Bộ Gặm nhấm
Bộ Gặm nhấm

Thời điểm hóa thạch: Hậu Paleocen – gần đây


Sóc đuôi trắng (Ammospermophilus leucurus)

Phân loại khoa học
Giới
(regnum)
: Animalia
Ngành
(phylum)
: Chordata
Lớp
(class)
: Mammalia
Cận lớp
(infraclass)
: Eutheria
Siêu bộ
(superordo)
: Euarchontoglires
Bộ
(ordo)
:
Rodentia
Bowdich, 1821

Phân bộ
Sciuromorpha
Castorimorpha
Myomorpha
Anomaluromorpha
Hystricomorpha
Bộ Gặm nhấm (danh pháp khoa học: Rodentia) là một bộ trong lớp Thú, còn gọi chung
là động vật gặm nhấm, với đặc trưng là hai răng cửa liên tục phát triển ở hàm trên và
hàm dưới và cần được giữ ngắn bằng cách gặm nhấm.
[1][2]
Khoảng 40 % các loài động vật có vú là động vật gặm nhấm, và chúng được tìm thấy ở
gần như mọi châu lục, ngoại trừ châu Nam Cực. Các loài gặm nhấm phổ biến là chuột
nhắt
, chuột cống, sóc, sóc chuột, chuột túi (không nhầm với kangaroo (Macropus spp.),
đôi khi cũng được gọi là chuột túi),
nhím lông, hải ly, chuột đất vàng, chuột nhảy, chuột
lang.
[1]
Động vật gặm nhấm có các răng cửa sắc mà chúng dùng để gặm nhấm gỗ, thức ăn
và cắn kẻ thù. Phần lớn động vật gặm nhấm ăn hạt hay thực vật, mặc dù một số có khẩu
phần thức ăn biến đổi hơn. Một vài loài là những động vật phá hoại, ăn và tàn phá các
kho dự trữ lương thực của loài người cũng như là nguồn gốc lan truyền dịch bệnh.
Kích thước và phân bố
Về số lượng loài — không nhất thiết phải tính theo số lượng quần thể hay sinh khối —
động vật gặm nhấm là bộ lớn nhất của lớp Thú. Người ta ước tính có khoảng 2.277 loài
động vật gặm nhấm
[3]
, với trên 40 % các loài động vật có vú thuộc về bộ này.
[4]
Thành

công của chúng có lẽ là do kích thước nhỏ của chúng, chu kỳ sinh sản ngắn, khả năng
gặm nhấm và ăn các loại thực phẩm khác nhau.
[5]
Động vật gặm nhấm được tìm thấy gần như trên mọi châu lục (ngoại trừ châu Nam Cực),
phần lớn các hòn đảo, và gần như trong mọi môi trường sinh sống (ngoại trừ
đại dương).
Chúng cũng là bộ động vật có nhau thai duy nhất, ngoài dơi (bộ Chiroptera) và hải cẩu
(Pinnipedia), có thể tới khu vực Australia mà không cần sự du nhập của con người.
Đặc trưng

Lợn nước, động vật gặm nhấm còn sinh tồn lớn nhất, có thể cân nặng tới 45 kg.
Nhiều loài động vật gặm nhấm có kích thước nhỏ; như chuột lùn châu Phi với kích thước
chỉ dài 6 cm và cân nặng 7 gam. Ngược lại,
lợn nước cân nặng tới 45 kg (100 pao) còn
loài tuyệt chủng Phoberomys pattersoni được cho là nặng tới 700 kg. Loài tuyệt chủng
Josephoartigasia monesi cân nặng khoảng 1 tấn, còn những cá thể lớn nhất của loài này
có thể nặng trên 2,5 tấn.
[6]
Động vật gặm nhấm có 2 răng cửa trên mỗi hàm mọc ra liên tục và chúng phải được giữ
ngắn bằng cách gặm nhấm để mài mòn bớt đi; đây chính là nguồn gốc tên gọi khoa học
của bộ, từ tiếng La tinh rodere nghĩa là gặm nhấm và dens, dentis nghĩa là răng. Các răng
này được dùng để cắt gỗ, cắn vỏ hoa quả hay phòng ngự. Các răng này có lớp men răng ở
mặt ngoài và lớp ngà răng trần trụi ở mặt trong, vì thế chúng tự được làm sắc trong quá
trình gặm nhấm. Động vật gặm nhấm thiếu răng nanh, và vì thế có khoảng trống giữa các
răng cửa với các răng tiền hàm. Gần như tất cả động vật gặm nhấm đều có thức ăn là thực
vật, cụ thể là hạt, nhưng cũng có một số ngoại lệ như ăn côn trùng hay cá. Một số loài sóc
còn ăn các loài
chim thuộc bộ Sẻ như chim hồng y giáo chủ và giẻ cùi lam.
Bộ răng điển hình của động vật gặm nhấm
Động vật gặm nhấm là quan trọng trong nhiều hệ sinh thái do tốc độ sinh sản nhanh của

chúng và có thể thực hiện chức năng như là nguồn thực phẩm cho động vật ăn thịt, hay
như cơ chế phát tán hạt cũng như là
sinh vật truyền bệnh. Con người sử dụng động vật
gặm nhấm như là nguồn cung cấp
lông thú, vật nuôi cảnh, sinh vật mô hình trong các thử
nghiệm động vật, thực phẩm và thậm chí cả trong dò tìm mìn trong đất
[7]
.
Các thành viên của các nhóm động vật phi gặm nhấm như
Chiroptera (dơi), Scandentia
(
chuột chù cây), Insectivora (chuột chũi, chuột chù và nhím gai), Lagomorpha (thỏ, thỏ
tai to và thỏ đá) hay các động vật ăn thịt của họ Mustelidae như chồn và chồn vizon đôi
khi cũng bị nhầm là động vật gặm nhấm.
Tiến hóa

Chuột đồng đuôi dài.
Các mẫu
hóa thạch của các động vật có vú tương tự như động vật gặm nhấm đã xuất hiện
rất nhanh sau khi
khủng long bị tuyệt chủng, khoảng 65 triệu năm trước (Ma), vào
khoảng
thế Paleocen. Tuy nhiên, một số dữ liệu đồng hồ phân tử lại cho rằng các động
vật gặm nhấm hiện đại (các thành viên của bộ Rodentia) đã xuất hiện vào cuối
kỷ Phấn
Trắng
, mặc dù các ước tính phân nhánh phân tử khác lại phù hợp với các mẫu hóa thạch.
Vào cuối thế Eocen, các họ hàng của hải ly, chuột sóc, sóc và các nhóm khác đã xuất hiện
trong các mẫu hóa thạch. Chúng khởi đầu từ Laurasia, một lục địa trước đây là sự nối liền
của

Bắc Mỹ, châu Âu, châu Á. Một vài loài đã xâm chiếm châu Phi, tạo ra sự xuất hiện
của những loài nhím lông (Hystricognathi) sớm nhất. Tuy nhiên, một số nhỏ các nhà
khoa học tin rằng chứng cứ từ ADN ti thể chỉ ra rằng Hystricognathi có thể thuộc về
nhánh tiến hóa khác và vì thế thuộc về bộ khác. Từ đây nhóm Hystricognathi xâm chiếm
Nam Mỹ, một lục địa cô lập trong thế Oligocen và thế Miocen. Vào thời gian của thế
Miocen, châu Phi va chạm với châu Á, cho phép các động vật gặm nhấm như nhím lông
phổ biến sang
đại lục Á-Âu. Trong thế Pliocen, các mẫu hóa thạch đã xuất hiện tại
Australia. Mặc dù thú có túi (Marsupialia) là nhóm thú nổi bật tại Australia, nhưng động
vật gặm nhấm chiếm tới gần 25% lớp Thú của châu lục này. Trong thời gian đó, Nam Mỹ
và Bắc Mỹ nối liền và một số động vật gặm nhấm chiếm lĩnh các lãnh thổ mới; các loài
chuột tràn xuống phía nam còn các loài nhím lông thì di chuyển lên phía bắc.
Một số động vật gặm nhấm tiền sử
Castoroides, hải ly khổng lồ
Ceratogaulus, động vật gặm nhấm có sừng và đào hang
Spelaeomys, chuột có kích thước lớn trên đảo Flores
Heptaxodontidae, một nhóm động vật gặm nhấm đã từng sinh tồn ở Tây Ấn
Ischyromys, động vật gặm nhấm tương tự như sóc nguyên thủy
Leithia, chuột sóc khổng lồ
Neochoerus pinckneyi, lợn nước khổng lồ ở Bắc Mỹ, cân nặng tới 50 kg
Josephoartigasia monesi, động vật gặm nhấm to lớn nhất đã biết
Phoberomys pattersoni, động vật gặm nhấm to lớn thứ hai đã biết
Telicomys, động vật gặm nhấm to lớn ở Nam Mỹ
Phân loại