả thấy đ-ợc mụ ta là một nhân vật
kì hình dị t-ớng, sống trong chế độ phong kiến. Mụ làm nghề mối lái, chính nghề
nghiệp làm cho mụ sành sỏi trong việc xem mặt bắt lời, làm việc gì cũng tru toàn, trôi
chảy. Chỉ cần nhìn qua thái độ của Tây Môn Khánh l-ợn lờ quanh quẩn tr-ớc nhà Kim
Liên, mụ biết ngay mình sẽ kiếm đ-ợc rất nhiều tiền từ ánh mắt cuả họ. Và thế là mụ
13


bày m-u để hai ng-ời có thể trăng hoa với nhau, rồi mụ nghiễm nhiên có đ-ợc món
tiền đúng nh- giá mình đà đ-a ra. Kế hoạch của mụ vạch ra thành công, chính xác đến
từng chi tiết. Qua vài nét nh- vậy tác giả miêu tả hai đặc điểm nổi bật trong tính cách
của mụ đó là tham lam và ác độc. Vì tham tiền nên mụ vốn đà ác nay lại càng ác hơn,
không chỉ đang tâm làm tan vỡ hạnh phúc gia đình của ng-ời khác mà còn giết cả
ng-ời l-ơng thiện để lấy những đồng tiền ô nhục. Đồng tiền có sức mạnh phi th-ờng
nh- ma ®-a lèi, qủ ®-a ®-êng, tiÕp tay cho mơ lµm nhiều việc ác độc. Ngoài những
nhân vật phụ đ-ợc viết thành công kiểu nh- Hà Cửu Thúc, V-ơng Bà, ta còn có thể nêu
lên một số ví dụ nữa nh- Ngọc Ong vẽ Hoàng Văn Bính - tuy là kẻ đọc sách nh-ng lại
thuộc hạng a dua, xiểm nịnh, tâm địa hẹp hòi, một niềm ghét tài, ghen giỏi, tìm cách
hại ng-ời hơn mình. Để miêu tả tính cách tinh ranh, xảo quyệt nh- cáo già của hắn,
Thị Nại Am chỉ cần đ-a ra chi tiết hắn nhận ra ngay bức th- của Đới Tôn, hắn mở thra chăm chú xem kỹ từ đầu đến cuối rồi lại xem đến phong bì...Thấy cái dấu mới đóng
nét son còn t-ơi choi chói mắt hắn bỗng sáng hẳn lên[2, tr. 1079, hồi 39].
Hay nh- nhân vật Cọp Ng-u Nhị quen thói lăng loàn c-ớp đoạt bảo đao của
D-ơng Chí. Chàng tu sĩ áo trắng V-ơng Luân lòng dạ hẹp tầm nhìn ngắn ngủi, nhDiêm Bà Tích tác quái ác độc, còn cả LÃo Đô quán, Đ-ờng Ng- Nhi...tất cả đều rất
sống động nh- có da có thịt vậy.
1.2.3. Đặt nhân vật vào trong lòng biến cố để thể hiện tính cách

Các thể loại tiểu thuyết Minh Thanh nói chung, đặc biệt là những bộ tiểu thuyết
giảng sử nói riêng th-ờng tập hợp hệ thống biến cố, tình tiết lớn để thông qua đó bộc
lộ tính cách nhân vật. Thủy Hử là một tác phẩm tiêu biểu. Trong tác phẩm, biến cố Cao
Nha Nội chọc ghẹo vợ Lâm Xung, cách sử sự, thái độ của Lâm Xung tr-ớc tình huống
đó cho thấy một Lâm Xung khoan dung, chín nhịn m-ời nh-ờng, chỉ vì lí do đơn giản
chẳng sợ quan chỉ sợ quản. Sự việc xảy ra vào ngày hai vợ chồng Lâm Xung đi lễ
chùa, trong lúc Lâm Xung mải ngắm Trí Thâm múa g-ơm thì vợ bị chàng công tử
buông lời lẳng lơ, trêu ghẹo. Lâm Xung nghe qua giận sôi lên sùng sục, chạy thẳng lên
thang, nắm lấy vai chàng nọ giật ngửa ra mà mắng Đồ khốn khiếp! Trêu ghẹo vợ
ng-ời, đáng chịu tội gì biết không?. Đọc đến đây chắc hẳn ai cũng nghĩ rằng hành
động tiếp theo chắc sẽ là một trận ẩu đả, để trị tội một kẻ không biết phải trái, trên d-ới
14


là gì một bài học nhớ đời. Thế nh-ng bất ngờ hơn nữa, hành động tiếp theo của Lâm
Xung đều đi trái với mọi trù bị, suy đoán của ng-ời đọc. Lâm Xung vừa toan thọi cho
hắn một đấm, bỗng giật nẩy mình khi nhìn rõ mặt, thì ra chẳng phải ai xa lạ chính là
Cao Nha Nội, cậu con nuôi yêu quí của quan lớn mình là Cao Thái Uý. Ngay lập tức
Lâm Xung nới tay buông nhẹ, còn can Lỗ Trí Thâm bằng những lời lẽ nhũn nhặn: Đệ
cũng toan đánh cho một trận nh-ng nghĩ lại còn nể mặt Thái Uý, làm thế thì khó coi.
Vả lời x-a có nói: chẳng sợ quan chỉ sợ quản. Em làm việc d-ới quyền cha hắn, trót ăn
đồng l-ơng, nên tạm nhịn một lần này[1,tr. 224, hồi 6]. Lâm Xung tuy giữ chức vụ
quan trọng, quan dạy võ trong triều đình, xong tính cách lại luôn do dự thiếu quyết
đoán, chỉ mong an phận, bình yên. Nh- vậy chỉ cần qua biến cố này ta thấy rõ đ-ợc nét
tính cách nổi bật của Lâm Xung là nhũn nhặn, không muốn làm phiền ai và cũng
không muốn ai làm phiền mình, hy vọng giữ đ-ợc sự êm ấm của gia đình, sống qua
ngày đoạn tháng.
Để thấy rõ đ-ợc một Trí Thâm nóng nẩy, thẳng thắn, ta chỉ cần xem xét qua biến
cố ba cú đấm chết Trịnh Đồ. Ngay từ trang đầu tiên ng-ời đọc đà tiếp xúc với Trí
Thâm trong t- thế của ng-ời anh hùng giàu tinh thần phản kháng, sẵn sàng ra tay cứu

khổ, phò nguy, đập tan mọi nỗi bất bình trong xà hội. Trí Thâm đánh chết Trịnh Đồ vì
không chịu đ-ợc thái độ ngang ng-ợc, khinh ng-ời của hắn. Trịnh Đồ là thằng bán thịt,
một thằng bẩn thỉu, l-u manh, phải luồn lọt vào cửa quan binh l-ợc nh-ng lại dán ỷ thể
ăn hiếp cha con L·o Kim. Ngay sau khi nghe kÓ, TrÝ Thâm tức giận đùng đùng đòi đi
ngay dạy cho hắn một bài học, mọi ng-ời khuyên can mÃi mới chịu thôi. Rồi cho tiền
để hai cha con lÃo tìm về quê làm ăn sau đó đến xử tội Trịnh Đồ. Lúc đầu Trí Thâm
gây khó dễ, sau đó m-ợn cớ giáng xuống một thoi giữa mặt hắn, sau hai quả đấm,
Trịnh Đồ đành phải xuống n-ớc xin tha.Trí Thâm quyết không thể tha cho một kẻ nhhắn, cú đấm thứ ba làm hắn nằm liệt xuống đất không c-ỡng rẫy, lúc lắc gì nữa. Biết là
mình đà nhỡ tay, Trí Thâm nhanh trí, vừa đi vừa trỏ vào xác hắn mắng: Mày còn trả
vờ chết à?. Nh- thế chàng nhanh chóng giải thoát đ-ợc. Lỗ Trí Thâm nói với Trịnh
Đồ thực ra là nói với mọi ng-ời đứng xem chung quanh. Qua chi tiết này ta thấy đ-ợc
trong cái nóng tính của Trí Thâm vẫn có cái gì đó cẩn thận, thông minh. Trí Thâm tuy
giữ chức Đề hạt chịu quyền sai khiến của t-ớng công kinh l-ợc Tiêu Trung, nh-ng ®·
15


nhìn thấy bản chất ruỗng nát của giai cấp thống trị, không nuôi những hi vọng hÃo
huyền đối với chế độ suy tàn này. Vì thế sau khi lên L-ơng Sơn Bạc, Trí Thâm kiên
quyết chống lệnh chiêu an của Triều Đình.
Để miêu tả một Võ Tòng sức mạnh phi th-ờng, suy nghĩ chu đáo tác giả dựa vào
biến cố tay không giết hổ trên đồi Cảnh D-ơng - một biến cố rất quan trọng làm nổi bật
tính cách nhân vật. Vì thế nhắc đến Võ Tòng, ng-ời ta nghĩ ngay đến hành động dũng
cảm này. Khi nghe tên chủ quán cảnh báo có hùm dữ nếu uống qua ba chén thì không
qua đ-ợc đồi, thì Võ Tòng c-ời chặc l-ỡi nói :Chà! Sợ đếch gì! cứ lên thẳng l-ng đồi
xem nào?[1, tr.643, hồi 22], và phăng phăng đi, gặp hổ vẫn rất bình tĩnh, dùng sức
mạnh để tiêu diệt. Đây là việc làm phi th-ờng hơn tất thảy. Cái tài của Thi Nại Am ở
chỗ cũng miêu tả cách đánh hổ, Võ Tòng chỉ đánh đ-ợc một con, trong khi Lí Quỳ
đánh đ-ợc bốn con nh-ng ng-ời đọc vẫn thích Võ Tòng hơn vì Võ Tòng tay không giết
cọp còn Lí Quỳ vẫn còn phải dùng kiếm. Nh- vậy biến cố này đà cho ta thấy đ-ợc tính
cách nổi bật của nhân vật. Và không chỉ riêng biến cố này mà tất cả các biến cố trên

đều có tác dụng bộc lộ, hình ảnh thành tính cách cơ bản của các nhân vật trong tác
phẩm.
1.2.4. Nhân vật chính đ-ợc miêu tả một cách toàn vẹn, đầy đủ, hoàn chỉnh
Qua tác phẩm, cuộc đời của các nhân vật chính từ khi sinh ra cho đến khi chết đi
hoặc về già đều đ-ợc tác giả miêu tả rất cụ thể và chi tiết. Cần thấy rằng ở tác phẩm
này số l-ợng nhân vật rất lớn, lên tới hàng trăm nhân vật song các nhân vật đều đ-ợc
giới thiệu một cách đầy đủ, hoàn chỉnh. Tiêu biểu nh- Lâm Xung đ-ợc miêu tả từ lúc
còn là một võ quan trung thành với triều đình, làm đến chức giáo đầu dạy võ cho 80
vạn cấm quân trong triều đình, rồi những tai hoạ ập xuống đầu đến mức bị thích chữ
vào mặt, đi đày ở Th-ơng Châu. Nh-ng nào đà đ-ợc yên, Cao Cầu không đạt đ-ợc mục
đích là hắn không chịu thôi, cuối cùng hắn đốt khu cỏ nơi Lâm Xung canh giữ để quyết
giết bằng đ-ợc. Khi cháy lều cỏ, Lâm Xung núp trong miếu nghe bên ngoài bọn Lục
Khiêm, Phú An và đám sai dịch hí h-ởng truyện trò mới hiểu rõ hết các âm m-u và
quyết đi lên ra nhập L-ơng Sơn Bạc. Lâm Xung đ-ợc miêu tả khá đầy đủ mọi mặt về
hoạt động, ngôn ngữ và quá trình phát triển tính cách, từ một võ quan trung thành với
triều đình trở thành một t-ớng lĩnh dũng cảm, anh hùng của nghĩa quân rồi đến khi dẹp
16


song giặc ph-ơng Lạp và chết vì bị bệnh. Hay nh- Tống Giang đ-ợc miêu tả đầy đủ từ
khi là một ấp trong huyệnVậnThành cho đến khi giúp đỡ Triều Cái trốn thoát, sau đó
lá th- Triều Cái gửi lại vô tình rơi vào tay mụ đàn bà tai ác Diêm Bà Tích.Để không bị
lộ, Tống Giang giết Diêm Bà Tích và vì thế bị đày. Anh em L-ơng Sơn Bạc đến cứu
thoát Tống Giang để lên nhập bọn nh-ng Tống Giang c-ơng quyết không nghe. Sau đó
vì một lần Cao hứng ngâm thơ trên lầu Tầm D-ơng, Tống Giang bị bắt và lại một lần
nữa đ-ợc anh em cứu thoát, từ đó chàng quyết tâm gia nhập L-ơng Sơn Bạc. Sau khi
Triều Cái qua đời, Tống Giang lên làm thđ lÜnh. St qu·ng thêi gian tiÕp ®ã Tèng
Giang ®· lÃnh đạo nghĩa quân đem lại nhiều thắng lợi to lớn mở mang bờ cõi, phát
triển lực l-ợng. Không chỉ dừng lại ở đây, tác giả còn tiếp tục miêu tả cả chi tiết Tống
Giang nhận lệnh chiêu an của triều đình, đem quân dẹp giặc Ph-ơng Lạp. Khi thắng

lợi,chàng bị bọn quan thần ghen ghét, tìm cách giết hại bằng cách lừa cho uống r-ợi
Vua ban bên trong có thuốc độc, và cuối cùng Tống Giang bị chết.
Có thể lấy một ví dụ khác nh- nhân vật Lỗ Trí Thâm đ-ợc tác giả miêu tả tỉ mỉ từ
khi làm quan đề hạt trong phủ Kinh l-ợc ở đất Vị Châu đến khi tham gia nghĩa quân
L-ơng Sơn Bạc.
Nh- vậy ta có thể thấy rằng để khắc họa tính cách nhân vật, tác giả không chỉ miêu tả
một lần mà miêu tả trở đi trở lại nhiều lần. Đây chính là thủ pháp tô đi vẽ lại, cùng một nét
tính cách thể hiện trong nhiều hoàn cảnh, biểu hiện bằng nhiều đoạn kể về các hành động
khác nhau, làm đầy đặn dần một hình t-ợng. Hay nói cách khác một hình t-ợng nhân vật,
không phải là một chân dung vẽ một hồi, vẽ một lần. Đó là một bức hoạ vẽ dần, tô đi chuốt
lại để ngày càng đậm nét, nổi bật hơn, ấn t-ợng trọng vẹn hơn.
1.2.5. Khắc hoạ nhân vật qua hành động
Bên cạnh ngoại hình, ngôn ngữ, hành động nhân vật cũng là một lĩnh vực đ-ợc các
nhà văn chú trọng. Hành động nhân vật là những cử chỉ, động tác, những việc làm cụ thể
của nhân vật trong những quan hệ ứng xử với các nhân vật khác và trong những tình huống
khác nhau của cuộc sống. Miêu tả hành động là một trong những biện pháp nghệ thuật
quan trọng để thể hiện tính cách nhân vật. Có thể nói đây là thủ pháp rất cơ bản trong Thuỷ
Hử nói riêng và trong tiểu thuyết cổ điển Trung Quốc nói chung. Khác với tiểu thuyết
Ph-ơng Tây, nhân vật trong tiểu thuyết Trung Quốc là con ng-ời của hành động, hành
17


động làm nên nhân vật, nên miêu tả hành động để khắc hoạ tính cách của nhân vật là một
trong những ý đồ thủ pháp nghệ thuật nổi bật của các tác giả cổ điển. Tác giả không bao
giờ đứng ở vị trí thứ ba để giới thiệu nhân vật mà thông qua việc miêu tả hành động của
nhân vật để khắc họa tính cách. Trong Tam Quốc diễn nghĩa của La Quán Trung, hành
động Quan Vũ chém đầu Hoa Hùng nhanh đến bất ngờ bộc lộ tài năng chiến trận phi
th-ờng. Hành động Quan vũ ung dung đánh cờ để Hoa Đà cạo độc chữa vết th-ơng mặt
vẫn không biến sắc là hành động của một bậc đại dũng, đại tr-ợng phu. Hay hành động
của Tr-ơng Phi trói quan thanh tra vào chuồng ngựa, bẻ cành cây mà đánh, đòi đốt lều

Khổng Minh chỉ vì Không Minh ch-a ra tiếp L-u Bị, vác bát xà mâu đánh Quan Công khi
nghe tin Quan Công hàng Tào Tháo...đều thể hiện sự thẳng thắn, c-ơng trực, trung nghĩa
của Tr-ơng Phi.
Trong Thuỷ Hử cũng có những chi tiết, hành động thể hiện bộc lộc tính cách
nhân vật nh- thế. Tinh thần hào hiệp, tr-ợng nghĩa cứu ng-ời sẵn sàng ra tay cứu khốn
phò nguy của Lỗ Trí Thâm đ-ợc biểu hiện rõ nét qua hành động Ba cú đấm chết trấn
quan Tây Trịnh Đồ. Ngay từ khi xuất hiện, Lỗ Trí Thâm đà bộc lộ tính cách nóng nẩy,
tr-ợng nghĩa, ngay thẳng, c-ơng trực. nét tính cách đó của chàng càng đ-ợc bộc lộ rõ
hơn qua hành động cứu ng-ời tại quán r-ợu ở Vi Châu. khi nghe tin Trịnh Đồ ỷ thế
hiếp ng-ời, bắt ép con gái nhà lành làm thiếp, rồi lại bắt hai cha con họ phải kí tờ ung
thuận, Trí Thâm xì một tiếng dài tức giận đùng đùng, đòi lập tức đi đập chết tên khốn
khiếp đó. Sau khi cho cha con l·o kim tiỊn xong, TrÝ Th©m đi tìm Trịnh Đồ tính sổ. ở
đoạn này ta thấy hàng loạt các hành động diễn ra liên tiếp, dồn dập: Lỗ Đạt nghe qua,
đứng phắt ngay dậy, vớ lấy hai gói thịt cần tay, trợn trừng mắt và mắng, mắng dứt lời
thì đạp cả hai gói thịt vào mặt hắn, đồng thời tung chân đạp vào bụng, đệm đầu gối lên
ngực, liên tục giáng thêm vài thọi và mặt, thái d-ơng làm cho hắn nằm liệt xuống đất
không c-ỡng dậy, lúc lắc gì[1, tr.131, hồi 2]. Nh- vậy ba cú đấm vì nghĩa của Lỗ Trí
Thâm đà kết liễu đời một tên l-u manh quen thói chèn ng-ời. Hành động đó biểu hiện
tính cách nóng nẩy, yêu chính nghĩa, căm ghét cái xấu, cái ác của nhân vật. Đó cũng
chính là biểu hiện của tính cách Lộ biến bất bình bạt đao t-ơng trợ (Trên đ-ờng gặp
sự bất bình tuốt dao giúp đỡ) của Lỗ trí Thâm. Lòng tr-ợng nghĩa của Lỗ Trí Thâm
18


không chỉ biểu hiện ở hành động đó mà còn biểu hiện ở hàng loạt những hành độ ng
khác nh- Đại náo rừng Dà Tr- cứu nguy cho Lâm Xung. Nh- chúng ta đà biết, Lâm
Xung vốn là một vị quan trung thành của triều đình, luôn mong sống bình yên, nh-ng
bị Cao Cầu hÃm hại đến mức bị thích chữ vào mặt, đi đầy ở Th-ơng Châu. Hai tên
công sai Tiết Bá, Đồng Siêu khi đến nơi vắng vẻ thì đ-a đầu ngọn giáo dí đúng vào sọ
Lâm Xung, rồi rồi giơ lên cao để giáng xuống, bỗng vù!một tiếng nh- gió quét, một

cây thiền tr-ợng đà bay tới, đập cái phăng đánh bật tung cây ráo của chúng lên tít
chín tầng mây[1, tr. 284, hồi 8]. Hành động của Trí Thâm rất mạnh mẽ, dứt khoát thể
hiện tính cách táo bạo, luôn làm việc nghĩa cứu ng-ời. Tiếp theo tiếng vù vù của cây
thiền tr-ợng là tiếng quát nh- hổ của Trí Thâm khiến cho hai tên công sai kinh hồn bạt
vía. Và kết quả là chàng cứu thoát Lâm Xung khỏi cái chết oan uổng, bảo vệ tính mạng
cho Lâm Xung. Bên cạnh đó không thể không kể đến hành động hết lòng vì nghĩa của
Lỗ Trí Thâm ở Đào Hoà Thôn. Khi nghe ông cụ kể lại gia cảnh, tai hoạ mà gia đình
đang phải gánh chịu thì Trí Thâm bày m-u để trị tội bọn c-ớp dâu kia. Và khi tụi c-ớp
đà bị trúng kế thì cứ thế giáng những quả đấm cứng nh- sắt xuống cổ hắn, rồi lại nắm
cổ, túm lủng lôi tt ra khái gi-êng qt xng nh- trêi gi¸ng, c-ìi lên l-ng nh- núi
đè[1, tr. 190, hồi 4]. Nh- vậy Trí Thâm đà dạy cho hắn một bài học nhớ đời, một trận
đòn nên thân. Ngoài ra còn phải kể đến hành động đốt rụi Ngoà Quan Tạ...Tất cả
những hành ®éng ®ã tùu trung thĨ hiƯn nÐt tÝnh c¸ch anh hùng tr-ợng nghĩa, nóng nẩy
nh-ng hết lòng vì nghĩa của Trí Thâm.
Nhân vật Võ Tòng - một ng-ời anh hùng đ-ợc miêu tả với hàng loạt hành động
kế tiếp nhau: tại bến Phi Vân ra tay giết bốn tên công sai giải thoát cho mình, với ngọn
lửa phục thù, oán hận đầy trời liền vác dao trở về thành Mạnh Châu, giết chết muời lăm
mạng ng-ời. Tất cả toát lên khí phách, bản lĩnh anh hùng của nhân vật này.
Do hành động cụ thể của mỗi nhân vật khác nhau nên tính cách của các nhân vật
cũng đ-ợc biểu hiện khác nhau. Cùng một hành động tr-ợng nghĩa cứu ng-ời nh-ng việc
làm của Lỗ Trí Thâm khác xa Võ Tòng càng không giống Lí Quỳ, Thạch Tú. Nếu Lỗ Trí
Thâm ngay sau khi nghe qua chun ®· nỉi giËn ®ïng đùng đi dạy cho kẻ ăn hiếp ng-ời
một trận và chỉ ba cú đấm giết chết đối ph-ơng một cách nhanh chóng. Khác với Trí Thâm
cũng cứu ng-ời nh-ng Võ Tòng lại có những hành động khác. Võ Tòng không nãng n¶y,
19


bép chép mµ tá ra lµ ng-êi suy tr-íc tÝnh sau, khoan thai hơn, sau khi cho đối ph-ơng một
trật đòn nh- tử thì tha chết cho hắn và đ-a ra ba yêu cầu, bắt hắn thực hiện. Điều này
khiến độc giả không thể nhằm lẫn nhân vật này với nhân vật khác.

Tính cách và diện mạo, tinh thần liên quan đến nhân vật đều do hành động của
chính nhân vật nói lên. Tác giả khi hành văn rất ít xen vào những đoạn giới thiệu dài
dòng bằng lời của ng-ời thứ ba. Các nhân vật Lâm Xung, Lỗ Trí Thâm,Lí Quỳ, D-ơng
Chí đều xuất hiện đột ngột khi đang miêu tả việc của những nhân vật khác. Lâm
Xung xuất hiện trong lúc Lỗ Trí Thâm đang múa tít cây tr-ợng nặng 62 cân cho đám
l-u manh xem đến trầm trồ kinh ngạc. Trong khi cây thiền tr-ợng đang xoay tít trên tay
của Lỗ Trí Thâm thì từ phía sau t-ờng bỗng nghe một tiếng khen Hay quá!Hay quá! .
Thế là Lâm Xung xuất hiện. Tiếp theo tác giả miêu tả cách ăn mặc, diện mạo của Lâm
Xung, anh ta cùng Lỗ Trí Thâm uống r-ợu, nói chuyện rồi con hầu đến báo tin, và Lâm
Xung vội vả bảo đi....Sử Tiến đang hỏi thăm tông tích của V-ơng Tiến trong quán trà ở
Vị Châu thì Lỗ Trí Thâm b-ớc vào. Thế là Lỗ trí Thâm xuất hiện. Tiếp đó tác giả tả
cách ăn mặc của anh ta qua con mắt của Sử Tiến, rồi hai ng-ời trò chuyện, trao đổi câu
qua câu lại, sau đi ra phố, gặp Lí Trung, ®i hÕt mäi ng-êi ®Õn xem LÝ Trung biĨu
diƠn ®Ĩ kéo anh em lên tửu lầu và ở đó nghe thÊy tiÕng thỉn thøc cđa Phan Kim Liªn.
LÝ Q cịng xuất hiện khi đang miêu tả việc các nhân vật khác. Sự xuất hiện của Lí
Quỳ gây sự chú ý của ng-ời đọc tr-ớc hết bởi âm thanh ồn ào: Khi uống đ-ợc vài tuần
r-ợu chợt nghe d-ới gác có tiếng ng-ời huyên náo ầm ầm, bởi câu trả lời của tên tửu
Bảo Đới Tôn. Bẩm ngài chính là Thiết Ng-u(con trâu sắt) Lý Đại ca vẫn theo viện
tr-ởng mọi khi hiện đang tìm chủ hàng để vay tiền d-ới ấy . Tiếp đó là qua lời giới
thiệu của Đới Tôn với Tống Giang. Rõ ràng Lí Quỳ xuất hiện đột ngột khi tác giả đang
miêu tả chuyện uống r-ợu giữa Đới Tôn và Tống Giang.
Tóm lại tác giả không đứng ra giới thiệu thân thế, không thuật lại tính cách mà
miêu tả những hành động nối tiếp nhau của nhân vật trong hoàn cảnh lúc bấy giờ để
khắc họa toàn bộ tính cách của họ. Nghệ thuật độc đáo đó giải thích nguyên nhân tại
sao độc giả không cảm thấy khô khan, nhàm chán khi đọc những bộ tiểu thuyết cổ điển
Trung Quốc. Tính cách nhân vật đ-ợc tác giả khắc họa mỗi lúc một phát triển hoàn
chỉnh. Tại bến Phi Vân,Võ Tòng ra tay giết chết bốn tên công sai giải phóng cho mình .
20



Sau khi biết rõ sự thật, chàng b-ớc lên cầu, đứng nhìn bốn bề, tự nhủ: Tuy đà giết
đ-ợc bốn thằng chó săn này rồi nh-ng còn hai thằng quân quan gian ác họ Tr-ơng và
thằng côn đồ họ T-ởng...Ta phải giết cả ba thằnh ấy mới rửa đ-ợc mối hờn[1, tr. 843,
hồi 29]. Từ đây mối quan hệ của đô đầu họ Võ với giai cấp thống trị không còn là
truyện Tiểu nhân xin cần roi ngựa theo hầu ân t-ớng (theo lời của Võ Tòng ) nhtr-ớc nữa. Thị Nại Am nắm lấy cơ hội này tạo ra màn kịch tuyệt vời nhằm giới thiệu
hoàn chỉnh sự phát triển cùa tinh thần phản kháng của Võ Tòng. Vâ Tßng bÊt kĨ gian
nan nguy hiĨm, giÕt chÕt bèn tên công khai, chừng cặp mắt nẩy lửa nhìn về phía Mạnh
Châu Thành, lao mình chạy vùn vụt nh- gió cuốn. Trong v-ờn nhà Tr-ơng Đô Giám
d-ới ánh trăng Võ Tòng gặp một giết một, gặp hai giết hai. Đầu tiên Võ Tòng giết tên
coi ngựa, lén vào trong giết chết hai đứa hầu gái trong nháy mắt. Nhờ ánh sáng bên
ngoài rọi qua cửa sổ, Chàng lần b-ớc một tiến sâu hơn vào trong nhà giết ngay hai tên
hầu cận, bọn Tr-ơng Đô Giám, Tr-ơng Đoàn Luỵên, T-ởng Môn Thần. Tất cả đều nộp
mạng d-ới l-ỡi đao của Võ Tòng. Chàng giết ng-ời nhiều đến nỗi đại đao sứt mẻ
không cắt nổi đầu Phu nhân của Tr-ơng Đô Giám.
Sau khi rửa đ-ợc mối thù chàng hả hê nhìn ba cái thây tức giận đ-ợc giải bớt,
chàng không quên chấm máu viết lên t-ờng vôi nghệch ngoạc tám chữ lớn Sát nhân
giả, đả hổ Võ Tòng dÃ( Kẻ giết ng-ời là Võ Tòng đánh hổ)[1, tr.850, hồi 30]. Hành
động này biểu hiện sinh động tinh thần tr-ợng võ, khí khái anh hùng, lòng quyết tâm
phục thù của Võ Tòng. Quả thực con ng-ời Võ Tòng ở hồi 31 này khác xa con ng-ời
Võ Tòng ở hồi tr-ớc.
Hành động của nhân vật th-ờng có sự phát triển hoàn cảnh khác nhau quyết định
hành động khác nhau. Tính cách đ-ợc biểu hiện qua hành động tất nhiên cũng do đó
mà khát triển.Ví dụ nh- Lâm Xung sau khi tới miếu Sơn Thần trong gió tuyết, Tác giả
tả Lâm Xung gần nh- đà biến thành con ng-ời khác. Hồi 10 Thi Nại Am miêu tả thật
cụ thể sinh động sự thay đổi về tính tình, t- t-ởng của Lâm Xung. Từ nay Lâm Xung
không còn là kẻ chín nhịn m-ời lành, an phận thủ th-ờng nh- tr-ớc nữa. Chàng dồn
mọi oán hờn vào đầu l-ỡi hoa th-ơng, kiên quyết đoạn tuyệt với giai cấp thống trị.
Tr-ớc vốn do Lâm Xung xuất thân là tầng lớp quan lại trong triều, sống bằng bổng lộc
mà giai cấp thống trị ban cho nên trong cuộc đụng độ, va chạm với giai cấp thống trị
21



Lâm Xung tỏ ra nhu nh-ợc, không dám trực diện đấu tranh với giai cấp thống trị. Đúng
nh- Lâm Xung đà nói Lâm Xung này định cho nó một trận nhừ tử nh-ng còn phải nể
Thái Uý nhà mình. Ng-ời x-a nói Không sợ quan chỉ sợ quản. Lâm Xung ăn l-ơng,
gạo ở đó nên đành nhịn một phen (lời của Lâm Xung nói với Lỗ Trí Thâm tại lầu Ngũ
Nhạc). Quả thật ở đây Lâm Xung không phải không bất bình phẫn nộ tr-ớc thái độ l-u
manh, côn đồ của tên Cao Nha Nội, giữa thanh thiên bạch nhật dám trêu ghẹo vợ ng-ời
ta, mà Lâm Xung chỉ sợ mất miếng cơm manh áo mà hàng tháng bọn thống trị bố thí
cho chàng. Chín nhịn m-ời lành là triết lí nhân sinh của Lâm Xung. Dẫn đến việc bị
thích chữ vào mặt đi đầy ở Th-ơng Châu đ-ợc giao công việc canh lều cỏ, trong lúc
vắng nhà quay về thấy lửa cháy to thì vội đi tránh. Trong đêm gió tuyết tại toà miếu cỏ
rách nát, chợt nghe bên ngoài có tiếng nói chuyện hí hửng, biết mình bị lừa thì chàng
lập tức lôi khối đá ra dần dần, cầm dao giết chết bốn ngà kia trong đó có Lục Ngu Hầu
kẻ vì tiền đà bán đứng bạn bè, chàng nhấn mạnh mũi dao vào con tim của địch thủ, moi
tim gan, lấy tóc buộc lại móc vào đầu th-ơng[1,tr. 327, hồi 9]. Lâm Xung trút đ-ợc
mọi oán hờn tích luỹ trong tim gan chàng. Xong xuôi mọi việc xách bầu r-ợu ra rót
uống hết sạch. R-ợu lạnh ngấm, ng-ời càng nóng máu hăng lên, hăng hái xách th-ơng
ra đi. Đến một nơi vì bọn trang khách không cho r-ợu, Lâm Xung nổi giận đứng phắt
dậy mắng rồi lập tức đ-a mũi dao vào lò lửa hất ng-ợc mấy cục than hồng lên mặt ông
lÃo, tung toé cả lên. Ông lÃo bị cháy sém cả râu ria, bỏ chạy. Mối oán thù không cho
phép Lâm Xung giữ thái độ an phận thủ th-ờng nh- tr-ớc nữa. Điều này nói nên rằng,
sau khi giết ng-ời Lâm Xung xử xự không còn nho nhà nh- tr-ớc. Do phẫn nộ, Lâm
Xung từ chỗ khuất phục, nhẫn nhịn,trở nên ngỗ ng-ợc, ngang tàng. Đến khi sống mái
với V-ơng Luân thì sự phẫn nộ đà phát triển tới đỉnh điểm. V-ơng Luân vốn là một kẻ
làm thủ lĩnh bụng dạ hẹp hòi, ích kỉ hay ghen ghét, chỉ sợ ng-ời khác tài giỏi hơn
mình, chiếm địa vị của mình nên khi bọn Triều Cái, Ngô Dụng, ba anh em nhà họ
Nguyễn, L-u Đ-ờng lên xin ra nhập Đảng thì V-ơng Luân có ý từ chối: Đ-ợc quý vị
hào kiệt tới đây tụ nghĩa thật cảm tạ vô cùng!Tiếc rằng núi nhỏ trại hẹp, khác nào một
vũng n-ớc nông, làm sao l-u đ-ợc chừng này rồng thiêng. Luân vừa dứt lời bỗng thấy:

Lâm Xung cặp mắt trợn tròn, đôi mày xếch ng-ợc nh- g-ơng sắt quát lớn. Rồi ngay
sau đó bén sấn tới túm lấy V-ơng Luân đâm luôn một dao vào ngực[1,tr. 549, hồi 18].
22


Nh- vËy chóng ta dƠ dµng nhËn thÊy mèi quan hệ logíc biện chứng giữa tính cách và
hành động của nhân vật. chỉ miêu tả một số chi tiết nh-ng tác giả vẫn khắc họa đ-ợc
tính cách nhân vật trong những hoàn cảnh khác nhau, đó cũng là một nét đặc sắc trong
nghệ thuật xây dựng nhân vật của Thuỷ Hử
1.2.6. Bút pháp Song quản tề hạ
Đây là thủ pháp truyền thống trong nghệ thuật xây dựng nhân vật. Các nhà
nghiên cứu lí luận nghệ thuật cổ điển Trung Quốc đà gọi là thủ pháp chính mặc và
phản mặc (so sánh chính diện và phản diện) hay chính sấn và phản sấn (làm nổi bật
sự vật nào đó bằng cách so sánh chính diện và phản diện). Mao Tôn C-ơng (Đời
Thanh) gọi đó là thủ pháp đỉnh núi đối nhau. Lí luận văn học Trung Quốc còn gọi là
thủ pháp song quản tề hạ (Hai quản bút cùng hạ xuống một lần). Lí luận (xây dựng
nhân vật) văn học hiện đại gọi là kết cấu hình t-ợng nhân vật theo thủ pháp đối sánh.
Thủ pháp đối sánh đặt hai nhân vật vào cùng một tình huống từ đó miêu tả sự khác
nhau trong phản ứng của nhân vật, nhằm bộc lộ sự t-ơng phản trong tính cách của nhân
vật. Đối sánh nhân vật này với nhân vật kia về tính cách là biện pháp mà các nhà tiểu
thuyết cổ điển Trung Quốc th-ờng vận dụng. Thủ pháp này có nguồn gốc sâu xa trong
thực tiễn sáng tác cũng nh- trong quan niƯm thÈm mÜ trun thèng cđa ng-êi Trung
Qc. Trong thơ Khuất Nguyên đó là hình thức sóng đôi giữa các nhân vật T-ơng
Quân và T-ơng Phu, cặp thầy bói Linh Phân và Vu Hàm, ng-ời thì khuyên ông nên rời
xa n-ớc Sở, ng-ời thì khuyên ông ở lại. Điều này thực chất là sự phân tâm của tác giả,
là cuộc đấu tranh nội tâm giằng co của nhân vật đang phân vân giữa ra đi và ở lại.
Trong Sử Kí cuả T- MÃ Thiên, đó là sự sóng đôi các nhân vật: Liêm Pha và Lạn
T-ơng Nh-, Hạng Vũ và L-u Bang. ở đặc điểm này Thi Nại Am là một trong những
tác giả khá thành công. Ông viết một trăm linh tám nhân vật đủ một trăm linh tám kiểu.
Đời Thanh Kim Nhân Thuỵ có viết Những bộ sách xem qua một lần thì thôi. Riêng có

Thuỷ Hử thì xem mÃi không chán chính là do tác giả miêu tả đầy đủ một trăm linh tám
vị anh hïng”. Trong Thủ Hư cđa Thi N¹i Am cã sù đối sánh giữa Lí Quỳ-Tống Giang;
Lâm Xung - Cao Cầu; Thạch Tú - D-ơng Hùng. Tr-ớc tiên ta tìm hiểu sự đối sách giữa
Lâm Xung - Cao Cầu. Cả hai đều thuộc hàng ngũ quan lại trong triều đình. Cao CÇu
23


làm đến chức Thái Uý, Lâm Xung làm chức giáo đầu dạy võ cho 80 vạn cấm quân
trong triều đình. Nh-ng Lâm Xung tốt bụng, trung thành, hết lòng với triều đình bao
nhiêu thì Cao Cầu gian ác, vô học bấy nhiêu. Cao Cầu là một gà chơi bời, lêu lổng, từ
nhỏ gă chẳng chịu tập nghề, học việc gì cả chỉ ham múa võ đánh côn, chỉ đ-ợc tài đá
cầu giỏi. Tuy Cao Cầu cũng có học chữ, võ vẽ thi th- từ phú, nh-ng xét về đ-ờng
Nhân, nghĩa, lễ , trí ,tín, cũng nh- nết Trung l-ơng thì hắn chẳng ra gì. Một ng-ời
chữ nghĩa không biết, lõm bõm kinh th-, vậy mà chỉ vì đá cầu giỏi nên làm chức Tuỳ
giá, mới nửa năm đà đ-ợc thăng lên chức điện soái phủ Thái Uý, từ đó l-ới trời c-ờng
quyền, uy hiếp dân đen cứ bủa vây, hÃm hại rất nhiều ng-ời. Làm quan to nh-ng Cao
Cầu không lo cống hiến, xây dựng xà tắc, dẹp thù trong giặc ngoài trái lại lo vun vén
quyền lợi cá nhân, yêu thích ai thì cất nhắc dù là kẻ vô tài, ghét ai thì tìm mọi cách hÃm
hại đến nỗi ng-ời ta phải mất công việc, cả đời trốn tránh thậm trí hy sinh cả tính mạng
mình. Lâm Xung cũng là một trong số đối t-ợng bị Cao Cầu hÃm hại. Chỉ vì vợ Lâm
Xung xinh đẹp, không may lọt vào mắt của Cao Nha Nội, con nuôi cao Thái Uý mà
Lâm Xung bị hÃm hại đến mức mất chức quan, bị thích chữ vào mặt đi đầy, nhiều lần
bị nguy hiểm, đe doạ tính mạng, cuối cùng không còn lối thoát phải đi làm giặc, phản
lại triều đình, gia nhập L-ơng Sơn Bạc. Sự t-ơng phản rõ nét trong tính cách các nhân
vật này cho thấy hiện thực xà hội phong kiến cuối thời Bắc Tống đầy rẫy những hủ
mọt, bất công.
Cặp nhân vật đối sánh khá nổi bật là Tống Giang và Lí Quỳ. ở hồi 37, tác gi¶ giíi
thiƯu sù xt hiƯn cđa LÝ Q nãng nÈy, trung thùc. nh©n vËt Tèng Giang xt hiƯn víi
mét nÐt tính cách nổi bật. Hắn chuyên tung tiền bạc ra mua lòng tráng sĩ, hảo hán,
trong khi tâm địa hắn hiểm sâu, ngôn ngữ dè dặt khéo rào khéo đón, không ai dễ gì

nhận ra chân t-ớng thực tâm của hắn là thế nào. Thế rồi tới hồi này, một nhân vật khắc
hẳn với hắn nh- hai thái cực đà xuất hiện. Đó là Lí Quỳ. T- cách, thái độ cđa “ThiÕt
Ng-u” thËt tù nhiªn, phãng tóng tù do, tù tại, hễ tức lên là mắng là chửi, văng tục bất
kể, hễ giận là đánh liền, quá căm giận ai thì giết chết kẻ đó. Những lúc Lí Quỳ hăng
đánh bạc thì có đồng nào đánh hết đồng ấy, hết tiền còn ham gỡ, thua thì đòi hỏi chủ
sòng cho vay, lúc cần có cá đề đÃi khách đòi nhà thuyền chài phải cho một con. Một
24


kẻ quyền trá chuyên dùng thủ đoạn nh- Tống Giang mà đụng phải một ng-ời thật thà
nh- đếm, bộc trực, bộc toạc tới sỗ sàng nh- Lí Quỳ thì hẳn có lúc Tống Giang phải lấy
làm hổ thẹn trong l-ơng tâm mình. Điều này đà đ-ợc Kim Thánh Thán (Đời Thanh)
nhận định: Trong Thuỷ Hử có phép bối diện phô phấn (mặt sau đánh phấn) nhnhững đoạn muốn chứng thực Thạch Tú tinh nhanh bất giác phải tả D-ơng Hùng là
gian hồ đồ. Bắt đầu từ hồi 43 tác giả tả sự gặp gỡ và mối quan hệ giữa D-ơng Hùng Thạch Tú; Phan Xảo Vân - Hoà th-ợng Bùi Nh- Hải. D-ơng Hùng bị bọn Tr-ơng bảo
đánh, Thạch Tú ra tay cøu gióp , hai ng-êi tõ ®ã kÕt nghĩa anh em. D-ơng Hùng đi làm
quan còn Thạch Tú thì làm nghề mổ lợn ở nhà cùng Phan Ông và Phan Xảo Vân. ở nhà
tiếp xúc với Phan Xảo Vân, là một ng-ời tinh ý, Thạch Tú nhận xét ngay Hoa nào
thắm mÃi không phai bao giờ. Sự lả lơi của ng-ời chị dâu cùng với Sự Hải khi D-ơng
Hùng vắng nhà đều không qua khỏi mắt Thạch Tú. Khi A hoàn b-ng khay trà ra cô
nàng đà đỡ lấy một chén đ-a tay lau sạch bốn chung quanh miệng kính cẩm mời, Nhà
s- đỡ lấy, đôi mắt tu hành sáng lên long lanh cứ rọi vào đôi mắt nàng. Và đôi mắt nàng
nh- đ-ợc truyền cảm mê hồn, cũng âu yếm đắm đuối soi rọi vào đáy mắt nhà s- nghĩa
khuynh nh- c-ời cợt mơn trớn [2,tr. 1198, hồi 44]. Hai bên say đắm nhìn nhau quên cả
hiểm nguy, khiến Thạch Tú đứng nép sau mình trong qua một cái đà đoán đ-ợc vài ba
phần: Té ra ả này chẳng phải thiện nhân, dâm tặc trắc nết có phen phản chồng. Hừm!
Đang tay mình chứ phải kẻ khác thì D-ơng Hùng đà mất vợ rồi cũng ch-a biết
chừng[2,tr. 1199, hồi 44]. Chỉ thoáng nhìn qua Thạch Tú đà phát hiện ra bản chất đối
t-ợng, điều này thể hiện một khả năng quan sát tinh nhanh, chính xác. Kế hoạch tạo
đ-ờng đi lối lại của Phan Xảo Vân cùng S- Hổ mang khi chồng đi vắng Từ nay trở đi
hễ thấy em bày bàn h-ơng sau nhà là thế nào anh cũng phải đến nhé! Cấm anh không

đ-ợc sai lời đấy nhé! Còn hôm nào không thấy bàn h-ơng thì chớ có mò vào nghe
ch-a? [2,tr. 1210, hồi 44], t-ởng chừng yên ổn nh-ng lại bịThạch Tú Phát hiện ra. Khi
không thấy tên trọc đến nhà D-ơng Hùng nữa thì chàng lấy làm lạ. Lại thêm việc xảy
ra khiến chàng để ý: Cứ mỗi canh năm lại chàng lại giật mình vì tiếng mõ khuya và
tiếng vị đầu đà niƯm phËt oang oang sau nhµ. Chµng lµ mét thµnh niên sáng ý đà đoán
đ-ợc tám chín phần :Ngõ hẻm nµy lµ mét ngâ cơt, sao ngµy nµo cịng cã đạo nhân tối
25