NÀ NG LÆ Å Ü NG
NÀ NG LÆ Å Ü NG
MÀ Û T TRÅ ÌI
MÀ Û T TRÅ ÌI
TS. HOAÌNG DÆ Å NG HUÌNG
N NG L NG MT TR IĂ ƯỢ Ặ Ờ
N NG L NG MT TR IĂ ƯỢ Ặ Ờ
N
N
ĩ
ĩ
I
I
D
D
U
U
N
N
G
G
Vuợ truỷ vaỡ hó ỷ m ỷ t trồ ỡi
N ng lổ ồ ỹ ng M ỷ t trồ ỡi
Thió ỳ t b ở s ổ ớ duỷ ng n ng lổ ồ ỹ ng
m ỷ t trồ ỡi
Tờ nh toaù n Thió ỳ t bở s ổ ớ duỷ ng
NLMT
Caù c lo aỷ i gổ ồ ng phaớn xaỷ
V
V
UÎ
UÎ
T
T
R
R
U
U
Û
Û
V
V
UÎ
UÎ
T
T
R
R
U
U
Û
Û
V
V
UÎ
UÎ
T
T
R
R
U
U
Û
Û
L
L
Ë
Ë
C
C
H
H
S
S
Ỉ
Ỉ
Í
Í
V
V
T
T
R
R
U
U
Û
Û
Thå ìi gian
τ
Nhiã û t
â ä ü
T (K)
Thnh phá ưn c V trủ Â à û c â iã ø m c a V trủ
τ ≤10
-43
s T≥10
32
K M üt ch t âi m cọ M, E, T ä á ú ã ø
c ûc l ï nỉ å
1 si u l ûc, r = 10ã ỉ
-35
m
10
-35
s 10
27
K Ch n kh ng l üng t , tr ng á ä ỉå ỉí ỉå ì
nàng l üng â ng nh tỉå ä ư á ú
2 l ûc: i ûn hảt nh n ỉ Âã á
(HN), h p d ùn (HD)á ú á
10
-32
s 10
25
K D n n tảo kh ng gian, å í ä
ng ng k tỉ ã ú
3 l ûc: HN, â i ûn t ( T) ỉ ã ỉì Â
va HDì
10
-12
s 10
15
K Nhi ût â ü gia m, tảo hảt ã ä í
quarks
3 l ûc: HN, T va HDỉ Â ì
10
-6
s 10
13
K Tảo ph ton, âi ûn t , leptonä ã ỉí 4 l ûc: HN, T, T ỉ Â ỉì
tr ng y va HDỉå ì ã ú ì
3phụ t 10
6
K Tảo pr ton, neutronä P = uud, n = udd
3.10
5
nàm 10
4
K Tảo nh n H, Há
e
H
e
= 2p2n, hảt nh n Há
10
9
nà m 10
2
K Tảo khê H
2
, H
e
, tinh v n va á ì
cạ c thi n hẫ ì
Cọ khê H
2
, tinh v ná
10
10
nàm 10 K Tảo màût tr i, h û MT, tảo å ì ã
cạ c nguy n t nà ûng ã ä ú
Cọ thi n ha , cạ c sao, ã ì
ha nh tinhì
12.10
9
n 7 K Tảo khê quy n, lủc âëa, nụ iã ø Tảo nguy n t nà ûng, ã ä ú
sao th ï c p, nụ iỉ á ú
14.10
9
n 5 K Tảo n ï c , â ải d ng,vi ỉå ỉå
khu n, ta o, sinh v ûtá ø í á
Cọ n ï c, âải d ng, ỉå ỉå
sinh v ûtá
15.10
9
n 3 K Tảo â üng v ût, khè, ng iä á ỉå ì Sinh v ût cao, khè, á
ng iỉå ì
(a)
(b)
(c)
H
H
à Û
à Û
M
M
À Û
À Û
T
T
T
T
RÅ
RÅ
Ì
Ì
I
I
HÃ Û MÀ Û T TRÅ ÌI
HÃ Û MÀ Û T TRÅ ÌI
T n thi n thó ó ó ứ M
10
24
kg
d
10
6
m
10
3
kg/m
3
r
10
11
m
t
0
C
g
m/s
n
ngaỡ
y
(n)
N
n m
(N)
v
km/h
Tha nh ỡ
ph nỏ ử
S ọ ỳ
v ỷ ó
tinh
M ỷt tr i-Sunồ ỡ 2.10
6
1391 1,4 0 6000 274 26n - (618) H, He (65)
Thu y - Mercuryớ
Kim -Venus
t -Earthỏ ỳ
Ho a-Marsớ
0,33
4,57
5,98
0,64
4,88
12,1
12,76
6,79
5,7
5,3
5,5
4,0
0,5
8
1,0
8
1,5
0
2,2
7
173
54
5
-50
3,7
8
8,6
0
9,8
1
3,7
2
58n
243n
1n
1n
88n
225n
365,25n
687n
48
35
30
24
Fe, Si
Fe Si
Fe Si
Fe Si
0
0
1
2
M ỹc - Jupiterọ
Th - Saturnọ ứ
ThV ng-Uranusổồ
HV ng-Neptuneổồ
DV ng-Plutoổồ
1900
598
87
103
5,5
143
121
51
50
2,3
1,3
0,7
1,6
1,7
2,03
7,7
7
14,
3
28,
7
45,
0
59,
1
-150
-180
-214
-220
-230
22,8
9,0
5
7,7
7
11,
0
4,3
7
9h
10h
10h
15h
6n
11N
30N
84N
165N
248N
13
10
7
5
4,7
H, He
H, He
H, He
CH
4
,NH
3
H
2
O,Si
16
22
15
8
1
Tr ng-Moon 0,073 3,47 3,4
3,74
.10
-3
-170
+130
1,6
3
27n
7h43
365,25 (1) Fe Si -
TH NG S CUA CAẽ C THI N TH ỉ TRONG H M T
TH NG S CUA CAẽ C THI N TH ỉ TRONG H M T
TR èI
TR èI
Tặ NG LAI CUA VUẻ TRU
Tặ NG LAI CUA VUẻ TRU
[
10 nas
]
15
0
50
9
=2
VT kờn
<
VT
m
ồ
ớ
[
10
nm
]
Big crunch
100
9
=
VT phngú
Hỗnh 1.3 - T ng lai cua vuợ truỷổồ ớ
Big bang
M ỷ t trồ ỡi
- Kh i l ỹng ọ ỳ ổồ 1,989.10
30
kg
- ng kờnh ổồ ỡ 1,390.10
6
km
- Caù ch traù i õ t ỏ ỳ 150.10
6
km
- V ỷt ch t cu a m ỷt tr i ỏ ỏ ỳ ớ ồ ỡ
bao g m ọ ử
- 73.46% Hydr ọ
- 24.85% H lió
- Co n laỷi la caù c ng ỡ ỡ
t khaù cọ ỳ
- Nhi ỷt õ ỹ trung t m m ỷt ó ọ ỏ
tr i ồ ỡ
15 600 000 K
- Nhi ỷt õ ỹ b m ỷt m ỷt ó ọ ó ử
tr iồ ỡ
5762
K
Ngu n n ng l ỹng b ù c xaỷ chu y u cu a m ỷt tr i ọ ử ổồ ổ ớ ó ỳ ớ ồ ỡ
la do pha n ù ng nhi ỷt haỷch ỡ ớ ổ ó
t ng h ỹp haỷt nh n Hyõ r tha nh H liọ ứ ồ ỏ ọ ỡ ó
4H
1
1
He
2
4
+ 2 Nồ trinọ +
Mựi nga y m ỷt tr i sa n xu t m ỹt ngu n n ng ọ ỡ ồ ỡ ớ ỏ ỳ ọ ọ ử
l ỹng qua pha n ù ng nhi ỷt haỷch l n õ n ổồ ớ ổ ó ó ó ỳ
9.10
24
kWh
Kh i l ỹng cu a m ỷt tr i m ựi gi y gia m ch ng ọ ỳ ổồ ớ ồ ỡ ọ ỏ ớ ổỡ
4.10
6
t n.ỏ ỳ
CÁ Ú U TRUÏ C MÀ Û T TRÅ ÌI
Trái đất, hành tinh thứ 3
tính từ mặt trời và là
hành tinh lớn nhất trong
số các hành tinh bên
trong của hệ mặt trời với
đường kính ở xích đạo
12.756 km. Nhin từ
không gian, trái đất có
màu xanh, nâu và xanh
lá cây với nh ng đám
mây trắng thường xuyên
thay đổi
CÁ Ú U TRUÏ C TRAÏ I Â Á Ú T
N NG Lặ ĩ NG M T
TR èI
N ng lổ ồ ỹ ng b ổ ù c xaỷ m ỷ t trồ ỡi
Phổ ồ ng phaù p tờ nh toaù n NLBXMT
Bổ ù c xaỷ MT truyó ửn qua kờ nh
Nhió ỷ t õ ọ ỹ c ỏ n b ũ ng c uớa vỏ ỷ t thu
o c ổ ồ ỡng õ ọ ỹ b ổ ù c xaỷ MT
10exp -8
10exp -6
10exp -4 10exp -2 10exp 0 10exp 2 10exp 4
10exp 6
10exp 8 10exp 10
Tia Gamma
T ngoaỷiổớ
Radar, TV, Radio
Radio Radio
Soùng daiỡ
Soùng ngnừ
B ùc xaỷ nhi ỷtổ ó
Tia Cosmic Tia X . G nỏử
xa
Tia h ng ngoaỷiọử
25
Anh saùng trong th y 0.38 - 0.78ẽ ỏỳ
Nng l ỹng mỷt tr iổồ ồỡ
3
DAI B C SONG ( ĩ è ặẽ ẽ
Hỗnh1.1: Daợi b ùc xaỷ õi ỷn t ổ ó ổỡ
Daợ i b ù c xaỷ ổ
õi ỷn tó ổỡ
ỷc tr ng cu a b ù c xaỷ m ỷt tr i truy n trong kh ng ổ ớ ổ ồ ỡ ó ử ọ
gian b n ngoa i m ỷt tr i la m ỹt ph r ỹng trong ó ỡ ồ ỡ ỡ ọ ọ ứ ọ
õ où c ỷc õ aỷi cu a c ng õ ỹ b ù c xaỷ n m trong daợ i ổ ớ ổồ ỡ ọ ổ ũ
10
-1
- 10 àm va h u nh m ỹt n ợ a t ng n ng ỡ ỏ ử ổ ọ ổ ọ ứ
l ỹng m ỷt tr i t ỷp trung trong khoa ng b ù c soù ng ổồ ồ ỡ ỏ ớ ổồ
0,38 - 0,78 àm õ où la vu ng nhỗn th y cu a ph . ỡ ỡ ỏ ỳ ớ ọ ứ
Khi truy n ó ử
qua l ù p khờ ồ
quy n bao ó ứ
boỹc quanh
traù i õ t ỏ ỳ
caù c chu m ỡ
tia b ù c xaỷ ổ
bở h p thuỷ ỏ ỳ
va taù n xaỷ ỡ
b i t ng ồ ớ ỏ ử
z n, h i ọ ọ ồ
n ù c va ổồ ỡ
buỷi trong
khờ quy n, ó ứ
chố m ỹt ọ
ph n n ng ỏ ử
l ỹng õ ỹc ổồ ổồ
truy n tr ỷc ó ử ổ
ti p t ù i ó ỳ ồ
traù i õ t. ỏ ỳ