(Luận án tiến sĩ) đặc điểm kiến tạo mezozoi phần phía bắc lãnh thổ việt nam
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (26.96 MB, 180 trang )
MdX
OHUr§N BGHIEP
- TRìICm B4I HOC T&t HC5P HA IlCt.
BO DAI HOC VA TRDEG HOC
l a Tr
rr
!
•
Z\LIAU^__,
r.
DAC n c ^ KlifT TAO IiffiZOZOI P£
PHÌA BiC lAJìH THO' Viga? KAM,
lii^n an Phó Tien s i idioa h9C
GhujTBn ngành H*' 106 06 BJA EESE
T^O
Tliu ban hifgnc; dgp
GS^ : Phó t i e n s i ÌSsai/Sa Cln
GS^ : Ueft s ì Hgùjgn Nghiem Minh.
icvmM* -^' i^.z
K
Jiv*^
issiate
* Ea npi 1967 *
-
I
_
w DÌU
Trong iTnh vyc 'lien •-i.o hgc b Viét ilam, ben c>^.nh ht^ó'ag
khu VTj'c , hiró'ng i^ien t ^ o l i c h gi'^ cung tùnig du*g-c n h i è u t a o cria
quan tara. ^J?heo bi^ó^ag thi^" n h a t da co c ' c cong t r ì n h ngbien cui;.
v i k i l n t a o Bac V i e t Nam ( 2 8 , 4 £ , 5 2 , 6 8 , 7 4 . . . ) ho.;jc che cà
V i e t Nam n o i r i c n g va D6ng I>.:o'ng n ó i chung ( 4 , 11', 2 1 , 4 9 , 69,
7 2 , 108, 115, 1 2 5 , 1 2 6 , . . ) ; da c'o nhiJng cong t r ì n h d i S3U vìo
nghién cim khu vi^'c hep ben ( 7 1 , 8 2 . . . ) . "^heo hitanq hlw h a i - k i c U
t a o l i c h s^-" da co nhiòu cong t r ì a h nghi§a cén ve thc^i k i t i è n
Cr^^tnbri (83, 1 1 5 ) , ve nguyen d^i P a l e o z o i ( 1 0 0 ) , v e ' l a n k i e n
t 5 o ( 4 , 115, 1 2 1 . . . ) . C6 t h è nói esc cong t r i n h neu t r é n da d i
sau nghién c&o. mgt cach co h$ thong va da neu l e n dii^g^c mgt cach
r a c h r ò i l i c h sv: p h à t t r i é n cac thc'i k l t i e n Cembri, P a l e o z o i ,
Tan k i e n t § o va moi l i é n qusa cu? chung vc'i sinb >hoang.
Eieng càc thànb t a o l-ezo?ci thuyc lanh fcbo V i f t Nam, tuy
tri:^o'c day da dirg?c mgt so nhà d-^a c h a t t r o n g va n g o a i nt^&c nghién
cuni song da s8 c h i dxmg l ^ i ó' mire k h à i q u a t , mang t i n h c h a t dieffi
qua v à i n e t hoac neu mot so q u e i di^?m l u a n doan chung c h u n g . Eoti
nt?a, thy'c t e d i a c h a t cho pbép t a co t h e nb^n dinh d.v<'^'c: rang
t r é n lanh t h è bao gòm ti? pbin B,^c khSi nbo Kon '.Dum t#ó' r a den
b i e n g i o ì Vift - Trung, càc khoang san Lezozoi dr^g'c h i n b thànb
t r o n g cac kic-n t r u c nói l é n t i n h d ^ i d i g a sình khoang t r o n g t n t
cà cac qua t r i n h d i a s^*^' tv: tTilbc den nay ( t r AR den :^). YÌ v^r
v i g e nghién cim c h i t i e t , co h2 tboag d^ làm sang t ó ban e h c t
k i e n t ^ o thị-i kì i^iezozoi cung nhif moi l i e n quan cùa no vai sinh
khoang l à v i f e h i t si'e càn t h i e t , co y ngbia ca ve m^t l i l u e n
l a n thi;c t i l n .
ilhifm vi; va muc t i é u chù yen cua l u | n an nhif sau :
1 - Trén co^ se; phan t i o h càc t à i l i è u khu vv'c va t à i l l S u
cua ban t h a n t i c h luy durg'c v^. càc phifc hf tram t l c b , màcma,
b i e n c h a t , sinh khoang, càc di: l i § u ve kien t r u c thc^i k ì ti? Pecn
mugn ótn G r e t a phSn pliia Boc V i f t iTam nói r i e n g va lanh t h o Viet
Nam nói chung, t i e n hành xàc 10p càc t h à n b b§ dja chSt j'.ezozoi
- 2
-
( t h à n b bf tr^m t i c h , tr^m t i c h - phun t r à o , raacma, b i e n c h S t )
l a a b t h e nghién c
t r u c dv'Q'c pbSn r a , d i è u kien thànb t^o va jol sành c h u n g .
3 - Phan c h i a càc g i a i doan phàt t r i c n dr^a - k i e n t a o t r o n g
tbc?i k ì I^lezozoi, neu bgit nhung dac diem k i e n t ^ o chù yéu cua
ti^ag g i a i dog.n, sv^ ph-^n d i t h e o khong g i a n va thò'i g i a n .
4 " Dành g i à ban c h a t càc che do k i e n t^io da d i e n r a t r o n g
t h c i k l I.:e20zoi. i^^éu r o y nghia khoa hoc ( l i lugn va tbi;c t i e n )
cua l u f n à n .
5 - Phan t i c h moi quan hf gii5a càc yeu t ó k i e n t r u c r:ezo20Ì
v&i càc b i e u b i ? n qu^ng hoà lanh t h e ngbien cum. Nén k h à i quàt
ticm nang khoang b o a .
Lufn àn di^g'c xsy dyng t r é n c e scr nguèn t à i l i f u t i c h luy
di-?(jte cua ban t h a n t à c g i à tir 1972 à^n nay gịm càc cong t r ì n h
nghién eim ma t à c g i à da tham g i à nhi^ : Ban do d^a c h a t te?
Lang So»n t i If 1:200.000 (1972 - 1 9 7 6 ) ; d | c diem k ì e » t r u c d i a
c b s t vùng Bịng kó - Lang 3c^. (1975 " 1 9 7 7 J - 3 e t à i cap bg do
Phó g i à o su* xJguyéc Csn ebu t r i ; Je t à i u^ 2 t r o n g chi?o'ng hrinh
d ì è u t r a tong bo"p Tày ifguyén : Tàn k i e n t g o ]an'^ f ' o Tay ìTgun
do Phó g i a o sv: .,KUyln Can chù t r i (1977 - 1 9 S l ) ; à t l a t t i n h Dio
Lac; càc t à i l i ^ u k i e n t r u c vùng t h j xa Hồ B Ì n b . . . Ngoài r a c à c
t à i l i é u tong ho'p khàc v i d i a t a n g , macma, k i é n t r u c , einh kboan
nbir : Càc l o a t te; bàa dS d i a c h a t t i If 1:200.000 (Dong Bac, T-^y
Bac va B^c TrWng S o n ) , bàn dò d i a c h a t V i f t Nam t i 1§ 1:500.00C
( T r l n D'fc LiTO^ng, Hguy'én Xuan Bao chu b i e n , 19^-2); bàn dò d i a chs
1.1000.000 (Tr^ 75n J?ri chù b i e n , 1-77, niièn Bsc V i ^ t Nam); Bar
dò d i a c h a t 1:1000.000 (Lién dồn b à n dị d^a c h ^ t , 1985) va bsu
b i t càc cong t r i n h , càc b à i bào co l i é n quan den nhifEig v l n de
thuoc l u | n éxi cua t à c g i à . Cac t à i li^Ju d^c - v § t l i , phan t i c h
ành bang khong va ành vù t r ^ cung dugc su dijug, phan t i c h phy.c
Vi} l u ^ n à n .
- 3 Luàn an som 167 trane darih may, 60 hlnh ve vk b i i u baiag
minh hoa, 135 t a l l i f u tham khao.
irgoàl phan ma dSu va k e t l u | n , l u | n an dt?po t r i n h bay
trong h a i ph^n chfnh g ^ 7 chtfc^ng :
Ghtfoiag I . H c h eif nghién ctfti*
Ohtfig I I • Tlln <^ il lu^n ki^n t&o va phi^cmg phap nghién
Chifcmg I I I # D|ic diem d l a - k i ^ u tgo trtfóc Meaoaoi phan phfa
BIC V i | t Nata.
ChifCfng IV« DjHc dha cac thành tfto dia chat phan phfa
BIC Viet Kam trong t h ^ ìxì Mezogol.
Chi?tfng
V. Bgc diem cac ki^n truc Mesoaoi phan phfa Bac
-Vift Ham.
ChtfOT3g VI , Lfch Su? p h a t - t r i e n d}a-ki^n t|to ph^n phfa
BIC Viet ITaiE trong thcfl kl Mezózoi.
Chtfcmg VII. .Khai
Mezozol»
Xu|ln àn dijpg^
khoang san dii5l st?
h\j?5ng din gcSoi giao
h9P Ha S j i va giào
hoan thanh t a l Be mon Bla chat B^ng 1^ htfcng dan va chi'bfio t l n t i n h cuà t i ^ u b a a
9Tf, p h o ' t l ^ n s i KgaySn càn, Agd. hjc tSng
ecp, t i ^ a BÌ %uyf A ISghiSm Mihh, Vièu ly^a
ehat •TO khoaiag s a n . Tac g i à XID bay to long b i e t cm chSn thanh
va sau sac iéi vai cac thay hcwng d i a nói t r é » ,
Erong <ìaa t r i n h xay dtfng lufln an, tac g i à dà nh|n dijyc
sj? gop y ^ y bau cua oac idSà khoa hgo : TS L&'Suy Bach, P2S,
Vàn Uijc Chtfcmg, GSI, i"2S. To Uang Lgic, TS. LS Ehtf L a i , PTS,
?h«jn Hiiy Long, PTS;- Phan Ctf* i t ^ n , PTS, Do iàrih l o a t , PTS.
Trio Vàn T r i , ^ S , PTS. Kguy^n Tryng "Xèrnscac tlmy giao Idìoa
lUa chat-Bta i f : GS.TS. léhg Duy Thanh, TS. Phan TrtKfi^ ThJ,
PTS Phan T ^ Qiynh, PTS. T?U Chi Hi^u, PTS. Le YSn Mfinh, PTSi
^ Ihàn B§, PTS. Trln Kghi', PTS Nguyf n l3:nh Eoe, PTS. Trinh Loi
PTS. Hguy^n Ng^c Triste» PTS, Mai Trjng Hhu|n, PTS, DgUjg Dtfc
Nga, g l a i « n S n Chu Vgn H g ^ . . . da co vln, góp cho t a c g i à
M 4 **
nhlSu y ki^n
ITrong suot CJIB, tritóni hoan thanh lugin an tac g i à da tìhSii
difoc B\f glup do» ktp thoi co h i | u Ij^c cua khoa nSngcao" t r i n h
d6, Icbda ^a, i f - dia chat, Bp m6n <2^a o h l t Cpng Ijw-Khoaig
san ú^l hjc Tong hcfp Ha NĐiô Sy giup (!& to l5n cua cac cfiy
Khoa vk Bè mfin da giup tac g i à thao gc dif^e nhllu khó khSn
trong
d ^ h a i khoa noi t r e » , d|[c b i e t l à tép the Bp mon Sia chat
Bdng l(?c - khoang san dk giành cho tac g i à moi stf giup da
ca vf t ch^t iSn t i n h th^n. Tac g i à cung x i n gttì. l o l caia 0^
anh ^o Khanh" Cvjtfng da glup tac g i à hoan t h i | n cac bi^u bang
càn t h i ^ t cua l u | n an*
PHlli TlKf ìM'S
t
t l | T lAM
ChiMSig Z
I
Chucm£ ZI -t
L|oh 8^ nghlSn cita •
Ir,
5-14
Tien £>^ l i lufn ki»a t f «
V» phiK^ng phap nghién oi&i.
15 - 30
ChiXGfag III ( fi^o diSrs d^a kien t f o truSo
IS«z«z«i phan ph£a fido Tift Lea • 31 •>',54
^
5
-
Chivo:ng,_I
LiCH
SI7 mKiSH
Cl^
Lich su' nghién cim d^a - kiem t a o Yift Nani co t h e c h i a
làm h£d thc'i \ì l&n. Trifone cach m^i-]: 'I*hà:ic 3?aia (1945) va sau
cach ma:i£ Ihang Tarn den r-ay.
I . I h à i ;d .^ru'ó'c cach oi^ng Thang Tarn ( 1 9 ^ 5 ) j?n;'c'c khi nrjirò*i Phap t i e a hàah COQ^ v i e c iighiéa cu^u d i a
c h a t , ó' airc'C t a , du'ód càc tbc'i ci^i phong k i é n c6 t h e n ó i v i ^ c
nghién ciTj ve d i a c h a t hau ahu' chira c6 31 n g o à i h a i t à c phàni
cùa Le Quy Dea - Phù b i e n t^p lue v i e t nani l77o va Dai ììam
thì;rj lijc chlah b i e u v i e t vào t h e k i ^9* l^i^oag càc t à c phàa ầy
L§ OiV Don chu yeu v i é t v i phong t u e , t a p quan, d i a l i . . ,
'luy n h i e a chùhg t a cun;^. co t h e ĨLQO tiu'c^'c mot do§.u khà tfiù v i
nhu sau : "Dmùl n ù i co bs^c, t a t t r é n n ù i moc hành, ducd n u l
co hoàng tiioi, t a t t r é n n u i co moc h § , difó'i co clong, t h i e c t a t
t r é n co GÌ^^G» E^^gn co vàng t o t , t a t du'ól co mo dịng, n ù i c6 mó
b^c t à t t r e n co n b i l u sieo^ng mù t r à n g * . . cho nào co co xanh. nggn
do t h ì di^ó'i co c h i , , . " day co t h e c o i n h r c o n r ; t r i n h n g h i é n
c(i\x v i thì/c v;^)t - d i a hoà dàu t i e n o' nu'6'c t a ,
Ban dò a i a c h a t Dong IX?o'ns t i 1 | 1:4.000.000 do E. Puchs
thànb l%p nani 1982 co t h e c o i l à cong t r i n h n g h i é n cù-u d i a c h a t
dàu t i e n cua ngu'ò'i Phàp t r é n lanh t h o Dong Dirc^ng. i^aa 1895 30
d i a c h a t Dong Difo-ng ( t h u ^ c Phàp) dug'c thành l a p . Ti.' do v i ^ c
nghién cuni d i a c h a t cùa ngu'&i Phàp t r e n lanh t h o Dong DirCng b à t
dau di^Q-'c t i e n hành co ké ho£a.ch. Hang l o a t c à c to' ban do d i a chai
dvgc thành l ^ p . Cac con^;? t r i n h cùa ngu'ò^i Phàp a h i n chung c h i ù
ành hirotig cua t h ^ y e t d i a d i , que hiJ'o*ng r a rò-i cua t h u y é t nà^ l à
day *inpc? iTay àu) ma ngu'ò^i UBU t i e n ap dung vso l a n h t h o Dong
Du^o^g l à J . Deprat (19'12 - 192?)• '^±h t^c cong v i e c n g h i é n ci5u
cùa J . D e p r a t l à Oh. J a c o b , a . B o u r r e t , ii. P a t t e , L . D u s s a u l t va
J . Eroiaage-t. 'j?rong càc cong brinh n g h i é n culi cu-^ ^''^c ^-^ I7AL
. 6 -
neu trSn, J* Promeget dtfytt xem l à ngtfcd d ^ t l § n xày dyfng
nèn blnh dS fcten truc khai qiat Dong Dtfoiig, Kl^n einh MesBoaoi
da dtfjfc Promaget dgc b i | t chu y . ^ e o 8ng cac phSn bo vong
dda mang cua blnh dò k i l n tnjc **Seotria0" dtf^ic l a p dèy ÈaDg
cac trlm tfch chu y^u iaiSi T r l a t bj. uén n i p , vo nhàu vào cuoi
T r i a t khi cac y^u t ó c5ng cua bp khung ép l^d gàn nhau* Gblvh
J . Promaget l à ngtfoi ékx t i é n zac l|[p chu kl ki^n tfto Indoxini^
chu kl dSc tri/ng cho ca D6ng Bipotig va DSng Ham X« SEeo 5ng 9
nguyèn tìSaij cua chuySn d^ng uon r^p Indoxinl l à vi^c dich I 5 I
gan nhau cua cac d|d. lue Gonb'ana va Ai - A vào tho± gian tiK?ng
tfng» g % TQ sy mn ép cac k i ^ a tn^uc n6i bo, chu y^u l à c a c d i a laang T r i a t va viec hlnh thành cac lóp phu dia di ( S a r i a )
trong do ì(!|S|i dlnh]^ n h l t l à l ó p phu Song Sa**» S\f dioh chuyln
cua bS khung ki^n truc D6ng I^o^o^ng mang t l i ^ chu k l , dao d|>ng
nht? tHuy t r i e u , tao r a cac à^ neu ép va tach dan hlnh thành
nSn blnh dị kl^n fgio Viet Ham nói r i e n g va D6ng*Dtjfang nói
chung» I^if v|ly, ro ràng hh|n thay l à cac ^ a n nifa cua
J . Promeget thujc*h§ ^ a n ni|m dong dien hlnh cua txììà dkx the
k i này.
'
^
,
^
^
Tren sa dị kien tgio "S^p di chuyin uon ncp m i l a tao m i
D6ng Dtfcmg" t i If 1 J 5 0 . 0 0 0 , 0 0 0 (1S45). S t i l l e H, da cof st?
phat t r l e n cua kien sinh Klmeri cr cac ki^n truc u ò i ' t p i cua
ban dao D6ng Dtfcnag l à khong ^ y da» Ong coi do l à sj? Khac
b i § t g i 5 a " I n d o x i n i t " va "Anpit" éhài kt^ nel ma ngay san
ho^t dShg phun trào Peoiai k e t thuc t h l trong Mezozoi l§ti x u l t
h i f a hojit dpng phun trào Bm.
>
1*
Noi tósi Igii trong thòl kl này, k i e n einh Iiiezozoi cung
da dtf9t5 cac nhà dia c h a t , chu y ^ l à cac nhà dia chat Phàp luu
y*d|LC b l f t . 7 i | c *'ngbi§n CÌAI sinh dia t^ng Mesozoi cung da. dgit
diPffc k^t qfxa btfóc < ^ , tsong nhln chung vSn o^ mie ^p ha l u ị c ;
co tìhlSu phtn vi dia t i n g xac dinh gcfo'ng'ép, cht?a co du ccf ea
khoa hoc ma t à i l i f u sau này da ch^ng minh. H v | y , nhUng net
kl§n truc di^pc vach r a t r e n scredo kl^n ixuc D5ng Dtfc?ng cua
cac nhà da.a chat Phap con mang ti'nh c h i t khai I t f w , Suy nhiaa
vlfc xac l^p chu kl k i e u t^c Indoxlni ( e a t tri^óc T r i a t inu§n)
co t h l c o l l à thành cong dSng ke* Promafiet J» (1941) dà coi
sj? ki^n này l à t a c nhaa qx^n trgng trong toàn bp l i c h hìi phat
t r i e n D6ng D^otig nói chung va Vift Ham nói r i e c g .
- 7 I I - Thcl kl eau cach a^ng TJiang Tan (1945) ^a
nay :
Cong tao nghién ci5u dja ch^t thol kl này th^/c t^ chi
b i t < ^ tuf hhipng naca Bau laifol cua th^ k i này, khi Tong cy.c
dja chat ntfóc'ta r a dei (1S6l)* GĨ thl chia thòi k l ' n à y thành
h a i g i a i do^n : Giai d09n-lS45 - 1975 va g i a i dojn 1975
dn
1 - Giai ci^oen 1945 ^ 1975 : Là g i a i do^n phat t r l l n manh
me cua ngành dia c h i t Viet Nan nxa c a i moc l à sw r a dol cua ...
tO' "Bau dò d i a ' c h a t m l e n S l c Viet Eam*» t i If 1:500«000 (1955)
«r
«
iC^ ^ - -rr//.
voi B^ giup dc^ cua cac nha dia chat Zo Viet dttng oau l a A. £«
Dovjikov.eung*khong wn (}ien"rang tru^oc dị, Kropotkin P . H
(1953) da cìufa r a "So* dị kien t^o Cong Bt^cng va càc lanh tho
k^ c^n" t i le 1:20000.000. Trè& sa dò này t h l hau nhi:P toàn
Vp lanh tho Dong Di^oTig dii?p*c xem l a dai uon nep Mezozol bao
qji&nh dia khoi Indoxinia ttf phfa Bac va phfa ^ong. Kgvejx: l a i ,
t r e u s c ' d ò ki^n tao cua Klompe (1562) ngoài dia khoi Indoxlnia
co tuoi t i e n Carabfi, Bue Viet I3am dMOc xep -^mó mion uon nep
H e c s i n i . Fhu' v^y ong phu nhfn e]/ co mat cue dól uon nftp
Meaozoi a day. Trong cac cong t r i n h cua Belouxov V.V (1956 ^
1962), toàn bS lanh the Naia Trung Quoc va ph^n bac 1»an dao
iìong Dtfong - cho' t e i dtft g l y Song Ma dtf9C èng ghep vào l o à t
cac kiSii truc voag man oua wa Aapi t r e a mong uon i^p Hoc^sxa"..
Tièa nay gan vào*nln co ho^t dpng IJaa ^ u n g Quoc doc dol dì5t
gay BSSX Song Ma^ Trong cac cong t r l p h ti? 1975 - 1979, 5rg
van giii nguyen" (fiau dieia ny.
'ã'ô'= ^
Trong cac cong t r i n h cua JTagibina M.2 (1963, 1967) t h l
tồn bp cac tiung chịng goi'Mezozoi cua Dong Bac Vift 3?am va
Dong l'am Trung" i^ioc dL?p'^ bà coi l à cac k i e n t r u c này èijili do
qua trlrih t a l sinh cac boat dpng n6i sinh va l i e n
Poxtenikov E. Z (1564) cho * W stf phat t r i l n Uezosoltcua
Bong BuroT^g da t r a i cjua tóitfng g i a i 'doan sau day cua qua t r i n h
dia mang : 1*- S;j sut vong g i a n do»n va SÌ; tfch t\^ cac thành
he cacbonat dan dang (PZj); 2- Sp' phan dj k i e n teo l ó n , B^ da
dang cua cac tijfóng va cua be day (T); 3 - Sir t6ng^t§o nep aon
cua g i a i dofn ket thuc, B^ hofit dpng macma g r a n i t eàu, sj; tfch
^ 8 «
tg nhiJns he tIng molat cua bfc tjio nui (T^ - ^ - K). Theo 6ng,
y nghla quyet dinh doi vói viec hlnh thành blnh dị kien truc
h i f n dgii cua càc vàng Trung va Dong DSng Dtfcrng l à B\f phat t r i e n
dia mang Paleozoi thifcrng - Mezosol h§i va stf hlnh thành mi^n uon
r^p Mezozoi Bau dò»
l U l t phat ttf cpan di§m d^a mang, A- E. Dovjlkov (1965)
da chia l i c h si? phat t r i e n ki^n tgo Mien Bac Viet Kam thành ba
g i a i doan : t i e n dj-a mang (PR), dia mang (PZ - MZ^) va hgu dia
mang ^^p^i ^ ^^* ^^® ^ ^ ^^ fcieu t r u c ca ban baq cao hc?n dtj?oc
chia thanh cao dai tupóng k i e n t r u c co l i c h BM phat t r i e n dpc
l | p , trong do cac vong Slìm Nt?a, Tu Le, Hồhh San l à cac vong
chịng 4?7c hlnh thành sau thol kl dja mang. Sgo Thupòug San
(1965) da chia l^ch su» phat t r i l n kien tao Mien BIC Vift lam
thành 5 g i a i dojn, trong dị g i a i dbgm Kltìeri X-tù Kazan d^n h ^ t
Oreta) gòm h a i g i a i dojtn phu : Indovini ( T r i a t ) va ISh^in Scfn
(Nori - J u r a - Creta)* ^ i a l do^n phu Indoxinl l à t h ò l g i a n hịi
sinh cua cac chuyen dpng ttfotig dỊi mành l i ^ t vào cuoi Hecxlni,
cung l a thol gian ket thuc cac t r m txch b i e n t r e n toan mlen
Bac Vift Kam* Brong g i a i dojn ph^ Hh^in Sem hoat dpng macma the
h i f n r S t m§nh me song song vói Bpi thành t$io cac thành h | tram
tfch djing molat thu^c tuóng lue d i a . Ong (!Scoi h a i vong An OkiSa
va Song tị l à "d^a mang t r § n t^n""kleu Thai Blnh Dtfcmg, con voni
Slm IJi?a l à dja mang chòng g è i . 5#K. Ritovani (1964) da rihan msiri
d^c b i ? t d^n v a i t r o kien sinh Mezozoi a DSng Ham JL. 6ng v i ^ t :
"Ti/ dau T r l a t b i t dau g i a i doan phat t r l S n dia eh^t mal, m^t
g i a i doan r i t xao dpng ve l à mot trong nhtfng "giai doan dang kl
nhat eua toàn bo l i c h stf phat t r i i n dia chat Dong Kam ChSu X".
lu» M, Pusarovxkl (1965) cung da dijfa r a nhSng nhfn x e t (jian
trpng ve ki^n sinh Mezozoi'. 6og cho r i n g d|ic dilm k i e n t^o
Vift Nam da cung c^p t a l l l f u r I t phong phu trong vlfo phat
t r l o n nhlJng kl^n thuc chung vS cac d§p diem clu tpo va l l e h atf
phat t r i ^ n Mezozoit del wi dai Thai Blnh Dupoiag thuSc ChSu X^
ò day con bieu h i f n mpt kìifa canh Idiac noia l à hS thong uon m p
Hezozoit dagc hlnh thành som htirn nhi^u ^ dò l à disu i f thu
nh^t dèi vai cac quan diem vS kien tao hlnh thành a phgm vi dai này. Them vào dly chung t a
l a i t h i y r i n g thcd k l phtìt t r i l n phtJo h | dia mang cuSl cung
I g i r I t ngin n g u i . Btieo ong wng trung An ChSu d\igc hlnh thành
- 9 b i f t Igp voi dj.a mang Mezozoi do vèy nò dtfc^c xem nhtf l à ki^n
t r u c r i e n g . Ong cho rang h | thong uon t^p B | C T l f t Ham l à
kien t r u c I n d o x l n i t hogc Mezozoit aam. Qua t r i n h tfch ty: trlm
tfch dia mang trong hf thong uon t^-p này k^t thuc t u k l 'Cacnl
thupc th^ T r i a t t h t f o ^ , con ti? ^OT± da ttfng l à g i a i doan tfio
n u l cua qxa t r i n h phat t r i e n kien t a o ' d ó l vói h | thSng nàyt
Trln D5O ItfCTag (1990) t r § n ce? s a k^ thura co ehpn I9C
cpaan diem k i ^ n tao cue cac tac g i à trifóc do
I n d o x l n i t . Sa dò k i e n tao do ong dua r a , bao gom : Mien df.a
mang Trtfòiag San, mien dia mang Song Da, mien c^a mang Dotìg
BIC BSC Bp va vung IT^ Po. Lich stj? phat t r i e a cac chuyin dpng
thàng trlm cua moi mien dia mang Su t r a i qua cac g i a i dogn s
B a i c a l i ^ Oaledoni, Hexini va Tndoxini, trong do chi co chu kl
cu Si l à chu kl phat t r i e n ^ y d i . ISran D5C LI?CT^ CS eoi d^a
mang Trtì??ng San l à dja mang ven, ^a mang Song Dà l à mpt dja
mang thy»c va dj.a mang Dong Bac l à rftSt cSn dia mang. Ve sau '
(1977) Ichl bàn vi v a i ^ t r ò cua di5t gay sSu vk kien t r u c khoi
tang a mien T§y Bac V i | t ITam, ong cung Idiang <^nh Igd. miln
Tay E | C Viet Fam l à mot kieu dia m a ^ t a l sinh hay pò the
gol l à dia mang kh5i tang ( 5 3 ) ; có the nói tup t^ang v§ dia
mang t a i einh l a ttf ti?ang chu d^o cua Tran Dw Lteang troog
v l | c nhln nh|n Ij-ch at? phat trl^'n ki^n tao Bac Vift l^am.
lu^ Gatinxki, Tran VSn Tri va nnk (1970) da c h i a mien
Bac V i | t Nam thành cac mien co tuoi uon nep khằ nhau nhtì :
mien uon nep trijóc B a i c a l i (khoi nàng Vift B Ì C ) , h | uon ri^p
Caledoni mupn Dong B a c Hai don vj. kien t^o này ngan cach
vcl h | uón c^p Mezozoi scita Viet - Lao bang di5t gay ggu Song
Chày. Sau này khi chu bi§n t a ban dị dia c h a t 1/ì .000.000
miln Btc Vift EFam, Trln V§n Tri 'da l a y d5t g§y Song Ma phén
miSn Bac thành h a i dan vi ki^n t^ò l à mien uon n^p Caledoni
B | C Bp va rai§n uon n^p V a r i x i t Dong D;^ang. Tren cao P a l e o s o i t
co k e t , vào thol k l Mezozoi v|.n dong kien t a o da pha huy ,
phan c a t va t&o nen cac kien t r u c llesozoi phu chòng t r e n cac
P a l e o z o l t . Khi bàn ve ban chat sinh thành cua cac vùng trung
chòng Mezozoi, Gatinxki, Tr^n Vàn Tri va nnk
-
10 -
logli vùng trung Mezozoi kieu Thai Blnh D^ang theo cach hieu
cutì K a g i b i n a ' t h l h j ^ i f hon. "^ng trung Tu Li vcl phan t i e p
tue phfa Tay Bac cua nị, d»i. dfng m^t khoi nang x§m tht?c
co t h i x^p vào l o a i dói tang, xuat hi-^n vào cac pha phat
t r i e n mupn nhat cua hoat dpng uon nep Mezozoi sc«a»
Ki^n sinh Mezozoi va viec ph^fn chia cac c a c^u uon nep
a Dong Dtfong, h i riti thành vào cuoi T r i a t cung
Ti'Sn ECf dị kl^n t ^ này, ' h | uSn n^p Mezoaoi daac chia thành
h a i dai : dal Ma Lai - Mi^n Difn va
dà chia BIC Vift Ham thành h a i dól uon i^p d ^ l | p : D ^ Bac
Vi§t Barn va dot Vlèt Kam - Lao. Theo cac tac g i à này, doi
Vift Ifam - Lào co b l l u h i f n g i a i doan kien tgo - macma Eezini*
Stf hlnh thành cac mlln vong dia mang xay r a a hhSng thòl g i a n
khac nhoi nhifng Stf khóp kfn l a i cua céc dia mang hlu nhtf cung
t h ò l vào cuél E r i à t . Cac tao g i à này cung dà n h | a dinh rang :
co diem thu vi cfen néu l e n l à mien vong phaì t r l l n l§u dai hOn
c a l à ffii§n vStìg Ma Lai - Mi^n D l | n l | d co nhIJng d ^ hieu f t
t i e u bieu hon c h o k i è u phat t r i e n dia mang so vai mien vong co
l i c h 8\f phat t r i l n ngan han ca 4 lalen vong ViĐt Ham ãã xào)*
Hguy?n l l n h Cat (1969 - 1975) trong cac b à i v i e t v^ kien
tjfco Dong 'Difong va Bac Vif t Kam cung da chu y nhi§u d0n ki^n
sfnh MesQzol. Tre» cac ea db kien*tfiio cua 6ng, ph5c wp lom
Song Dà dvfgc x^p vào k i e n ti-uc IndoaCinit, con cac trung 56hg
Hi^n, An Ch§n, Hon Gai, 3SA II|» Phong Za Ly, Hồnh San dtfjfc coi
l à kl^tt truc diva va òios coi diva l à dan vi k i l n t r u c c i p I
ben canh miSn dia mang va mièn tàn (18)«
HguySn Càn (1971) trong cong tr*inh l u a n an PTS dà coi
thòl kl t*/ lipiat mupn^T^n) d^n h e t Mezozoi l à thol kl* vfn
djng tgko tasui» Tac g i à c o i dàj l à thòl k l v^n déng tfio nul
sau Hii lét thuc dia mang Indoxini co b i l u 'hiSfi kha ro hlta
nhtf t r é n toàn bjf iSnh thè V i l t l^am (13. 1 2 i ) , Trong cac cong
t r ì n h ve sau này (14, 17, 16), Bguyen Gan va cpng sjr dà c o i
ch^ dp v$tt dpng t s o m i Mezozoi x a y ' r a sm hon (tcp d^^MZ
BOBì) 0
- 11 5 Mien Eam nifoc t a , t à i l i | u kl^n tao cua Txrkn Kim Ihach,
KguySn VHn VSn (1967)» cùa Workman (1972) <£ nh^n mgnh nhiSu
d©n ịhuyln dpng teo nói Vaxlxi va Indoxini,* kem theo tfnh pho
b i e n cua cac'hogit^dfing macma lanh tho mien Kara nt^oc t a .
...
*
'*
*
vào thòi gian cuoi cua g i a i doan 1945 < 1975 co noi l § n
nhtfng Stf k i f n dang chu y . "Vào cac nam 1974 - 1975 da tMng nhanl
r o " r § t cac c6ng t r i n h nghién cuu kien tao Dong Ham 1 va D&ng
"Diiovè d}fa t r S n cac i f thuy^t dpng-jnoi (Séaufer, 1974; l e Th^o
Zinh, Ta Hoàng Tinh, 1974; v . v / . . ) . Trong cong t d n h tor^ hjrp
ve sinh khoang dìu khf va ki^n tpo Dong X (1974) nhi§u'van S
ki^n tao cjian trong da dug^c S c | p ^n trong do dia Idiol
Indoxinia dif^c xém l a ti§u l u e dja da gan voi mang Au - A vao
cuoi T r l a t dpc theo dai kh§u Song Hong» Rieng ve m^t Bla tang
va macma Mesor^oi, cuoi g i a i dofin nay dorac nghién cdu t o t hon,
d^c b i e t vi sinh dia tang T r l a t ( ^ Khuc va nnk). Sioi cua
cac he tang màu do "cung duroc nghieh cóu kl hon* Cac da macma
(xèm rih|p va phun t r à o ) da dtfoc iìinh tb
2- Giai doan ttf 1975 (^n nay :
Ttf khi d l t ntfóc hồn tồn g i a i phong, cong vifo nghlèn
ctfu dia chat nói chung va ki^n tpo nói rieng da va dang Kiành
dgit nKtfng ket qua to l ó n chtfa -Jtfng co* Cac cong t r i n h nghién
c à i kien t^o cbuye^n di v§ lanh tho Vl§t Ham va Dong Dtfong
ngày càng nia r ^ n g . Trong caé cong trlrih ay, kien sinh Mezozoi
dtfpc chu y nhiSu hon t r è n ca s a bò sung cao t à i l i f u mal nhat.
Trln VSn Tri va nnk (1^-^75, 1977) da drj'a r a me hlnh phan
vung kien t a o voi vai t r ị nói b a t cua càc P a l e o z o i t , g i a p noi
vói nhau a SĨi kh&i 56ng Ma. Tren sa dò này, t a t ca cac k i e n
tinlc §m Mezozoi (ke ca vong S5ng tè) Sn difTc x&si l à kl^n t r u c
chòng, nay sinh trong cjuà t r i n h ho§;t hoa macma - ki^n tjko.
Quan diem này con dtfj^c t i ^ p tue phat t r l l n trong lu^n an B.T.S
vói khuynh htfóng k^t b^p cac Iu§.n dllm cua hoc thuyet dia mang
va k i e n tgio mang (100).
• "
*
#
_ Cung voi khuynh htfong này, Kguyf n Kghièm Minh (1977,
1978) dà t i e n hành phan t f c h l i c h stf phat t r i e n k i e n tao mien
-
12 -
B£C Viet Ham t r § n t^n chung cua Indopaxific - moi noi kien
t r u c gitJa ba màng th^ch
Mezozoit D5ng Dtfang. Qua t r i n h dia mang cua nò dtfoc phat
t r i e n t^i. noi da 1^n Itfyt nay elrih cac dai tach gian voi vo
d€ii d!?ang hay a dgi duang gitfa cac khoi t a n g . Tlieo'Kguyen
Nghiem Minh, Vong Song sà là'mot luong dia mang (
t a f r o g e o s i n o l i h a i ) nguòn r i f t a .
TrSn c a s a phan t i c h cac che dp kien tao cho t^àn bp
l i c h fìtf phat t-riln dia chat mi§n Bgc Vift llam, Fhgm Huy L<5ng
(T979) dà coi g i a i d^an Mezozoi som (I2ÌI ^3^^^ thircc ch^ do
hoat h o a ' - macma k i e n tgio con g i a i dojin Mezozoi mupn (T-n-K)
thuoc che dp tjio n u i . Qtìan diem nay dtfj^c t i e p ti^c phat t r i e n
ve sau khi tac g i à ma rpng phgm vi nghién ctfu r ^ toàn coi
Viet Nam.
Mpt quan diem ttfong t^j! cung dasao neu t r e n s a dò phan vung
kien t^o Dong DT^or^g cua Maimih l u . X \à nnk (1282). Theo
ÌKj xem l a k^t qua cua ho^t hoa màcma -» kien tfio.
di?ac
Trong cac cong t r i n h cua Gatinxki lu.G (1979 - '1984) t h l
toan bp Mezozoit Dong Dtfong da b i phu nh^n trtf mien TàyThtfjnig
Lào. Theo ong thl vaxiB Song Dà, trong glcd doan P2 - ^3^^ l à
mpt p a l e o r i f t a (119*^'.
Hiain V.E (197S, 1984) dà t r i n h bay nhilu l à n ve l i c h ST*
phat t r i e n k i e n t^o DSng Di?ang". Theo ong khuynh hu^cng c a bwa
cua Stf t i e n hoa thach quyen Dong Dtfong l à syr phat t r i e n xen ke
cac g i a i do^n bòi kot ( a c c r e t l o n ) va huy hojìi ( d e s t r u c t i o n ) vo
l u e dia voi cac tfu the cue cac qua t r i n h bòr^ ket vào cuoi
Proter"ozoi som va Proterozoi mupn, Devon - Cacbon, cuoi T r i a t d l u J u r a , va tfu the cua cac
dong thol voi vi§c bịi k^t cac vg l^c dia mai a cac dol r i a
l^c dia va huy hoai vo co han a cac "dol ^sau Itfang cua chung.
Nguyen Can va nnk (1979 - 1983) dà nhleu lÒa t r i n h bay ve
vai t r ò va d§lc diem cua che dp v|.n dpng tgio nul Mezozoi. Cac
t a c g i à này, t r e n ca sa cac t a l l l f u b6 niing mai dà coi thòl
- 13 -
k l ttf P^ cho Sn h ^ t Creta l à t h c l kl v^n dpng tgo t n i , k e t
qua tpo r a cac kien tiaic tao nui Mezozoi r a t dien hlnh (14,
15, 16, 17, 18).
Van Dtfc Chtfang (1982) d£ t r l h h bay s a Itfcrc l^ch stf
hlnh thành cac cau truc Mezozoi Vijtt BFam. "tc^xi ca s a phan
tfch cac t a l l i f u ve thành phan v|Lt chat va dj^a v | t i f , t a c
g i à btfó'c dau : 1- Loai co hogit dpng macma m^nh; 2- Losi co ho^t dpng macma
tarung blnh; 3 - Logi co boat dpng macma y^\i va ^^ logd: co ho|it
d§ng macma r a t y^u hogc Idi ong co ( 2 2 ) . Theo Van Dijc Chtfang
vong Song I ^ thupc vùng tach vo lue dia 1^ Igii Paleozoi som^
gltfa va hlnh iJiành vo lue dia vào "cuoi T r i a t .
Trong cac cSng t r i n h vi k i e n tgio D8ng ^am k nói chung va
Dong Dtfang nói r i e n g . Le Duy Bach (1984, 1985) & t r l h h bay
toàn bo l i c h stf hlnh thàtìh va t i ^ n hoa k i e n truc* th^ich (jiyen
Idiu vtfc ttf Tien Cambrì Bm. d^n nay t r e n ca s a cac cjxan diem
h i | n 3gd -vi dja mang dj^a t r ^ n cac t à i l i f u dia chat va dja
v^t i f mÓL nhat. Trong cac cong t A n h này, dói Song Dà voi
o f i o l i t cua no da dtfac tac g i à chia r a : Bu - dia mang a
phSin trj^c va Mio*- dja mang a cac phan r i a . Trung i«Ji itfa fcii^n tao ffli L| dago coi l à t r u i ^ t§o nui n g u ^ n sinh trong
khi do^cao vong Mezozoit khac* nhtf t An ChSu, SỊm Htfa-Hồrih San,
Song S a n . . . l à cac M^ng t j o nói thtf s i n h .
Hhì^u c6ng tArih nghién c'tfu i f thu w k i e n t^o V i | t ITam
da dtfOC trlrih bay trong h a i h^l cghl khoa hpc l a n ' c u a Tong
cue Sia chat Vi^t Kam (thang 4-1985) va Tong cijo dau khf V i | t
Hém (thang 11-1985)« Trong cac cong t r i n h này, ^kien sinh
Mezozoi cung dtfjc chu y thfch dórg hon. Tuy rihièn nhtfng chuyèn
<3È r i e n g ve kl^n tgo Mezozoi t h l chtfa dtfjc khai t h a c ' v à phat
triln.
TWxln chung, Idil nhln nhfn IJch stf t i e n hoa cac quan dllm
k i e n tgo Vift Mam nói r i e n g va D5ng Dtfang nói chung, t h ^ r o
r i n g khuynh htfóng chfnh l à stf thay t l ^ cac h | qpan dilm dpnè
co d l l n cua thòl k l dàu (trtfoc 1945) b b « ^ a n dilm t i n h phat
t r i e n ctfc thinh trong g i a i doan^ttf 1^45 d^n 1975 va s\? phàt
sinh v a ' p h a t t r i e n h e t stfc manh me cua he cjian diem d6t^ mai
trong g i a i dogin ttf 1975 ^n nay. teitfng khuynh htfong này co y
^^^
- 14 -
nghla r I t quan trpng trong viec nhln nhfla *^ kien sinh Mezozoi
t3?en lanh tho Vift Kam TO Dong Dtfang.
Hifn nay da so cac nhà k i e n tao trong va ngoài ntfoc Su
thtfa rii$fi vai t r ò cj;c kl qxan trpng'^cua k i e n sinh Mezozoi.
Oac qaa t r i n h Icien tao trong Mezozoi vtfa co tinh ke thtfa, vtfa
co tfrih dpt b i e n trogg vifc tgio l | p cac ki^n t r u c Mezozoi va
d|c b i ^ t tiloi quan he cua cac Mezogoltvol Idioang san l à mpt van
(^ thol sjjP va c i p t h i e t trong l l n h vtfa dia chat hjic a ntfóc t a
h i f n nay. ftiy nhlSn ban chat caò^che'do ÉLen t^o di§n r a trong
thịl kl Mezozoi (ttf Pg <^n b e t K) van d'òn l à van S" dang tranh
lugn sol n o i . CÓ the ghl hhan cac quan dilm sau :
\ Doi v<^ kien truc mien Tay BIC : Co cac quan diem nhln
nhSn rihtf sau : Col vong Song Dà l à dia mang t a i sinh (52,51),
l à mpt dia mang t h ^ ' t h u (115), l à m6t p a l e o r i f t a (119, 72),
l à c ^ truc hòi sinh macma - kien t^o (^B, 105)V
nh|n
sidh
(68,
dgng
+ Doi voi cac vong Mezozoi khao, co cac cpan diem nhln
nhtf sau : Là cac*kiCn t r u c hlnh thàrih trong che d§ hịi
macma - kien t§io (ho§it hoa macma - kl^n tjio, dja o a ) ,
1 0 5 . . . ) ; l à cac kien truc hlnh thàrih tx*ong che tì^ van
tjto nui (13, 17, 48, i 2 i ) .
*-
Ro rane "van S làm sang to ban chat che dp kien t©o cac
k i ^ n tiTic Mezozoi, h i | n t a i van mang tfnh thòl^stf, c à n ' t h i e t ;
han ntfa ban thèn cao kien^^truc Mezozoi ve y nghld sinh khoang
t h l l a i l o n han b a t kl cac k i e n truc co han ho^c t r e hon khàc.
Thay cho 1Ò5. k^t chtfang IJoh stf nghién ctfu này, chung tài
cho r i n g ki^n tgio lanh tho Viet rJam'rat phóc tg-p va dpc dao,
mang tfnh dgc thu r i e n g hai l e nò l à noi giao xlhau eua h a i dai
k i e n te-o hành tinh Thai Blnh btfong va DJa Trung Hai. MÓl qxan
hf gitfet kien tao Vl§t ITam va k i e n t^o the g l o i a ^ trong cgp
pham tru r i e n g ^ - chung. % h i e n om ìa, kien t$o V i | t Nam chic
c h l n se dóng góp cho vifc hồn t h i e n ' b ó c tratìh chung cua kil'n
tgto th^ g i o ì , ngtf^c I9Ì van d^ng co chpn I j c cac qxy l u a t chung
oua kien tao the g i o ì mal giup t a h i l u ro dtfgc bàn chat vcn
phtfc t^p eua ki^n t^o lanh tho V i | t Ham.'
- 15
Chtfaiir; I I
TÌSN DS^EÌ" LUSN KÌÉIT T..:0 il
PHlto'i\fG- PHAP NaHIMf CUU
I . i\H.'i QU;'T YÉ"'C.'C EGO TIIUY.;?T K I M T:>C CIIL YEU.
Kiln t ^ o bgc i^ì? k h i r a d o l den nay (l^auman '1949) l à lagt
t r o n o nbi/ag nhanh co nhip (!$ phàt t r i e n nbanb bron^^ l i n i v^o
d i a c h a t b o c . '^) 19^8, V.V. Beloirjrov da khaU;^ dinh "Kien t^o
hgc l à kboa hgc t o a r ho^ cac t à i l i ^ u quan s a t dja c h a t " •
V.E Kbain (1950) ^^^ ^^^^ r a mCt dinh nf^bia -xba ch§t c h e , ong
v i t t : "Kién t a o bgc l à T r i l t bQC cu?, d i a c b e t b g c ' \ Yai noi
dune ttfo'nr; t v , J » T . Wilson (19^5) cung c^e. n ó i : "Kién iiao hoc
l à l o c i c cua càc khoa bijc ve t r a i clat", con d'6i v a i nbà Kien
t ^ o Pbàp noi t i ^ n g J . Go^^uel (1965) t b ì : "Kiin tg.o hoc l à
mot khoa hoc touf^ bO*p (ian dau tron^']; Dia c h a t bQc'?.
Xuàt p h à t th nbmic v e t l o d i a c h a t cu t h t r è i t ^ ^o ma
ti'' duy, TiBixz lé^^ thành l ì lu|in, thành t r i th^j^c thànb càc mon
hgc nbu'' : C6 s ì n h , Dia si^, Th^ch h ^ c , Khoang T ^ t . . • •i?Sn:;r b9»p
càc t r i tbf^c ti:' càc mon hgc ve vò qu\ ' ;, qua ^ri,' day t r ù v
ti:;gri£:" ma thành cac lu^n tb-uyet, hoc t h u y e t , . . Ro ràntv l à qua
t r ì n h nh§ji tbirc ve liien t r u c va sx^ ph'.^ l'ri*n vò qua d a t ti
ti? "dry^c quan s i n h dgn^; dea tr: duy trunij^ri" tv: duy trum ti^gìig
den tbu'c t i t n , c5 1? con difcm.?; b^'en chim£^ cua su* nh^n thu^c chSn
i l , cua SU' nb§n thirc h i ^ n tbi/c Icbàcb quan" ( 4 5 ) . Vi l e do v i e c
vén dy^ng càc cuan ditm t r i e t hgc d^c b i ^ t l à pbép b i f a cbu'ng
duy v 0 t de xem x é t ban c h a t icién't^.o va l i c h s^ p h à t t i i e n cua
vo qua d a t l à caji t h i e t va quan t r g n g .
Hoc t h u y e t d i a mrnr r a d e l da han mot t h e l:i ké t u k h à i
ni§m Ciau t i e n do J . H a l l dim r a k h i n£-:hiéu cmi d i a c h a t bang
I=riu Ooc ( 1 8 5 9 ) . cịri bbuft ngiì d i a manfj ( G e o s i n c l i n a l ) m?,! d^n
nam 16?j5 mó-i di?grc J . Dana dùnj; troni^ v':a l i f u d i e c h a t . 'Dir do
d%n n ? y , hgc t h u y e t n\y ị:a drc'c hồn t h i ^ n va p h à t t r i e n ^^xi
vó'i cac coni: t r i n h cu?, i^.. Hau:]:(1909), Scbucbert ( 1 9 2 3 ) ,
-16 .:, ,.ckbaa.:jenxki (1923 - 1 9 3 7 ) , H- S t i l l e (1936 - 1 9 ^ 0 ) , if.SatxIci
(1932 - 1 9 6 5 ) , i^. ^ey ( 1 9 ^ 2 - 1 9 5 5 ) , V.V Belouxov ( 1 9 4 8 - 1 9 7 5 ) ,
J . ilubouiu (1959 - 1965) v . v . . . l^v: v^y hgc t b u y * t này ds co
mot c b i è u day l i c h si'' phàt t r i e n va dr diro'c k l l m n^hifm nbi^u
baa^; càc th^c t e d i a c h a t l i e n quan v5'i vó qua d t ' t . If'^u^orL t a
da dinh ne;;bia mgt c r c h r-wch r o i , phan c h i a t i mi blnh l o a i va
t r i n h bay kha c h a t che esc g i a i doen p h à t t r i e n cua m§t miln
d i a mang, Tuy nhién hoc t h u y e t d i a mang kinh d i ? n v5n cbu*e di^ig
nh5nG m^t cbi^a hoàn t h i § n b a i l e no van cbim " i l i t h l c h tboà
dang nhirns v l n de pbifc h^p cua qua d a t , c33c b i ^ t cac phan l i é n
quan v a i d a i di?ang.
De khac pb^c nhi^'arr nbiJQ'c diem cua hgc t h u y e t n a y , t r o n g
l l n b vi;c Ici^n t.^o hoc x u a t h i s n h a i tri^àng p h s i khàc nhau :
a ) Tiep tue hoàn t b i f n hgc t h u y e t d i a ménr^ va di?o'c -•gì l à hoc
t h u y e t di.^; mang h i f n d a i , b ) Hoc t h u y e t k i e n t a o mang bay k i e n
t a o toSa cnu mó'i, ve nr-uyen l i kbàà ' h ^ . t h u y e t dje man^:.
Hoc t h u y e t k i e u t ^ o manr; p h a t s i n h va p h à t t r i ^ a t r e n ca
so' thipa ke càc g i à t h u y e t dgng da co ti-:" twac nhv t h u y e t "LT^C
d i a t r o i " (We^ener A. 1912 - 1929), n huy e t " t à c b dan day d o i
difotig" ( H e s s . H va R. D i e t g 1 9 6 2 ) . . . va duyc cbfcr^ rMah tbém
bang càc t à i l i g u d i a v | t l i va d i a c h a t khà phong phu. Thuyet
k i e n t § o man.r: cbiuh l a mot hgc t h u y e t d i a Icien t s o t i e u b i l u
cho tru'ànG phài k l l n t:3.o dchr h i f n d ^ i , nhln nhSn su? v^n dong
u6n nepj t ^ o nui chu yeu l i é n qusn vc'i su' dich cbuyèn cua c à c
d i a mang, xem x e t càc qua t r l n b p h à t t r i e n d i a c b g t tronc-' mai
quan hi bu'u cc^ 5ii?3 sU vàn dgng t r o n g manti va b i è u h i f n cùa
chung t r é n mat ( 4 3 ) .
Danb i]iÀ v a i t r ò c u t b^c t h u y l t k i e n t e o mànr c6 n b i e u y
k i e n kh.fc nh':"U. Trifc'c h e t c^a khang di---h t i n h cach man^;;; va t i n h
t i e n t i e n cua hgc t h u y e t nhj t r o n g xem x é t Tich sv* t i e n hoà c u a
vo t r ' i d a t . Son;^ cuntr càn thay ran:;: hoc t h u y e t này dang b r . i a i
do§n hồn chinb va t i e p tue p b i t t r i e n , ran.^ hgc tbuye": n?y m&i
c h i he mó' mot chàn trị'i sàn^:: s u a , d a t càc nbà d i a c h a t dirne; trifc'(
nhirng nhifm vij t o ló'n càn phai ^ i a i quyet m6t càch tby-c t e thong
qua nhilnpì t h l ngbigm hign d&i ( 4 3 ) .
V . A < *'•"•:
'•••"
•
"•••
ì^'A
KỊ»
Ben c^nh nhu'ng thir nr:biem t h e o bu?o*ng mei h i ^ n nay t r o n g
l i n h vi;t; k i l n t e o hgc r a t nbic-u cbuyen i^ia chu trr^o'ng hoàn
t h i | n va phàt t r i e n hgc t h u y e t d i a màng t h e o bv^'ng bign d § i .
Noi dune: "Tinh" cua hgc t h u y l t d i a màa.:^ kinh d i e n c^u'cic bo
sung banf^ " t i n h thàn d g n s " .
vó'i càch nbin này su' t i e n hoà cua d a i d i a màn,^ thi;:c c h a t
l à sij' thay {:be càc t r ^ n i ; t h à i d i a dgng lij'c tàch dan v i nén ep
bo^c b u t cbìm cua càc manp^ tb^ch quyen (Dewey), B i r d , 1970 ;
Dickinson, 1 9 7 1 ) ; boac qua t r ì n h p h à t t r i e n d i e màng l à sij?
cbuyen boa tt^ càc v§t c h a t - cau t r u c vo d§.i dii'Cng san^ vo
chuySn t i e p r o i d i n vò lue à i a ; va t h e o uf^iuyen t a c hi^n t ^ i
l u ^ ( i a c t u a l i s m ) co the xàc Igp càc he cunn' d à o , b i e n r i a ,
tbim lue d i a , H i f t c v . v . . . ( P e i v e , l a n s i n , . . . 1 9 7 5 ) ; boac c o i
dia mang l à ranb r^ió'i dgnr.: f^ii^a càc màn^T (Khain, 1976) v . v . . .
va v . v . . .
I I . T i : S DE" LI L U I N K I M T..0 DtfdG Y^N DITHG CHO LU^H -iN.
IThìt vSy l à cho den nay cugc t r a n h l u i n colina h a i tn^ịìag
p h à i "d§ng" va " t i n h " tuy v l n d i e n r a d o i 'chi gay g a t song co
t h e n o i ranj^; cung v'o»i su' p b à t t r i é n chun^s cua n l n kb(fa hgc b i e n
d a i , càc quan diém ay co xu t h e x i c b l a i gbxi nhau bCn, tb^m c h i
co nhu'ng s\? b g i t u khàch quan, t a t y l u . Tri5»ò"nr: p h à i " t i n h " dang
co xu t h e "d6ng hồ" con tru'ị-nr phài "dong" dang t i c h cu'c k h a i
t b a c , k l thixa nbu'ng thành qua - c h i e u day l i c h sii' ma hoc t h u y e t
d i a mang da xày d^ng nen. cà b a i triJ'ò'ng o b à i deu t r i e t de v§n
dun,n; càc thành qua b i e n nay cua d i a v § t l i , cua phàn t i c h anh
bang khong va ành vu t r a , cua t o à n , l i , h e ' . . , t r o n g vi(^c g i a i
t h i c h k i e n tc^.o vh t r p i r^at. Y i | c xac l a p moi tu^oHg ouan giSa
càu t r u c be mjt va càu t r u c sau ( g i 5 a vo t r ' i d a t va Alanti t r é n )
chàp nbjn
di? va vo
tu'O'ng t a c
làm co' se'
ba ki5u vò co^ ban cua t r ? i d a t ; Ve dQi du^o^r, vò lue
cbuyen t i e p ; chàp n h | n quyen mem ( a s t e n o s p b e r a ) va moi
v&l v o . . . nbi^ng vàn de do tnrò'^ng p h à i nào cung v^n dun
cho vi§c lu>|n g i à i cua minb.
Xuat p h a t tù^ mot d e i tu^ng cu t h e ^1S3^'j^^flfe: '^^A^H^tf"^ ^'^^.m
(Ke tv: du^ g l y sau Tarn Xi - Phu-5»c 3on Ire* r^^^^^iPl^^^-.f^'^'^ t r o n g
t h ò l k l iviezozoi - tbò'i k l ma vò l u e d i | '^fi^li *^u?TôGi.,lw*iJd^ dv:g'
'O'C
ããôôse?:
-18 hlnh thành cung nhiv x u § t p b à t ti:' nhiem vu v i muc t i e u cu? lu|iu
an chung t o i van dung nbuwj l u | n diem co- bsn cua hoc t h u y e t
d i a mang b i | n d a i L-^m t i e n de l i lu§n k i e n t^c cho lu§n ?n cua
minh, i^Jhln chung nhi5ng van de neu t r é n day da duvc t r l n b b?y t i
mi t r o n g càc cong t r i n h mang t i n h c h a t g i a o kbos bo-^c cac cong
t r i n h ló^n khàc x u a t ban t r o n g nbimg nam bay mii'o'i bo§c n'^a dàu
cùa nhirhg nì:"m tàm mifO'i (116, 119, 1 3 l ) . f Viet Nam nbting l u ^ n
diem cua hgc t h u y e t d i a mang h i ^ n d^i cung da du*o'c v§n dung va
bo sung t r o n g nhièu ccng t r l n b cùa cac t à c g i à khàc nhau t r o n g
nbSng ngm gàn day ( 1 3 , 14, 1 7 , 1 8 , 4 8 , 7 2 , 100, 1 1 5 - . . ) , v i v | y
h day chung t o i c h i t r l n b bay nh5ng n é è k h a i quàt de von dung
chu* khong l i f t ke mang t i n h sao chép d.c^_ t h u à n .
Tru'óx; h e t càn kbsng dinh r*ng t b s c h quyen (vò tx^ai d s t va
pbin t r é n cùa m a n t i ) nBm h tr^-ng t h a i dang t i n h t r é n quyin mlm^
k h i co d i è u k i | n v§n dgng dèu co t h e v|in dong ngang h o | c tbSng
diJng. v i v^y quan niem cho reng vo t r a i d a t c h i co v.§n dong thSnj
dóng ho^c c h i co v§n dSng ngang dèu khong phù \\^ voi fiLjc t i ^ n
kbàch c u a n . Loi quan b | giira"dùtLg"và "ngang" thv'c t e l à moi quan
h | nhan - qua, l à mot cgp pbam t r ù khong t à c h b<^ch. Van dong
du»ng va van dong ngang vìVa co t i n h dgc lap v&i nhau vr*a phu
t b u g c , ràng bugc, d^'a vào nhau ma p b à t t r i é n . Và day l à mgt
t r o n g nhi5ng k h à i niem "dgng" k h i b i e u ve d i a màng h i | n d a i . Tbirc
t e , k e t qua do d^c bang pbu'o^ng phàp khàc nhau doi vc'i cac di't
gay sau lanh t h o ngbien cii'u cung da xac nb^in cho l u ^ n diem neu
t r é n . Thi du nhiì' dift g l y sSng Hong t h e o t a l l i f u dia vgt l i co
b i e n dg dich cbuyen t h e o pbifo'ng t h a n g dikig l à 1,5 - 5 , 5 km; di5t
gay song Chày l à 1 - 3 km ( 3 6 ) ; t r o n g k h i do v i é c phan t i c h ành
mày bay và vù t r y cung nhii* phan t i c h bang pbifc?ng phàp d i a c h a t
khàc da xàc nh§n càc di't gay neu t r é n tbugc mgt hf thong tri?gt
bang ( 5 5 , 8 2 ) . Dii^t gly sau (Jao Bang - Tién T§n cung dà di^g'c xàc
dinh vù-a co v^va dong t h a n g durng, v r a co vgn dgng ngang. Dgc b i § t
càc du't gay cbịìa n g b i c b , càc l 5 ^ phù d i a d i pbàt t r i e n rong r à i
0' iinpc, Cacpat l à nbu'ng t h i du d i e n blnh cho mei r à n g bugc giù'a
vSn dgng àfcg và vgn dgng ngang. He thong dT5't gly cbc^m ngbicb
Tarn Dao - Bac Csn - Yen i^..inh blnh thành do nén ép ngang e' Dong
Bac cunf: l à mot v i du r o n e t .
-
19-
Ibeo (fxaxk diem h i f » dai ve dia mang, ba& chat cua a^
phat t r i e u dia max^ l à di^t tocg the phiic tap cac ^ a t x l a h
huy I109Ì (deatxuotiùu) va bòi ki^t ( a c o r e t l o a ) VQ 1\^C d^a*
Qua t r i o h huy hojd va bòi ket xea ke jahau* tuy nhieipt tlieQ
t h c l g i a n dia chat» cac c|ia t r l o h uay the h i f a s^ uu the
cua chuog o* DhUQg thòl do^a idiat d^nh* Xhf dui nhir B^ du
the cua cac qpa t r ì o h boi ket và huy ho^i ma Khain (& WM
r a ( ^ t r i c h dau a chtfang I» traag 12)« Khi tong k e t lahtiug
'
?
»
jf
0
j
Idrmynh hi^cng ca ban cua B\Ì t i e n hoa th^ch ^ y e n Bong Bufong
l à ohiiQg moc t h c l g i a n c^an trgng diroc zac d^nh x^a phaD
tfch cac ph\Sc thành h§ v%X c h a t -* k i e n trac* Si? co m^t oua
Q f i o l i t danh dau thòl dLem khoL dau cua d^a mang t h ^ (Bu-«
d^a mang) và trong m^i trcpcmg hcrp (|aa trlrih hdy hoai» pha
vo* vo lue dja bao giò' cung hlnh thành k i e n t r u c r i f t a nghxa l à r l f ter l à mpt bo ph^n einh tl^nh cua dia mang chu
khocg phai dùc^ l^p voi ^ a mang (Khain* V* £• 1SB2, 19&4)«
Ve ket thuc ^ a t r i n h d^a mai^» vo l^o dia mÓL du'fc hlnh
tliành voi cac dau hi§u v^ tram txch» machia, bien chat» k i e n
t^o xac d^Dh nhu : Iràm txch; co m^t molat tren» macma;
g r a n i t co d9 kiem caoj b i e n chat } mang tfnh chat khu v^c
và k i e n teto s bieu h i e u B^ chuyen g i a i doftn r o r à r « *
Hhi? v^y theo h | quan diem trSn day, cac thòi doein vox
cao iM t h l cua cac epa t r i n h b^i k e t và huy hogi cung nhtf
oac dai và s^ giao c i t cua cac dai b^ huy ho^i l à nhufog t i e n
di kien ta:o (|iaci tr9fìg dùng cho v l | c zac dinh và dtf bao
Blnh khoang. I^iìng t à i l i | u th^^c te h i | n jaay 00 k h a ^ i ^ u
nhufng dan ftlfu chiing minh cho 8^ dlng dan cua cac t i S n ce
nèu t r e n (ohucng VII l u | n an)*
Vi^c phaa vùng k i é n t a o dirot? icri^/ d\;ng t r é n co* sb k e t bo'p
nhu'ng ngu.vén t a c tru3^èn thong cua phan vùng dyp. vào t u o i hoàn
t h i f n uon nep c u o i cùng vó'i càc khài nigm dong mo'i ve sv- t i é n
boa cùa thach quyen, t r é n do dà xAy r a qua t r l n b d i a màng và
càc qua t r l n b ve sàu. YÓ'i quan ni2m nbu? v$y 6.QPn v i càp 1 cua
vo t r a i d s t l à : Lue dja và d§i dt?o'ng. Tiien d a l difc^g co vó
k i e u d^i dipc^ng. Vo k i e u d a i ductig gom h a i l 5 ^ : LÓ'p tram t i c h
và l&p b a z a n . Liien 1TJ.C d i a co vo k i l u liic d i a vó k i e u lue d3^a
gom 3 l ó ^ • iS'p tram t i c h , I c ^ g r a n i t và lc*p b a z a n , Kgcài r a
con k i e u vo chuyen t i e p pbàt t r i e n b mi*n chuyen t i e p gi^jra d a i
di?o'ng và lue d i a , Vo k i e u chuyin t i % co ló*p g r a n i t móng boac
vang mat.
Do'n v i cap h a i cùa vò t r a i d a t gom càc d a i d i a màng, nen
và d a i t a o n ù i . I:oi do^n v i k i e n t a o c à p h a i nkj l a i dT:?g'c c h i a
r a thanh cac do'n v i e spvho'n nbiv sau :
+ D^i d i a màng -> khu VT^C (mien) d i a mang - he d i a màng.Oàc k h o i t r u n g tam. Khi k e t thuc che dg d i a mang mien (boac he)
d i a màng chuyen thành mien (ho^c h f ) uon nep.
+ Lien aen (nea :: J va nen t r e ; . Liien ri^ri co co mong uon
nep t i l n Gambri con nen t r e co mong uon nep tbugc càc chu k l
k i è n t a o khàc nhau t u dau P h a n e r o z o i . Lxl nen ( n h a t l e nèn co)
deu co céc yeu t $ k i é n t r u c nhif : Kbién và d i a d a i , t r é n do
p h a t t r i é n càc vong nen và vong n e n , càc a u l a c o g e n .
+ Dai (mien) t'^o nùi l à do'n v i doc l^ip t b ù 3 ben e anh d i a
màng và nen. x é t mei quan h i vó'i d i a màng ve n è n , niièn tao ìanùi
1^.1 di^cc phan r a : Tao nùi sau CÌÌG màng va t a o n ù i sau wkri, Oac
yhx^ t o k i e n t r ù c cua mien t a o nùi b a c gom : Cac k b c i nang và von
si^t. càc k h o i n5ng co blnh d^ng và k i c b thu-àc khàc nba.u. càc
vong s\it gom càc vong t ^ o n ù i r o i tùy tbugc vào dgc diem và v i
t r i t^'ng vong ma g o i t é n kbéo nhau nbii' : Vong gi5a n ù i , vong
tru'c'c n ù i , vong dang d i a b e o , vong n ù i li?a - ' p l u t e n , vong c b o n g ,
vong nguon t l f t c ' , vong t a f r o g e n (vong tQc n ù t ) . . .
Tri-'ó"c day t a o n ù i diVvC c o i la phàn k e t t h ù c , l à " c à i duoi*'
-21
-
cua d i a màng. I^lbi;n:g su' pbàt t r i e n cùa khoa hgc d i a c h a t da làm
r o mgt ven de ló'n t r o n g d i a c h a t hoc l à che dg v§n dgng t a o nùi
ve ban c h a t khàc b i e t ro ràng che dg d i a mang và co day dù t i é u
chuan de xàc Igo thànb mot che do k i e n t a o d^c l a p vó'i d i a màng
và nen.
Trén the g i & i , d^c bii^t b LiC-n x6 dà co n h i è u cong t r l n b
cong bo chù'ng minh cho lu.3in diem neu t r ? n . S u l t x . X.X ( 19^8 )
k h i ngbien ci?u ve k i é n t a o Tbién So'n t r o n g g i a i doan Kainozoi
dà khang dinh ràng Tbién 3an co t h è xep vào k i l u k i ^ n t r ù c r i é n g
d^c l § p vó^i càc k i e n t r ù c d i a màng và n e n , do l à ph^n vo t r a i
d a t co biCu h i ^ n v^n dong tg^o nùi pbàt t r i e n t r e n co' se' cùa
miln nla sau H e c x i n i . j?!*^ dò ve s a u , t r o n g n b i l u cong t r l n b cong
b o , d^G bi<;t t r o n g mgt chuyen khàc ló'n "KiMl T^C V(5 TR5.I D/LT"
x u à t bàn 1979, ong da dim r a bang phan c h i a càc doui v i k i é n t a o ,
t r o n g do ó' phin li^ic d i a t h l mien t a o n ù i , mien d i a màng, mien
nìn l\ic d i a l à ba dc'n v i k i é n t e o co^ bàn cùa vò t r a i d a t k i e u
lue d i a v3 du-g'c phan b i g t bang 9 dau biCu và c h i t i é u khàc nhau
(bang 2 - 1 ) .
V.V Belouxov^i..1975"/ (11S) eia phan r a thànb 6 nbóm che dg
k i é n tgio t r o n g dò che dg t a o nùi ( s a u d i a màng và sau nlìn) cùng
du'g'c ong t à c h r i é n g ngang bang, dgc l ^ p vc'i 5 nbóm cì^: dg khàc
( d i a màng, Hifto-, nln, boat hoà macma nen, r i a lue d i a ) ong cung
du'a r a 9 nbóm d*u b i ^ u và c h i t i é u d ' phan b i £ t , xàc nb^n cac
cha dg k i é n tgio c!u'yc phan r a (bàn;: 2 - 1 ) .
Ò Vl^ t -^:am, ITr^uyTn Cvn (1971) t r o n g l u ^ n àn Fbó t i t n si
cung da '.tè c0p ..lén che dg van dgng t ^ o nùi e- v i f t iiam vào g i a i
doan T^n - K và Neo-^^en - Dt "^ù ngan càch nhau b i n e c:iai d o^n
san bang k i e n t a o t r o n g P a l e o g e a . Trong càc conr t r l n b cong bó
v i s a u , t à c già cung dà n b i l u lìn de c§p d^n che do v$n dgng
t a o nùi ó' càc mùc dg khàc nb::U. Pham Huy Long ( 1 9 7 9 ) , Phan Vga
Quynh (1979) t r o n g càc lu|in àn pho t i é n s i cua mlnb cung da
khang dinh t i n h dgc l § p cua mien v^n dong t§Lo nùi và sv p h a t
t r i é n t h e o khong g i a n và t h o l g i a n cùa dc'n v i ki*n t^o n à y .
L? Duy Bach (1965) t r o n g l u | n àn T i é n s i dà c o i ci'c vong I/iCzozoi
( t r v ' v e . ' oòng Da) l à càc vong to-o n v i ilguySn sinh va thi' s i n h .
-
22
-
H
H
H
H
o o
o
n
tr
o%
B 1
o 1
1
1
H3
ã05
ta
O
ô
0s
H-
Ê3
1 ty H
i.u\ỡ^
1
ft lH3
t ão;
|(D
O
1
1
1
..^
.<ỡ
1
M
H
lU
M
IO
to
. ã .
H
ã4^ V*> f^ M
1
1
IO
1
C9 0^
ã S O
Ho*
Q
m
eh
fl3>
(^
c
o
1
O
4
0>*
CD ã*
ig
P
IO
1
C3>
(g
o
1
o \,
P> ô '
' o Ivo
1 o --3
ÌJ*
1 CD\
F,
m
lu-i
11
1 Pf
1
o
1^^
•o>
•^
0-.
I
3
^
t=]>
I
K£
CO -*3 C^ u i
•
S ^ W fcd
t r H- H- H- ^3 2 ,
O 0». C \ :J;^ n ffl !
SB% P p
^
a
»
0
H-
O
o
SD
ESSI Q \
ô^
*d
J^ Q
ãc>
S
3
HH-
o
r:^' c?k r * |J^
Hằ
ô
-
O I
^
H-% ?^* 0>k C^^
^
I
•
^'
O
O
^
•
SO
0
*n
n
n
^'n;> I
P . r;
•o> C^
!
O
D
H-H Ci
O H-
pi
o <
ft
•0>
o
D
ch
t3
- zz
ft
•o>
bei
H-^l
cf I
h^
CD'
o
13
0^
I
I
I .G3>
O I
I
cr I
I P•0» I
I ciI
I
I
I
- — I
fO
I
