Đặc điểm kiến tạo Mezozoi phần phía bắc lãnh thổ Việt Nam : Luận án PTS. Địa chất: 1 06 06
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (26.96 MB, 180 trang )
MdX
OHUr§N BGHIEP
- TRìICm B4I HOC T&t HC5P HA IlCt.
BO DAI HOC VA TRDEG HOC
l a Tr
rr
!
•
Z\LIAU^__,
r.
DAC n c ^ KlifT TAO IiffiZOZOI PEÌ£
PHÌA BiC lAJìH THO' Viga? KAM,
lii^n an Phó Tien s i idioa h9C
GhujTBn ngành H*' 106 06 BJA EESE
T^O
Tliu ban hifgnc; dgp
GS^ : Phó t i e n s i ÌSsai/Sa Cln
GS^ : Ueft s ì Hgùjgn Nghiem Minh.
icvmM* -^' i^.z
K
Jiv*^
issiate
* Ea npi 1967 *
-
I
_
w DÌU
Trong iTnh vyc 'lien •-i.o hgc b Viét ilam, ben c>^.nh ht^ó'ag
khu VTj'c , hiró'ng i^ien t ^ o l i c h gi'^ cung tùnig du*g-c n h i è u t a o cria
quan tara. ^J?heo bi^ó^ag thi^" n h a t da co c ' c cong t r ì n h ngbien cui;.
v i k i l n t a o Bac V i e t Nam ( 2 8 , 4 £ , 5 2 , 6 8 , 7 4 . . . ) ho.;jc che cà
V i e t Nam n o i r i c n g va D6ng I>.:o'ng n ó i chung ( 4 , 11', 2 1 , 4 9 , 69,
7 2 , 108, 115, 1 2 5 , 1 2 6 , . . ) ; da c'o nhiJng cong t r ì n h d i S3U vìo
nghién cim khu vi^'c hep ben ( 7 1 , 8 2 . . . ) . "^heo hitanq hlw h a i - k i c U
t a o l i c h s^-" da co nhiòu cong t r ì a h nghi§a cén ve thc^i k i t i è n
Cr^^tnbri (83, 1 1 5 ) , ve nguyen d^i P a l e o z o i ( 1 0 0 ) , v e ' l a n k i e n
t 5 o ( 4 , 115, 1 2 1 . . . ) . C6 t h è nói esc cong t r i n h neu t r é n da d i
sau nghién c&o. mgt cach co h$ thong va da neu l e n dii^g^c mgt cach
r a c h r ò i l i c h sv: p h à t t r i é n cac thc'i k l t i e n Cembri, P a l e o z o i ,
Tan k i e n t § o va moi l i é n qusa cu? chung vc'i sinb >hoang.
Eieng càc thànb t a o l-ezo?ci thuyc lanh fcbo V i f t Nam, tuy
tri:^o'c day da dirg?c mgt so nhà d-^a c h a t t r o n g va n g o a i nt^&c nghién
cuni song da s8 c h i dxmg l ^ i ó' mire k h à i q u a t , mang t i n h c h a t dieffi
qua v à i n e t hoac neu mot so q u e i di^?m l u a n doan chung c h u n g . Eoti
nt?a, thy'c t e d i a c h a t cho pbép t a co t h e nb^n dinh d.v<'^'c: rang
t r é n lanh t h è bao gòm ti? pbin B,^c khSi nbo Kon '.Dum t#ó' r a den
b i e n g i o ì Vift - Trung, càc khoang san Lezozoi dr^g'c h i n b thànb
t r o n g cac kic-n t r u c nói l é n t i n h d ^ i d i g a sình khoang t r o n g t n t
cà cac qua t r i n h d i a s^*^' tv: tTilbc den nay ( t r AR den :^). YÌ v^r
v i g e nghién cim c h i t i e t , co h2 tboag d^ làm sang t ó ban e h c t
k i e n t ^ o thò-i kì i^iezozoi cung nhif moi l i e n quan cùa no vai sinh
khoang l à v i f e h i t si'e càn t h i e t , co y ngbia ca ve m^t l i l u e n
l a n thi;c t i l n .
ilhifm vi; va muc t i é u chù yen cua l u | n an nhif sau :
1 - Trén co^ se; phan t i o h càc t à i l i è u khu vv'c va t à i l l S u
cua ban t h a n t i c h luy durg'c v^. càc phifc hf tram t l c b , màcma,
b i e n c h a t , sinh khoang, càc di: l i § u ve kien t r u c thc^i k ì ti? Pecn
mugn ótn G r e t a phSn pliia Boc V i f t iTam nói r i e n g va lanh t h o Viet
Nam nói chung, t i e n hành xàc 10p càc t h à n b b§ dja chSt j'.ezozoi
- 2
-
( t h à n b bf tr^m t i c h , tr^m t i c h - phun t r à o , raacma, b i e n c h S t )
l a a b t h e nghién c
t r u c dv'Q'c pbSn r a , d i è u kien thànb t^o va jol sành c h u n g .
3 - Phan c h i a càc g i a i doan phàt t r i c n dr^a - k i e n t a o t r o n g
tbc?i k ì I^lezozoi, neu bgit nhung dac diem k i e n t ^ o chù yéu cua
ti^ag g i a i dog.n, sv^ ph-^n d i t h e o khong g i a n va thò'i g i a n .
4 " Dành g i à ban c h a t càc che do k i e n t^io da d i e n r a t r o n g
t h c i k l I.:e20zoi. i^^éu r o y nghia khoa hoc ( l i lugn va tbi;c t i e n )
cua l u f n à n .
5 - Phan t i c h moi quan hf gii5a càc yeu t ó k i e n t r u c r:ezo20Ì
v&i càc b i e u b i ? n qu^ng hoà lanh t h e ngbien cum. Nén k h à i quàt
ticm nang khoang b o a .
Lufn àn di^g'c xsy dyng t r é n c e scr nguèn t à i l i f u t i c h luy
di-?(jte cua ban t h a n t à c g i à tir 1972 à^n nay gòm càc cong t r ì n h
nghién eim ma t à c g i à da tham g i à nhi^ : Ban do d^a c h a t te?
Lang So»n t i If 1:200.000 (1972 - 1 9 7 6 ) ; d | c diem k ì e » t r u c d i a
c b s t vùng Bòng kó - Lang 3c^. (1975 " 1 9 7 7 J - 3 e t à i cap bg do
Phó g i à o su* xJguyéc Csn ebu t r i ; Je t à i u^ 2 t r o n g chi?o'ng hrinh
d ì è u t r a tong bo"p Tày ifguyén : Tàn k i e n t g o ]an'^ f ' o Tay ìTguyén
do Phó g i a o sv: .,KUyln Can chù t r i (1977 - 1 9 S l ) ; à t l a t t i n h Dio
Lac; càc t à i l i ^ u k i e n t r u c vùng t h j xa Hoà B Ì n b . . . Ngoài r a c à c
t à i l i é u tong ho'p khàc v i d i a t a n g , macma, k i é n t r u c , einh kboan
nbir : Càc l o a t te; bàa dS d i a c h a t t i If 1:200.000 (Dong Bac, T-^y
Bac va B^c TrWng S o n ) , bàn dò d i a c h a t V i f t Nam t i 1§ 1:500.00C
( T r l n D'fc LiTO^ng, Hguy'én Xuan Bao chu b i e n , 19^-2); bàn dò d i a chs
1.1000.000 (Tr^ 75n J?ri chù b i e n , 1-77, niièn Bsc V i ^ t Nam); Bar
dò d i a c h a t 1:1000.000 (Lién doàn b à n dò d^a c h ^ t , 1985) va bsu
b i t càc cong t r i n h , càc b à i bào co l i é n quan den nhifEig v l n de
thuoc l u | n éxi cua t à c g i à . Cac t à i li^Ju d^c - v § t l i , phan t i c h
ành bang khong va ành vù t r ^ cung dugc su dijug, phan t i c h phy.c
Vi} l u ^ n à n .
- 3 Luàn an som 167 trane darih may, 60 hlnh ve vk b i i u baiag
minh hoa, 135 t a l l i f u tham khao.
irgoàl phan ma dSu va k e t l u | n , l u | n an dt?po t r i n h bay
trong h a i ph^n chfnh g ^ 7 chtfc^ng :
Ghtfoiag I . H c h eif nghién ctfti*
OhtfOìig I I • Tlln <^ il lu^n ki^n t&o va phi^cmg phap nghién
Chifcmg I I I # D|ic diem d l a - k i ^ u tgo trtfóc Meaoaoi phan phfa
BIC V i | t Nata.
ChifCfng IV« DjHc dha cac thành tfto dia chat phan phfa
BIC Viet Kam trong t h ^ ìxì Mezogol.
Chi?tfng
V. Bgc diem cac ki^n truc Mesoaoi phan phfa Bac
-Vift Ham.
ChtfOT3g VI , Lfch Su? p h a t - t r i e n d}a-ki^n t|to ph^n phfa
BIC Viet ITaiE trong thcfl kl Mezózoi.
Chtfcmg VII. .Khai
Mezozol»
Xu|ln àn dijpg^
khoang san dii5l st?
h\j?5ng din gcSoi giao
h9P Ha S j i va giào
hoan thanh t a l Be mon Bla chat B^ng 1^ htfcng dan va chi'bfio t l n t i n h cuà t i ^ u b a a
9Tf, p h o ' t l ^ n s i KgaySn càn, Agd. hjc tSng
ecp, t i ^ a BÌ %uyf A ISghiSm Mihh, Vièu ly^a
ehat •TO khoaiag s a n . Tac g i à XID bay to long b i e t cm chSn thanh
va sau sac iéi vai cac thay hcwng d i a nói t r é » ,
Erong <ìaa t r i n h xay dtfng lufln an, tac g i à dà nh|n dijyc
sj? gop y ^ y bau cua oac idSà khoa hgo : TS L&'Suy Bach, P2S,
Vàn Uijc Chtfcmg, GSI, i"2S. To Uang Lgic, TS. LS Ehtf L a i , PTS,
?h«jn Hiiy Long, PTS;- Phan Ctf* i t ^ n , PTS, Do iàrih l o a t , PTS.
Trio Vàn T r i , ^ S , PTS. Kguy^n Tryng "Xèrnscac tlmy giao Idìoa
lUa chat-Bta i f : GS.TS. léhg Duy Thanh, TS. Phan TrtKfi^ ThJ,
PTS Phan T ^ Qiynh, PTS. T?U Chi Hi^u, PTS. Le YSn Mfinh, PTSi
^ Ihàn B§, PTS. Trln Kghi', PTS Nguyf n l3:nh Eoe, PTS. Trinh Loi
PTS. Hguy^n Ng^c Triste» PTS, Mai Trjng Hhu|n, PTS, DgUjg Dtfc
Nga, g l a i « n S n Chu Vgn H g ^ . . . da co vln, góp cho t a c g i à
M 4 **
nhlSu y ki^n
ITrong suot CJIB, tritóni hoan thanh lugin an tac g i à da tìhSii
difoc B\f glup do» ktp thoi co h i | u Ij^c cua khoa nSngcao" t r i n h
d6, Icbda ^a, i f - dia chat, Bp m6n <2^a o h l t Cpng Ijw-Khoaig
san ó^l hjc Tong hcfp Ha N§i« Sy giup (!& to l5n cua cac cfiy
Khoa vk Bè mfin da giup tac g i à thao gc dif^e nhllu khó khSn
trong
d ^ h a i khoa noi t r e » , d|[c b i e t l à tép the Bp mon Sia chat
Bdng l(?c - khoang san dk giành cho tac g i à moi stf giup da
ca vf t ch^t iSn t i n h th^n. Tac g i à cung x i n gttì. l o l caia 0^
anh ^o Khanh" Cvjtfng da glup tac g i à hoan t h i | n cac bi^u bang
càn t h i ^ t cua l u | n an*
PHlli TlKf ìM'S
t
t l | T lAM
ChiMSig Z
I
Chucm£ ZI -t
L|oh 8^ nghlSn cita •
Ir,
5-14
Tien £>^ l i lufn ki»a t f «
V» phiK^ng phap nghién oi&i.
15 - 30
ChiXGfag III ( fi^o diSrs d^a kien t f o truSo
IS«z«z«i phan ph£a fido Tift Lea • 31 •>',54
^
5
-
Chivo:ng,_I
LiCH
SI7 mKiSH
Cl^
Lich su' nghién cim d^a - kiem t a o Yift Nani co t h e c h i a
làm h£d thc'i \ì l&n. Trifone cach m^i-]: 'I*hà:ic 3?aia (1945) va sau
cach ma:i£ Ihang Tarn den r-ay.
I . I h à i ;d .^ru'ó'c cach oi^ng Thang Tarn ( 1 9 ^ 5 ) j?n;'c'c khi nrjirò*i Phap t i e a hàah COQ^ v i e c iighiéa cu^u d i a
c h a t , ó' airc'C t a , du'ód càc tbc'i ci^i phong k i é n c6 t h e n ó i v i ^ c
nghién ciTj ve d i a c h a t hau ahu' chira c6 31 n g o à i h a i t à c phàni
cùa Le Quy Dea - Phù b i e n t^p lue v i e t nani l77o va Dai ììam
thì;rj lijc chlah b i e u v i e t vào t h e k i ^9* l^i^oag càc t à c phàa aày
L§ OiV Don chu yeu v i é t v i phong t u e , t a p quan, d i a l i . . ,
'luy n h i e a chùhg t a cun;^. co t h e ÓLQO tiu'c^'c mot do§.u khà tfiù v i
nhu sau : "Dmùl n ù i co bs^c, t a t t r é n n ù i moc hành, ducd n u l
co hoàng tiioi, t a t t r é n n u i co moc h § , difó'i co clong, t h i e c t a t
t r é n co GÌ^^G» E^^gn co vàng t o t , t a t du'ól co mo dòng, n ù i c6 mó
b^c t à t t r e n co n b i l u sieo^ng mù t r à n g * . . cho nào co co xanh. nggn
do t h ì di^ó'i co c h i , , . " day co t h e c o i n h r c o n r ; t r i n h n g h i é n
c(i\x v i thì/c v;^)t - d i a hoà dàu t i e n o' nu'6'c t a ,
Ban dò a i a c h a t Dong IX?o'ns t i 1 | 1:4.000.000 do E. Puchs
thànb l%p nani 1982 co t h e c o i l à cong t r i n h n g h i é n cù-u d i a c h a t
dàu t i e n cua ngu'ò'i Phàp t r é n lanh t h o Dong Dirc^ng. i^aa 1895 30
d i a c h a t Dong Difo-ng ( t h u ^ c Phàp) dug'c thành l a p . Ti.' do v i ^ c
nghién cuni d i a c h a t cùa ngu'&i Phàp t r e n lanh t h o Dong DirCng b à t
dau di^Q-'c t i e n hành co ké ho£a.ch. Hang l o a t c à c to' ban do d i a chai
dvgc thành l ^ p . Cac con^;? t r i n h cùa ngu'ò^i Phàp a h i n chung c h i ù
ành hirotig cua t h ^ y e t d i a d i , que hiJ'o*ng r a rò-i cua t h u y é t nà^ l à
day *inpc? iTay àu) ma ngu'ò^i UBU t i e n ap dung vso l a n h t h o Dong
Du^o^g l à J . Deprat (19'12 - 192?)• '^±h t^c cong v i e c n g h i é n ci5u
cùa J . D e p r a t l à Oh. J a c o b , a . B o u r r e t , ii. P a t t e , L . D u s s a u l t va
J . Eroiaage-t. 'j?rong càc cong brinh n g h i é n culi cu-^ ^''^c ^-^ I7AL
. 6 -
neu trSn, J* Promeget dtfytt xem l à ngtfcd d ^ t l § n xày dyfng
nèn blnh dS fcten truc khai qiat Dong Dtfoiig, Kl^n einh MesBoaoi
da dtfjfc Promaget dgc b i | t chu y . ^ e o 8ng cac phSn bo vong
dda mang cua blnh dò k i l n tnjc **Seotria0" dtf^ic l a p dèy ÈaDg
cac trlm tfch chu y^u iaiSi T r l a t bj. uén n i p , vo nhàu vào cuoi
T r i a t khi cac y^u t ó c5ng cua bp khung ép l^d gàn nhau* Gblvh
J . Promaget l à ngtfoi ékx t i é n zac l|[p chu kl ki^n tfto Indoxini^
chu kl dSc tri/ng cho ca D6ng Bipotig va DSng Ham X« SEeo 5ng 9
nguyèn tìSaij cua chuySn d^ng uon r^p Indoxinl l à vi^c dich I 5 I
gan nhau cua cac d|d. lue Gonb'ana va Ai - A vào tho± gian tiK?ng
tfng» g % TQ sy mn ép cac k i ^ a tn^uc n6i bo, chu y^u l à c a c d i a laang T r i a t va viec hlnh thành cac lóp phu dia di ( S a r i a )
trong do ì(!|S|i dlnh]^ n h l t l à l ó p phu Song Sa**» S\f dioh chuyln
cua bS khung ki^n truc D6ng I^o^o^ng mang t l i ^ chu k l , dao d|>ng
nht? tHuy t r i e u , tao r a cac à^ neu ép va tach dan hlnh thành
nSn blnh dò kl^n fgio Viet Ham nói r i e n g va D6ng*Dtjfang nói
chung» I^if v|ly, ro ràng hh|n thay l à cac ^ a n nifa cua
J . Promeget thujc*h§ ^ a n ni|m dong dien hlnh cua txììà dkx the
k i này.
'
^
,
^
^
Tren sa dò kien tgio "S^p di chuyin uon ncp m i l a tao m i
D6ng Dtfcmg" t i If 1 J 5 0 . 0 0 0 , 0 0 0 (1S45). S t i l l e H, da cof st?
phat t r l e n cua kien sinh Klmeri cr cac ki^n truc u ò i ' t p i cua
ban dao D6ng Dtfcnag l à khong ^ y da» Ong coi do l à sj? Khac
b i § t g i 5 a " I n d o x i n i t " va "Anpit" éhài kt^ nel ma ngay san
ho^t dShg phun trào Peoiai k e t thuc t h l trong Mezozoi l§ti x u l t
h i f a hojit dpng phun trào Bm.
>
1*
Noi tósi Igii trong thòl kl này, k i e n einh Iiiezozoi cung
da dtf9t5 cac nhà dia c h a t , chu y ^ l à cac nhà dia chat Phàp luu
y*d|LC b l f t . 7 i | c *'ngbi§n CÌAI sinh dia t^ng Mesozoi cung da. dgit
diPffc k^t qfxa btfóc < ^ , tsong nhln chung vSn o^ mie ^p ha l u ò c ;
co tìhlSu phtn vi dia t i n g xac dinh gcfo'ng'ép, cht?a co du ccf ea
khoa hoc ma t à i l i f u sau này da ch^ng minh. H v | y , nhUng net
kl§n truc di^pc vach r a t r e n scredo kl^n ixuc D5ng Dtfc?ng cua
cac nhà da.a chat Phap con mang ti'nh c h i t khai I t f w , Suy nhiaa
vlfc xac l^p chu kl k i e u t^c Indoxlni ( e a t tri^óc T r i a t inu§n)
co t h l c o l l à thành cong dSng ke* Promafiet J» (1941) dà coi
sj? ki^n này l à t a c nhaa qx^n trgng trong toàn bp l i c h hìi phat
t r i e n D6ng D^otig nói chung va Vift Ham nói r i e c g .
- 7 I I - Thcl kl eau cach a^ng TJiang Tan (1945) ^a
nay :
Cong tao nghién ci5u dja ch^t thol kl này th^/c t^ chi
b i t < ^ tuf hhipng naca Bau laifol cua th^ k i này, khi Tong cy.c
dja chat ntfóc'ta r a dei (1S6l)* GÓ thl chia thòi k l ' n à y thành
h a i g i a i do^n : Giai d09n-lS45 - 1975 va g i a i dojn 1975
dn
1 - Giai ci^oen 1945 ^ 1975 : Là g i a i do^n phat t r l l n manh
me cua ngành dia c h i t Viet Nan nxa c a i moc l à sw r a dol cua ...
tO' "Bau dò d i a ' c h a t m l e n S l c Viet Eam*» t i If 1:500«000 (1955)
«r
«
iC^ ^ - -rr//.
voi B^ giup dc^ cua cac nha dia chat Zo Viet dttng oau l a A. £«
Dovjikov.eung*khong wn (}ien"rang tru^oc dò, Kropotkin P . H
(1953) da cìufa r a "So* dò kien t^o Cong Bt^cng va càc lanh tho
k^ c^n" t i le 1:20000.000. Trè& sa dò này t h l hau nhi:P toàn
Vp lanh tho Dong Di^oTig dii?p*c xem l a dai uon nep Mezozol bao
qji&nh dia khoi Indoxinia ttf phfa Bac va phfa ^ong. Kgvejx: l a i ,
t r e u s c ' d ò ki^n tao cua Klompe (1562) ngoài dia khoi Indoxlnia
co tuoi t i e n Carabfi, Bue Viet I3am dMOc xep -^mó mion uon nep
H e c s i n i . Fhu' v^y ong phu nhfn e]/ co mat cue dól uon nftp
Meaozoi a day. Trong cac cong t r i n h cua Belouxov V.V (1956 ^
1962), toàn bS lanh the Naia Trung Quoc va ph^n bac 1»an dao
iìong Dtfong - cho' t e i dtft g l y Song Ma dtf9C èng ghep vào l o à t
cac kiSii truc voag man oua wa Aapi t r e a mong uon i^p Hoc^sxa"..
Tièa nay gan vào*nln co ho^t dpng IJaa ^ u n g Quoc doc dol dì5t
gay BSSX Song Ma^ Trong cac cong t r l p h ti? 1975 - 1979, 5rg
van giii nguyen" (fiau dieia này.
'•'«'= ^
Trong cac cong t r i n h cua JTagibina M.2 (1963, 1967) t h l
toàn bp cac tiung chòng goi'Mezozoi cua Dong Bac Vift 3?am va
Dong l'am Trung" i^ioc dL?p'^ bà coi l à cac k i e n t r u c này èijili do
qua trlrih t a l sinh cac boat dpng n6i sinh va l i e n
Poxtenikov E. Z (1564) cho * W stf phat t r i l n Uezosoltcua
Bong BuroT^g da t r a i cjua tóitfng g i a i 'doan sau day cua qua t r i n h
dia mang : 1*- S;j sut vong g i a n do»n va SÌ; tfch t\^ cac thành
he cacbonat dan dang (PZj); 2- Sp' phan dj k i e n teo l ó n , B^ da
dang cua cac tijfóng va cua be day (T); 3 - Sir t6ng^t§o nep aon
cua g i a i dofn ket thuc, B^ hofit dpng macma g r a n i t eàu, sj; tfch
^ 8 «
tg nhiJns he tIng molat cua bfc tjio nui (T^ - ^ - K). Theo 6ng,
y nghla quyet dinh doi vói viec hlnh thành blnh dò kien truc
h i f n dgii cua càc vàng Trung va Dong DSng Dtfcrng l à B\f phat t r i e n
dia mang Paleozoi thifcrng - Mezosol h§i va stf hlnh thành mi^n uon
r^p Mezozoi Bau dò»
l U l t phat ttf cpan di§m d^a mang, A- E. Dovjlkov (1965)
da chia l i c h si? phat t r i e n ki^n tgo Mien Bac Viet Kam thành ba
g i a i doan : t i e n dj-a mang (PR), dia mang (PZ - MZ^) va hgu dia
mang ^^p^i ^ ^^* ^^® ^ ^ ^^ fcieu t r u c ca ban baq cao hc?n dtj?oc
chia thanh cao dai tupóng k i e n t r u c co l i c h BM phat t r i e n dpc
l | p , trong do cac vong Slìm Nt?a, Tu Le, Hoàhh San l à cac vong
chòng 4?7c hlnh thành sau thol kl dja mang. Sgo Thupòug San
(1965) da chia l^ch su» phat t r i l n kien tao Mien BIC Vift lam
thành 5 g i a i dojn, trong dò g i a i dbgm Kltìeri X-tù Kazan d^n h ^ t
Oreta) gòm h a i g i a i dojtn phu : Indovini ( T r i a t ) va ISh^in Scfn
(Nori - J u r a - Creta)* ^ i a l do^n phu Indoxinl l à t h ò l g i a n hòi
sinh cua cac chuyen dpng ttfotig dÒi mành l i ^ t vào cuoi Hecxlni,
cung l a thol gian ket thuc cac t r m txch b i e n t r e n toan mlen
Bac Vift Kam* Brong g i a i dojn ph^ Hh^in Sem hoat dpng macma the
h i f n r S t m§nh me song song vói Bpi thành t$io cac thành h | tram
tfch djing molat thu^c tuóng lue d i a . Ong (!Scoi h a i vong An OkiSa
va Song tò l à "d^a mang t r § n t^n""kleu Thai Blnh Dtfcmg, con voni
Slm IJi?a l à dja mang chòng g è i . 5#K. Ritovani (1964) da rihan msiri
d^c b i ? t d^n v a i t r o kien sinh Mezozoi a DSng Ham JL. 6ng v i ^ t :
"Ti/ dau T r l a t b i t dau g i a i doan phat t r l S n dia eh^t mal, m^t
g i a i doan r i t xao dpng ve l à mot trong nhtfng "giai doan dang kl
nhat eua toàn bo l i c h stf phat t r i i n dia chat Dong Kam ChSu X".
lu» M, Pusarovxkl (1965) cung da dijfa r a nhSng nhfn x e t (jian
trpng ve ki^n sinh Mezozoi'. 6og cho r i n g d|ic dilm k i e n t^o
Vift Nam da cung c^p t a l l l f u r I t phong phu trong vlfo phat
t r l o n nhlJng kl^n thuc chung vS cac d§p diem clu tpo va l l e h atf
phat t r i ^ n Mezozoit del wi dai Thai Blnh Dupoiag thuSc ChSu X^
ò day con bieu h i f n mpt kìifa canh Idiac noia l à hS thong uon m p
Hezozoit dagc hlnh thành som htirn nhi^u ^ dò l à disu i f thu
nh^t dèi vai cac quan diem vS kien tao hlnh thành a phgm vi dai này. Them vào dly chung t a
l a i t h i y r i n g thcd k l phtìt t r i l n phtJo h | dia mang cuSl cung
I g i r I t ngin n g u i . Btieo ong wng trung An ChSu d\igc hlnh thành
- 9 b i f t Igp voi dj.a mang Mezozoi do vèy nò dtfc^c xem nhtf l à ki^n
t r u c r i e n g . Ong cho rang h | thong uon t^p B | C T l f t Ham l à
kien t r u c I n d o x l n i t hogc Mezozoit aam. Qua t r i n h tfch ty: trlm
tfch dia mang trong hf thong uon t^-p này k^t thuc t u k l 'Cacnl
thupc th^ T r i a t t h t f o ^ , con ti? ^OT± da ttfng l à g i a i doan tfio
n u l cua qxa t r i n h phat t r i e n kien t a o ' d ó l vói h | thSng nàyt
Trln D5O ItfCTag (1990) t r § n ce? s a k^ thura co ehpn I9C
cpaan diem k i ^ n tao cue cac tac g i à trifóc do
I n d o x l n i t . Sa dò k i e n tao do ong dua r a , bao gom : Mien df.a
mang Trtfòiag San, mien dia mang Song Da, mien c^a mang Dotìg
BIC BSC Bp va vung IT^ Po. Lich stj? phat t r i e a cac chuyin dpng
thàng trlm cua moi mien dia mang Su t r a i qua cac g i a i dogn s
B a i c a l i ^ Oaledoni, Hexini va Tndoxini, trong do chi co chu kl
cu Si l à chu kl phat t r i e n ^ y d i . ISran D5C LI?CT^ CS eoi d^a
mang Trtì??ng San l à dja mang ven, ^a mang Song Dà l à mpt dja
mang thy»c va dj.a mang Dong Bac l à rftSt cSn dia mang. Ve sau '
(1977) Ichl bàn vi v a i ^ t r ò cua di5t gay sSu vk kien t r u c khoi
tang a mien T§y Bac V i | t ITam, ong cung Idiang <^nh Igd. miln
Tay E | C Viet Fam l à mot kieu dia m a ^ t a l sinh hay pò the
gol l à dia mang kh5i tang ( 5 3 ) ; có the nói tup t^ang v§ dia
mang t a i einh l a ttf ti?ang chu d^o cua Tran Dw Lteang troog
v l | c nhln nh|n Ij-ch at? phat trl^'n ki^n tao Bac Vift l^am.
lu^ Gatinxki, Tran VSn Tri va nnk (1970) da c h i a mien
Bac V i | t Nam thành cac mien co tuoi uon nep khaè nhau nhtì :
mien uon nep trijóc B a i c a l i (khoi nàng Vift B Ì C ) , h | uon ri^p
Caledoni mupn Dong B a c Hai don vj. kien t^o này ngan cach
vcl h | uón c^p Mezozoi scita Viet - Lao bang di5t gay ggu Song
Chày. Sau này khi chu bi§n t a ban dò dia c h a t 1/ì .000.000
miln Btc Vift EFam, Trln V§n Tri 'da l a y d5t g§y Song Ma phén
miSn Bac thành h a i dan vi ki^n t^ò l à mien uon n^p Caledoni
B | C Bp va rai§n uon n^p V a r i x i t Dong D;^ang. Tren cao P a l e o s o i t
co k e t , vào thol k l Mezozoi v|.n dong kien t a o da pha huy ,
phan c a t va t&o nen cac kien t r u c llesozoi phu chòng t r e n cac
P a l e o z o l t . Khi bàn ve ban chat sinh thành cua cac vùng trung
chòng Mezozoi, Gatinxki, Tr^n Vàn Tri va nnk
-
10 -
logli vùng trung Mezozoi kieu Thai Blnh D^ang theo cach hieu
cutì K a g i b i n a ' t h l h j ^ i f hon. "^ng trung Tu Li vcl phan t i e p
tue phfa Tay Bac cua nò, d»iaì. dfng m^t khoi nang x§m tht?c
co t h i x^p vào l o a i dói tang, xuat hi-^n vào cac pha phat
t r i e n mupn nhat cua hoat dpng uon nep Mezozoi sc«a»
Ki^n sinh Mezozoi va viec ph^fn chia cac c a c^u uon nep
a Dong Dtfong, h i riti thành vào cuoi T r i a t cung
Ti'Sn ECf dò kl^n t ^ này, ' h | uSn n^p Mezoaoi daac chia thành
h a i dai : dal Ma Lai - Mi^n Difn va
dà chia BIC Vift Ham thành h a i dól uon i^p d ^ l | p : D ^ Bac
Vi§t Barn va dot Vlèt Kam - Lao. Theo cac tac g i à này, doi
Vift Ifam - Lào co b l l u h i f n g i a i doan kien tgo - macma Eezini*
Stf hlnh thành cac mlln vong dia mang xay r a a hhSng thòl g i a n
khac nhoi nhifng Stf khóp kfn l a i cua céc dia mang hlu nhtf cung
t h ò l vào cuél E r i à t . Cac tao g i à này cung dà n h | a dinh rang :
co diem thu vi cfen néu l e n l à mien vong phaì t r l l n l§u dai hOn
c a l à ffii§n vStìg Ma Lai - Mi^n D l | n l | d co nhIJng d ^ hieu f t
t i e u bieu hon c h o k i è u phat t r i e n dia mang so vai mien vong co
l i c h 8\f phat t r i l n ngan han ca 4 lalen vong Vi§t Ham •• xào)*
Hguy?n l l n h Cat (1969 - 1975) trong cac b à i v i e t v^ kien
tjfco Dong 'Difong va Bac Vif t Kam cung da chu y nhi§u d0n ki^n
sfnh MesQzol. Tre» cac ea db kien*tfiio cua 6ng, ph5c wp lom
Song Dà dvfgc x^p vào k i e n ti-uc IndoaCinit, con cac trung 56hg
Hi^n, An Ch§n, Hon Gai, 3SA II|» Phong Za Ly, Hoành San dtfjfc coi
l à kl^tt truc diva va òios coi diva l à dan vi k i l n t r u c c i p I
ben canh miSn dia mang va mièn tàn (18)«
HguySn Càn (1971) trong cong tr*inh l u a n an PTS dà coi
thòl kl t*/ lipiat mupn^T^n) d^n h e t Mezozoi l à thol kl* vfn
djng tgko tasui» Tac g i à c o i dàj l à thòl k l v^n déng tfio nul
sau Hii lét thuc dia mang Indoxini co b i l u 'hiSfi kha ro hlta
nhtf t r é n toàn bjf iSnh thè V i l t l^am (13. 1 2 i ) , Trong cac cong
t r ì n h ve sau này (14, 17, 16), Bguyen Gan va cpng sjr dà c o i
ch^ dp v$tt dpng t s o m i Mezozoi x a y ' r a sm hon (tcp d^^MZ
BOBì) 0
- 11 5 Mien Eam nifoc t a , t à i l i | u kl^n tao cua Txrkn Kim Ihach,
KguySn VHn VSn (1967)» cùa Workman (1972) <£ nh^n mgnh nhiSu
d©n òhuyln dpng teo nói Vaxlxi va Indoxini,* kem theo tfnh pho
b i e n cua cac'hogit^dfing macma lanh tho mien Kara nt^oc t a .
...
*
'*
*
vào thòi gian cuoi cua g i a i doan 1945 < 1975 co noi l § n
nhtfng Stf k i f n dang chu y . "Vào cac nam 1974 - 1975 da tMng nhanl
r o " r § t cac c6ng t r i n h nghién cuu kien tao Dong Ham 1 va D&ng
"Diiovè d}fa t r S n cac i f thuy^t dpng-jnoi (Séaufer, 1974; l e Th^o
Zinh, Ta Hoàng Tinh, 1974; v . v / . . ) . Trong cong t d n h tor^ hjrp
ve sinh khoang dìu khf va ki^n tpo Dong X (1974) nhi§u'van S
ki^n tao cjian trong da dug^c S c | p ^n trong do dia Idiol
Indoxinia dif^c xém l a ti§u l u e dja da gan voi mang Au - A vao
cuoi T r l a t dpc theo dai kh§u Song Hong» Rieng ve m^t Bla tang
va macma Mesor^oi, cuoi g i a i dofin nay dorac nghién cdu t o t hon,
d^c b i e t vi sinh dia tang T r l a t ( ^ Khuc va nnk). Sioi cua
cac he tang màu do "cung duroc nghieh cóu kl hon* Cac da macma
(xèm rih|p va phun t r à o ) da dtfoc iìinh tb
2- Giai doan ttf 1975 (^n nay :
Ttf khi d l t ntfóc hoàn toàn g i a i phong, cong vifo nghlèn
ctfu dia chat nói chung va ki^n tpo nói rieng da va dang Kiành
dgit nKtfng ket qua to l ó n chtfa -Jtfng co* Cac cong t r i n h nghién
c à i kien t^o cbuye^n di v§ lanh tho Vl§t Ham va Dong Dtfong
ngày càng nia r ^ n g . Trong caé cong trlrih ay, kien sinh Mezozoi
dtfpc chu y nhiSu hon t r è n ca s a bò sung cao t à i l i f u mal nhat.
Trln VSn Tri va nnk (1^-^75, 1977) da drj'a r a me hlnh phan
vung kien t a o voi vai t r ò nói b a t cua càc P a l e o z o i t , g i a p noi
vói nhau a SÓi kh&i 56ng Ma. Tren sa dò này, t a t ca cac k i e n
tinlc §m Mezozoi (ke ca vong S5ng tè) Sn difTc x&si l à kl^n t r u c
chòng, nay sinh trong cjuà t r i n h ho§;t hoa macma - ki^n tjko.
Quan diem này con dtfj^c t i ^ p tue phat t r l l n trong lu^n an B.T.S
vói khuynh htfóng k^t b^p cac Iu§.n dllm cua hoc thuyet dia mang
va k i e n tgio mang (100).
• "
*
#
_ Cung voi khuynh htfong này, Kguyf n Kghièm Minh (1977,
1978) dà t i e n hành phan t f c h l i c h stf phat t r i e n k i e n tao mien
-
12 -
B£C Viet Ham t r § n t^n chung cua Indopaxific - moi noi kien
t r u c gitJa ba màng th^ch
Mezozoit D5ng Dtfang. Qua t r i n h dia mang cua nò dtfoc phat
t r i e n t^i. noi da 1^n Itfyt nay elrih cac dai tach gian voi vo
d€ii d!?ang hay a dgi duang gitfa cac khoi t a n g . Tlieo'Kguyen
Nghiem Minh, Vong Song sà là'mot luong dia mang (
t a f r o g e o s i n o l i h a i ) nguòn r i f t a .
TrSn c a s a phan t i c h cac che dp kien tao cho t^àn bp
l i c h fìtf phat t-riln dia chat mi§n Bgc Vift llam, Fhgm Huy L<5ng
(T979) dà coi g i a i d^an Mezozoi som (I2ÌI ^3^^^ thircc ch^ do
hoat h o a ' - macma k i e n tgio con g i a i dojin Mezozoi mupn (T-n-K)
thuoc che dp tjio n u i . Qtìan diem nay dtfj^c t i e p ti^c phat t r i e n
ve sau khi tac g i à ma rpng phgm vi nghién ctfu r ^ toàn coi
Viet Nam.
Mpt quan diem ttfong t^j! cung dasao neu t r e n s a dò phan vung
kien t^o Dong DT^or^g cua Maimih l u . X \à nnk (1282). Theo
ÌKj xem l a k^t qua cua ho^t hoa màcma -» kien tfio.
di?ac
Trong cac cong t r i n h cua Gatinxki lu.G (1979 - '1984) t h l
toan bp Mezozoit Dong Dtfong da b i phu nh^n trtf mien TàyThtfjnig
Lào. Theo ong thl vaxiB Song Dà, trong glcd doan P2 - ^3^^ l à
mpt p a l e o r i f t a (119*^'.
Hiain V.E (197S, 1984) dà t r i n h bay nhilu l à n ve l i c h ST*
phat t r i e n k i e n t^o DSng Di?ang". Theo ong khuynh hu^cng c a bwa
cua Stf t i e n hoa thach quyen Dong Dtfong l à syr phat t r i e n xen ke
cac g i a i do^n bòi kot ( a c c r e t l o n ) va huy hojìi ( d e s t r u c t i o n ) vo
l u e dia voi cac tfu the cue cac qua t r i n h bòr^ ket vào cuoi
Proter"ozoi som va Proterozoi mupn, Devon - Cacbon, cuoi T r i a t d l u J u r a , va tfu the cua cac
dong thol voi vi§c bòi k^t cac vg l^c dia mai a cac dol r i a
l^c dia va huy hoai vo co han a cac "dol ^sau Itfang cua chung.
Nguyen Can va nnk (1979 - 1983) dà nhleu lÒa t r i n h bay ve
vai t r ò va d§lc diem cua che dp v|.n dpng tgio nul Mezozoi. Cac
t a c g i à này, t r e n ca sa cac t a l l l f u b6 niing mai dà coi thòl
- 13 -
k l ttf P^ cho Sn h ^ t Creta l à t h c l kl v^n dpng tgo t n i , k e t
qua tpo r a cac kien tiaic tao nui Mezozoi r a t dien hlnh (14,
15, 16, 17, 18).
Van Dtfc Chtfang (1982) d£ t r l h h bay s a Itfcrc l^ch stf
hlnh thành cac cau truc Mezozoi Vijtt BFam. "tc^xi ca s a phan
tfch cac t a l l i f u ve thành phan v|Lt chat va dj^a v | t i f , t a c
g i à btfó'c dau : 1- Loai co hogit dpng macma m^nh; 2- Losi co ho^t dpng macma
tarung blnh; 3 - Logi co boat dpng macma y^\i va ^^ logd: co ho|it
d§ng macma r a t y^u hogc Idi ong co ( 2 2 ) . Theo Van Dijc Chtfang
vong Song I ^ thupc vùng tach vo lue dia 1^ Igii Paleozoi som^
gltfa va hlnh iJiành vo lue dia vào "cuoi T r i a t .
Trong cac cSng t r i n h vi k i e n tgio D8ng ^am k nói chung va
Dong Dtfang nói r i e n g . Le Duy Bach (1984, 1985) & t r l h h bay
toàn bo l i c h stf hlnh thàtìh va t i ^ n hoa k i e n truc* th^ich (jiyen
Idiu vtfc ttf Tien Cambrì Bm. d^n nay t r e n ca s a cac cjxan diem
h i | n 3gd -vi dja mang dj^a t r ^ n cac t à i l i f u dia chat va dja
v^t i f mÓL nhat. Trong cac cong t A n h này, dói Song Dà voi
o f i o l i t cua no da dtfac tac g i à chia r a : Bu - dia mang a
phSin trj^c va Mio*- dja mang a cac phan r i a . Trung i«Ji itfa fcii^n tao ffli L| dago coi l à t r u i ^ t§o nui n g u ^ n sinh trong
khi do^cao vong Mezozoit khac* nhtf t An ChSu, SÒm Htfa-Hoàrih San,
Song S a n . . . l à cac M^ng t j o nói thtf s i n h .
Hhì^u c6ng tArih nghién c'tfu i f thu w k i e n t^o V i | t ITam
da dtfOC trlrih bay trong h a i h^l cghl khoa hpc l a n ' c u a Tong
cue Sia chat Vi^t Kam (thang 4-1985) va Tong cijo dau khf V i | t
Hém (thang 11-1985)« Trong cac cong t r i n h này, ^kien sinh
Mezozoi cung dtfjc chu y thfch dórg hon. Tuy rihièn nhtfng chuyèn
<3È r i e n g ve kl^n tgo Mezozoi t h l chtfa dtfjc khai t h a c ' v à phat
triln.
TWxln chung, Idil nhln nhfn IJch stf t i e n hoa cac quan dllm
k i e n tgo Vift Mam nói r i e n g va D5ng Dtfang nói chung, t h ^ r o
r i n g khuynh htfóng chfnh l à stf thay t l ^ cac h | qpan dilm dpnè
co d l l n cua thòl k l dàu (trtfoc 1945) b b « ^ a n dilm t i n h phat
t r i e n ctfc thinh trong g i a i doan^ttf 1^45 d^n 1975 va s\? phàt
sinh v a ' p h a t t r i e n h e t stfc manh me cua he cjian diem d6t^ mai
trong g i a i dogin ttf 1975 ^n nay. teitfng khuynh htfong này co y
^^^
- 14 -
nghla r I t quan trpng trong viec nhln nhfla *^ kien sinh Mezozoi
t3?en lanh tho Vift Kam TO Dong Dtfang.
Hifn nay da so cac nhà k i e n tao trong va ngoài ntfoc Su
thtfa rii$fi vai t r ò cj;c kl qxan trpng'^cua k i e n sinh Mezozoi.
Oac qaa t r i n h Icien tao trong Mezozoi vtfa co tinh ke thtfa, vtfa
co tfrih dpt b i e n trogg vifc tgio l | p cac ki^n t r u c Mezozoi va
d|c b i ^ t tiloi quan he cua cac Mezogoltvol Idioang san l à mpt van
(^ thol sjjP va c i p t h i e t trong l l n h vtfa dia chat hjic a ntfóc t a
h i f n nay. ftiy nhlSn ban chat caò^che'do ÉLen t^o di§n r a trong
thòl kl Mezozoi (ttf Pg <^n b e t K) van d'òn l à van S" dang tranh
lugn sol n o i . CÓ the ghl hhan cac quan dilm sau :
\ Doi v<^ kien truc mien Tay BIC : Co cac quan diem nhln
nhSn rihtf sau : Col vong Song Dà l à dia mang t a i sinh (52,51),
l à mpt dia mang t h ^ ' t h u (115), l à m6t p a l e o r i f t a (119, 72),
l à c ^ truc hòi sinh macma - kien t^o (^B, 105)V
nh|n
sidh
(68,
dgng
+ Doi voi cac vong Mezozoi khao, co cac cpan diem nhln
nhtf sau : Là cac*kiCn t r u c hlnh thàrih trong che d§ hòi
macma - kien t§io (ho§it hoa macma - kl^n tjio, dja o a ) ,
1 0 5 . . . ) ; l à cac kien truc hlnh thàrih tx*ong che tì^ van
tjto nui (13, 17, 48, i 2 i ) .
*-
Ro rane "van S làm sang to ban chat che dp kien t©o cac
k i ^ n tiTic Mezozoi, h i | n t a i van mang tfnh thòl^stf, c à n ' t h i e t ;
han ntfa ban thèn cao kien^^truc Mezozoi ve y nghld sinh khoang
t h l l a i l o n han b a t kl cac k i e n truc co han ho^c t r e hon khàc.
Thay cho 1Ò5. k^t chtfang IJoh stf nghién ctfu này, chung tài
cho r i n g ki^n tgio lanh tho Viet rJam'rat phóc tg-p va dpc dao,
mang tfnh dgc thu r i e n g hai l e nò l à noi giao xlhau eua h a i dai
k i e n te-o hành tinh Thai Blnh btfong va DJa Trung Hai. MÓl qxan
hf gitfet kien tao Vl§t ITam va k i e n t^o the g l o i a ^ trong cgp
pham tru r i e n g ^ - chung. % h i e n om ìa, kien t$o V i | t Nam chic
c h l n se dóng góp cho vifc hoàn t h i e n ' b ó c tratìh chung cua kil'n
tgto th^ g i o ì , ngtf^c I9Ì van d^ng co chpn I j c cac qxy l u a t chung
oua kien tao the g i o ì mal giup t a h i l u ro dtfgc bàn chat vcn
phtfc t^p eua ki^n t^o lanh tho V i | t Ham.'
- 15
Chtfaiir; I I
TÌSN DS^EÌ" LUSN KÌÉIT T..:0 il
PHlto'i\fG- PHAP NaHIMf CUU
I . i\H.'i QU;'T YÉ"'C.'C EGO TIIUY.;?T K I M T:>C CIIL YEU.
Kiln t ^ o bgc i^ì? k h i r a d o l den nay (l^auman '1949) l à lagt
t r o n o nbi/ag nhanh co nhip (!$ phàt t r i e n nbanb bron^^ l i n i v^o
d i a c h a t b o c . '^) 19^8, V.V. Beloirjrov da khaU;^ dinh "Kien t^o
hgc l à kboa hgc t o a r ho^ cac t à i l i ^ u quan s a t dja c h a t " •
V.E Kbain (1950) ^^^ ^^^^ r a mCt dinh nf^bia -xba ch§t c h e , ong
v i t t : "Kién t a o bgc l à T r i l t bQC cu?, d i a c b e t b g c ' \ Yai noi
dune ttfo'nr; t v , J » T . Wilson (19^5) cung c^e. n ó i : "Kién iiao hoc
l à l o c i c cua càc khoa bijc ve t r a i clat", con d'6i v a i nbà Kien
t ^ o Pbàp noi t i ^ n g J . Go^^uel (1965) t b ì : "Kiin tg.o hoc l à
mot khoa hoc touf^ bO*p (ian dau tron^']; Dia c h a t bQc'?.
Xuàt p h à t th nbmic v e t l o d i a c h a t cu t h t r è i t ^ ^o ma
ti'' duy, TiBixz lé^^ thành l ì lu|in, thành t r i th^j^c thànb càc mon
hgc nbu'' : C6 s ì n h , Dia si^, Th^ch h ^ c , Khoang T ^ t . . • •i?Sn:;r b9»p
càc t r i tbf^c ti:' càc mon hgc ve vò qu\ ' ;, qua ^ri,' day t r ù v
ti:;gri£:" ma thành cac lu^n tb-uyet, hoc t h u y e t , . . Ro ràntv l à qua
t r ì n h nh§ji tbirc ve liien t r u c va sx^ ph'.^ l'ri*n vò qua d a t ti
ti? "dry^c quan s i n h dgn^; dea tr: duy trunij^ri" tv: duy trum ti^gìig
den tbu'c t i t n , c5 1? con difcm.?; b^'en chim£^ cua su* nh^n thu^c chSn
i l , cua SU' nb§n thirc h i ^ n tbi/c Icbàcb quan" ( 4 5 ) . Vi l e do v i e c
vén dy^ng càc cuan ditm t r i e t hgc d^c b i ^ t l à pbép b i f a cbu'ng
duy v 0 t de xem x é t ban c h a t icién't^.o va l i c h s^ p h à t t i i e n cua
vo qua d a t l à caji t h i e t va quan t r g n g .
Hoc t h u y e t d i a mrnr r a d e l da han mot t h e l:i ké t u k h à i
ni§m Ciau t i e n do J . H a l l dim r a k h i n£-:hiéu cmi d i a c h a t bang
I=riu Ooc ( 1 8 5 9 ) . còri bbuft ngiì d i a manfj ( G e o s i n c l i n a l ) m?,! d^n
nam 16?j5 mó-i di?grc J . Dana dùnj; troni^ v':a l i f u d i e c h a t . 'Dir do
d%n n ? y , hgc t h u y e t n\y ò:a drc'c hoàn t h i ^ n va p h à t t r i e n ^^xi
vó'i cac coni: t r i n h cu?, i^.. Hau:]:(1909), Scbucbert ( 1 9 2 3 ) ,
-16 .:, ,.ckbaa.:jenxki (1923 - 1 9 3 7 ) , H- S t i l l e (1936 - 1 9 ^ 0 ) , if.SatxIci
(1932 - 1 9 6 5 ) , i^. ^ey ( 1 9 ^ 2 - 1 9 5 5 ) , V.V Belouxov ( 1 9 4 8 - 1 9 7 5 ) ,
J . ilubouiu (1959 - 1965) v . v . . . l^v: v^y hgc t b u y * t này ds co
mot c b i è u day l i c h si'' phàt t r i e n va dr diro'c k l l m n^hifm nbi^u
baa^; càc th^c t e d i a c h a t l i e n quan v5'i vó qua d t ' t . If'^u^orL t a
da dinh ne;;bia mgt c r c h r-wch r o i , phan c h i a t i mi blnh l o a i va
t r i n h bay kha c h a t che esc g i a i doen p h à t t r i e n cua m§t miln
d i a mang, Tuy nhién hoc t h u y e t d i a mang kinh d i ? n v5n cbu*e di^ig
nh5nG m^t cbi^a hoàn t h i § n b a i l e no van cbim " i l i t h l c h tboà
dang nhirns v l n de pbifc h^p cua qua d a t , c33c b i ^ t cac phan l i é n
quan v a i d a i di?ang.
De khac pb^c nhi^'arr nbiJQ'c diem cua hgc t h u y e t n a y , t r o n g
l l n b vi;c Ici^n t.^o hoc x u a t h i s n h a i tri^àng p h s i khàc nhau :
a ) Tiep tue hoàn t b i f n hgc t h u y e t d i a ménr^ va di?o'c -•gì l à hoc
t h u y e t di.^; mang h i f n d a i , b ) Hoc t h u y e t k i e n t a o mang bay k i e n
t a o toSa cnu mó'i, ve nr-uyen l i kbàà ' h ^ . t h u y e t dje man^:.
Hoc t h u y e t k i e u t ^ o manr; p h a t s i n h va p h à t t r i ^ a t r e n ca
so' thipa ke càc g i à t h u y e t dgng da co ti-:" twac nhv t h u y e t "LT^C
d i a t r o i " (We^ener A. 1912 - 1929), n huy e t " t à c b dan day d o i
difotig" ( H e s s . H va R. D i e t g 1 9 6 2 ) . . . va duyc cbfcr^ rMah tbém
bang càc t à i l i g u d i a v | t l i va d i a c h a t khà phong phu. Thuyet
k i e n t § o man.r: cbiuh l a mot hgc t h u y e t d i a Icien t s o t i e u b i l u
cho tru'ànG phài k l l n t:3.o dchr h i f n d ^ i , nhln nhSn su? v^n dong
u6n nepj t ^ o nui chu yeu l i é n qusn vc'i su' dich cbuyèn cua c à c
d i a mang, xem x e t càc qua t r l n b p h à t t r i e n d i a c b g t tronc-' mai
quan hi bu'u cc^ 5ii?3 sU vàn dgng t r o n g manti va b i è u h i f n cùa
chung t r é n mat ( 4 3 ) .
Danb i]iÀ v a i t r ò c u t b^c t h u y l t k i e n t e o mànr c6 n b i e u y
k i e n kh.fc nh':"U. Trifc'c h e t c^a khang di---h t i n h cach man^;;; va t i n h
t i e n t i e n cua hgc t h u y e t nhj t r o n g xem x é t Tich sv* t i e n hoà c u a
vo t r ' i d a t . Son;^ cuntr càn thay ran:;: hoc t h u y e t này dang b r . i a i
do§n hoàn chinb va t i e p tue p b i t t r i e n , ran.^ hgc tbuye": n?y m&i
c h i he mó' mot chàn trò'i sàn^:: s u a , d a t càc nbà d i a c h a t dirne; trifc'(
nhirng nhifm vij t o ló'n càn phai ^ i a i quyet m6t càch tby-c t e thong
qua nhilnpì t h l ngbigm hign d&i ( 4 3 ) .
V . A < *'•"•:
'•••"
•
"•••
ì^'A
KÒ»
Ben c^nh nhu'ng thir nr:biem t h e o bu?o*ng mei h i ^ n nay t r o n g
l i n h vi;t; k i l n t e o hgc r a t nbic-u cbuyen i^ia chu trr^o'ng hoàn
t h i | n va phàt t r i e n hgc t h u y e t d i a màng t h e o bv^'ng bign d § i .
Noi dune: "Tinh" cua hgc t h u y l t d i a màa.:^ kinh d i e n c^u'cic bo
sung banf^ " t i n h thàn d g n s " .
vó'i càch nbin này su' t i e n hoà cua d a i d i a màn,^ thi;:c c h a t
l à sij' thay {:be càc t r ^ n i ; t h à i d i a dgng lij'c tàch dan v i nén ep
bo^c b u t cbìm cua càc manp^ tb^ch quyen (Dewey), B i r d , 1970 ;
Dickinson, 1 9 7 1 ) ; boac qua t r ì n h p h à t t r i e n d i e màng l à sij?
cbuyen boa tt^ càc v§t c h a t - cau t r u c vo d§.i dii'Cng san^ vo
chuySn t i e p r o i d i n vò lue à i a ; va t h e o uf^iuyen t a c hi^n t ^ i
l u ^ ( i a c t u a l i s m ) co the xàc Igp càc he cunn' d à o , b i e n r i a ,
tbim lue d i a , H i f t c v . v . . . ( P e i v e , l a n s i n , . . . 1 9 7 5 ) ; boac c o i
dia mang l à ranb r^ió'i dgnr.: f^ii^a càc màn^T (Khain, 1976) v . v . . .
va v . v . . .
I I . T i : S DE" LI L U I N K I M T..0 DtfdG Y^N DITHG CHO LU^H -iN.
IThìt vSy l à cho den nay cugc t r a n h l u i n colina h a i tn^òìag
p h à i "d§ng" va " t i n h " tuy v l n d i e n r a d o i 'chi gay g a t song co
t h e n o i ranj^; cung v'o»i su' p b à t t r i é n chun^s cua n l n kb(fa hgc b i e n
d a i , càc quan diém ay co xu t h e x i c b l a i gbxi nhau bCn, tb^m c h i
co nhu'ng s\? b g i t u khàch quan, t a t y l u . Tri5»ò"nr: p h à i " t i n h " dang
co xu t h e "d6ng hoà" con tru'ò-nr phài "dong" dang t i c h cu'c k h a i
t b a c , k l thixa nbu'ng thành qua - c h i e u day l i c h sii' ma hoc t h u y e t
d i a mang da xày d^ng nen. cà b a i triJ'ò'ng o b à i deu t r i e t de v§n
dun,n; càc thành qua b i e n nay cua d i a v § t l i , cua phàn t i c h anh
bang khong va ành vu t r a , cua t o à n , l i , h e ' . . , t r o n g vi(^c g i a i
t h i c h k i e n tc^.o vh t r p i r^at. Y i | c xac l a p moi tu^oHg ouan giSa
càu t r u c be mjt va càu t r u c sau ( g i 5 a vo t r ' i d a t va Alanti t r é n )
chàp nbjn
di? va vo
tu'O'ng t a c
làm co' se'
ba ki5u vò co^ ban cua t r ? i d a t ; Ve dQi du^o^r, vò lue
cbuyen t i e p ; chàp n h | n quyen mem ( a s t e n o s p b e r a ) va moi
v&l v o . . . nbi^ng vàn de do tnrò'^ng p h à i nào cung v^n dun
cho vi§c lu>|n g i à i cua minb.
Xuat p h a t tù^ mot d e i tu^ng cu t h e ^1S3^'j^^flfe: '^^A^H^tf"^ ^'^^.m
(Ke tv: du^ g l y sau Tarn Xi - Phu-5»c 3on Ire* r^^^^^iPl^^^-.f^'^'^ t r o n g
t h ò l k l iviezozoi - tbò'i k l ma vò l u e d i | '^fi^li *^u?T«Gi.,lw*iJd^ dv:g'
'O'C
••««se?:
-18 hlnh thành cung nhiv x u § t p b à t ti:' nhiem vu v i muc t i e u cu? lu|iu
an chung t o i van dung nbuwj l u | n diem co- bsn cua hoc t h u y e t
d i a mang b i | n d a i L-^m t i e n de l i lu§n k i e n t^c cho lu§n ?n cua
minh, i^Jhln chung nhi5ng van de neu t r é n day da duvc t r l n b b?y t i
mi t r o n g càc cong t r i n h mang t i n h c h a t g i a o kbos bo-^c cac cong
t r i n h ló^n khàc x u a t ban t r o n g nbimg nam bay mii'o'i bo§c n'^a dàu
cùa nhirhg nì:"m tàm mifO'i (116, 119, 1 3 l ) . f Viet Nam nbting l u ^ n
diem cua hgc t h u y e t d i a mang h i ^ n d^i cung da du*o'c v§n dung va
bo sung t r o n g nhièu ccng t r l n b cùa cac t à c g i à khàc nhau t r o n g
nbSng ngm gàn day ( 1 3 , 14, 1 7 , 1 8 , 4 8 , 7 2 , 100, 1 1 5 - . . ) , v i v | y
h day chung t o i c h i t r l n b bay nh5ng n é è k h a i quàt de von dung
chu* khong l i f t ke mang t i n h sao chép d.c^_ t h u à n .
Tru'óx; h e t càn kbsng dinh r*ng t b s c h quyen (vò tx^ai d s t va
pbin t r é n cùa m a n t i ) nBm h tr^-ng t h a i dang t i n h t r é n quyin mlm^
k h i co d i è u k i | n v§n dgng dèu co t h e v|in dong ngang h o | c tbSng
diJng. v i v^y quan niem cho reng vo t r a i d a t c h i co v.§n dong thSnj
dóng ho^c c h i co v§n dSng ngang dèu khong phù \\^ voi fiLjc t i ^ n
kbàch c u a n . Loi quan b | giira"dùtLg"và "ngang" thv'c t e l à moi quan
h | nhan - qua, l à mot cgp pbam t r ù khong t à c h b<^ch. Van dong
du»ng va van dong ngang vìVa co t i n h dgc lap v&i nhau vr*a phu
t b u g c , ràng bugc, d^'a vào nhau ma p b à t t r i é n . Và day l à mgt
t r o n g nhi5ng k h à i niem "dgng" k h i b i e u ve d i a màng h i | n d a i . Tbirc
t e , k e t qua do d^c bang pbu'o^ng phàp khàc nhau doi vc'i cac di't
gay sau lanh t h o ngbien cii'u cung da xac nb^in cho l u ^ n diem neu
t r é n . Thi du nhiì' dift g l y sSng Hong t h e o t a l l i f u dia vgt l i co
b i e n dg dich cbuyen t h e o pbifo'ng t h a n g dikig l à 1,5 - 5 , 5 km; di5t
gay song Chày l à 1 - 3 km ( 3 6 ) ; t r o n g k h i do v i é c phan t i c h ành
mày bay và vù t r y cung nhii* phan t i c h bang pbifc?ng phàp d i a c h a t
khàc da xàc nh§n càc di't gay neu t r é n tbugc mgt hf thong tri?gt
bang ( 5 5 , 8 2 ) . Dii^t gly sau (Jao Bang - Tién T§n cung dà di^g'c xàc
dinh vù-a co v^va dong t h a n g durng, v r a co vgn dgng ngang. Dgc b i § t
càc du't gay cbòìa n g b i c b , càc l 5 ^ phù d i a d i pbàt t r i e n rong r à i
0' iinpc, Cacpat l à nbu'ng t h i du d i e n blnh cho mei r à n g bugc giù'a
vSn dgng àfcg và vgn dgng ngang. He thong dT5't gly cbc^m ngbicb
Tarn Dao - Bac Csn - Yen i^..inh blnh thành do nén ép ngang e' Dong
Bac cunf: l à mot v i du r o n e t .
-
19-
Ibeo (fxaxk diem h i f » dai ve dia mang, ba& chat cua a^
phat t r i e u dia max^ l à di^t tocg the phiic tap cac ^ a t x l a h
huy I109Ì (deatxuotiùu) va bòi ki^t ( a c o r e t l o a ) VQ 1\^C d^a*
Qua t r i o h huy hojd va bòi ket xea ke jahau* tuy nhieipt tlieQ
t h c l g i a n dia chat» cac c|ia t r l o h uay the h i f a s^ uu the
cua chuog o* DhUQg thòl do^a idiat d^nh* Xhf dui nhir B^ du
the cua cac qpa t r ì o h boi ket và huy ho^i ma Khain (& WM
r a ( ^ t r i c h dau a chtfang I» traag 12)« Khi tong k e t lahtiug
'
?
»
jf
0
j
Idrmynh hi^cng ca ban cua B\Ì t i e n hoa th^ch ^ y e n Bong Bufong
l à ohiiQg moc t h c l g i a n c^an trgng diroc zac d^nh x^a phaD
tfch cac ph\Sc thành h§ v%X c h a t -* k i e n trac* Si? co m^t oua
Q f i o l i t danh dau thòl dLem khoL dau cua d^a mang t h ^ (Bu-«
d^a mang) và trong m^i trcpcmg hcrp (|aa trlrih hdy hoai» pha
vo* vo lue dja bao giò' cung hlnh thành k i e n t r u c r i f t a nghxa l à r l f ter l à mpt bo ph^n einh tl^nh cua dia mang chu
khocg phai dùc^ l^p voi ^ a mang (Khain* V* £• 1SB2, 19&4)«
Ve ket thuc ^ a t r i n h d^a mai^» vo l^o dia mÓL du'fc hlnh
tliành voi cac dau hi§u v^ tram txch» machia, bien chat» k i e n
t^o xac d^Dh nhu : Iràm txch; co m^t molat tren» macma;
g r a n i t co d9 kiem caoj b i e n chat } mang tfnh chat khu v^c
và k i e n teto s bieu h i e u B^ chuyen g i a i doftn r o r à r « *
Hhi? v^y theo h | quan diem trSn day, cac thòi doein vox
cao iM t h l cua cac epa t r i n h b^i k e t và huy hogi cung nhtf
oac dai và s^ giao c i t cua cac dai b^ huy ho^i l à nhufog t i e n
di kien ta:o (|iaci tr9fìg dùng cho v l | c zac dinh và dtf bao
Blnh khoang. I^iìng t à i l i | u th^^c te h i | n jaay 00 k h a ^ i ^ u
nhufng dan ftlfu chiing minh cho 8^ dlng dan cua cac t i S n ce
nèu t r e n (ohucng VII l u | n an)*
Vi^c phaa vùng k i é n t a o dirot? icri^/ d\;ng t r é n co* sb k e t bo'p
nhu'ng ngu.vén t a c tru3^èn thong cua phan vùng dyp. vào t u o i hoàn
t h i f n uon nep c u o i cùng vó'i càc khài nigm dong mo'i ve sv- t i é n
boa cùa thach quyen, t r é n do dà xAy r a qua t r l n b d i a màng và
càc qua t r l n b ve sàu. YÓ'i quan ni2m nbu? v$y 6.QPn v i càp 1 cua
vo t r a i d s t l à : Lue dja và d§i dt?o'ng. Tiien d a l difc^g co vó
k i e u d^i dipc^ng. Vo k i e u d a i ductig gom h a i l 5 ^ : LÓ'p tram t i c h
và l&p b a z a n . Liien 1TJ.C d i a co vo k i l u liic d i a vó k i e u lue d3^a
gom 3 l ó ^ • iS'p tram t i c h , I c ^ g r a n i t và lc*p b a z a n , Kgcài r a
con k i e u vo chuyen t i e p pbàt t r i e n b mi*n chuyen t i e p gi^jra d a i
di?o'ng và lue d i a , Vo k i e u chuyin t i % co ló*p g r a n i t móng boac
vang mat.
Do'n v i cap h a i cùa vò t r a i d a t gom càc d a i d i a màng, nen
và d a i t a o n ù i . I:oi do^n v i k i e n t a o c à p h a i nkj l a i dT:?g'c c h i a
r a thanh cac do'n v i e spvho'n nbiv sau :
+ D^i d i a màng -> khu VT^C (mien) d i a mang - he d i a màng.Oàc k h o i t r u n g tam. Khi k e t thuc che dg d i a mang mien (boac he)
d i a màng chuyen thành mien (ho^c h f ) uon nep.
+ Lien aen (nea :: J va nen t r e ; . Liien ri^ri co co mong uon
nep t i l n Gambri con nen t r e co mong uon nep tbugc càc chu k l
k i è n t a o khàc nhau t u dau P h a n e r o z o i . Lxl nen ( n h a t l e nèn co)
deu co céc yeu t $ k i é n t r u c nhif : Kbién và d i a d a i , t r é n do
p h a t t r i é n càc vong nen và vong n e n , càc a u l a c o g e n .
+ Dai (mien) t'^o nùi l à do'n v i doc l^ip t b ù 3 ben e anh d i a
màng và nen. x é t mei quan h i vó'i d i a màng ve n è n , niièn tao ìanùi
1^.1 di^cc phan r a : Tao nùi sau CÌÌG màng va t a o n ù i sau wkri, Oac
yhx^ t o k i e n t r ù c cua mien t a o nùi b a c gom : Cac k b c i nang và von
si^t. càc k h o i n5ng co blnh d^ng và k i c b thu-àc khàc nba.u. càc
vong s\it gom càc vong t ^ o n ù i r o i tùy tbugc vào dgc diem và v i
t r i t^'ng vong ma g o i t é n kbéo nhau nbii' : Vong gi5a n ù i , vong
tru'c'c n ù i , vong dang d i a b e o , vong n ù i li?a - ' p l u t e n , vong c b o n g ,
vong nguon t l f t c ' , vong t a f r o g e n (vong tQc n ù t ) . . .
Tri-'ó"c day t a o n ù i diVvC c o i la phàn k e t t h ù c , l à " c à i duoi*'
-21
-
cua d i a màng. I^lbi;n:g su' pbàt t r i e n cùa khoa hgc d i a c h a t da làm
r o mgt ven de ló'n t r o n g d i a c h a t hoc l à che dg v§n dgng t a o nùi
ve ban c h a t khàc b i e t ro ràng che dg d i a mang và co day dù t i é u
chuan de xàc Igo thànb mot che do k i e n t a o d^c l a p vó'i d i a màng
và nen.
Trén the g i & i , d^c bii^t b LiC-n x6 dà co n h i è u cong t r l n b
cong bo chù'ng minh cho lu.3in diem neu t r ? n . S u l t x . X.X ( 19^8 )
k h i ngbien ci?u ve k i é n t a o Tbién So'n t r o n g g i a i doan Kainozoi
dà khang dinh ràng Tbién 3an co t h è xep vào k i l u k i ^ n t r ù c r i é n g
d^c l § p vó^i càc k i e n t r ù c d i a màng và n e n , do l à ph^n vo t r a i
d a t co biCu h i ^ n v^n dong tg^o nùi pbàt t r i e n t r e n co' se' cùa
miln nla sau H e c x i n i . j?!*^ dò ve s a u , t r o n g n b i l u cong t r l n b cong
b o , d^G bi<;t t r o n g mgt chuyen khàc ló'n "KiMl T^C V(5 TR5.I D/LT"
x u à t bàn 1979, ong da dim r a bang phan c h i a càc doui v i k i é n t a o ,
t r o n g do ó' phin li^ic d i a t h l mien t a o n ù i , mien d i a màng, mien
nìn l\ic d i a l à ba dc'n v i k i é n t e o co^ bàn cùa vò t r a i d a t k i e u
lue d i a v3 du-g'c phan b i g t bang 9 dau biCu và c h i t i é u khàc nhau
(bang 2 - 1 ) .
V.V Belouxov^i..1975"/ (11S) eia phan r a thànb 6 nbóm che dg
k i é n tgio t r o n g dò che dg t a o nùi ( s a u d i a màng và sau nlìn) cùng
du'g'c ong t à c h r i é n g ngang bang, dgc l ^ p vc'i 5 nbóm cì^: dg khàc
( d i a màng, Hifto-, nln, boat hoà macma nen, r i a lue d i a ) ong cung
du'a r a 9 nbóm d*u b i ^ u và c h i t i é u d ' phan b i £ t , xàc nb^n cac
cha dg k i é n tgio c!u'yc phan r a (bàn;: 2 - 1 ) .
Ò Vl^ t -^:am, ITr^uyTn Cvn (1971) t r o n g l u ^ n àn Fbó t i t n si
cung da '.tè c0p ..lén che dg van dgng t ^ o nùi e- v i f t iiam vào g i a i
doan T^n - K và Neo-^^en - Dt "^ù ngan càch nhau b i n e c:iai d o^n
san bang k i e n t a o t r o n g P a l e o g e a . Trong càc conr t r l n b cong bó
v i s a u , t à c già cung dà n b i l u lìn de c§p d^n che do v$n dgng
t a o nùi ó' càc mùc dg khàc nb::U. Pham Huy Long ( 1 9 7 9 ) , Phan Vga
Quynh (1979) t r o n g càc lu|in àn pho t i é n s i cua mlnb cung da
khang dinh t i n h dgc l § p cua mien v^n dong t§Lo nùi và sv p h a t
t r i é n t h e o khong g i a n và t h o l g i a n cùa dc'n v i ki*n t^o n à y .
L? Duy Bach (1965) t r o n g l u | n àn T i é n s i dà c o i ci'c vong I/iCzozoi
( t r v ' v e . ' oòng Da) l à càc vong to-o n v i ilguySn sinh va thi' s i n h .
-
22
-
H
H
H
H
o o
o
n
tr
o%
B 1
o 1
1
1
H3
•05
ta
O
«
0s
H-
£3
1 ty H
i.u\ì^
1
ft lH3
t •o;
|(D
O
1
1
1
..^
.<ì
1
M
H
lU
M
IO
to
. • .
H
•4^ V*> f^ M
1
1
IO
1
C9 0^
• S O
Ho*
Q
m
eh
fl3>
(^
c
o
1
O
4
0>*
CD •*
ig
P
IO
1
C3>
(g
o
1
o \,
P> « '
' o Ivo
1 o --3
ÌJ*
1 CD\
F,
m
lu-i
11
1 Pf
1
o
1^^
•o>
•^
0-.
I
3
^
t=]>
I
K£
CO -*3 C^ u i
•
S ^ W fcd
t r H- H- H- ^3 2 ,
O 0». C \ :J;^ n ffl !
SB% P p
^
a
»
0
H-
O
o
SD
ESSI Q \
«^
*d
J^ Q
•c>
S
3
HH-
o
r:^' c?k r * |J^
H»
«
-
O I
^
H-% ?^* 0>k C^^
^
I
•
^'
O
O
^
•
SO
0
*n
n
n
^'n;> I
P . r;
•o> C^
!
O
D
H-H Ci
O H-
pi
o <
ft
•0>
o
D
ch
t3
- zz
ft
•o>
bei
H-^l
cf I
h^
CD'
o
13
0^
I
I
I .G3>
O I
I
cr I
I P•0» I
I ciI
I
I
I
- — I
fO
I
