Đề bài : Cạnh tranh là gì ? Vì sao trong nền kinh tế
thị trường cần phải duy trì sự cạnh tranh và hạn chế
độc quyền? Liên hệ thực tiễn với Việt Nam.
PHẦN MỞ ĐẦU
Độc quyền và cạnh tranh là hai hiện tượng có liên quan chặt chẽ với nhau. Khi có
chủ trương thúc đẩy cạnh tranh để phát triển thị trường, tạo điều kiện cho các doanh
nghiệp đầu tư đổi mới công nghệ sản xuất, hạ giá thành sản phẩm và đem lại lợi ích cho
người tiêu dùng thì độc quyền cần phải được loại bỏ. Tuy nhiên, trong thực tế của tất cả
các quốc gia, độc quyền vẫn tồn tại trong một số ngành và ở một mức độ nhất định, nó là
yếu tố đảm bảo cho cạnh tranh phát triển và duy trì được hiệu quả kinh tế của tồn xã hội.
Để tìm hiểu kỹ hơn về hai hiện tượng này cũng như tự ôn tập lại kiến thức cho bản thân
về mơn học Kinh tế chính trị Mác – Lênin , em đã chọn đề tài : “ cạnh tranh là gì? Vì sao
trong nền kinh tế thị trường cần phải duy trì cạnh tranh và hạn chế độc quyền? Liên hệ
thực tiễn với Việt Nam” để nghiên cứu và hoàn thành bài tiểu luận.
PHẦN NỘI DUNG
Chương I : Lý luận chung
1, Cạnh tranh
-

-

Khái niệm : Cạnh tranh xuất hiện và gắn liền với sự phát triển của kinh tế hàng
hóa. Cạnh tranh là sự ganh đua, sự đấu tranh gay gắt giữa những người sản xuất
hàng hóa tư nhân nhằm giành giật lấy điều kiện sản xuất và tiêu thụ hồng hóa
thuận lợi nhất để thu lợi nhuận tối đa. Trong nền kinh tế hàng hóa, cạnh tranh vừa
là mơi trường vừa là động lực.
Phận loại : Trong sản xuất tư bản chủ nghĩa tồn tại hai loại cạnh tranh là cạnh
tranh trong nội bộ ngành và cạnh tranh giữa các ngành.

2, Độc quyền
-

Khái niệm : Trong nền kinh tế thị trường dưới tác động của quy luật giá trị thặng
dư đã thúc đấy quá trình tích tụ và tập trung tư bản. Khi tập trung tư bản phát triển
đến một mức độ nhất định đã dẫn đến độc quyền. Độc quyền là sự liên minh giữa


các doanh nghiệp lớn, năm trong tay phần lớn việc sản xuất và tiêu thụ một loại
hàng hóa, định ra giá cả độc quyền và thu lợi nhuận độc quyền cao. Như vậy độc
quyền sinh ra từ cạnh tranh tự do nhưng độc quyền không thủ tiêu được cạnh tranh
tự do mà trái lại còn làm cho cạnh tranh gay gắt hơn.
Có thể nói có thể nói trong nền kinh tế thị trường cạnh tranh và độc quyền tồn tại xen kẽ
lẫn nhau:
 Cạnh tranh giữa các tổ chức độc quyền với các doanh nghiệp ngoài độc quyền.
 Cạnh tranh giữa các tổ chức độc quyền với các tổ chức độc quyền.
 Cạnh trong nội bộ các tổ chức độc quyền.
Chương II : Lý do trong nền kinh tế thị trường cần phải suy trì sự cạnh tranh và
hạn chế độc quyền.
1, Vì sao phải duy trì sự cạnh tranh trong nền kinh tế thị trường ?
a, Lý do
Bởi lẽ: Cạnh tranh là một quy luật tất yếu, là động lực thúc đẩy sự phát triển của nền kinh
tế thị trường. Cạnh tranh khơng chỉ mang lại lợi ích đối với khách hàng mà còn cho cả
doanh nghiệp, cho nền kinh tế và toàn xã hội.
-

-

-

Đối với doanh nghiệp : Cạnh tranh để lựa chọn và đào thải các DN. Vì vậy DN
phải tự nâng cao khả năng cạnh tranh của mình, nó quyết định sự tồn tại và phát

triển của DN, tạo ra động lực và thúc đẩy DN nâng cao hiệu quả sản xuất kinh
doanh. Cạnh tranh buộc các DN phải đưa ra các sản phẩm có chất lượng cao hơn
để đáp ứng được nhu cầu thường xuyên thay đổi của người tiêu dùng. Muốn vậy,
các DN phải áp dụng những thành tựu khoa học kỹ thuật mới vào q trình sản
xuất kinh doanh, tăng cường cơng tác quản lý, nâng cao trình độ tay nghề của cơng
nhân...
Đối với người tiêu dung : Có cạnh tranh, hàng hố sẽ có chất lượng ngày càng tốt
hơn, mẫu mã ngày càng đẹp, phong phú, đa dạng hơn, đáp ứng các yêu cầu của
người tiêu dùng trong xã hội.
Đối với nền kinh tế : Cạnh tranh được coi như là tất yếu của nền kinh tế; là môi
trường; là động lực thúc đẩy sự phát triển mọi thành phần trong nền kinh tế thị
trường, góp phần xố bỏ độc quyền, bất hợp lý, bất bình đẳng trong kinh doanh,
bảo đảm thúc đẩy sự phát triển của khoa học kỹ thuật, sự phân công lao động xã
hội ngày càng sâu sắc. Mặt khác, cạnh tranh thúc đẩy đa dạng hoá sản phẩm đáp


ứng nhu cầu ngày càng cao của xã hội, kích thích nhu cầu phát triển, làm nảy sinh
những nhu cầu mới, góp phần nâng cao chất lượng đời sống xã hội và phát triển
nền kinh tế. Quan trọng hơn, cạnh tranh làm nền kinh tế quốc dân vững mạnh, tạo
khả năng cho DN vươn ra thị trường nước ngoài.
b, Liên hệ thực tiễn tại Việt Nam
-

Cạnh tranh trong nội bộ ngành:

Ví dụ : Hiện nay, sản phẩm sữa trên thị trường Việt Nam khá phong phú và đa dạng về
nhãn hiệu, chủng loại, ta có thể kể đến Vinamilk, TH True milk , Dutch Lady, Nestle,
VitaDairy, Ba Vì……Việc nhiều thương hiệu sữa cùng xuất hiện đã tạo nên sự cạnh tranh
đáng kể. Để bán được sản phẩm, các doanh nghiệp liên tục đưa ra những chiến lược mới.
Cùng với đó, để thu hút người tiêu dùng, các doanh nghiệp liên tiếp ra chiêu

khuyến mại. Đơn cử là các dạng khuyến mại như mua một lốc tặng một hộp sữa cùng
loại, mua hai lốc tặng đồ chơi trẻ em thường là bộ xếp hình hay ơ tơ… Khuyến mại đánh
trúng tâm lý trẻ em nên sản phẩm bán khá tốt.
Hay mặc dù Vinamilk đang đứng đầu phân khúc sữa bột nhưng đã gặp khơng ít
khó khăn do các đối thủ nhỏ hơn như Nutifood, Dutch Lady và TH true Milk, VitaDairy
tung ra các sản phẩm mới.
-

-

Cạnh tranh giữa các ngành : ví dụ hiện nay , bảo hiểm và ngân hàng là hai ngành
đang rất cạnh tranh với nhau.
Cạnh tranh giữa người mua : ví dụ A và B đến một cửa hàng quần áo và cùng
thích một mẫu váy . Nhưng mẫu váy chỉ còn lại duy nhất 1 chiếc mà ai cũng muốn
mua.Do đó, để dành được chiếc váy cho mình thì cả 2 đã nâng giá chiếc váy lên.
Ai đưa ra mức giá cao hơn thì sẽ bán cho người đó.
Cạnh tranh trong nước và nước ngồi : ví dụ nhờ đổi mới mơ hình kinh tế, việc sản
xuất lương thực nước ta không chỉ đủ cho nhân dân ta tiêu dùng, dự trữ dồi dào,
mà còn tham gia xuất khẩu lương thực (gạo) trên thị trường thế giới. Và tất yếu
chúng ta phải tham gia cạnh tranh với một số chủ thể kinh tế khác cùng xuất khẩu
lương thực như nước ta như: Thái Lan, Mỹ, Ấn Độ,…

c, Biện pháp bảo vệ cạnh tranh


-

-

-


Nhà nước cần điều tiết cạnh tranh, điều chỉnh các hành vi cạnh tranh của các
doanh nghiệp bảo đảm chúng không thao túng thị trường bằng cách áp dụng chặt
chẽ chính sách cạnh tranh.
Nhà nước cần hồn thiện quy định pháp luật về cạnh tranh khơng lành mạnh,
Hồn thiện quy định các chế tài xử lý hành vi CTKLM, Đẩy mạnh công tác tuyên
truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật về CTKLM, Tăng cường công tác đào tạo cán
bộ xử lý CTKLM , Hợp tác quốc tế trong lĩnh vực pháp luật chống CTKLM…
Doanh nghiệp cần tuân thủ các quy định của pháp luật về kinh doanh nói chung,
các chính sách về cạnh tranh. Đồng thời tự xây dựng cho mình một chiến lược
cạnh tranh chuyên nghiệp và dài hạn như xây dựng và quảng bá thương hiệu; xây
dựng những kênh phân phối mới, các sản phẩm mới; khai thác lợi thế cạnh tranh
của riêng mình.

2, Vì sao phải hạn chế độc quyền trong nền kinh tế thị trường?
a, Lý do
Độc quyền là thị trường mà chỉ có một doanh nghiệp cung cấp một hàng hóa hoặc
dịch vụ duy nhất, mang lại cho nó một lợi thế cạnh tranh to lớn so với bất kỳ công ty nào
khác cố gắng cung cấp một sản phẩm hoặc dịch vụ tương tự. Nhưng nó cũng đem lại
những tác hại cho nền kinh tế.
-

-

-

Các công ty độc quyền có thể bán sản phẩm với bất cứ giá nào họ muốn mà không
cần quan tâm lượng cầu của người tiêu dùng ra sao, bởi vì họ biết được một điều
rằng ngoài sử dụng sản phẩm của họ ra người tiêu dùng khơng cịn lựa chọn nào
khác, nghĩa là khơng có hàng hóa thay thế.

Nhằm tăng cao lợi nhuận cho bản thân mình, các cơng ty độc quyền sản xuất sản
phẩm có chất lượng thấp kém nhưng vẫn duy trì giá bán cao. Làm ảnh hưởng đến
quyền lợi của người tiêu dung.
Độc quyền tạo ra lạm phát. Vì họ có thể đặt bất kỳ giá nào họ muốn, họ sẽ tăng chi
phí cho người tiêu dùng. Nó được gọi là lạm phát do chi phí đẩy.
Độc quyền khiến doanh nghiệp mất mọi động lực để cải tiến và đổi mới kỹ thuật ,
công nghệ , chiến lược … để rồi ngày càng thụt lùi so với đà phát triển của nhân
loại và dần bị thay thế.

b, Liên hệ thực tiễn ở Việt Nam


Ví dụ : Đến nay, Tổng cơng ty Đường sắt Việt Nam vẫn gần như độc quyền toàn bộ
ngành đường sắt. Do khơng có cạnh tranh nên ngành này thiếu hẳn động lực nâng cao
chất lượng, giảm giá thành, dẫn đến thị phần giảm.
Nếu năm 2010 có 11,2 triệu lượt khách đi tàu hỏa, thì đến năm 2017, con số này
chỉ còn 9,5 triệu lượt. Tương tự, thị phần vận tải hàng hóa của Tổng cơng ty Đường sắt
Việt Nam giảm từ 0,97% (năm 2010) xuống 0,39% (năm 2017). Hàng hóa vận tải của
ngành đường sắt trong cùng giai đoạn này cũng giảm từ 7,8 triệu tấn xuống 5,55 triệu tấn.
 Tuy nhiên , độc quyền cũng không phải không có mặt tốt. Đơi khi nó đảm bảo
phân phối nhất qn một sản phẩm hoặc dịch vụ có chi phí trả trước rất cao…
Ví dụ như Nhà Nước ta hiện nay vẫn độc quyền trong việc in và phát hành tiền để tránh
lạm phát, đảm bảo lợi ích quốc gia.
c, Biện pháp hạn chế độc quyền
-

-

-


Để đảm bảo chống độc quyền khơng vi phạm thì nhà nước tiến hành xây dựng một
cơ quan chuyên trách với mục đích theo dõi, giám sát các hành vi liên quan đến
cạnh tranh và độc quyền. Cũng để rà soát lại và hạn chế bớt số lượng các lĩnh vực
độc quyền, kiểm soát giám sát độc quyền chặt chẽ hơn.
Tổ chức lại cơ cấu và kiểm soát độc quyền kể cả độc quyền tự nhiên. Ví dụ như
việc xố bỏ độc quyền trong kinh doanh, chỉ duy trì độc quyền ở một số ngành
quan trọng phục vụ cho quá trình phát triển kinh tế như: sản xuất và truyền tải điện
năng, khai thác dầu khí, bưu chính viễn thơng, xây dựng cơ sở hạ tầng… kiểm soát
chặt chẽ các doanh nghiệp độc quyền thuộc Nhà nước.
Ban hành luật pháp và chính sách chống độc quyền, biện pháp chủ yếu để đấu
tranh với các nguy cơ xuất hiện hành vi độc quyền trên thị trường là sử dụng các
chính sách chống độc quyền.

PHẦN KẾT LUẬN
Kinh tế chính trị Mác – Lê nin và thực tiễn đã chứng minh, cạnh tranh và độc
quyền đều có ưu và nhược điểm. Nếu đề cao quá mức cạnh tranh sẽ dẫn đến loại bỏ
doanh nghiệp lớn, từ đó khơng thể tận dụng được lợi thế của kinh tế quy mô, đồng thời
làm suy giảm sức cạnh tranh của một quốc gia do khơng thể hình thành được doanh
nghiệp lớn, đủ sức cạnh tranh trên thị trường quốc tế. Độc quyền có thể khắc phục được
hạn chế của cạnh tranh nhưng nếu khơng được kiểm sốt sẽ dẫn đến hiện tượng tăng giá


bán, giảm sản lượng, chậm đổi mới kỹ thuật…, từ đó gây thiệt hại cho người tiêu dùng và
tồn bộ nền kinh tế. Kết hợp ưu điểm của cạnh tranh và độc quyền để tạo ra kết cấu thị
trường cạnh tranh hữu hiệu là trào lưu phổ biến hiện nay, được đa số các nước trên thế
giới ủng hộ. Để thuận lợi kết hợp ưu điểm của 2 hiện tượng này, Nhà nước cần có những
nhìn nhận đúng đắn về thực trạng kinh tế của quốc gia , hành động chính xác và kịp thời
để Việt Nam ta vươn tầm quốc tế.



DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
1, Giáo trình bộ mơn Kinh tế Chính trị Mác- Lê nin - Trường ĐH Kinh tế Quốc dân
2, Slide bài giảng môn học Kinh tế Chính trị Mác- Lê nin
3, Tạp chí Nghiên cứu lập pháp - />
Cảm ơn cô giáo bộ môn – TS. Nguyễn Thị Hào đã hướng dẫn tận tình và đọc bài tiểu
luận này !