Tư tưởng biện chứng trong Thiền học nhà Trần
T T NG BI N CH NGƯ ƯỞ Ệ Ứ
TRONG THI N H C NH À TR NỀ Ọ Ầ
, , .Theo nhi u nhà nghiên c u Ph t giáo truy n vào n c ta r t s m theo hai con ng ng bi n và ng bề ứ ậ ề ướ ấ ớ đườ đườ ể đườ ộ
Tác gi Nguy n Lang trongả ễ
Vi t Nam Ph t gi á o s lu nệ ậ ử ậ
,cho r ng các tu s theo nh ng oàn thuy n buôn n làằ ĩ ữ đ ề Ấ Độ
. “…nh ng ng i u tiên mang o Ph t n n c ta Th m chí Vi t Nam ngay t th i r t x a ã c các caoữ ườ đầ đạ ậ đế ướ ậ ệ ừ ờ ấ ư đ đượ
,t ng n n truy n giáo tr c ti p và th i i m ó có th là x a h n th i i m Ph t giáo vào mi n Nam Trungă Ấ Độ đế ề ự ế ờ đ ể đ ể ư ơ ờ đ ể ậ ề
”Hoa khá nhi uề [ ]1 . , ,Trong giai o n này o Ph t ch l u truy n v i hình th c th ph ng cúng bái t ng kinh bàyđ ạ đạ ậ ỉ ư ề ớ ứ ờ ụ ụ
, , , , , .phép cúng d ng ch a b nh tr tà b thí truy n pháp tam quy ng gi i cho dân b n a Giai o n ti p theo làườ ữ ệ ừ ố ề ũ ớ ả đị đ ạ ế
, ,giai o n truy n bá kinh i n Ph t giáo ch y u là kinh i n i th a c a Ph t giáo vùng Nam n ây là vùngđ ạ ề đ ể ậ ủ ế đ ể Đạ ừ ủ ậ Ấ đ
( ) : , , ,u tiên xu t hi n h kinh v n Bát nhã Prajna nh kinh Kim c ng T ng u t nh xá Bát thiên t ng Bát nhãđầ ấ ệ ệ ă ư ươ ượ đầ ị ụ
, , …Bát nhã tâm kinh Bát nhã ba la m t i bát Ni t bànậ Đạ ế
,Ngoài ra t t ng Ph t giáo i th a c ng ã xu t hi n tr c ó v iư ưở ậ Đạ ừ ũ đ ấ ệ ướ đ ớ
Lý ho c lu nặ ậ
c a Mâu T th k th IIủ ử ở ế ỷ ứ
,và m t lo t các tác ph m d ch chú s t a c a Kh ng T ng H i u là nh ng b kinh thu c h th ng iộ ạ ẩ ị ớ đề ự ủ ươ ă ộ đề ữ ộ ộ ệ ố Đạ
th a nhừ ư
An Ban th ý kinhủ
,
Ph á p hoa tam mu i kinhộ
…
( - )Cho n khi T ni a l u chi h c trò c a Long Th b tát ng i n em dòng thi n c a mình sang n c tađế ỳ đ ư ọ ủ ụ ồ ườ Ấ Độ đ ề ủ ướ
:thì Ph t giáo Vi t Nam b y gi có thêm m i quan h khác Ph t giáo Thi n tông t n truy n sang Trungậ ệ ấ ờ ố ệ ậ ề ừ Ấ Độ ề
. ,Qu c r i n Vi t Nam M c dù t Trung Qu c truy n sang nh ng thi n h c c a T ni a l u chi l i ch u nhố ồ đế ệ ặ ừ ố ề ư ề ọ ủ ỳ đ ư ạ ị ả
,h ng c a Ph t giáo n và Ph t giáo Tây T ng v i ph ng pháp t a thi n có s d ng th n chú m t ng thưở ủ ậ Ấ Độ ậ ạ ớ ươ ọ ề ử ụ ầ ậ ữ ủ
…quy t nế ấ
, ,Ngoài ra còn m t dòng thi n khác c ng t Trung Qu c n Vi t Nam vào th k th IX ó là dòng thi n Vô ngônộ ề ũ ừ ố đế ệ ế ỷ ứ đ ề
: , .thông v i ph ng pháp n ng tr c ch nhân tâm ki n tánh thành Ph tớ ươ đố ộ ự ỉ ế ậ
( ) “ , ”Thi n theo Ph n ng là Dhyàna thi n na ngh a là chú tâm m t ch m t minh t ng l y di u lý c a nóề ạ ữ ề ĩ ở ộ ỗ ộ ưở ấ ệ ủ [ ]2 .

: “ ,Theo Nhi m K D Thi n nh v n là m t ph ng pháp tu hành c a nhi u tôn giáo c a n c i ph ngệ ế ũ ề đị ố ộ ươ ủ ề ủ Ấ Độ ổ đạ ươ
. “ ”pháp này c ng c Ph t giáo dùng Nh ng n không có tôn phái t ng ng v i Thi n tông Trungũ đượ ậ ư ở Ấ Độ ươ đươ ớ ề
, ”Qu c Thi n tông là s n ph m Ph t giáo thu n túy c a Trung Qu cố ề ả ẩ ậ ầ ủ ố [ ]3 .
, “Còn theo Nguy n ng Th c Thi n ch ng ph i m t tri t h c h th ng hay là m t tôn giáo nghi th c mà là m tễ Đă ụ ề ẳ ả ộ ế ọ ệ ố ộ ứ ộ
,khoa h c th c nghi m v tâm lý và sinh lý hay là úng h n m t k thu t tu luy n sinh lý tâm lý cóọ ự ệ ề đ ơ ộ ỹ ậ ệ tính cách pháp
thu t c a nhân lo i c s mà n c truy n ã s m quy nh vào các khoa Yoga ng ý tìm n i nhân thân v iậ ủ ạ ổ ơ Ấ Độ ổ ề đ ớ đị ụ ố ớ
”Tuy t iệ đố [ ]4 . , : “Krishnam Murti c ng có quan ni m nh Nguy n ng Th c nh ng ông cho r ng Mu n hi uũ ệ ư ễ Đă ụ ư ằ ố ể
, ”thi n ta c n ph i th c s ng v i chính mình ào x i và i sâu vào tâm h n mìnhề ầ ả ự ố ớ đ ớ đ ồ [ ]5 . Chang Chen Chi thì nh ngh ađị ĩ
: “ , , “ ”.thi n Trung Hoa thi n c ng còn g i là Tâm tông có ngh a là Tâm giáo hay giáo lý v tâm Ch này có l làề Ở ề ũ ọ ĩ ề ữ ẽ
,l c ng hay nh t ch t t c ø nh ng gì thi n mu n nói vì nh ng gì thi n gi ng d y chính là ng l iượ ữ ấ để ỉ ấ ả ữ ề ố ữ ề ả ạ đườ ố để
”giác ng viên mãn v Tâmộ ề [ ]6 . : “Ông c ng cho r ng hi u thi n ng i ta ph i kh o sát nó t t t c m i khíaũ ằ Để ể ề ườ ả ả ừ ấ ả ọ
, , ,c nh d bi t ph i nghiên c u nó trên ph ng di n l ch s tâm lý và tri t lý c ng nh trong các khuôn kh v nạ ị ệ ả ứ ươ ệ ị ử ế ũ ư ổ ă
, .ch ng tu t p và tâm linh Ch b ng cách nghiên c u nó t t t c các khía c nh và m c d bi t này may raươ ậ ỉ ằ ứ ừ ấ ả ạ ứ độ ị ệ
”ng i ta m i hi u c thi n m t cách chính xác và không thiên l chườ ớ ể đượ ề ộ ệ [ ]7 .
,Nhìn chung nh n th c c thi n không th ch b ng s phân tích lý lu n mà ph i b ng s ch ng nghi m c ađể ậ ứ đượ ề ể ỉ ằ ự ậ ả ằ ự ứ ệ ủ
. , “m i cá nhân Tuy nhiên N u m r ng ra ph m vi nh n th c lu n nói chung thì thi n h c Ph t giáo ã óng gópỗ ế ở ộ ạ ậ ứ ậ ề ọ ậ đ đ
- ,m t h lý lu n và th c hành v nh n th c h ng n i c áo c a tri t h c tôn giáo ph ng ông c bi tộ ệ ậ ự ề ậ ứ ướ ộ độ đ ủ ế ọ ươ Đ đặ ệ
v t tr i và i tr c v lý lu n tr c giác mà tri t h c ph ng Tây sang th k XX m i th c s chú tr ngượ ộ đ ướ ề ậ ự ế ọ ươ ế ỷ ớ ự ự ọ [ ]8 .
,Nh v y Ph t giáo th i i nhà Tr n là s k th a trên c s ti p thu các ngu n thi n c a thi n h c Nam nư ậ ậ ờ đạ ầ ự ế ừ ơ ở ế ồ ề ủ ề ọ Ấ
( ), ( ) ( ).nh ng th k u công nguyên thi n h c n th k VI và thi n h c Trung Qu c th k IXữ ế ỷ đầ ề ọ Ấ Độ ế ỷ ề ọ ố ế ỷ
, ,Nh s phát tri n c a m i th k tr c nên khi t n c c c l p Ph t giáo Vi t Nam càng có i u ki nờ ự ể ủ ườ ế ỷ ướ đấ ướ đượ độ ậ ậ ệ đ ề ệ
. ,phát tri n m nh m h n Ph t giáo lúc này không ch có nh h ng n i s ng tâm linh i s ng v n hóa dânể ạ ẽ ơ ậ ỉ ả ưở đế đờ ố đờ ố ă
, , . ,t c mà còn chi ph i n i s ng chính tr xã h i B i vào giai o n l ch s này các v ng tri u phong ki n c nộ ố đế đờ ố ị ộ ở đ ạ ị ử ươ ề ế ầ
, , ,tìm ch d a v ng ch c tinh th n làm c s cho ng l i ch tr ng chính sách cai tr c a giai c p phongỗ ự ữ ắ ở ầ ơ ở đườ ố ủ ươ ị ủ ấ
. , : “ ,ki n Trong bài t a Thi n tông ch nam vua Tr n Thái Tông ã vi t Cái ph ng ti n m lòng mê mu i conế ự ề ỉ ầ đ ế ươ ệ để ở ộ
, . , ,ng t t rõ l t sinh y là o giáo c a c Ph t Làm cán cân cho h u th làm khuôn phép cho t ng laiđườ ắ để ẽ ử ấ đạ ủ đứ ậ ậ ế ươ
…y là tr ng trách c a tiên thánh Nay tr m sao không th l y trách nhi m c a tiên thánh làm trách nhi m c aấ ọ ủ ẫ ể ấ ệ ủ ệ ủ
, !”mình l y l i d y c a c Ph t làm l i d y c a mìnhấ ờ ạ ủ đứ ậ ờ ạ ủ [ ]9 . ,Trong khi ó Ph t giáo do ã n sâu vào tâm th c dânđ ậ đ ă ứ
,t c và có m t h u thu n qu n chúng ông o h n th n a trong nh ng cu c u tranh gi i phóng dân t c thìộ ộ ậ ẫ ầ đ đả ơ ế ữ ữ ộ đấ ả ộ
; ,Ph t giáo c ng ã i cùng dân t c trong hàng ng s t ng l i có nhi u trí th c uyên bác nên vi c ch n Ph t giáoậ ũ đ đ ộ ũ ư ă ạ ề ứ ệ ọ ậ

.làm qu c o c ng là i u phù h p nh cao c a s h ng th nh Ph t giáo trong th i i phong ki n chính là số đạ ũ đ ề ợ Đỉ ủ ự ư ị ậ ờ đạ ế ự
, .khai sinh m t dòng thi n m i mang m d u n b n s c c a dân t c thi n phái Trúc Lâmộ ề ớ đậ ấ ấ ả ắ ủ ộ ề
. .1 V b n th lu nề ả ể ậ
- .Thi n h c nhà Tr n c ng b t u t l s c không i n tri t lý v n v t duy tâmề ọ ầ ũ ắ đầ ừ ẽ ắ đểđ đế ế ạ ậ
,So v i Thi n h c truy n th ng thì ây không ph i là v n m i nh ng các thi n s nhà Tr n ã ki n gi i v nớ ề ọ ề ố đ ả ấ đề ớ ư ề ư ầ đ ế ả ấ
. ,theo cách hi u c a mình Các thi n s ã xem th gi i hi n th c ch là gi t ng do v ng ki n c a con ng iđề ể ủ ề ư đ ế ớ ệ ự ỉ ả ướ ọ ế ủ ườ
.sinh ra Trong bài t aự
Khóa h l cư ụ
, : “ , .Tr n Thái Tông ã vi t T i v n là Vô ng u n ch ng ph i H u Doầ đ ế ứ đạ ố ũ ẩ ẳ ả ữ
, . . . ,Không mà n i V ng do V ng mà có S c S c t chân Không Th là V ng theo Không Không hi n V ng V ngổ ọ ọ ắ ắ ừ ế ọ ệ ọ ọ
”. , , ,sinh ra các s c Nh v y th c ch t c a th gi i là vô th ng do nhân duyên mà c sinh ra r i c ng theo óắ ư ậ ự ấ ủ ế ớ ườ đượ ồ ũ đ
. ,mà m t i Cái Có r i s tr v v i Không và r t l i không Có c ng không Không nh Tu Trung Th ng S ãấ đ ồ ẽ ở ề ớ ố ạ ũ ư ệ ượ ĩ đ
:nói
“S c t c l à không không l à s cắ ứ ắ
Ba i ch Ph t quy n bi n tđờ ư ậ ề ế đặ
Không v n không s c, s c không khôngố ắ ắ
Th tính s á ng trong không h c òn m t”.ể ề ấ
( ,S c t c th không không t c th s cắ ứ ị ứ ị ắ
Tam th Nh lai ph ng ti n l cế ư ươ ệ ự
Không b n vô s c s c vô khôngổ ắ ắ
)Th tánh minh minh phi th t cể ấ đắ [ ]10
: “ây Tánh Không c hi u nh sau Khái ni m v Tánh Không là m t ý ni m tr u t ng c phóng xu t vàỞ đ đượ ể ư ệ ề ộ ệ ừ ượ đượ ấ
; .t o ra b i tâm trí c a con ng i còn Tánh Không là m t kinh nghi m tr c ti p c giáp m t trong s Giác ngạ ở ủ ườ ộ ệ ự ế đượ ặ ự ộ
Nh ng gì i u này mu n nói là Tánh Không có tính cách khái ni m thì vô cùng khác bi t v i Tánh Không có tínhữ đ ề ố ệ ệ ớ
. ,ch t th c h u Chúng ta có th t o ra hay ki n t o m t khái ni m v Tánh Không nh ng chúng ta không th tr cấ ự ữ ể ạ ế ạ ộ ệ ề ư ể ự
. ( )ng t thân Tánh Không qua khái ni m úng là khái ni m v không sun a có th mâu thu n v i khái ni m vộ ự ệ Đ ệ ề ỳ ể ẫ ớ ệ ề
( , ), ( ).h u có hi n có nh ng t thân Tánh Không thì không h mâu thu n v i các hi n th h u N u Tánh Không làữ ệ ư ự ề ẫ ớ ệ ể ữ ế
, , ,m t cái gì ó thì nó có th mâu thu n v i m t cái gì khác nh ng vì Tánh Không không ph i là m t cái gì c thìộ đ ể ẫ ớ ộ ư ả ộ ả
“ ,làm th nào nó l i mâu thu n hay i ngh ch l i b t c cái gì m i c ch ? S c t c th Không Không t c thế ạ ẫ đố ị ạ ấ ứ ớ đượ ứ ắ ứ ị ứ ị
” ,s c là m t s mô t v th c t i hi n t n ch không ph i là m t lý thuy t hóa c a khái ni m tri t h c tr uắ ộ ự ả ề ự ạ ệ ồ ứ ả ộ ế ủ ệ ế ọ ừ

”t ngượ [ ]11
.

, ,Nh v y Tánh Không là b n th v n duy nh t và b t bi n khi có s tác ng c a nh ng nhân duyên thì t óư ậ ả ể ố ấ ấ ế ự độ ủ ữ ự đ
. .c ng sinh ra t t c Nh ng khi v ng ki n c gi i tr thì t t c ch còn Không Không ây là m t s ph nhũ ấ ả ư ọ ế đượ ả ừ ấ ả ỉ ở đ ộ ự ủ đị
.bi n ch ng i n cái kh ng nhệ ứ đểđ đế ẳ đị
,V i cách nhìn bi n ch ng ó nét c s c c a các thi n s nhà Tr n là không ph nh n th gi i khách quan m tớ ệ ứ đ đặ ắ ủ ề ư ầ ủ ậ ế ớ ộ
, ( ) . “ ”cách siêu hình nh ng h cho r ng gi a th gi i y Tánh Không v i Tâm ch là m t Ngh a là trong cái có thì ãư ọ ằ ữ ế ớ ấ ớ ỉ ộ ĩ đ
“ ”, . , , ,có cái không có v a có l i v a không T t c t m t ngu n c i mà thành v n ng bi n hóa sinh r i l i di từ ạ ừ ấ ả ừ ộ ồ ộ ậ độ ế ồ ạ ệ
. ,di t r i l i sinh Hi n t ng và b n th theo l t nhiên không tách r i nhau theo chu k nh t nh tuy ph c t pệ ồ ạ ệ ượ ả ể ẽ ự ờ ỳ ấ đị ứ ạ
nh ng c ng là n gi n như ũ đơ ả ư
“M t tr i l n v T ây, n c luôn ch y v ông”ặ ờ ặ ề ướ ả ề Đ
( ,Tr n Thái Tôngầ
Khóa h l cư ụ
,
Phổ
thuy t t s nế ứ ơ
). ,a ra hình nh này các thi n s có l mu n nh n nh con ng i c n nh n bi t quy lu t và s ngĐư ả ề ư ẽ ố ắ ủ ườ ầ ậ ế ậ ố
, , .thu n theo quy lu t ng nên phí s c tìm ki m cái v n d t nhiên vì không có câu tr l iậ ậ đừ ứ ế ố ĩ ự ả ờ
“T khai, t t t ùy th i ti tự ự ạ ờ ế
V n tr c ông qu â n t ng b t tri”ấ ướ Đ ổ ấ
S v n ápư đệ ấ đ
- ( )Tr n Nhân Tôngầ
( ,Hoa t n t tàn theo th i ti tự ở ự ờ ế
)H i tr i t t c u không bi tỏ ờ ấ ả đề ế
Th y trò h i ápầ ỏ đ
- ( )Tr n Nhân Tôngầ
:Hay như
“T ng t âm kh c h ng c u t â m ti mươ ướ ướ ầ ệ
i t ni êm ng th ng tr ú c can”Đạ ự ư ướ

Chí o vô nan -đạ
( )Tr n Trungầ
(N u em lòng mình h ng vào tìm ma qu trong lòngế đ ướ ỷ
)Thì có khác gì con cá con nh y v t lên ng n treả ượ ọ
o l n không khó -Đạ ớ
( )Tr n Trungầ
.Nh v y cái c t t y c a v n Thi n h c không ph i là v n có hay không có Ng i mu n gi i thoát kh i bư ậ ố ủ ủ ấ đề ề ọ ả ấ đề ườ ố ả ỏ ể
, .kh b n mê thì ph i xóa h t s phân bi t th phi Ngh a là ph iổ ế ả ế ự ệ ị ĩ ả
“ki n tính”ế
. Trong bài
Ph t t âm caậ
, Tu Trung vi tệ ế
:
“X v ng t â mả ọ
Th ch â n tínhủ
T nh â n t â m nh nhi vong ki nự ả ế
Kh i tri nh hi n kính trung laiở ả ệ
B t gi á c v ng tòng ch â n lý bínhấ ọ
V ng lai phi th c di c phi họ ự ệ ư
Kính th vô t à di c vô chính … ”ụ ệ
(B v ng tâmỏ ọ
Gi chân tínhữ
Gi ng nh ng i tìm bóng quên g ngố ư ườ ươ
Nào có bi t bóng t trong g ng mà raế ừ ươ
Không bi t cái v ng n t trong cái th cế ọ đế ừ ự
Cái v ng n thì ch ng th c c ng ch ng họ đế ẳ ự ũ ẳ ư
…)Cái g ng ti p nh n không tà c ng không chínươ ế ậ ũ
(B ài ca T âm v à Ph t)ậ
“ ” , “ ” “ ”. ,B i l Cái v ng n t trong cái th c cho nên m t tr ng trong n c v a có l i v a không Gi a mùa xuânở ẽ ọ đế ừ ự ặ ă ướ ừ ạ ừ ữ
, .hoa b m thi nhau tr s c nh ng t t c s m t i nh ng mùa ti p theo cho nướ ổ ắ ư ấ ả ẽ ấ đ ở ữ ế Để đế

“m t s m gió ông th iộ ớ đ ổ
tan b ng gi á , tr m hoa nh c reo tr c gió xu â n”ă ă ư ũ ướ
( ,Tu Trungệ
Nh p tr nậ ầ
). ,Nh v y cái nh t th i nh hoa b mư ậ ấ ờ ư ướ
. ,mùa xuân c ng l i là cái v nh c u vì không có s i thay Tuy chúng là s th hi n c a hai m t i l p nh ngũ ạ ĩ ử ự đổ ự ể ệ ủ ặ đố ậ ư
, .ng th i c ng th ng nh t v i nhau t o thành s chuy n hóa bi n i vô cùngđồ ờ ũ ố ấ ớ ạ ự ể ế đổ
, , ,Khi con ng i ã phá ch p xem sinh t v i Ni t bàn phi n não v i B chúng sinh v i Ph t không ph i là sườ đ ấ ử ớ ế ề ớ ồ đề ớ ậ ả ự
, :i l p siêu hình thì nh tuyên b c a thi n s Tr n Thái Tôngđố ậ ư ố ủ ề ư ầ
“C huy n s c th danh ch â n s c, x ph à m th â nơ ễ ắ ị ắ ử
d ã th ph á p th â n”ị
( , )huy n s c c ng g i chân s c ch phàm thân c ng t a Pháp thânỞ ễ ắ ũ ọ ắ ỗ ũ ự [ ]12 .
- , ,B i l s c không ó v n d n m trong s v n ng c a v n v t không t m t i và c ng không t sinh ra c ngở ẽ ắ đ ố ĩ ằ ự ậ độ ủ ạ ậ ự ấ đ ũ ự ũ
: “ , , , ”(nh kinh Bát Nhã ã vi t Th ch pháp không t ng b t sinh b t di t b t c u b t t nh b t t ng b t gi m yư đ ế ị ư ưở ấ ấ ệ ấ ấ ấ ị ấ ă ấ ả Ấ
: , , ).là cái t ng không c a t t c các pháp không sinh không di t không b n không s ch không thêm không b tướ ủ ấ ả ệ ẩ ạ ớ
, ( ,em tâm t an thì Ph t s hi n ra nh l i qu c s Phù Vân Viên Ch ngĐ ự ậ ẽ ệ ư ờ ố ư ứ
o Vi ê nĐạ
) :d n dò Tr n Thái Tôngặ ầ
“ , . , …”(Trong núi không có Ph t Ph t ngay trong lòng Lòng thanh th n mà hi u th u ó chính th c là Ph t S nậ ậ ở ả ể ấ đ ự ậ ơ
, . , …).b n vô Ph t duy t n h tâm Tâm t ch nhi tri th danh chân Ph tổ ậ ồ ồ ị ị ậ
, , ,Hi u r ng ra t con ng i ã ràng bu c mình b i ch p mê v ng ki n mà không th y lý chân nh không dám iể ộ ự ườ đ ộ ở ấ ọ ế ấ ư đố
, .m t v i nh ng khó kh n trong cu c s ng mà ch c u s thanh t nh gi i thoát i u này c Tr n Thái Tôngặ ớ ữ ă ộ ố ỉ ầ ự ị ả Đ ề đượ ầ
: “ ,kh ng nh m t cách m nh m Nào bi t Giác tánh B m i m i viên thành âu hay Trí hu thi n c n ng iẳ đị ộ ạ ẽ ế ồ đề ỗ ỗ đ ệ ệ ă ườ
. , , , ,ng i s n Ch h i i n ti u n ch ng k t i gia xu t gia ch ng n t ng t c ch c t rõ tâm v n khôngườ ẵ đủ ớ ỏ đạ ẩ ể ẩ ẳ ể ạ ấ ẳ ề ă ụ ỉ ố ố
, ”nam n sao i ch p t ng?ữ đ ấ ướ [ ]13
2. V nh n th c lu nề ậ ứ ậ
,Trên n n t ng Tánh Không các thi n s i Tr n yêu c u ng i hành thi n ph i n m b t cho c cái b n th viề ả ề ư đờ ầ ầ ườ ề ả ắ ắ đượ ả ể
. ( ) .di u c a hi n th c g i là Chân Nh Mu n v y các hành gi ng i tu Thi n ph i bi n Tâmệ ủ ệ ự ọ ư ố ậ ả ườ ề ả ệ
: “ ,Nh kinh Pháp cú ghi l i c Ph t ã d y B n tính t nhiên c a tâm là k t qu i u gì chúng ta ngh do tâmư ờ Đứ ậ đ ạ ả ự ủ ế ả đ ề ĩ
, . , ( )làm ch tâm t o tác N u ng i nói hay hành ng v i m t tâm c ác kh não s theo sau nh m t k t quủ ạ ế ườ độ ớ ộ độ ổ ẽ ư ộ ế ả

( )….nh d u v t c a bánh xe kéo con bò kéo xe bò hai bánh N u ng i nói lên hay hành ng v i m t tâm thanhư ấ ế ủ ế ườ độ ớ ộ
, ( ) ”t nh h nh phúc theo sau v y nh m t k t qu gi ng nh bóng không r i hìnhị ạ ị ấ ư ộ ế ả ố ư ờ [ ]14 .
“ , ” , :Nói Tâm làm ch tâm t o tác không có ngh a là tâm có tr c v t hay nh quan ni m c a tri t h c ph ng Tâyủ ạ ĩ ướ ậ ư ệ ủ ế ọ ươ
, . : “v t ch t quy t nh ý th c tinh th n Mà là c Ph t mu n nói n ng c và i u ki n c a hi n t ng khậ ấ ế đị ứ ầ Đứ ậ ố đế độ ơ đ ề ệ ủ ệ ượ ổ
. ”au hay h nh phúc ây là m t kinh nghi m th c ti n ch không ph i là m t h th ng tri t lýđ ạ Đ ộ ệ ự ễ ứ ả ộ ệ ố ế [ ]15 .
,Tr n Thái Tông trong bài t aầ ự
Kim c ng tam mu i kinh,ươ ộ
: “ ,ã mô t Tâm nh sau B n tính huy n ng ng chân tâmđ ả ư ả ề ư
, , .tr m t ch d t tuy t ý ni m v tròn khuy t n u không ph i là ng i trí thì không truy c u n gi ng m i c a nóạ ị ứ ệ ệ ề ế ế ả ườ ứ đế ề ố ủ
, , , . , .Nó không h p không tan không m t không còn M t và tai không th tìm hình bóng ti ng vang c a nó Vì nóợ ấ ắ ể ế ủ
, , , , ,không ph i h u c ng không ph i vô không o c ng không t c nó c t n siêu nhiên ngoài nó không có gì khácả ữ ũ ả đạ ũ ụ độ ồ
”.vì v y nó là t tính kim c ngậ ự ươ
“ ” “ ”. ,Tâm c a nhà Ph t là Tâm tông ngh a là l y cái tâm trong sáng làm tông ch ó là tâm t nhiênủ ậ ĩ ấ ỉ Đ ự
“l nh thì n óiạ
l nh, n óng thì nói nóng”ạ
( ) .Tr n Thái Tông và ây chính là g c c a thi n i u này c Tr n Nhân Tông k l iầ đ ố ủ ề Đ ề đượ ầ ể ạ
trong bài
Hành

tr ngạ
c a Th ng S Tu Trungủ ượ ĩ ệ
.
:Thi n s Nhân Tông vi tề ư ế
“ …
M t ngày kia ta h i Ng iộ ỏ ườ
( ) , : “Th ng S Tu Trung v cái g c c a tôn ch thi n Th ng S ng kh u áp Hãy quay nhìn l i cái g c c aượ ĩ ệ ề ố ủ ỉ ề ượ ĩ ứ ẩ đ ạ ố ủ
”. , ”mình ch không tìm âu khác c Ta b ng b ng t nh con ng ph i i bèn x c áo th Ng i làm Th yứ đ đượ ỗ ừ ĩ đườ ả đ ố ờ ườ ầ [ ]16 .
: “ , .Còn s Pháp Loa khi gi i v thi n nh thì nói r ng Nh n gi gi i v ng ch c không ng k ó m i t p Thi nư ả ề ề đị ằ ơ ữ ớ ữ ắ độ ế đ ớ ậ ề
. , :Cái y u ch c a Thi n nh là thân tâm u xã Tr c t p nh tâm th ng t suy xét Thân này t âu n? Tâmế ỉ ủ ề đị đề ướ ậ đị ườ ự ừ đ đế
này t âu mà có? Tâm không th t có thì t âu mà có thân? Thân tâm u không thì pháp t âu mà có? Phápừ đ ậ ừ đ đề ừ đ

, , .không th t có vì không ai có cái có ó t âu mà có? Cái có ó ã không thì không có pháp có M i pháp ch ngậ đ ừ đ đ đ ỗ ẳ
.ph i pháp thì m i pháp n ng vào âu? Không có d a n ng thì pháp không ph i m i pháp Pháp này không th tả ỗ ươ đ ự ươ ả ỗ ậ
. , …c ng ch ng ph i không th t Ch ng c th t pháp m i hay ch ng nh p thi n Ph i trong sáng nh viên ng cũ ẳ ả ậ ứ đượ ậ ớ ứ ậ ề ả ư ọ
, . , , ,l n trên mâm ph i sáng su t nh g ng trên ài n ch t này i c ng c ng c ng c ng i c ngă ả ố ư ươ đ Đế ỗ đấ đ ũ đượ đứ ũ đượ ồ ũ
, , , …”c n m c ng c nói hay nín u c ng c có ch nào l i không c?đượ ằ ũ đượ đề ũ đượ ỗ ạ đượ [ ]17 .
, ,ây c ng là m t cách trình bày ch Tâm theo tinh th n bi n ch ng qua ó Pháp Loa kêu g i con ng i th c t nhĐ ũ ộ ữ ầ ệ ứ đ ọ ườ ứ ĩ
.l ng tâm không b chi ph i b i ngo i c nh và c ng th y rõ ngo i c nh H nh n th c c cái t nh trongắ để ị ố ở ạ ả ũ để ấ ạ ả ọ ậ ứ đượ ĩ
, , .cái ng lý vô th ng v i s th ng h ng và n ch ng y con ng i có th chi ph i ngo i c nh theo mìnhđộ ườ ớ ự ườ ằ đế ừ ấ ườ ể ố ạ ả
“ , ,C ng nh ng n èn c cái thông phong làm cho ng yên r i chói sáng xua tan m i bóng t i tâm ng i c ngũ ư ọ đ đượ đứ ồ ọ ố ườ ũ
, , ,v y nh công phu tu t p c làm cho nh t nh không b khu y ng cho nên tr thành sáng chói m i di n bi nậ ờ ậ đượ đị ĩ ị ấ độ ở ọ ễ ế
, , ,ngo i c nh u th y r t rõ m t ng i nh v y s không có gì không th y không bi t và vi c gì ã làm c ngạ ả đề ấ ấ ộ ườ ư ậ ẽ ấ ế ệ đ ũ
”thành công [ ]18 . .ó c ng là tr ng thái c a ng i giác ng Cho nên các thi n s nhà Tr n không xem thi n ch làĐ ũ ạ ủ ườ ộ ề ư ầ ề ỉ
:s t nh t i mà còn là s tr i nghi m trong i s ng th ng ngày nh Tu Trung ã tuyên bự ĩ ạ ự ả ệ ở đờ ố ườ ư ệ đ ố
“ i c ng thi nĐ ũ ề
Ng i c ng thi nồ ũ ề
gi a lò h ng m t óa senỞ ữ ồ ộ đ
M t ý khí b è n th êm ý khíấ
c ch n ti n an c ti n an”.Đượ ố ệ ứ ệ
, :ch khác ông nóiỞ ỗ
“Phi n n ã o B nguy ê n ch ng kh á c”ề ồđề ẳ
( )V n s quy nhạ ự ư
“Ph t v i ch ú ng sanh c ù ng m t m t”ậ ớ ộ ặ
( )Phàm thánh ch ng khácẳ
“M i hay i c ó Ph t n ê n ng iớ đờ ậ ườ
Ch l sen b ng gi a l a t i”ớ ạ ừ ữ ử ươ
( )L Tiêu Dao thi n sễ ề ư
,Rõ ràng các thi n s nhà Tr n ã truy n t i c t t ng Ph t pháp b t ly th gian em vi c o i ch ng v iề ư ầ đ ề ả đượ ư ưở ậ ấ ế đ ệ đạ đố ứ ớ
, .s i và h c ng là nh ng t m g ng sáng c a tinh th n bi n ch ng y a s nh ng thi n s nhà Tr n khôngự đờ ọ ũ ữ ấ ươ ủ ầ ệ ứ ấ Đ ố ữ ề ư ầ
, ,ch là nh ng ng i ng trên tòa gi ng nói thuy t nhà Ph t mà tr c h t h ã tr i nghi m trong cu c s ng vìỉ ữ ườ đứ ả ế ậ ướ ế ọ đ ả ệ ộ ố
.dân vì n c r i m i nói lên s th c chân lý nhà thi n Nh n i lòng c a Tr n Nhân Tông trong bàiướ ồ ớ ự ụ đắ ề ư ỗ ủ ầ

Xu ân v ã n :
“Ni ên thi u h à t ng li u s c không,ế ằ ễ ắ
Nh t xu â n t âm s b á c h hoa trung.ấ ự
Nh kim kh ám ph á ông ho à ng di n,ư Đ ệ
Thi n b n o à n kh á n tr y h ng”ề ả đồđ ụ ồ
(Thu b é ch a t ng r õ s c khôngở ư ừ ắ
Xu ân v hoa n r n trong lòngề ở ộ
Ch ú a xu â n nay b ta kh ám ph áị
Chi u tr i gi ng thi n ng m b óng h ngế ả ườ ề ắ ồ
( )Cu i xuânố [ ]19
, ,Có th nào có c m t con ng i t t i không b ràng bu c gi a hai ch o và i nh th n u không ph i ãể đượ ộ ườ ự ạ ị ộ ữ ữ đạ đờ ư ế ế ả đ
, , ,hi u lu t vô th ng hòa mình vào v tr bao la v t qua cái h u h n n cái vô h n? Nói cách khác tri t lýể ậ ườ ũ ụ ượ ữ ạ đểđế ạ ế
: .Ph t giáo ã c các thi n s nhà Tr n v n d ng m t cách bi n ch ng y sáng t o vào cu c s ng s ng thi nậ đ đượ ề ư ầ ậ ụ ộ ệ ứ đầ ạ ộ ố ố ề
, ,gi i thoát ch tr ng Thi n h c i Tr n a ra ph ng pháp tu t p v a ti m ng v a n ng k t h pĐể ả ủ ươ ề ọ đờ ầ đư ươ ậ ừ ệ ộ ừ đố ộ ế ợ
, .gi a t l c và tha l c trên c s ph ng pháp Thi n quán và t ng ni m kinh Ph t S k t h p gi a Thi n tông vàữ ự ự ự ơ ở ươ ề ụ ệ ậ ự ế ợ ữ ề
T nh tông c Tr n Thái Tông nh c n trongị độ đượ ầ ắ đế
Khóa h l cư ụ
và trong bài t a sáchự
L c thì s ám h i khoaụ ố
nghi,
khi d n l i l iẫ ạ ờ
kinh i t pĐạ ậ
:
“ , .Nh bách niên c u y kh nh t nh t cán linh tiên t nh Nh th bách thiên ki p trung s t p ch b t thi nư ấ ả ư ấ ậ ị ư ị ế ở ậ ư ấ ệ
, , ” (nghi p d Ph t l c c thi n thu n t duy kh nh t nh t th i t n n ng tiêu di t dã Nh chi c áo b n hàngệ ĩ ậ ự ố ệ ậ ư ả ư ấ ậ ờ ậ ă ệ ư ế ẩ
. ,tr m n m có th gi t s ch trong m t ngày Nh th thì nh ng nghi p ác tích t hàng tr m nghìn ki p nh s c Ph tă ă ể ặ ạ ộ ư ế ữ ệ ụ ă ế ờ ứ ậ
, ).và s t duy thu n ti n mà có th tiêu tr trong m t ngày m t phútự ư ậ ệ ể ừ ộ ộ
3. Ph ng ph á p tu h cươ ọ
.Ph ng pháp tu h c c a các thi n s nhà Tr n khác v i ph ng pháp c a các thi n phái Trung Qu c Trungươ ọ ủ ề ư ầ ớ ươ ủ ề ố Ở
, :Hoa các phái thi n u th c hi n ph ng pháp tu ch ngề đề ự ệ ươ ứ

“B t l p v n t . Gi á o ngo i bi t truy n. Tr c ch nh â nấ ậ ă ự ạ ệ ề ự ỉ
t âm, ki n t ánh th à nh Ph tế ậ
”. Còn Thi n tông i Tr n l i ch tr ngề đờ ầ ạ ủ ươ
“Thi n gi á o song h à nh”ề
. Th c ch t c aự ấ ủ
.ph ng pháp tu h c thi n tông nhà Tr n là k t h p bi n ch ng gi a lý trí và chân tâm Trong tri t h c ph ngươ ọ ề ầ ế ợ ệ ứ ữ ế ọ ươ
, .Tây tâm và trí là hai ph m trù tri t h c ch hai tr ng thái tinh th n c a con ng i v i s i l p nhau Nh ngạ ế ọ để ỉ ạ ầ ủ ườ ớ ự đố ậ ư