Quan hệ Trung ­ Mỹ trong nhận thức của Hoa Kỳ dưới thời đại Obama
1.

Lý do chọn đề tài.

Hiện nay, quan hệ  giữa các nước lớn ln chiếm vị  trí quan trọng trong  
đời sống chính trị thế giới và trong mối quan tâm của các nước nói riêng. 
Tình hình thế giới thay đổi liên tục, q trình tồn cầu hóa và khu vực đã 
và đang diễn ra sơi động, mối quan hệ  giữa các  nước lớn ngày càng trở 
nên phức tạp. Quan hệ  Trung ­ Mỹ  đã được hình thành trong bối cảnh  
như vậy từ nhiều thập kỷ qua, đặc biệt là trong nữa cuối thế kỷ XX. Qua 
ba thập kỷ  thiết lập quan hệ  ngoại giao, cùng trải qua hầu hết các sự 
kiện quan trọng của lịch sử quan hệ quốc tế, Trung ­ Mỹ đã và đang bước 
vào giai đoạn mới và mối quan hệ này được dự đốn sẽ trở thành quan hệ 
ảnh hưởng tích cực đến tình hình khu vực và thế  giới. Diễn biến và xu 
hướng phát triển của mối quan hệ  Trung ­ Mỹ  trở  thành mối quan tâm 
hàng đầu đối với các nhà hoạch định chính sách, các nhà nghiên cứu quan 
hệ quốc tế và các nhà phân tích chiến lược của các nước trên thế giới.
Mối quan hệ  của hai nước Mỹ  và Trung Quốc cịn chi phối đến chính 
sách cũng như cách ứng xử trong chiến lược của nhiều nước trong đó có 
Việt Nam. Trung Quốc và Mỹ  đều là những đối tác quan trọng của Việt  
Nam   điều   đó  đặt   ra   cho  Việt   Nam  nhiều   thách   thức   không   nhỏ.   Với 
đường lối chính sách đối ngoại độc lập tự  chủ, Việt Nam ngày càng 
khẳng định 9ược vai trị của mình và vận dụng hiệu quả  cơng cụ  ngoại 
giao để phát triển nền kinh tế. Tìm hiểu về hai nước lớn, đánh giá đúng 
tương quan lực lượng sẽ  giúp Việt Nam có những đối sách phù hợp để 
tranh thủ  các cơ  hội xây dựng và phát triển đất nước. Vì vậy quan hệ 
Trung ­ Mỹ  là đề  tài đáng được quan tâm nghiên cứu đặc biết dưới thời 
Obama   lên   cầm   quyền   khi  nước  Mỹ   phải  đối  mặt   với   những   khủng  

hoảng, điều đó  ảnh hưởng đến chiến lược của các nước làm cho tình 
hình thế giới thêm nhiều biến động.
2.

Lịch sử nghiên cứu vấn đề.

Vấn đề quan hệ giữa hai nước Trung ­ Mỹ xuất hiện nhiều và phong phú  
qua các lĩnh vực, là đề tài nổi bật và được thể hiện qua nhiều khía cạnh,  
góc nhìn khác nhau qua từng kênh thơng tin hằng ngày, qua báo đài, Tivi,  
tạp chí nghiên cứu, sách,…
3.

Đối tượng và phạm vi nghiên cứu.

Về  thời gian và khơng gian chủ  yếu tập trung nghiên cứu vấn đề  từ  lúc  
Obama lên cầm quyền cho đến nay.
Về  mặt nội dung nghiên cứu về  quan hệ  Trung ­ Mỹ  qua từng lĩnh vực 
cụ  thể  như  chính trị, ngoại giao, quốc phịng, an ninh, kinh tế  ­ thương  
mại. Từ đó rút ra những nhận định đánh giá cho tình hình khu vực và thế 
giới.
4.

Nguồn tài liệu.

I.

Obama và nghệ thuật ngoại giao trong thời đại mới.

I.1.


Nội tình nước Mỹ.

Ngày 20 tháng 1 năm 2009, Barrack Obama chính thức trở  thành tổng 
thống thứ  44 của Hoa Kỳ. Chính quyền Obama thừa hưởng một di sản 
nặng nề sau tám năm cầm quyền của Tổng thống G. Bush: khủng hoảng  
tài chính – kinh tế  trầm trọng và vị  thế, hình  ảnh của nước Mỹ  cũng bị 


suy giảm nghiêm trọng trên trường quốc tế, đặc biệt là việc Mỹ  ngày 
càng sa lầy trong cuộc chiến chống khủng bố ở Iraq và Afganistan1.
I.2.

Chính sách đối ngoại của Obama

Trong bối cảnh lớn của lịch sử, mục tiêu cầm quyền mà Obama nêu ra 
chính là phải khơi phục địa vị lãnh đạo của Mỹ  trên thế  giới. Do đó, ơng 
nêu rõ Mỹ  nên chịu trách nhiệm chấm dứt cuộc chiến  ở  Ápganixtan và 
Irắc, tập trung sức lực đối mặt với các mối đe dọa và các cơ  hội mới. 
Trong số các mối đe dọa mới mà Obama liệt kê, các lực lượng mới nổi có 
khả năng thách thức Mỹ cũng được liệt kê vào trong đó. 
Trong khi chính quyền Obama đang hoạch định chính sách ngoại giao, 
nhiều người đã tỏ  ra lo ngại: vì cuộc chiến Iraq vẫn  đang tiếp diễn,  
Afghanistan vẫn chìm đắm trong rối loạn “thập nhị  sứ  qn” và biến 
động Hồi giáo, Guantanamo vẫn cịn mở cửa.
Tuy nhiên, tổng thống Obama đã đem lại nhiều đổi thay quan trọng trong  
cung cách và chất lượng của các hoạt động ngoại giao. Bằng lối đối 
thoại thành khẩn với cộng đồng thế giới. Xa hơn là Obama cịn sẵn sàng 
tiếp cận với các đối thủ của Hoa Kỳ qua đường lối ngoại giao.
Ngoại giao đa phương và hịa hỗn của Obama đã khiến phe đối lập giận  
dữ  và chống đối điên cuồng, thậm chí bị  lên án là nhu nhược và q chủ 

hịa. Nhà bình luận Charles Krauthammer viết: “khi người Pháp trách móc 
chúng ta mềm yếu chủ hịa, chúng ta phải hiểu chúng ta đã q tệ  hại” 2. 
1 Trần Nguyễn Tun – Nguyễn Kỳ Sơn (2010), “Điều chỉnh chính sách đối 

ngoại của chính quyền Obama hiện nay” Nghiên cứu quốc tế số 1 (80), 
3/2010, tr. 69­82.
2


Ngoại giao hịa hỗn bị dèm pha như một thái độ sai quấy tự dối lừa. Xét  
cho cùng, Bắc Triều Tiên vẫn tiếp tục thử nghiệm ngun tử, Cuba xem 
thường   đề   nghị   khai   thơng   quan   hệ,   các   lãnh   tụ   tôn   giáo   Iraq   tố   cáo  
George Soros và CIA âm mưu xúi giục cách mạng nhung trong xứ của họ. 
Phe bảo thủ  q khích địi hỏi thay đổi chính sách và phải có phương 
pháp quyết liệt đối với các quốc gia bất trị ngồi vịng pháp luật. 
Những cách nhìn nêu trên phản ánh một sự  kém hiểu về  bản chất của 
ngoại   giao,   Obama   áp   dụng   chính   sách   ngoại   giao   như   vậy   mục   tiêu 
không phải nhằm biến các đối thủ  thành đồng minh, mà chỉ  nhằm đem 
lại một số  điều chỉnh trong cách  ứng xử  và tham vọng của đối phương: 
chẳng hạn mang lại cho Bắc Triều Tiên, Cuba, Syria và Iran một lối đi để 
thể  hiện được quyền lợi quốc gia thiết yếu nếu các quốc gia này chấp  
nhận tn thủ  các chuẩn mực tồn cầu đối với các vấn đề  khủng bố  và  
phổ biến vũ khí ngun tử.
Khác với Bush ln tự  kiêu, đánh giá thấp và chống đối chủ  trương mở 
cửa ngoại giao, Obama với cách tiếp cận ơn hịa đã đem lại thành quả 
đáng kể  trong vấn đề  tồn cầu gai góc nhất: làm giàu uranium của Iran. 
Một vấn đề  mà nhiều năm dùng vũ lực của chính quyền Bush đã khơng 
mang lại điều chỉnh đáng kể  nào trong tham vọng ngun tử  của Iran.  
Bằng lối ngoại giao trực tiếp, chính quyền Obama đã làm thay đổi thực  
trạng trong mối quan hệ quốc tế và mang lại một sự đồng thuận quốc tế 

đẩy giới lãnh đạo thần quyền Iran vào thế  thụ  động. Những vi phạm 
thỏa ước cấm phổ  biến ngun tử  (NPT), và tình trạng cơ lập buộc Iran 
phải điều chỉnh lập trường và mở  cửa căn cứ  ngun tử  mới nhất cho  
thanh tra quốc tế  và có thể  sẽ  phải nhận chuyển sổ  uranium được làm 


giàu  ở  trình độ  thấp qua Nga để  tiếp tục chế  biến. Vì thiếu nhiên liệu, 
Iran khơng có tài ngun cần thiết cho tham vọng sản xuất bom hạt nhân. 
Chỉ  trong một thời gian ngắn Obama đã thành cơng trong việc gây trở 
ngại lớn trong tham vọng ngun tử của Iran.
Trên bàn cân về quyền lợi Hoa Kỳ cịn phải đương đầu với nhiều khủng 
hoảng địi hỏi vận dụng tồn bộ quyền lực quốc gia, bằng sự khơn ngoan  
địi hỏi Mỹ phải quan tâm đến lập trường và quan điểm của các quốc gia 
đang giữ  vai trị quan trọng trong chiến lược kinh tế và an ninh của Hoa  
Kỳ.
II. Trung Quốc trong nhận thức của Hoa Kỳ.
2.1. Trung Quốc trổi dậy và nguy cơ xung đột.
Chính quyền Obama cho rằng điều then chốt là Bắc Kinh phải chấp nhận  
một vị thế “cam kết chiến lược”. Nói rõ hơn, yếu tố quyết định này phải  
dựa trên một sự thỏa thuận cơ bản dù thầm lặng giữa Trung Quốc, Hoa  
Kỳ   và các  quốc  gia khác   ở   Á  châu.  Thứ  trưởng  ngoại giao  James  B. 
Steinberg giải thích: “Cũng như chúng ta và các đồng minh phải tỏ ra sẵn  
sáng đón nhận Trung Quốc như  một cường quốc phồn thịnh và thành 
cơng, Trung Quốc phải cam kết với thế giới bên ngồi sự phát triển và vai 
trị tồn cầu ngày một lớn mạnh của mình sẽ khơng là một đe dọa đối với 
an ninh và thịnh vượng của các quốc gia khác”3.
Trong quan hệ  tay đơi, theo lời Steinberg, chính quyền Obama đang tìm 
cách hướng một cam kết chiến lược qua việc tích cực đối thoại: “nhấn  
mạnh và tăng cường những địa hạt cùng có chung quyền lợi, trong khi tìm 
cách trực tiếp giải quyết những căn ngun thiếu tin tưỡng lẫn nhau bất  

3


kể về chính trị, qn sự hay kinh tế” 4. Trung tâm của nổ lực này diễn đàn 
Đối thoại Chiến lược và Kinh tế  Trung ­ Mỹ, nơi các cuộc thảo luận 
giữa các viên chức chính quyền cấp cao đang tiếp diễn. Cả hai phía trước 
đây thường tránh né các đề  tài tranh cãi nhạy cảm, như  nhân quyền, hồi 
suất, hay chủ nghĩa bảo vệ mậu dịch. 
Hịa Kỳ, các quốc gia Phương Tây và các nước láng giềng của Trung  
Quốc, đang tìm kiếm những dấu hiệu Trung Quốc sẽ trổi dậy như một  
cương quốc có trách nhiệm và sẽ  trở  thành một quốc gia khơng chỉ  thụ 
hưởng mà cịn tích cực góp phần vào các thành tựu chung của tồn cầu và 
khu vực. Trung Quốc thường tránh né các cam kết về  tài những ngun 
quan trọng nhằm giúp giải quyết những vấ đề tồn câu như  thay đổi khí 
hậu,   lấy   cớ   là   nước   vẫn  còn   nghèo   và  đang   phát  triển.   Chính  quyền  
Obama sẽ  có nhiều thiện cảm đối với nguyện vọng của Trung Quốc  
muốn có tiếng nói trong các định chế  quản trị  tồn cầu quan trọng khi  
những nguyện vọng này được kèm theo các đóng góp cụ  thể  của Trung 
Quốc trong trật tự thế giới.
Các vấn đề  của Obama đối với Trung Quốc bắt đầu từ  tháng 11 năm  
2009, khi chuyến cơng du đầu tiên của ơng đến Trung Quốc trái với sự 
mong đợi, Trung Quốc đã khơng dành cho Obama một sự  tiếp đón long 
trọng và nồng hậu. 
Quan hệ  giữa Hoa Kỳ và Bắc Kinh càng lạnh nhạt hơn khi chính quyền  
Obama bật đèn xanh cho việc bn bán vũ khí tân tiến cho Đài Loan và 
Obama tiếp Đức Dalai Lama, lãnh tụ  tinh thần Tây Tạng, tại nhà Trắng, 
trong khi Trung Quốc xem Đài Loan như một tỉnh, và Tây Tạng như một 
phần lãnh thổ khơng thể tách rời của Trung Quốc. Các quan chức cấp cao 
4



Hoa Kỳ mơ tả những động thái vừa nói như một phần nổ lực của Obama 
nhằm đẩy lùi ảnh hưởng ngày một gia tăng nhanh chóng của Trung Quốc  
trên tồn thế  giới. Bên cạnh những hành  động vừa kể, Hoa Kỳ  cũng 
khơng ngừng gây sức ép, cơng khai cũng như riêng tư đối với chính quyền 
Bắc Kinh, địi hỏi Trung Quốc phải tái định hối suất đồng nhân dân tệ. 
Chính quyền Obama ln chú tâm tâm đến điều luật buộc Bộ Ngân hàng 
phải báo cáo mỗi năm hai lần việc các quốc gia dùng hối suất đơn vị tiền  
tệ  của mình đối với đồng USD để  cạnh tranh bất chính trong mậu dịch  
quốc tế. Lần báo cáo ngày 15 tháng 4 năm 2010 vừa qua là bước đầu cho  
việc khả  dĩ áp đặt các biện pháp chế  tài tài đã được các quan chức Hoa 
Kỳ  đặc biệt quan tâm. Vào giữa tháng 4 năm 2010, Obama triệu tập hội 
nghị  thượng đỉnh quốc tế  về  an ninh ngun tử   ở  Washington. Obama 
mong muốn càng nhiều ngun thủ  quốc gia tham dự càng tốt, ít nhất là 
có sự hiện diện của lảnh đạo bốn cường quốc ngun tử với quyền phủ 
quyết trong Hội đồng Bảo an Liên Hiệp Quốc, Anh, Nga, Pháp và Trung 
Quốc. Hội nghị đã đem lại cho Hồ Cẩm Đào một cơ hội và nước cờ hùng  
mạnh vào đúng lúc nhà Trắng đang chuẩn bị tố cáo Trung Quốc như một  
quốc gia ln tái định giá đồng nhân dân tệ  để  thụ  lợi trong mậu dịch 
quốc tế. Hồ Cẩm Đào dọa tẩy chay hội nghị, Obama lại phải nhượng bộ 
trì hỗn ngày cơng bố báo cáo của Bộ  Ngân hàng. Đổi lại, Hồ  Cẩm Đào  
đã nhận lời tham dự và gặp Obama tại nhà Trắng.
Quan hệ  căng thẳng giữa Bắc Kinh và Hoa Kỳ  khơng hề  làm cấp lãnh 
đạo  ở  Trung Quốc ngạc nhiên. Thái độ  của họ  đã được phản ánh trong 
bài bình luận nhật báo chính thức, tờ  China Daily, ngay sau ngày Obama 
tun thệ nhậm chức: “các lãnh đạo Hoa Kỳ khơng bao giờ e ngại nói rõ  
tham vọng của nước Mỹ. Đối với họ, đó là sứ  mệnh thiêng liêng dù các 
quốc gia khác có nhĩ ra sao cũng mặc. Việc bảo vệ quyền lợi Hoa Kỳ của 



Obama nhất thiết sẽ  va chạm với quyền lợi của các quốc gia khác”5 họ 
ln tin tưỡng và hành động như vậy.

2.2. Vị trí và vai trị của Trung Quốc trong trật tự thế giới mới.
Cũng như  Bill Clinton và Bush, Obama cũng nhận thấy một Trung Quốc  
ln tn thủ luật quốc tế, với sự tự do chính trị và kinh tế thị trường. Ở 
cấp khu vực Hoa Kỳ  muốn thấy một Đơng Nam Á mở  cửa, tự  do, dân  
chủ  và hội nhập vào kinh tế  tồn cầu. Để  đề  phịng Đơng Nam Á bị  chi 
phối  bởi  một  cường quốc duy nhất, Hịa Kỳ  sẽ  tiếp tục duy trì   ảnh 
hưởng của mình trong khu vực, đồng thời cũng duy trì sự hiện diện qn  
lực của mình.
Người Mỹ  muốn thấy một thế  cân bằng quyền lực  ở  Đơng Nam Á và 
một Trung Quốc thay đổi từ  một chế  độ  độc đảng thành đa đảng, trong 
khi thực tế đi ngược lại ý muốn của Hoa Kỳ, Trung Quốc lại muốn duy  
trì vị trí thống lĩnh của một siêu cường đang lên ở Đơng Á, và Đảng Cộng  
sản Trung Quốc (CCP) giữ vai trị cầm quyền.
Một số  nhà bình luận Trung Quốc mơ tả  Hoa Kỳ  đang theo đuổi và áp  
dụng chiến lược ngoại giao hai mặt: thay đổi chế  độ   ở  Trung Quốc và 
kìm hãm tiến tới chặn đứng sự trổi dậy của Trung Quốc như một cường  
quốc áp đảo trong khu vực.
Quan hệ  Trung – Mỹ  đang và sẽ  trở  nên rất phức tạp,  ẩn giấu nhiều 
động lực hợp tác lớn lao cũng như những yếu tố xung đột chiến lược lâu  
dài. Chính quyền Obama, nhận định đúng đắn các rủi ro và bất trắc trong 
5


va chạm địa chính trị. Nhưng cũng khơng xem những bất trắc và rủi ro đó  
là khơng thể tránh.
Theo nhận định của các quan chức Hoa Kỳ, Trung Quốc khơng thể  giữ 
mãi trạng thái và cũng khơng phải là một đại cường theo đường cách 

mạng thơng thường mà chỉ  là một quốc gia theo đường lối ít nhiều xét 
lại.6 Trung Quốc ln ý thức về định mệnh và quyền lợi của quốc gia, và 
cương quyết điều chỉnh các cơ cấu quản trị tồn cầu hiện hữu Liên Hiệp 
Quốc, Ngân hàng Thế giới, IMF… để phản ánh uy lực đang lên và chính  
sách thiết yếu của quốc gia. Là nước hưởng lợi hàng đầu, Trung Quốc có  
lẽ  sẽ  khơng tấn cơng trực tiếp một trật tự  do Phương Tây khống chế 
nhưng lại rất thuận lợi cho các mục tiêu mà Trung Quốc đang hướng đến 
và theo đuổi.
Viễn cảnh thương thảo và mặc cả ơn hịa về các định chế tồn cầu giữa  
Trung Quốc và Hịa Kỳ diễn ra khá thuận lợi. Hịa Kỳ  và các láng giềng 
của Trung Quốc rõ ràng có đủ  động lực để  tìm cách tận dụng sự  hổ  trợ 
của Trung Quốc đối với các cơ  cấu định chế  trong khu vực và tồn cầu 
cũng như thỏa thuận cam kết đơi bên tự kiềm chế.
Ngược lại Trung Quốc cũng có những tính tốn lợi ích khi tn thủ  đúng 
luật chơi quốc tế và chấp nhận trật tự tồn cầu, để tránh khả năng trở lại  
của chính sách đơn phương của Hoa Kỳ  có thể  gay trở  ngại cho Trung 
Quốc, cũng như  sự  hiện diện tiếp tục của Hoa Kỳ trong khu vực từ đó  
đem lại sự ổn định, thuận lợi cho đà phát triển đi lên của Trung Quốc.
Chỉ cần hi sinh một ít về độc lập, về chính sách, Trung Quốc có thể đạt 
được những tính đốn quốc tế mà Trung Quốc đang cần. Sự tính tốn này  
6


có thể  thay đổi trong q trình bành trướng thế  lực của Trung Quốc.  
Trong thập kỷ vừa qua, Trung Quốc đã đưa ra những khái niệm về trật tự 
thế  giới, từ  trổi dậy trong hịa bình đến phát triển trong hịa bình và thế 
giới hịa nhập.
2.3. Hoa ­ Mỹ trong vấn đề an ninh tồn cầu.
Hoa Kỳ  đang tìm kiếm bằng chứng về  thiện chí hịa bình và sẵn sàng  
đóng góp vào sự   ổn định chung của Trung Quốc. Trước những tác động 

có khả năng gây bất  ổn của việc bành trướng qn lực nhanh chóng của 
Trung Quốc, điều quan trọng là Bắc Kinh phải minh bạch trong chiến  
lược qn sự, cơ cấu qn lực và các bước gia tăng trong ngân sách quốc  
phịng để trấn an các nước làng giềng về ý định của mình, tiết giảm tình 
trạng căng thẳng trong khu vực, và giảm thiểu các tai họa khả dĩ do tính 
tốn sai lầm.
  Ở  cấp khu vực, Trung Quốc đã có những bước hợp tác và đối thoại đa 
phương với nhiều nước láng giềng, qua những hành động như  kí hiệp 
ước hữu nghị  và hợp tác với khối ASEAN, và làm đầu tàu cho các lần 
họp sáu bên về  bán đảo Triều Tiên. Washington chờ  đợi Bắc Kinh tích  
cực tham gia vào vấn đề  Triều Tiên, nâng quan hệ với Nhật lên tầm cao  
mới, chấp nhận vai trị, những quan hệ đối tác an ninh của Hoa Kỳ hiện  
nay trong vùng Tây Thái Bình Dương, một sự  hiện diện có lợi qua tác 
động hạn chế tham vọng qn sự của Nhật.
Trên phương diện tồn cầu, chính quyền Obama mong đợi Bắc Kinh sẽ 
đảm nhận trách nhiệm lớn hơn trong phạm vi hịa bình và an ninh quốc 
tế, một vai trị tích cực và xây dựng khơng những đối với Bắc Triều Tiên  
mà cịn  ở  những điểm nóng khác như  Sudan, Iran, và Myanmar, đó là 
những chủ  đề  phức tạp trong bối cảnh các quan điểm truyền thống của 


Trung Quốc về chủ quyền và chủ trương khơng can thiệp, trái với chuẩn 
mực quốc tế  mới về  trách nhiệm che chở, bảo hộ. Washington cũng hi  
vọng Bắc Kinh sẽ  tăng cường vai trị của mình ngày một sâu và xa hơn 
kể từ năm 2000 trong các chiến dịch hịa bình của Liên Hiệp Quốc, về hai 
phương diện tài trợ  và nhân sự, những việc có thể  đem lại bằng chứng 
Trung Quốc sẵn sàng chia sẽ  trách nhiệm hịa bình tồn cầu bên ngồi  
quyền lợi nhỏ hẹp của chính Trung Quốc.
Trong phạm vi ngun tử, Trung Quốc cũng có nhiều động thái bằng hiệp  
ước cấm phổ biến ngun tử  (NPT). Trung Quốc là một thành viên NPT  

đầy đủ tư cách gia nhập nhóm các quốc gia cung cấp hạt nhân và có thành 
tích trong phạm vi hợp tác chống khủng bố. Đồng thời, Trung Quốc phải  
cải thiện việc kiểm sốt việc xuất khẩu và thành tích của một quốc gia 
quan tâm đến NPT. Với quan hệ  gần gũi sẵn có với Bắc Triều Tiên, 
Trung Quốc có trách nhiệm đặc biệt trong việc ngăn chặn và hạn chế 
tham vọng ngun tử  của Bình Nhưỡng. Việc Bắc Kinh cộng tác chặt 
chẽ  với chính quyền Obama trong nghị  quyết năm 1874 của Hội đồng 
Bảo an Liên Hiệp Quốc chứng tỏ  khả  năng của Trung Quốc trong việc  
bảo vệ  hiệp  ước NPT. Chính quyền Obama mong muốn Trung Quốc 
cũng quyết tâm khơng kém đối với tham vọng ngun tử  của Iran bên  
trong nhóm P5+1 (năm thành viên thường trực của UNSC là Hoa Kỳ, Anh,  
Pháp, Nga, Trung Quốc và cộng thêm Đức).
2.4. Hoa – Mỹ trong vấn đề hợp tác kinh tế.
Mỹ  là nước phát triển lớn nhất thế giới, Trung Quốc là nước đang phát 
triển lớn nhất thế  giới. Tổng sản phẩm quốc nội (GDP) của hai n ước  
chiếm 1/3 GDP của thế  giới. Tổng kim ngạch xuất nhập khẩu th ương  
mại hàng hố chiếm 40% tồn thế  giới. Là nền kinh tế  lớn thứ  nhất và 


thứ hai của thế giới, Trung­Mỹ có điều kiện phát huy tiềm năng hợp tác, 
mở  rộng lĩnh vực hợp tác, nâng cao trình độ  hợp tác, từ  đó thúc đẩy nền  
kinh tế, tài chính và kỹ thuật của hai nước phát triển  ở  cấp độ  cao hơn.  
Đồng thời, là hai đầu tàu lớn của nền kinh tế  thế  giới, hai nước Trung­
Mỹ  có trách nhiệm thúc đẩy kinh tế  thế  giới tăng trưởng  ổn định, thúc 
đẩy hợp tác quốc tế phát triển. Trung­Mỹ là hai nước lớn có ảnh hưởng 
quan   trọng   ở   hai   bờ   Đơng­Tây   Thái   Bình   Dương,   đều   là   thành   viên  
thường trực của Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc, phát huy vai trò quan  
trọng trong các cơng việc quốc tế. Trung­Mỹ có thể  cống hiến cho cộng  
đồng quốc tế trong việc duy trì hồ bình ổn định thế giới đặc biệt là khu 
vực châu Á­Thái Bình Dương cũng như đối phó với các thách thức mang 

tính tồn cầu. Việc Tổng thống Mỹ Obama tun bố “Quan hệ Trung­Mỹ 
sẽ được xây dựng lại trong thế kỷ 21”7 khơng phải là khơng có cơ sở. 
Trong vấn đề  kinh tế, Hoa Kỳ  cũng đang chờ  đợi Trung Quốc những 
bước đi cụ thể: trước hết, Washington sẽ tiếp tục gây áp lực địi hỏi Bắc  
Kinh phải để  luật cung cầu trên thị  trường ấn định giá trị  đơn vị  tiền tệ 
hiện đang được định giá q thấp một cách giả  tạo, và có các biện pháp 
quốc nội nhằm điều chỉnh sự  mất qn bình tài chính quốc tế, giúp giải  
quyết khủng hoảng tồn cầu; Hịa Kỳ chờ đợi Trung Quốc có thái độ bớt 
tự  vệ  đối với điều kiện tự  do hóa mậu dịch bên trong tổ  chức tổ  chức 
Thương mại Thế  giới (WTO), nhất là trong phạm  vi kỹ  nghệ  chế biến 
và dịch vụ, và tơn trọng quyền sở  hữu trí tuệ  một cách nghiêm túc; Hoa  

7

 “Hiện tại và tương lai của quan hệ Trung ­ Mỹ” (26/11/2012), 
/>dien­khu­vuc­chau­a­thai­binh­duong


Kỳ  sẽ  thúc đẩy Trung Quốc từ  bỏ  chính sách mậu dịch song phương vì  
các mục tiêu chính trị và chiến lược, gây xáo trộn kinh tế thế giới; Chính 
quyền Obama thúc đẩy Trung Quốc điều chỉnh chính sách viện trợ  phát  
triển theo đúng các chuẩn mực quốc tế hiện hữu cũng như  những chuẫn 
mực về sự minh bạch; Hoa Kỳ cũng khuyến khích Trung Quốc tránh các 
chính sách trọng thương về  tài ngun nhằm chiếm độc quyền trên các 
thị  trường nước ngồi. Theo Steinberg, ngồi tác động gây xáo trộn thị 
trường quốc tế, chính sách trong thương cịn “đưa Trung Quốc đến chỗ 
thương thảo thiếu minh bạch với Iran, Sudan, Mmyanmar, và Zimbabwe, 
và phương hại đến hình ảnh của Trung Quốc đang quan tâm đóng góp vào 
sự   ổn định khu vực và các mục tiêu nhân đạo”8; Cuối cùng, chính quyền 
Obama hiểu rõ khơng thể có giải pháp cho vấn đề  thay đổi khí hậu tồn  

cầu nếu khơng có sự  tham gia của Trung Quốc, quốc gia đang gây 20% 
hiệu ứng nhà kính hiện nay và chịu trách nhiệm đến 50% tổng số khí thải  
gia tăng cho đến 2030, khi chỉ  riêng Trung Quốc sẽ  chiếm tới 1/3 lượng  
khí thải nhà kính hàng năm. Cho đến nay Bắc Kinh vẫn chưa chấp nhận  
trách nhiệm và thời biểu bắt buộc giảm bớt lượng khí thải. Tuy nhiên,  
trong những tháng gần đây, Trung Quốc cũng đã có nhiều bước tiến đầy 
ý nghĩa, kể  cả  chấp thuận một chiến lược quốc gia về khí hậu và cơng 
bố thiện chí chấp thuận những “biện pháp báo cáo và kiểm tra” nhằm cắt  
giảm   cường  độ  năng  lượng.  Đồng  thời,  như   Michael   Levi  thuộc  Hội 
đồng Quan hệ Đối ngoại ghi nhận, Hoa Kỳ và các nền kinh tế phát triển 
đang chờ  đợi Trung Quốc cải thiện khả  năng quản trị  và pháp lý thiếu 
đồng đều, sở  dĩ có thể  thực hiện trong thực hiện trong thực tế  những  
mục tiêu đầy tham vọng vừa nói.

8


Trong khi đó sau đại suy thối năm 2008 – 2009, qua hình ảnh sụp đổ của 
ngân hàng đầu tư Lehman Brothers, cấp lãnh đạo Trung Quốc đã ghi nhận  
những đổi thay mang tính địa chấn trong cán cân kinh tế  thế giới đã làm  
suy giảm uy quyền của “siêu cường duy nhất” ít ra cũng “duy nhất cho  
đến những ngày gần đây” ám chỉ Mỹ.
Trong khi kinh tế Hoa Kỳ và châu Âu suy sụp, Bắc Kinh đã nhanh chóng 
đưa ra các chính sách kích cầu nội địa và đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng.  
Các chính sách này đã đem lại một tỉ suất tăng trưởng ấn tượng: 9% GDP  
năm 2009 và dự kiến 12% cho năm 2010. Đà tăng trưởng chống ngợp của 
Trung Quốc đã khiến các nhà phân tích Goldman Sachs đưa ra dự  báo: 
kinh tế Trung Quốc sẽ trở thành nền kinh tế số 1 trên tồn cầu vào những 
năm 2027 nhanh hơn thay vì 2050.
Lần đầu tiền kể  từ  sau thế  chiến thừ  II, khơng phải Hoa Kỳ  mà chính 

Trung Quốc đã lơi kéo phần cịn lại của thế  giới ra khỏi tăng trưởng âm 
của cuộc đại suy thối. Về  phần Hoa Kỳ  bắt đầu khơi phục èo uột như 
một quốc gia con nợ hàng đầu với tổng số nợ lên gần 14.000 tỷ USD, và 
Trung Quốc với vai trị là một nước chủ nợ  hàng đầu với tổng số  ngoại 
tệ  dự  trữ  2.400 tỉ. Các công ty giàu tiền mặt của Trung Quốc ngày nay 
đang tậu mua các công ty và tài nguyên thiên nhiên tương lai từ  Úc đến  
Peru, từ Canada đến Afghanistan.
2.4.1. Con nợ Hoa Kỳ.
Nhân   chuyến   viếng   thăm   châu   Á   đầu   tiên   vào   ngày   14­11­2009,   tổng 
thống Obama đã lựa chọn Nhật Bản – đồng minh lớn nhất  ở  châu Á, là 
trạm dừng chân đầu tiên. Khi phát biểu  ở  Tơk, Obama đã cam kết với 
đồng minh của mình, Mỹ “sẽ tăng cường đồng thời tiếp tục duy trì” “địa 
vị chủ đạo” ở Đơng Á, và tỏ rõ biện pháp chủ  chốt để  duy trì địa vị  chủ 


đạo này là tăng cường xây dựng liên minh qn sự. Kiểu chính sách khu 
vực coi mấu chốt là đảm bảo quyền chủ đạo của Mỹ hiển nhiên đã mâu  
thuẫn với tính tự chủ  khơng ngừng được tăng cường, xu thế lớn hợp tác  
bình đẳng khơng ngừng phát triển của khu vực châu Á­Thái Bình Dương.  
Hơn nữa, ý thức bá quyền của siêu cường sẽ càng làm cho chính sách khu 
vực của Mỹ  q chú trọng cạnh tranh sức  ảnh hưởng với Trung Quốc,  
xung đột khu vực theo đó cũng là khó tránh khỏi. Obama nói với cử  tọa 
người Nhật tại  hội  trường Suntory Hall  ở  Tokyo: “Tơi biết có nhiều 
người hỏi Hoa Kỳ  nhận thức sự  trổi dậy của Trung Quốc như thế nào. 
Trong một thế  giới kết nối, hổ  trợ, phụ  thuộc, quyền lực khơng nhất 
thiết phải là một “zero – sum game”, và các nước khơng nhất thiết phải lo 
sợ sự thành cơng của một nước khác”9. Obama nói tiếp: “một trong những 
bài học từ suy thối là giới hạn của đường lối dựa trên giới tiêu thụ Hoa  
Kỳ  và xuất khẩu của châu Á để  thúc đầy phát triển. Ngày nay, chúng ta 
đã đến một trong những điểm ngoặc lịch sử  hiếm hoi lúc chúng ta co cơ 

hội để chọn một lối đi khác”10. Trong vài ngày tới, Obama sẽ viếng thăm 
Trung Quốc lần đầu, trong tư  thế  một con nợ  đến thăm chủ  nợ  ngân 
hàng. Thực thế Trung Quốc là chủ nợ  lớn nhất của Hoa Kỳ, đã làm thay 
đổi cốt lõi quan hệ giữa Mỹ và Trung Quốc, quốc gia có đủ tư cách thách 
thức vị thế siêu cường duy nhất của Hoa Kỳ trên thế giới. Khác với thời 
kỳ Hoa Kỳ ln thúc đẩy Trung Quốc đi theo mơ hình Phương Tây và mở 
rộng cửa về  kinh tế, lẫn chính trị  Obama giờ  đây sẽ  phải dành hầu hết 
thời gian không phải để thuyết giảng mà để trấn an Trung Quốc.

9

10


Trong lần họp vào tháng 7 năm 2009, các viên chức Trung Quốc đã địi 
hỏi các đối tác Mỹ, nhất là giám đốc Ngân sách phủ Tổng thống Peter R.  
Orszag, về  dự  luật bảo hiểm y tế  đang được Quốc hội thảo luận. Họ 
muốn biết một cách chi tiết tác động của chương trình bảo hiểm y tế 
trong ngân sách Hoa Kỳ. Cũng như  một chủ  nợ, họ  muốn biết rõ kế 
hoạch trả nợ của con nợ. 
2.4.2. Trật tự thế giới mới.
Khơng cịn cái thời mà Bush hù dọa và chỉ trích Trung Quốc nhào nặn giá  
trị  đồng nhân dân tệ, hay Bill Clinton thuyết giảng Trung Quốc về nhân 
quyền.  Nhận thức chiến lược của hai nước về  quan hệ  song phương 
tương đối rõ ràng. Việc xây dựng quan hệ  đối tác hợp tác cùng có lợi 
cùng thắng lợi là nhận thức chung quan trọng của hai bên Trung­Mỹ. Hai 
nước đều coi mối quan hệ này là một trong những quan hệ song phương  
quan trọng nhất thế giới hiện nay, đặt nó vào vị trí quan trọng trong chiến  
lược đối ngoại của mỗi bên. Trung Quốc cho rằng, địa vị  dẫn đầu thế 
giới và lợi ích của Mỹ tại khu vực châu Á­Thái Bình Dương là được hình 

thành từ trong lịch sử, Trung Quốc tơn trọng điều này và hoan nghênh Mỹ 
với tư  cách như  là một quốc gia châu Á­Thái Bình Dương nỗ  lực cống 
hiến cho hịa bình ổn định và phồn vinh của khu vực này “Mỹ  tỏ  ra hoan 
nghênh sự  trỗi dậy hịa bình của Trung Quốc, cho rằng một Trung Quốc 
hùng mạnh, phồn vinh và ổn định sẽ có lợi cho sự phồn vinh, ổn định của  
khu vực châu Á­Thái Bình Dương cũng như  thế  giới, và cịn nhiều lần 
bày tỏ  khơng có ý định kiềm chế  Trung Quốc” 11.  Ngày 14 tháng 11, từ 

11   “Hiện tại và tương lai của quan hệ Trung ­ Mỹ” (26/11/2012), 
/>dien­khu­vuc­chau­a­thai­binh­duong


Tokyo, Obama nhắn gửi: “Hoa Kỳ khơng tìm cách ngăn cản Trung Quốc.  
Ngược lại, sự  trỗi dậy của Trung Quốc hùng mạnh và trù phú có thể  là 
nguồn sức mạnh cho cộng đồng các quốc gia”12.
Sự  lệ  thuộc về  kinh tế  đã làm cho vị  thế  giữa hai cường quốc có phần  
thay đổi trong quan hệ ngoại giao lẫn quan hệ quốc tế. Trước đó Obama 
đã hẹn gặp Đức Dalai Lama tại nhà Trắng nhưng trong tháng 6 nhà trắng  
đã thơng báo cho Đức Dalai Lama là sẽ gặp vào một ngày khác chứ khơng  
phải là tháng 10 vì khi vị  lãnh đạo tinh thần Tây Tạng đến Washington,  
một thời điểm q cận ngày tổng thống Obama lên đường cơng du sang  
Trung Quốc thì điều đó sẽ  khơng tốt lắm. Trong cùng một chiều hướng, 
trong thời gian vận động bầu cử, Obama đã nhiều lần lên án Trung Quốc  
nhào nặn đơn vị tiền tệ. Tuy nhiên trong tháng 4, Bộ Ngân khố đã rút lại 
lời chỉ  trích trong một phúc trình nói rõ: Trung Quốc đã khơng nhào nặn 
giá trị đồng nhân dân tệ để hạ giá hàng nhằm gia tăng xuất khẩu.
Các quan chức trong chính quyền Obama cho rằng kỷ ngun cạnh tranh 
giữa   các   đại   cường   đã   cáo   chung.   Tổng   thống   Obama,   trong   bài   nói 
chuyện về  Trung Quốc tháng 7 năm 2009, đã tun bố: theo đuổi quyền 
lực khơng khơng nên chỉ được xem như trị chơi zero­sum game cái được 

của bên này đồng thời củng là cái mất của bên kia, mắc dù các tổng 
thống trước đây đã khơng làm gì nhiều để đối phó với chính sách về năng 
lượng và mơi trường của Trung Quốc, hay sự bành trướng  ở  Đơng Nam 
Á, Nam Á, và châu Phi, những nơi Trung Quốc đã đầu tư và viện trợ hàng 
tỉ USD nhằm phát huy tầm ảnh hưởng chính trị của mình. Về phía Trung 
Quốc phản  ứng cũng khơng mấy rõ ràng, trước ngày Obama chính thức  
12  Nguyễn Trường, Thế  giới thời hậu chiến tranh lạnh, Nxb Tri thức, 2010, 

Tr. 396.


thăm viếng, báo China Daily đã có bài viết gợi ý Hoa Kỳ  cần cung cấp 
bằng chứng “tơn trọng chủ quyền và tồn vẹn lãnh thổ của Trung Quốc”  
đó là những mỹ  từ  ám chỉ  Hoa Kỳ  cần tránh xa các vấn đề  Đài Loan và 
Tây Tạng. Ở Hoa Kỳ cụm từ “cam kết”, “trấn an chiến lược” được các  
nhà bình luận hữu khuynh cho rằng bất cứ cam kết nào từ  phía Mỹ  đều 
chứng tỏ  sự  suy giảm về quyền lực của Hoa Kỳ trước Trung Quốc. Tệ 
hơn là trái với những dự đốn ban đầu cách đây một thập kỷ, Trung Quốc  
đang bộc lộ  dã tâm và cư  xử  đúng với người ta thường thấy  ở  một đại 
cường: càng giàu có Trung Quốc càng dành nhiều tài ngun xây dựng 
một qn lực ngày càng mạnh, uy lực qn sự  ngày càng lớn và tham  
vọng ngày một gia tăng.
Khi mọi thứ diễn ra nh7 một quy luật tất yếu thì chẳng có gì đáng ngạc  
nhiên khi lãnh đạo Trung Quốc muốn thay thế   ảnh hưởng của Hoa Kỳ 
trong   khu   vực.   Đối   với   họ   sự   ngự   trị   của   Trung   Quốc   và   việc   bình 
thường và 200 năm bị  phương Tây thống trị  chỉ  là một biệt lệ. Và cũng  
chẳng có gì ngạc nhiên khi Trung Quốc muốn tái định hình hệ  thống an 
ninh quốc tế do Mỹ thiết lập sau thế chiến thứ II. Điều đáng ngạc nhiên  
là sự  nhún nhường từ  Hoa Kỳ  nhường như  khơng ngần ngại đón nhận 
tham vọng của Trung Quốc điều này làm cho các đồng minh từ New Delhi 

đến Seoul phải lo ngại.
Viễn cảnh cạnh tranh giữa các đại cường đang dần hé lộ:  Ấn Độ  đang 
cạnh tranh với Trung Quốc trong khu vực  Ấn Độ Dương, cả hai đều xem 
đó là khu vực  ảnh hưởng của riêng mình. Chính quyền Nhật muốn cải  
thiện bang giao với Trung Quốc, nhưng nhiều người Nhật ngày càng lo  
sợ một Trung Quốc bá quyền. Các quốc gia Đơng Nam Á giao thương với 
Trung Quốc nhưng đồng thời tìm kiếm sự  hổ  trợ  chiến lược từ  Mỹ  để 
đối phó với người láng giềng khổng lồ. 


Trong nhiều thập kỷ, chiến lược của Hoa Kỳ đối với Trung Quốc gồm  
hai thành tố: một mặt, Hoa Kỳ mời gọi Trung Quốc gia nhập đại gia đình 
các quốc gia trên thế  giới; mặt khác, Hoa Kỳ  muốn ngăn ngừa Trung  
Quốc trở nên q áp đảo qua biện pháp duy trì qn bình lực lượng. Chính 
quyền Clinton thúc đẩy Trung Quốc gia nhập tổ  chức thương mại thế 
giới (WTO) và bình thường hóa mậu dịch, nhưng đồng thời tăng cường 
đồng minh qn sự  với Nhật. Chính quyền Bush thắt chặt quan hệ kinh 
tế và cải thiện hợp tác chiến lược với Trung Quốc, nhưng cũng là đối tác 
chiến lược với  Ấn Độ  và tăng cường quan hệ  với Nhật, Singapore và  
Việt Nam. Tóm lại, chiến lược của Hoa Kỳ là đem lại cho Trung Quốc  
nhiều lợi ích trong việc chung tay cùng duy trì hịa bình, đồng thời một 
thế  qn bình lực lượng trong khu vực thuận lợi cho các đồng minh và  
quyền lợi của Hoa Kỳ.
Theo khuynh hướng hữu khuynh, người ta cho rằng chiến lược trấn an  
làm tăng tốc khuynh hướng thối trào của Mỹ. Sự  điều chỉnh chính sách 
của người Anh trước một Hợp Chủng Quốc đang trổi dậy được dựa trên 
tương quan ý thức hệ  gần gũi. Cấp lãnh đạo Anh quốc cơng nhận Hoa 
Kỳ  là đồng minh chiến lược trong một thế  giới đầy bất trắc, đúng với 
thực tế  thế  kỷ  XX. Phe bảo thủ  khơng tưởng tượng nổi một liên minh 
tương tự  và một quan hệ  đặc biệt giữa một Trung Quốc độc tài và một  

Hoa Kỳ dân chủ. Đối với người Trung Quốc những người mang tư tưởng 
thực tiễn, sự  cạnh tranh với Hoa Kỳ  ở Đơng Á quả  thật là một trị chơi 
zero sum game. Cũng theo phe bảo thủ thì chỉ  có đồng minh của Hoa Kỳ 
là lo âu trước một chính quyền đã từng tun cáo “chúng tơi đang trở lại”  
sau nhiều năm chính quyền Bush hiện diện  ở  châu Á. Về  phía Obama,  
nhà Trắng đã phản bác   rằng việc nhấn mạnh sự  trấn an phải đến từ 
Trung Quốc chứ khơng phải Hoa Kỳ.


Ở một góc độ riêng tư Hoa Kỳ tỏ ra bức xúc khi Trung Quốc hạ thấp giá  
các sản phẩm xuất khẩu của Trung Quốc và làm tăng giá hàng của Hoa  
Kỳ trên thị trường quốc tế. Tuy nhiên hiện nay, Trung Quốc đang đối phó 
với suy thối tồn cầu bằng một chương trình kích cầu đồ  sộ  nhằm thúc  
đẩy tiêu thụ quốc nội và Hoa Kỳ nghĩ, nay khơng phải là lúc để cơng kích 
hay làm mất lịng Trung Quốc. Trung Quốc khơng cịn bị  xem như  một 
đối tác gây rắc rối cho Hoa Kỳ. Tuy nhiên Obama đang đối phó với một 
đại cường đang lên: Trung Quốc ln tỏ  ra sốt sắng tránh va chạm trực 
tiếp với Hoa Kỳ, nhưng vẫn tác động bất lợi đến quyền lợi của Hoa Kỳ,  
kể cả chính sách tiền tệ, phổ biến ngun tử, thay đổi khí hậu, và chi tiêu 
quốc phịng.
Giáo sư Shi Yinhong chun gia về quan hệ Mỹ ­ Trung tại đại học Nhân 
dân Bắc Kinh nhận định: “Obama vẫn là một người tích cực, và nhiều  
người trên khắp thế giới nghĩ ơng ta hăng hái và chân thật hơn Bush, một  
lãnh  tụ  có   khuynh hướng cải  cách  nhiều  hơn. Nhưng  ở   Trung Quốc,  
Obama ít được dân chúng hâm mộ như ở Châu Âu, ở Nhật hay Đơng Nam 
Á”, Shi Yinhong nói tiếp: “Ở Trung Quốc khơng có sự tơn vinh Obama”13.
Trong thời Clinton và Bush, Trung Quốc thường phóng thích một vài phần 
tử  bất đồng chủ  kiến trước ngày viếng thăm của một tổng thống như 
một cử  chỉ  thiện chí. Trong dịp này, các viên chức Mỹ  khơng chờ  đợi  
động thái như vậy từ Trung Quốc, mặc dù Obama sẽ chỉ nêu vấn đề nhân 

quyền với Hồ Cẩm Đào. Shi Yinhong nói: “Lần này, Trung Quốc sẽ đồng 
ý đối thoại về  nhân quyền với Hoa Kỳ  về  một vài trường hợp, nhưng 
luận cứ  đã thay đổi so với trong q khứ. Ngày nay chúng tơi sẽ  nói, 
13 Nguyễn Trường, Thế giới thời hậu chiến tranh lạnh, Nxb Tri thức, 2010, 

tr. 399.


chúng tơi là một quốc gia khác, chúng tơi có một hệ thống riêng, một văn  
hóa riêng”14.
2.5. Chiến lược của Mỹ đối với Trung Quốc.
Trong  tạp chí   "Chính  sách  Đối ngoại" của  Mỹ,  Ngoại trưởng  Hillary  
Clinton khẳng định: “Thế  kỷ  21 là Thế  kỷ  Thái Bình Dương mới của 
Mỹ”. Điều đó có nghĩa Mỹ  chủ  yếu hiện diện  ở  Đại Tây Dương trong  
thế  kỷ  qua. Mặc dù châu Á­Thái Bình Dương khơng phải khu vực trọng 
điểm của Mỹ  trước đây, nhưng thực tế Cuộc Chiến tranh Lạnh mở đầu 
bằng các cuộc chiến tranh  ở  Việt Nam và Triều Tiên. Vì vậy thực tiễn  
lịch sử cho thấy Châu Á­Thái Bình Dương ln quan trọng với Mỹ và Mỹ 
thường đóng vai trị nổi bật  ở  châu Á­Thái Bình Dương. Trong thập kỷ 
qua, sự  xuất hiện của các cường quốc mới nổi tại châu Á­Thái Bình 
Dương càng thu hút hơn nữa sự chú ý của Mỹ đối với khu vực. Trong giai  
đoạn tiếp theo, lộ trình của Mỹ sẽ là đẩy mạnh vai trị của Mỹ ở châu Á­
Thái Bình Dương để buộc các cường quốc mới nổi tn theo các quy tắc 
của Mỹ. 
Trước đây, Chính quyền Mỹ  tun bố  đóng vai trị trung lập trong các 
tranh chấp  ở Biển Đơng, nhưng hiện nay quan điểm này của Mỹ đã thay 
đổi. Oasinhtơn đang nỗ  lực thắt chặt quan hệ với các nước châu Á­Thái 
Bình Dương bằng cách thể hiện ý đồ tăng cường các khoản đầu tư mới, 
tham gia các thỏa thuận thương mại tự  do, nâng cao vai trị trong Diễn  
đàn Hợp tác Kinh tế châu Á­Thái Bình Dương (APEC) và nhấn mạnh hợp 

tác Xun Thái Bình Dương. Ngồi ra, Mỹ  cũng tăng cường sức mạnh 
14 Nguyễn Trường, Thế giới thời hậu chiến tranh lạnh, Nxb Tri thức, 2010, 

tr. 400.


mềm thơng qua các chương trình cứu trợ  thảm họa thiên tai  ở  các nước 
khu vực. Rõ ràng, Mỹ  đang thực hiện ý đồ  phối hợp các nhân tố  sức 
mạnh mềm với sức mạnh qn sự để tăng ảnh hưởng khắp khu vực. 
Sắp tới Mỹ  sẽ viện trợ  qn sự  cho Inđơnêxia, Philíppin và Ấn Độ, tăng 
qn số  tại Nhật Bản và thiết lập căn cứ  qn sự  mới tại Darwin của 
Ơxtrâylia. Như Tổng thống Obama tun bố  Mỹ  sẽ  tăng cường vai trị ở 
châu Á­Thái Bình Dương và chương trình cắt giảm ngân sách khơng ảnh 
hưởng đến vai trị cũng như  qn số  của Mỹ  trong khu vực. Một trong  
những kế  hoạch đầu tiên để  triển khai chiến lược của Mỹ  là tìm kiếm 
sức mạnh tương đương với Trung Quốc để  duy trì cân bằng sức mạnh 
trong khu vực. Trong bối cảnh đó, hai quốc gia sẽ ở tuyến đầu là Ấn Độ 
và Inđơnêxia. Mặc dù sắp tới Ấn Độ và Trung Quốc sẽ đối mặt với nhau  
trên một số  lĩnh vực, nhưng  Ấn Độ  vẫn kém xa Trung Quốc về  kinh tế,  
khoa học và cơng nghệ cũng như qn sự. Kế hoạch thứ hai trong chiến  
lược cô lập Trung Quốc (nếu Bắc Kinh không thuân thủ các quy tắc của  
Mỹ)   là   Oasinhtơn   sẽ   ký   thỏa   thuận   với   các   nước   châu   Á­Thái   Bình 
Dương để duy trì cân bằng trong khu vực. 
Ngồi ra, Oasinhtơn đang nỗ  lực xây dựng lại các mối quan hệ  với các 
nước đồng minh Nhật Bản, Hàn Quốc và Ơxtrâylia để phát triển một cơ 
sở  mới cho các mối quan hệ  Mỹ­Trung. Mỹ  cũng đang nỗ  lực cải thiện  
quan hệ với Việt Nam. Tuy nhiên, hiện nay Mỹ đang vấp phải nhiều khó  
khăn do Trung Quốc cũng đang tìm cách thực thi những chính sách của họ, 
trong đó ASEAN + 3 (Trung Quốc, Hàn Quốc và Nhật Bản) là một trong  
những chính sách mới trên lĩnh vực này. Các nhà phân tích cho rằng các 

chính sách tương đối linh hoạt của Trung Quốc có thể  mang lại lợi ích  
cho các nước khu vực nhiều hơn so với các chính sách của Mỹ. Mặc dù  


Mỹ đang cố gắng đẩy Trung Quốc vào góc tường, nhưng chính Mỹ cũng 
đang đẩy các nước Thái Bình Dương về phía Trung Quốc. Trong khi Mỹ 
đang tìm cách can dự  các tranh chấp trên Biển Đơng, Trung Quốc cũng 
đang cố  gắng thắt chặt mối quan hệ  với các nước bằng cách cung cấp 
hơn nữa các khoản đầu tư và các khoản vay lãi suất thấp.
2.6. Quan hệ  Trung – Mỹ  và hướng đi sắp tới trong cục diện khu  
vực Châu Á – Thái Bình Dương.
Trung Quốc và Mỹ  được coi là hai nước lớn đứng đầu thế  giới về  quy 
mơ kinh tế, mối quan hệ song phương này phát triển ra sao rõ ràng sẽ có 
những  ảnh hưởng lớn tới hướng đi sắp tới của trật tự  khu vực châu Á­
Thái Bình Dương.
Nhưng trước tiên, hướng đi của quan hệ  Trung­Mỹ  trên mức độ  rất lớn  
được quyết định bởi thái độ của siêu cường Mỹ đối với Trung Quốc. Mỹ 
có ba điểm nhận thức đối với sự  phát triển của Trung Quốc: cơ  hội,  
thách thức và tính khó lường. Vì vậy chính sách của Mỹ  đối với Trung  
Quốc là trong khi bàn bạc hợp tác, thì vẫn cịn nhiều hành động phịng 
ngừa hoặc kiềm chế.
Hợp tác, chủ yếu là vì có rất nhiều việc chỉ có thể  hồn thành thơng qua 
hợp tác. Và ngun nhân của việc phịng ngừa và kiềm chế  là vì một số 
mục tiêu chiến lược của Mỹ  chỉ  có thể  được thực hiện thơng qua kiềm 
chế Trung Quốc. Dù hợp tác hay kiềm chế, cái mà Mỹ theo đuổi là muốn  
bảo   vệ   địa   vị   chủ   đạo   của   mình   đối   với   khu   vực   châu   Á­Thái   Bình  
Dương. Và kiểu chủ đạo này về bản chất là “hịa bình dưới sự thống trị 
của Mỹ”. 



Trước sự  trỗi dậy của Trung Quốc, cộng đồng quốc tế  từng xuất hiện  
những lời bàn luận “Trung­Mỹ  cùng trị”. Trong những lời bàn luận này 
bao hàm nhiều nhận thức và tình cảm phức tạp, nhưng trong đó cũng có 
cả cách nghĩ hy vọng Trung Quốc và Mỹ tăng cường hợp tác, làm cho thế 
giới này càng trật tự hơn.
Tuy nhiên, Chính phủ  Mỹ  và Trung Quốc khơng chấp nhận khái niệm  
này. Ngun nhân là ngồi thực lực kinh tế và sức mạnh tổng hợp quốc  
gia của hai nước hồn tồn khơng thể sánh với nhau, vấn đề mấu chốt ở 
chỗ  quan niệm thống trị  thế  giới của hai nước cũng khác nhau. Trung 
Quốc chủ trương dân chủ hóa chính trị quốc tế, tức là thơng qua phương  
thức cùng thống trị, thực hiện sự hài hịa trong các mối quan hệ quốc tế.  
Trung Quốc xác định “mãi mãi làm người láng giềng tốt, người bạn tốt, 
đối tác tốt của các nước châu Á”; chính sách cơ bản của Trung Quốc đối  
với khu vực là “chia sẻ cơ hội phát triển”, “cùng đón đợi các thách thức”,  
“kiên trì tìm điểm đồng gác lại bất đồng, thúc đẩy an ninh chung”, “khởi 
xướng cùng có lợi cùng thắng lợi, khơi sâu hợp tác khu vực”15. Trung 
Quốc phát triển mối quan hệ  hợp tác với các nước châu Á với phương 
thức hồn tồn bình đẳng. Trong khi Mỹ  lại nhấn mạnh địa vị  lãnh đạo  
của mình, chủ trương hịa bình và thịnh vượng dưới sự thống trị của Mỹ.  
Chính sự  khác biệt về  quan niệm này làm cho ngồi những mâu thuẫn  
mang tính kết cấu cũng như hợp tác mang tính có nhu cầu với nhau, quan  

15

  “Quan hệ  Trung ­ Mỹ  và cục diện khu vực châu Á ­ Bình Dương ” 
(13/12/2011),
/>dien­khu­vuc­chau­a­thai­binh­duong


hệ  Trung­Mỹ  đã bắt đầu nổi lên những mâu thuẫn và xung đột đối với  

trật tự khu vực và quốc tế. 
Để  đạt được mục đích của mình, hiện Mỹ  đã lợi dụng tranh chấp lãnh  
thổ  và quyền lợi biển giữa các nước Đơng Nam Á. Thơng qua phân hóa  
châu Á, Mỹ  đã lặng lẽ  biên chế  các nhóm lợi ích lấy “quan niệm giá trị 
chung” và “lợi ích an ninh chung” làm cơ  sở. Phương thức chiến tranh  
lạnh mềm này của Mỹ sẽ có những ảnh hưởng tiêu cực rõ rệt đối với sự 
phát triển của cục diện khu vực châu Á­Thái Bình Dương. 
Tuy Mỹ  lựa chọn  ở  thế  chủ  đạo trong khi định hình chính sách đối với  
châu Á­Thái Bình Dương, nhưng sự  lựa chọn chính sách chung của các  
nước châu Á có thể  càng mang tính lịch sử  quyết định. Trung Quốc nên 
tiếp  tục  kiên  trì   khái  niệm  phát triển hịa  bình, nỗ   lực  vận dụng  các  
phương thức hịa bình khắc phục những trở ngại của lịch sử.
3. Tác động của quan hệ Trung – Mỹ.
3.1. Đối với thế giới và khu vực.
Khi tổng thống Obama lên lãnh đạo nước Mỹ  với khẩu hiệu “thay đổi”,  
trọng tâm đối ngoại của chính quyền Obama nhằm duy trì vị thế lãnh đạo 
của Mỹ  trên thế  giới. Trung Quốc tuy khơng thừa nhận nước nào lãnh 
đạo nhưng cũng khơng khiêu khích địa vị của Mỹ. Trung Quốc cũng biểu 
hiện rõ ràng rằng khơng phản đối sự  hiện diện của Mỹ ỡ khu vực Châu  
Á – Thái Bình Dương mà cịn hoang nghênh Mỹ  phát huy vai trị tích cực 
ở khu vực này. Quan hệ Trung – Mỹ có tác động hai mặt đối với tình hình  
thế giới và khu vực: 
Tác động tích cực: Với chính sách tăng cường hợp tác, Trung Quốc và Mỹ 
đã góp phần vào  ổn định khu vực và hịa bình thế  giới. Hai nước cùng