SÛÅ DUNG HÚÅP ËU TƯË ÀẨO GIẤO
TRONG ÀẨO CAO ÀÂI

.

Nguỵn Thõ Thu Hâ*

ẩo Cao Àâi ra àúâi àïm 24 thấng 12 nùm
1925 vúái tưí chûác tiïìn thên lâ "Ngổc hoâng
Thûúång àïë, viïët Cao Àâi tiïn ưng, àẩi bưì
tất, giấo àẩo Nam Phûúng"1. Sau khi àûúåc phếp
ca Thưëng àưëc Nam Kị, ngây 24 thấng 12 nùm
1926 àẩo mûúån cha Tûâ Lêm (tónh Têy Ninh) tưí
chûác lïỵ khai àẩo. Ưng Ngư Vùn Chiïu, viïn chûác
phông Nhị ph thưëng àưëc àûáng àêìu 12 quan lẩi
vâ viïn chûác àổc giêëy phếp ca thưëng àưëc thåc
àõa Nam Kị cho phếp lêåp ra àẩo múái mang tïn
chđnh thûác lâ Cao Àâi Àẩi Àẩo Tam Kị Phưí Àưå.
Trong bẫn tun ngưn thânh lêåp àẩo cố bâi thú
thêët ngưn tûá tuåt mang tïn 12 ngûúâi àêìu tiïn lêåp
àẩo:
"Chiïu, Kị, Trung dêỵn àưå Hoâi sanh
Bân àẩo khai Sang Qu Giẫng thânh
Hêåu Àûác Tùỉc Cû thiïn àõa cẫnh
Hûúân Minh Mên aỏo thuó aõi danh"2.
aồo Cao aõi cho rựỗng aồo aọ qui t tưíng
hoâ nùm àẩo lúán ca thïë gian lâ: "Phêåt àẩo ca
Thđch Ca, Tiïn àẩo ca Lậo Tûã, Thấnh àẩo ca
Giï su, Thêìn àẩo ca Khûúng Tûã Nha, Nhên
àẩo cuóa Khửớng Tỷó". aồo cho rựỗng mũnh hoaõ
hỳồp tỷ tỷỳóng Àưng - Têy qua hịnh thûác qui tam

giấo hiïåp ng chi, nghơa lâ thêu tốm nùm ngânh
àẩo (Phêåt, Tiïn, Thấnh, Thêìn, Nhên), "truy tịm
ngun thu nhûäng àiïìu cao thêm tinh khiïët nhêët
trêìn gian"3 thânh mưåt tưn giấo lúán chung cho
toân thïë giúái, cho nïn gổi lâ Àẩi àẩo.
Tam kị úã àêy khưng phẫi lâ Bùỉc, Trung, Nam
Kị mâ lâ: lêìn thûá ba. "Kïí tûâ nhûát khđ Thấi cûåc
(trúâi) phên àõnh êm, dûúng, hoấ sanh, àïën Bân
Cưí khai thấnh giấo dẩy àẩo múã àúâi, múã mang
sinh chng; tûâ êëy dêỵn túái Thấi Thûúång àẩo tưí,
Nhiïn Àùng Cưí phêåt truìn àẩo, hiïåp thânh tam
giấo gổi lâ nhûát kị phưí àưå, tđ hưåi thûúång ngûún
khai àẩo; dêỵn xëng nhâ Chêu. Lậo Tûã lâ Thấi
Thûúång hoấ thên khai àẩo Tiïn, Thđch Ca truìn
àẩo Phêåt, Khưíng Phu tûã vâ Gia tư giấo ch khai
àẩo Thấnh sûãa àúâi, lâ nhõ kị phưí àưå, sûãu hưåi
trung ngûún. Nïn ngûún hưåi nâo cng cố tam
giấo dẩy truìn, tu theo nhên phêím mâ lêåp àẩo.
Nay àậ àïën kị êm têån dûúng sanh, thiïn àõa tìn
hoân; nghơa lâ hung ấc tân bẩo àïën cëi cng
thị tûå nhiïn phẫi khúãi sûå laồi tỷõ thiùồn, nhờn ỷỏc.
Nùn trỳõi hoựỗng khai aồi aồo, maõ cuọng aọ tiùn tri
trong sờởm truyùỡn rựỗng maồt haồn tam kị thiïn khai
hunh àẩo gổi lâ hưåi dên, Trúâi múã àẩo, phưí àưå

* HVCH chun ngânh Triïët hổc (khốa 2006 - 2009).
1. Hïå thûác Tû sẫn vâ sûå bêët lûåc ca nố trûúác cấc nhiïåm v lõch sûã, T.2, tr.185, Nxb. TP. HCM, 1993.
2. Thấnh ngưn hiïåp tuín, Bẫn àiïån tûã.
3. Tịm hiïíu àẩo Cao Àâi, Cú quan phưí thưng giấo lđ Àẩi àẩo.

4. Hïå thûác Tû sẫn vâ sûå bêët lûåc ca nố trûúác cấc nhiïåm vuå lõch sûã, T.2, tr. 188-189, Nxb. TP. HCM, 1993.

56♦K H O A H Ọ C X ÃÕ H Ộ I V ÀØ N H Â N V Ă N


lêìn thûá ba, kïu lâ tam kị phưí àưå..."4. Phưí àưå lâ
truìn bấ sûå giẫi thoất, cố giẫi thoất rưång rậi thị
con ngûúâi múái biïët bao dung vâ u thûúng nhau.
Àẩo Cao Àâi ra àúâi xët phất tûâ têìng lúáp trđ
thûác, àiïìn ch ngûúâi Viïåt àang lâm viïåc dûúái
chïë àưå thûåc dên Phấp. Àẩo Cao Àâi àûúåc Phấp
cưng nhêån. Tuy nhiïn, cố rêët nhiïìu nhêån àõnh
khấc nhau vïì sûå ra àúâi ca nố. Cố thïí xem xết
nố bõ tấc àưång búãi cấc ëu tưë sau àêy:
Thûá nhêët, vïì sinh hoẩt tinh thêìn, têm linh ca
vng Nam Bưå chng ta thêëy rựỗng oỏ laõ vuõng ờởt
mỳỏi, gựổn vỳỏi quaỏ trũnh khai hoang lêåp êëp, àậ tûâng
xët hiïån cấc àẩo Tûá ên hiïëu nghơa, Bûãu sún kị
hûúng v.v.., sinh hoẩt tưn giấo trúã nïn khấ phưí
biïën àưëi vúái àẩi bưå phêån nhên dên Nam Bưå. Àẩo
Cao Àâi ra àúâi kïë thûâa nhûäng ëu tưë ca tđn ngûúäng
vâ àùåc àiïím ca cấc tưn giấo nưåi sinh.
Thûá hai, mưåt nhu cêìu xët hiïån tưn giấo múái
àấp ûáng àûúåc nguån vổng ca mưåt bưå phêån
têìng lúáp nhên dên àang bõ khng hoẫng, nố cố
cưåi ngìn tûâ thûåc tiïỵn vïì chđnh trõ vâ xậ hưåi lc
bêëy giúâ. Thûåc dên Phấp xêm lûúåc Viïåt Nam dêỵn
àïën nhiïìu hïå quẫ, triïìu àịnh nhâ Nguỵn àêìu
hâng, mêu thỵn xậ hưåi câng trúã nïn sêu sùỉc
giûäa cấc giai cêëp vâ giai têìng trong xậ hưåi, ngûúâi

nưng dên bõ bêìn cng hoấ, hïå thưëng an sinh xậ
hưåi khưng àẫm bẫo. Àưìng thúâi, khi thûåc dên
Phấp xêm lûúåc, cấc cåc khấng chiïën ca nhên
dên Nam Bưå nưí ra àïìu lêìn lûúåt thêët bẩi, d àố lâ
hịnh thûác nâo (cấc tưí chûác khấng chiïën dûúái hịnh
thûác tưn giấo hóåc hưåi kđn v.v..), dêỵn àïën àẫo
lưån têët cẫ nhûäng giấ trõ mâ ngûúâi dên trưng àúåi.
Khất vổng chấy bỗng vïì mưåt xậ hưåi n bịnh,
thõnh vûúång dûúâng nhû khưng thïí nâo thûåc hiïån
àûúåc hay cố àûúåc úã thïë giúái trêìn gian, ngûúâi ta
lẩi tịm àïën vúái cấc sinh hoẩt tưn giấo. Àẩo Cao
Àâi xët hiïån àậ àấp ûáng nhu cêìu têm linh ca
bưå phêån nhên dên mâ ch ëu lâ nưng dên trong
mưåt xậ hửồi ờỡy khuóng hoaóng.
Thỷỏ ba, coỏ thùớ thờởy rựỗng mờu thỵn vïì Kitư
giấo vúái tđn ngûúäng bẫn àõa, vúái têåp tc thúâ cng
tưí tiïn ca tưåc ngûúâi Viïåt Nam cng lâ mưåt trong
nhûäng ëu tưë lâm cho àẩo Cao Àâi sau khi ra
àúâi nhanh chống àûúåc phưí biïën rưång rậi vâ sưë
lûúång tđn àưì trúã nïn àưng àẫo.
Thûá tû, cố thïí thêëy sûå xët hiïån ca tưn giấo
Cao Àâi khưng phẫi lâ cấi gị hoân toân múái,

khưng quấ khố hiïíu àưëi vúái phêìn lúán lâ nưng
dên, nố lâ nhûäng ëu tưë àậ àûúåc thêm nhêåp vâ
dung húåp trong nïìn vùn hoấ dên tưåc, cố thûá àậ
trúã thânh giấ trõ, thânh mấu thõt trong sinh hoẩt
tinh thêìn ca nhên dên nhû tinh thêìn tûâ bi ca
Phêåt, tû tûúãng nhên ấi ca Khưíng Tûã, tinh thêìn
thanh tơnh vư vi ca Lậo giấo. Àẩo Cao Àâi nhû

sûå gúåi lẩi, khúi lẩi cấc ngìn giấ trõ ca cấc tưn
giấo trïn trong mưåt hịnh thûác múái "tam giấo àưìng
qui", àïí dïỵ dâng thu ht àûúåc tđn àưì, liïn kïët
àûúåc cưång àưìng. Cho nïn cố thïí thờởy rựỗng vai
troõ cuóa yùởu tửở vựn hoaỏ dờợn ùởn sûå xët hiïån ca
àẩo Cao Àâi cng khưng kếm phêìn quan trổng.
Àẩo Cao Àâi sûã dng, gốp nhùåt tû tûúãng ca
cấc àẩo khấc tẩo nïn hổc thuët ca mịnh. Sûã
dng nhûäng quan àiïím ca Nho vâ Lậo àïí nối
lïn sûå biïën hoấ vâ biïën sanh ca v tr, vẩn vêåt
vâ con ngûúâi nhû vư cûåc, thấi cûåc, êm dûúng,
ng hânh àïí diïỵn tẫ quấ trịnh hịnh thânh nïìn v
tr. Tûâ vư cûåc sinh ra thấi cûåc, phên biïåt êm
dûúng, tẩo thânh bất quấi, tẩo thânh thiïn àõa vâ
sau àố lâ con ngûúâi. Kinh Àẩi thûâa chún giấo
viïët: "Khưng gian êëy lâ vư cûåc, lẩi cố mưåt cấi lđ
thiïn nhiïn tuåt dõu, tuåt huìn, côn lẩi cố
thïm mưåt ngun khđ tûå nhiïn nûäa. Lđ vúái khđ
êëy lâ êm vúái dûúng trong bíi hưìng mưng ca
thúâi àẩi. Lđ khđ êëy lêìn lêìn ngûng kïët vúái nhau
mâ àưng t lêu àúâi nhiïìu kiïëp múái xët thânh ra
mưåt khưëi àẩi linh quang rêët àêìy à cấc sûå tưët
àểp. ÊËy chđnh lâ ngưi cha tïí câng khưn v tr
biïën hoấ ra vêåy"5.
Àẩo Cao Àâi mûúån cấc khấi niïåm c, lưìng
ghếp tû tûúãng sấng thïë lån, têët cẫ v tr àẩi
cân khưn, êm dûúng, thấi cûåc, vư cûåc àïìu do
àêëng sấng tẩo tẩo ra.
Vïì con ngûúâi, thûâa nhêån nhûäng quan àiïím
ca Phêåt giấo vïì linh hưìn, nghiïåp bấo, tuy nhiïn

nhêën mẩnh àïën ëu tưë trûúâng tưìn ca linh hưìn.
Linh hưìn àûúåc phống phất tûâ Thûúång àïë sau khi
tu luån lẩi trúã vïì vúái chđnh àẩi linh quang
(Thûúång àïë). Con ngûúâi àûúåc cêëu tẩo tûâ thïí xấc,
thïí phấch vâ linh hưìn gổi lâ nhõ xấc thên. Thïí
phấch kïët húåp giûäa hưìn vâ xấc, nố truìn chđ
ca linh hưìn ra ngoâi nhc thïí vâ thưng àẩt tri
giấc ca ng quan vâo linh hưìn. Khi nhc thïí bõ
hû hoẩi, thïí phấch trúã vïì hiïåp mưåt vúái linh hưìn
àïí sûãa soẩn ài tiïëp kiïëp khấc.

5. Tịm hiïíu tưn giấo Cao Àâi, Cú quan phưí thưng giấo lđ àẩi àẩo, tr.85.

K H O A H Ọ C X ÃÕ H Ộ I V ÀØ N H Â N V Ă N ♦57


Quan niùồm cuóa aồo Cao aõi vùỡ nhờn sinh
cho rựỗng con ngûúâi àûúåc thiïn phuá caái thiïn taánh
àùåc biïåt trúâi ban cho tûâ lc múái àêìu thai, xëng
thïë gian, cho nïn cêìn mûúån xấc phâm mâ kinh
nghiïåm mổi lệ ca cội trêìn àïí trúã nïn un bấc.
Xem thïë gian nhû chưën hổc àûúâng, lâ trûúâng thi
cưng quẫ, mën àïën àûúåc cûåc lẩc thị phẫi àûúåc
thûã thấch núi trêìn gian mâ thưi. Quan niïåm ca
àẩo Cao Àâi vïì nghơa v lâm ngûúâi àố lâ nghơa
v đch nûúác lúåi dên, hoân thiïån con ngûúâi, gieo
tû tûúãng u thûúng hoâ húåp, àẩi àưìng trong
cåc sưëng ca thïë giúái hiïån tẩi, dêỵn àûúâng tu
giẫi thoất cho têm linh tiïën hoấ.
Àẩo Cao Àâi quan niïåm mưåt xậ hưåi loâi ngûúâi

lđ tûúãng lâ xậ hưåi thấnh àûác bao gưìm àúâi sưëng
an lẩc, xêy dûång trïn tinh thêìn nhên bẫn vâ cố
hiïåu nùng tiïën bưå: "Giấo lđ Cao Àâi khưng xa
thûåc tïë àúâi sưëng con ngûúâi… Sûå múã àẩo ca
Thûúång àïë lâ mën cho têët cẫ nhên sanh, dêìu
trong thúâi kị trẫ quẫ c, khưng gêy nghiïåp múái,
mổi chưỵ àïìu hûúáng thiïån, ùn úã àưëi xûã vúái nhau
cho phẫi tịnh phẫi nghơa, phẫi àûác, phẫi nhên,
àïí trong cội àúâi nây cố mưåt xậ hưåi àẩi àưìng àẩi
àûác. Àố lâ mc àđch ca Thûúång àïë mën cho
loâi ngûúâi hiïíu têån vâ hânh têån sûå, chúá giấo lđ
Cao Àâi khưng nhêët thiïët chó bẫo ngûúâi àúâi ài
tịm hẩnh phc trong cội hû vư, vơnh cûäu, chưën
niïët bân, cûåc lẩc, trong khi thên sanh côn nghêo
àối, bïånh têåt, mêët mất, tiïìu ty, chia rệ, ngûúâi
bốc lưåt ngûúâi trong cẫnh mẩnh àûúåc ëu thua,
bêët cưng xậ hưåi. Nïëu phêìn thên sanh hiïån hûäu
nhû thïë, chùỉc gị phêìn têm linh àûúåc mêỵn tụå
siïu thoất àêu"6.
Nhû vêåy trong triïët lđ àẩo Cao Àâi, úã phûúng
diïån hịnh nhi thûúång, tuy khưng sêu sùỉc nhûng
trong quan niïåm vïì nhên sinh vêỵn cố nhûäng tû
tûúãng cố giấ trõ, mën giẫi thoất têm linh thị
phẫi xêy dûång mưåt xậ hưåi thấnh àûác, lâm têët cẫ
àïí cố thïí xêy dûång àûúåc xậ hưåi nhû vêåy cố lệ lâ
mưåt trong nhûäng nưåi dung mâ theo chng tưi lâ
qu giấ, búãi nố kđch thđch tinh thêìn húåp tấc, tinh
thêìn àêëu tranh chưëng lẩi cấi ấc, chưëng lẩi nhûäng
bêët cưng do xậ hưåi gêy ra. Chng ta cng khưng
lẩ gị phêìn àưng tđn àưì ca àẩo Cao Àâi lâ ngûúâi

u nûúác, tham gia khấng chiïën chưëng thûåc dên
vâ àïë qëc khi hổ gùåp phẫi nhûäng àiïìu kiïån múái,

khi phong trâo cấch mẩng do Àẫng Cưång sẫn
àûáng ra tưí chûác vâ lậnh àẩo àậ thu ht vâ phất
huy àûúåc nhûäng tịnh cẫm àố àïí chưëng ngoẩi
xêm xêy dûång mưåt xậ hưåi mưåt hoâ bịnh thõnh
vûúång.
Nhû vêåy, cố thïí nối mưåt cấch khấi quất sûå
dung húåp ca cấc ëu tưë vùn phûúng Àưng vâ
cấc cú têìng vùn hoấ bẫn àõa nhû mưåt cú súã triïët
lđ ca àẩo Cao Àâi. Phêìn nưåi dung sau chng tưi
phên tđch sêu hún sûå dung húåp ca ëu tưë Àẩo
giấo trong àẩo Cao Àâi
Àẩo Lậo lâ mưåt trong ba tưn giấo du nhêåp
vâo Viïåt Nam cng vúái sûå àư hưå ca ngûúâi Trung
Hoa vâ àậ cố thúâi kị rêët thõnh hânh.
Cho àïën ngây nay ẫnh hûúãng ca Lậo giấo
tẩi Viïåt Nam vêỵn côn nhiïìu, nhûäng biïën thïí ca
nố trong qìn chng nhên dên vúái nhûäng núi
thúâ phûúång ca cấc thêìy ph thu… Ngoâi ra,
tấc àưång ca Àẩo giấo hay Lậo giấo thêm nhêåp
vâo cấc tđn ngûúäng bẫn àõa lâ khấ phưí biïën mâ
trûúâng húåp àẩo Cao Àâi lâ mưåt àiïín hịnh.
Lậo giấo côn gổi lâ Àẩo giấo vâ ngûúâi sấng
lêåp ra nố theo Àẩo Lậo àố lâ Lậo Tûã. Tû tûúãng
ca Lậo Tûã têåp trung trong bưå Àẩo Àûác kinh
khoẫng hún 5.000 tûâ, ch theo cấch tûå nhiïn
thanh tơnh, àôi hỗi con ngûúâi phẫi tn th qui
låt ca tûå nhiïn, sưëng vư vi khưng cêìn phẫi lo

lùỉng nghơ ngúåi, múái hûúãng àûúåc sûå khoấi lẩc
tiïu diïu.
Sau Lậo Tûã, Liïåt Tûã vâ Trang Tûã àậ phất
triïín tû tûúãng ca Lậo Tûã diïỵn giẫi tưn chó vư vi
vâ chưëng lẩi cấc hổc thuët khấc.
Lậo Tûã, àng ra lâ mưåt triïët gia hún lâ mưåt
giấo ch, vâ tưn chó ca ưng lâ mưåt hổc thuët
hún lâ mưåt giấo àiïìu. Tuy nhiïn úã Trung Quöëc
thúâi Nguåy - Têën, tû tûúãng ca Lậo Tûã àậ bõ huìn
hổc Ngy - Têën lâm biïën àưíi, mang mâu sùỉc
ca mưåt tưn giấo. Ngûúâi ta tưn sng Lậo Tûã lâ
Thấi thûúång lậo qn. Àẩo Lậo phất triïín lan
rưång úã Trung Qëc vâ cng àûúåc truìn bấ sang
Viïåt Nam.
Dûúái thúâi ca vua Àinh Tiïn Hoâng, àẩo Lậo
bânh trûúáng mẩnh mệ, nhâ vua àậ phong cho
Trûúng Mani lâm Tùng Lc àẩo sơ. Àúâi nhâ l
àẩo Lậo cng àûúåc duy trị cng vúái àẩo Phêåt vâ
àẩo Nho. Vua L Anh Tưn dng cẫ tam giấo

6. Tịm hiïíu tưn giấo Cao Àâi.

58♦K H O A H Ọ C X ÃÕ H Ộ I V ÀØ N H Â N V AÊ N


lâm àïì thi trong khoa cûã. Cho àïën àúâi nhâ Lù
aồo Laọo vờợn khửng suy tuy rựỗng khửng thừnh
haõnh nhỷ àẩo Nho vâ àẩo Phêåt. Vua Lï Thêìn
Tưn àậ cho phếp Trêìn Lưå lêåp ra nưåi àẩo trâng.
Tûâ àố, àẩo Lậo vïì sau vêỵn tưìn tẩi nhûng đt phưí

biïën rưång rậi. Tuy nhiïn khi truìn bấ sang Viïåt
Nam, àẩo Lậo àậ àûúåc tiïëp nhêån trïn hai phûúng
diïån khấc nhau. Phêìn lúán têìng lúáp trđ thûác hiïíu
àûúåc tinh thêìn vư vi thanh tơnh, nhûäng ngun lđ
ca àẩo. Bưå phêån thûá hai àố lâ nhûäng ngûúâi bịnh
dên tin vâo nhûäng chuån thêìn tiïn huìn ẫo,
gùỉn vúái Àẩo giấo ph thu vâ cấc ma thåt trûâ
tâ trõ bïånh v.v.. Nhûäng hịnh thûác biïën thïí ca
àẩo Lậo tûúng àưëi nhiïìu nhû ph thu, àưìng
cưët, ngưìi àưìng hêìu bống, gổi hưìn, ph tiïn…
Theo Phan Kïë Bđnh thị ph thu cố phếp
luån êm binh, thûúâng àïm khuya àïën núi tha
ma, möå àõa, àöët hûúng khêën khûáa luån ph,
luån phếp, cêìu cho cấc êm hưìn phẫi theo hiïåu
lïånh ca mịnh; àưìng cưët lâ nhng ngûúâi cố cùn
thúâ cấc chû võ nhû Liïỵu Hẩnh cưng cha, Cûãu
Thiïn Huìn Nûä…; ngưìi àưìng hêìu bống lâ
nhûäng ngûúâi àûúåc coi lâ cố cùn thúâ cấc võ tiïn
àûúåc cấc võ àố nhêåp vâo trong xấc vâ phấn bẫo
àïí chûäa bïånh, àïí truìn thấnh hóåc nối vïì gia
sûå ca nhûäng ngûúâi cêìu xin v.v.. Mưåt hịnh thûác
àùåc biïåt hún àố lâ ph tiïn. Ph tiïn lâ múâi bống
mưåt võ tiïn nhêåp vâo cưët ngûúâi trêìn thay vị múâi
êm hưìn ngûúâi chïët. Mën ph tiïn phẫi tịm núi
cha chiïìn thanh vùỉng. Ngûúâi nâo cố viïåc cêìu
khêín phẫi tùỉm rûãa sẩch sệ, ùn chay mưåt ngây rưìi
mua vâng, hûúng, trêìu, rûúåu bây lïn mưåt hûúng
ấn, àưët àên, àưët hûúng bấi lïỵ rưìi múái ph tiïn.
Cấch thûác ph tiïn lâ ngûúâi ngưìi àưìng lêëy khùn
che mựồt, tay cờỡm buỏt bựỗng caõnh aõo, ngoồn caõnh

aõo chờởm xëng mêm gẩo. Nhûäng ngûúâi khấc
àổc vùn sai àïí cêìu tiïn lïn. Khi tiïn giấng, ngûúâi
ngưìi àưìng bùỉt àêìu viïët trïn mêm gẩo, ngûúâi hêìu
bt phẫi trưng theo chûä viïët trïn mêm gẩo chếp
ra mưåt túâ giêëy. Ngûúâi hêìu bt viïët xong àổc lẩi
cho tiïn nghe, lc àố tiïn mën truìn phấn gị
sệ viïët tiïëp trïn mêm gẩo àïí ngûúâi hêìu bt chếp
lẩi. Thú tiïn lâm rêët nhanh nhû kiïíu ûáng khêíu
hóåc ûáng bt. Lc múái giấng bâi àêìu tiïn bao
giúâ cng àïí xûng danh cho mổi ngûúâi biït nhû
Lï Sún Thấnh Mêỵu, L Thấi Bẩch...
Nhû vêåy, Àẩo giấo àậ du nhêåp vâo Viïåt Nam
àậ cố mưåt bïì dây lõch sûã khấ lêu, thêm nhêåp vúái
cấc hịnh thûác bẫn àõa ùn sêu vâo têm thûác ca

ngûúâi bịnh dên Viïåt Nam hïët sûác mẩnh mệ.
Trúã lẩi vúái àẩo Cao Àâi, ngay trong khi lêåp
giấo vïì hịnh thûác gêìn nhû trûúâng húåp ph tiïn.
Àẩo Cao Àâi dng nhûäng àûáa trễ gổi lâ àưìng tûã
phô cú, ngưìi lùỉc lû nûãa mï nûãa ng, cêìm mưåt
cânh tre, trïn àêìu cânh båc mưåt quẫ bêìu, lùỉc lû
cânh trễ gùỉn vúái hịnh àêìu rưìng, àêìu lên hóåc
àêìu chim, khc tre tûúång trûng cho bt tiïn. Khi
bt tiïn vung lïn ma ra chûä gổi lâ cêìu cú giấng
bt. Lùỉp rấp cấc chûä lẩi thânh nhûäng bâi thấnh
ngưn ca thûúång àïë Cao Àâi giẫng dẩy. Khi lêåp
àân cêìu cú, cấc àưìng tûã phẫi ùn chay mûúâi ngây
hóåc nûãa thấng rưìi múái àûúåc cêìu cú. Khi cú
rung lïn, ngûúâi xûúáng cú nhịn lïn cêy bt tiïn
mâ àổc to lïn tûâng chûä viïët lïn khưng trung,

mưåt ngûúâi ngưìi dûúái soẩn lẩi, rưìi chếp lïn giêëy
hưìng àiïìu thânh lúâi giấo hën hóåc truìn dẩy
ca àûác Cao Àâi tiïn ưng Ngổc hoâng Thûúång
àïë. Trong mêëy chc nùm àêìu, phếp cêìu tiïn giấng
bt àûúåc coi lâ àiïìu thiïng liïng thêìn bđ huìn
diïåu nhêët, nhû lâ linh hưìn ca àẩo. Khi cêìn ban
bưë mưåt àiïìu gị mâ khưng cho phếp ngùn cẫn thị
ngûúâi ta lâm phếp "cêìu tiïn giấng bt", mâ chó
cố trong hâng chûác sùỉc ca Hiïåp thiïn àâi múái
àûúåc cêìu tiïn, côn mổi hâng chûác sùỉc khấc cng
cấc hẩng tđn àưì àïìu bõ cêëm kõ, kïí cẫ cêëm àûáng
gêìn vị ngûúâi trêìn àûáng gêìn cấc tiïn sệ khưng
thoẫi mấi àûúåc mâ ban chûä.
Trong quín Àẩi Thûâa chún giấo ca àẩo
Cao Àâi, cấc hịnh thûác tiïn giấng bt cng khưng
khấc mêëy vúái nhûäng trûúâng húåp àậ nïu úã phêìn
trïn, cấc tiïn giấng xëng cng thûúâng. nïu tïn
mịnh rưìi sau múái truìn phấn nhûäng àiïìu khấc.
Tûâ nhûäng sûå so sấnh trïn àêy, theo tưi àẩo
Cao Àâi vïì hịnh thûác àậ úã mûúån úã Àẩo giấo
hịnh thûác ph àưìng, cêìu tiïn ngây trong giai
àoẩn àêìu tiïn ca thânh lêåp àẩo. Cng cố nhûäng
hổc giẫ cho rựỗng aồo Cao aõi chừu aónh hỷỳóng
cuóa thửng linh hoồc phûúng Têy. Tuy nhiïn theo
chng tưi, khưng mẩnh mệ, khưng mang dêëu êën
sêu àêåm nhûng hịnh thûác ca Lậo giấo àậ àûúåc
thêm nhêåp trong nïìn vùn hoấ Viïåt Nam.
Ngoâi hịnh thûác nïu trïn trong nhûäng nưåi
dung ca triïët lđ àẩo Cao Àâi côn chõu ẫnh hûúãng
tû tûúãng ca Lậo Tûã vïì nhûäng quan àiïím àïí

"tẩo Phêåt tấc tiïn" ca Lậo giấo. Trong tû tûúãng
ca Lậo Tûã thị àẩo giưëng nhû mưåt ngun lđ hïët
sûác nhiïåm mâu, hưỵn àưån mâ thânh, cố trûúác trúâi
àêët, nố lâ ngưi mưåt. Tûâ mưåt sinh ra hai, hai sinh

K H O A H OÏ C X ÃÕ H Ộ I V ÀØ N H Â N V AÊ N ♦59


ba, ba sinh vẩn vêåt. Tûâ hưỵn àưån vẩn vêåt múái
àûúåc sinh thânh vâ cëi cng quay trúã vïì vúái
àẩo. Tuy nhiïn, nhûäng quan àiïím ca Lậo Tûã
trong Àẩo Àûác kinh hêìu nhû thiïëu vùỉng àêëng
sấng tẩo, Lậo Tûã chó nối àïën qui låt ca tûå nhiïn
tûå àưång tûå hânh, tn theo cấc qui låt qn bịnh
vâ phẫn phc mâ thưi. Trong àẩo Cao Àâi cng
nối àïën ngưi mưåt, thấi cûåc, cng nối àïën cấi gổi
lâ mưåt sinh ra hai, hai sinh ra ba, ba sinh ra vẩn
vêåt, nhûng àậ lưìng ghếp trong àố cho thấi cûåc
nhû mưåt àẩi linh quang toân tri toân nùng. Àẩi
Thûâa Chún giấo viïët: "Lđ khđ êëy lêìn lêìn ngûng
kïët nhau mâ àưng t lêu àúâi nhiïìu kiïëp múái xët
thânh ra mưåt khưëi àẩi linh quang rêët àêìy à cấc
sûå tưët àểp. ÊËy chđnh lâ ngưi cha tïí câng khưn
v tr biïën hoấ ra vêåy"7. "V tr tûâ àêy múái bùỉt
àêìu cố ngưi thấi cûåc trổn lânh trổn tưët, toân tri,
toân nùng, thiïn biïën vẩn hoấ, vư cng vư têån,
nùỉm trổn quìn hânh, thưëng chûúãng cẫ cân khưn
v tr vâ lêëy cú thïí êm dûúng mâ phên thanh
biïån trûúåc, lâm mấy àưång tõnh àïí gom t cấi khđ
hû vư àùång hoấ sanh mn loẩi vẩn vêåt"8.

Nhû vêåy, àẩo úã Lậo Tûã lâ àẩo ca tûå nhiïn
nhûng àïën cao àâi àậ mang mâu sùỉc thêìn bđ,
sấng tẩo ra mưåt Thûúång àïë àêìy quìn nùng.
Thêåm chđ trong con ngûúâi, linh hưìn ca nố cng
àûúåc Thûúång àïë phống phất nhû mưåt tiïíu linh
quang sau khi nhêåp vâo xấc thên thị phẫi tu luån
àïí trúã vïì vúái àẩi linh quang hteo qui låt "vẩn
th qui nhûát bưín".
Àẩo ca Lậo Tûã cng nối àïën cấi trúã vïì "phẫn
giẫ àẩo chi àưång", àẩo sinh ra vâ mổi vêåt quay
trúã vïì vúái àẩo khưng cố sûå chi phưëi nâo ca
chđ sấng tẩo, Lậo Tûã nối: "khưng vị kễ rết mâ
dểp bỗ ma àưng"9. ÚÃ Cao Àâi, hânh trịnh quay
trúã vïì lâ hânh trịnh con ngûúâi phẫi tu luån, àïí

hiïåp mưåt cng vúái thûúång àïë. Mën tu luån thị
con ngûúâi phẫi tđch àûúåc tinh, dûúäng àûúåc khđ,
tưìn àûúåc thêìn, lâm cho ba thûá àố húåp nhêët vúái
nhau lâm mưåt vâ hoâ àưìng vúái hû khưng lâm
cho ngun dûúng àûúåc thìn nhêët, tẩo thânh
thấnh thai Phêåt tûã hay côn gổi lâ kim thên Phêåt
tûã. Àûúåc nhû vêåy thị linh hưìn trúã nïn trûúãng
cûãu, bêët diïåt, bêët sanh, con ngûúâi lc àố mưåt àẩt
thânh Thấnh, Tiïn hay Phêåt mâ húåp cng vúái
thûúång àïë.
Nhûäng nưåi dung tu luån nhû vêåy cng àậ
àûúåc mư tẫ trong Àẩo giấo thêìn tiïn vïì viïåc hư
hêëp tinh thêìn, luån tinh luån khđ, luån thêìn
khấ phưí biïën trong kinh àiïín ca Àẩo giấo.
Qua sûå phên tđch trïn àêy, chng ta thờởy rựỗng

yùởu tửở aồo giaỏo hay aónh hỷỳóng cuóa aồo giấo trong
àẩo Cao Àâi lâ hïët sûác sêu sùỉc. Mùåc d trong Cao
Àâi khưng phẫi mổi ëu tưë ca Àẩo giấo àïìu sao
chếp mưåt cấch ngun xi, nhûng vïì cú bẫn, tûâ
hịnh thûác àïën nưåi dung àẩo Cao Àâi àậ vay mûúån
cấc ëu tưë trong Àẩo giấo khấ nhiïìu. Àẩo Cao
Àâi àậ dung húåp nhûäng tû tûúãng vïì ngun tùỉc
cố thïí nối lâ khưng thïí dung húåp àûúåc.
Tuy nhiïn, àiïìu chng tưi mën nối úã àêy lâ
qua sûå phên tđch nhûäng ëu tưë ca Àẩo giấo àûúåc
dung húåp trong àẩo Cao Àâi ta cố thïí thêëy àûúåc
phêìn nâo ngìn gưëc, cú súã trêìn tc ca sûå ra àúâi
ca tưn giấo Cao Àâi. Tưn giấo nối chng vâ
àẩo Cao Àâi nối riïng khưng phẫi lâ mưåt phếp
mâu thiïng liïng, lâ sûå sấng lêåp ca Thûúång àïë
mâ lâ mưåt hiïån tûúång xậ hưåi, chõu sûå tấc àưång
ca cấc àiïìu kiïån kinh tïë, xậ hưåi, chđnh trõ, mưi
trûúâng lõch sûã vâ vùn hoấ. Sûå tấc àưång ca bưå
phêån vùn hoấ tinh thêìn, ca cấc cú têìng vùn hoấ
bẫn àõa lâ hïët sûác rộ nết tẩo nïn sûå tiïën triïín àùåc
biïåt trong tưn giấo Cao Àâi.

TÂI LIÏÅU THAM KHẪO
1.
2.
3.
4.

Cú quan Phưí thưng Giấo lđ Àẩi Àẩo, 1994, Tịm hiïíu tưn giấo Cao Àâi.
Àẩi thûâa chún giấo, www.kdsjflsa.com.

Àùång Nghiïm Vẩn, 2003, Lđ lån vïì tưn giấo vâ tịnh hịnh tưn giấo úã Viïåt Nam, Nxb. Chđnh trõ Qëc gia, Hâ Nưåi.
Àưỵ Trinh Hụå, 2006, Vùn hoấ, tưn giấo, tđn ngûúäng Viïåt Nam dûúái nhận quan hổc giẫ L. Cadiere, Nxb. Thån Hoấ,
Hụë.
5. Thấnh ngưn hiïåp tuín, www.kdsjflsa.com.

7. Tịm hiïíu tưn giấo Cao Àâi, tr.86.
8. Àẩi Thûâa Chún giấo, tr.176.
9. Àẩo Àûác Kinh.

60♦K H O A H Ọ C X ÃÕ H Ộ I V ÀØ N H Â N V Ă N


6. Thu Giang, Nguỵn Duy Cêìn, 1992, Lậo Tûã Àẩo àûác kinh, Nxb. Vùn hổc.
7. Trêìn Vùn Giâu, 1993, Hïå thûác tû sẫn vâ sûå bêët lûåc ca nố trûúác nhiïåm vuå lõch sûã, T.2, Nxb. TP. HCM.
8. Vö Danh, 1963, Àẩo Cao Àâi vúái vùn hoấ Viïåt Nam, Sâi Gôn, Hânh Àẩo, Sưë 6.

SUMMARY:

THE COMBINATION OF RELIGIOUS
ELEMENTS IN CAODAISM

.

B.A. Nguỵn Thõ Thu Hâ

Caodaism was formed and quickly developed in the 1920s, which was a period of
great changes. Caodaism has been affected by politics, economy, society and culture as
well during the process of development. Analyzing these factors is scientists' concern.
Native culture and a combination of traditional religious elements impact on the
emergence of religions in the South of Vietnam in general, and Caodaism in particular.

The origin of Caodaism was revealed somewhat through analyzing the combination
of religious elements. Religions in general and Caodaism in particular are not miracles
or created by God, but they are social phenomena affected by economic, social, political
conditions, historical environment and culture.

K H O A H OÏ C X ÃÕ H Ộ I V ÀØ N H Â N V AÊ N ♦61