Rối loạn Đa nhân cách (DID - Dissociative Identity Disorder)
1.1. Khái niệm Rối loạn Đa nhân cách:
Rối loạn đa nhân cách (DID – Dissociative identity disorder) hay còn gọi là Rối
loạn nhận dạng phân ly, là một loại rối loạn được đặc trưng bởi ít nhất hai hoặc nhiều
trạng thái nhân cách khác biệt, mỗi nhân cách có ký ức, thái độ và nhận thức riêng của
mình. Những trạng thái nhân cách này luân phiên thể hiện hành vi của một người và
trạng thái này không hề biết sự hiện hữu và tồn tại của những trạng thái khác bên
trong cơ thể. Rối loạn đa nhân cách được xem như một người với những mảnh ghép
đầy ám ảnh, họ có thể đã gặp phải một số tổn thương trong quá khứ và phải bảo vệ
bản thân bằng cách tách mình ra khỏi những trải nghiệm quá bạo lực hoặc quá đau
đớn. Họ tách mình khỏi thực thể bằng cách tạo ra những bản thể khác nhau để thay
mình giải quyết những căng thẳng, đau buồn trong cuộc sống. Những bản thể khác
nhau có tuổi, giới tính hoặc thậm chí là chủng tộc riêng. Mỗi bản thể có tư thế, cử chỉ
và cách nói chuyện riêng biệt.
1.2. Nguyên nhân:
Rối loạn đa nhân cách thường xảy ra ở những người trải qua căng thẳng hoặc
chấn thương quá mức trong thời thơ ấu.
Trẻ em không được sinh ra với ý thức về một bản sắc thống nhất; nó phát triển
từ nhiều nguồn và kinh nghiệm. Ở trẻ em bị choáng ngợp, nhiều phần đáng lẽ phải kết
hợp với nhau vẫn tách biệt. Lạm dụng mãn tính và nghiêm trọng (về thể chất, tình dục
hoặc cảm xúc) và bị không nhận được sự quan tâm, bị bỏ bê trong thời thơ ấu thường
được báo cáo và ghi nhận dẫn đến mắc chứng rối loạn đa nhân cách (ở Mỹ, Canada và
Châu Âu, khoảng 90% bệnh nhân). Một số bệnh nhân không bị lạm dụng nhưng đã
trải qua một sự mất mát từ nhỏ và quan trọng (chẳng hạn như cái chết của cha mẹ),
bệnh y tế nghiêm trọng hoặc các sự kiện căng thẳng quá mức khác.
Trái ngược với hầu hết những đứa trẻ đạt được sự đánh giá gắn kết, phức tạp
của bản thân và những người khác, những đứa trẻ bị ngược đãi có thể trải qua các giai
đoạn trong đó những nhận thức, ký ức và cảm xúc khác nhau về trải nghiệm cuộc
1

sống của chúng bị tách biệt. Theo thời gian, những đứa trẻ như vậy có thể phát triển
khả năng thoát khỏi sự ngược đãi ngày càng tăng đó bằng cách “Rời đi” – nghĩa là,
bằng cách cố tách mình ra khỏi môi trường khắc nghiệt của chúng đang trải qua, hoặc
bằng cách rút lui vào tâm trí của chúng. Mỗi giai đoạn phát triển hoặc trải nghiệm đau
thương có thể được sử dụng để tạo ra một bản sắc khác nhau.
Trong các bài kiểm tra tiêu chuẩn, những người mắc chứng rối loạn này có
điểm số cao về khả năng dễ bị thôi miên và phân ly (khả năng mất trí nhớ, nhận thức
hoặc nhận dạng của một người khỏi nhận thức có ý thức).
1.3. Dấu hiệu, triệu chứng:
Một số triệu chứng là đặc trưng của rối loạn nhận dạng phân ly.
a. Nhiều danh tính:
Trong hình thức sở hữu, nhiều danh tính biểu hiện rõ đối với các thành viên gia
đình và cộng sự. Bệnh nhân nói và hành động trong một cách khác nhau rõ ràng, như
thể một người khác hoặc đã bị tiếp quản. Danh tính mới có thể là của một người nào
đó hoàn toàn khác, hoặc tinh thần siêu nhiên (thường là quỷ hoặc thần), người có thể
yêu cầu trừng phạt cho những hành động trong quá khứ.
Trong hình thức không sở hữu, các danh tính khác nhau thường không rõ ràng
đối với quan sát viên. Thay vào đó, bệnh nhân trải qua cảm giác cá nhân hóa; tức là,
họ cảm thấy không có thật, bị loại bỏ khỏi bản thân mình và tách ra khỏi các quá trình
thể chất và tinh thần của họ. Bệnh nhân nói rằng họ cảm thấy rằng họ như một người
quan sát cuộc sống của họ, như thể họ đang xem một bộ phim của chính họ mà họ
không thể kiểm soát được. Họ có thể nghĩ rằng cơ thể của họ có cảm giác khác nhau
(ví dụ như của một đứa trẻ nhỏ hoặc một người khác giới) và không thuộc về họ. Họ
có thể có những suy nghĩ, xung động và cảm xúc bất chợt dường như không thuộc về
họ và điều đó có thể biểu hiện thành nhiều luồng suy nghĩ khó hiểu hoặc như giọng
nói. Một số biểu hiện có thể được chú ý bởi các nhà quan sát. Ví dụ, thái độ, ý kiến và
sở thích của bệnh nhân (ví dụ, liên quan đến thực phẩm, quần áo,
Những người mắc chứng rối loạn đa nhân cách cũng trải qua sự xâm nhập vào
các hoạt động hàng ngày của họ khi có sự thay đổi về danh tính hoặc sự can thiệp của
2



một trạng thái nhận dạng trong hoạt động của người khác. Ví dụ, tại nơi làm việc, một
danh tính tức giận có thể đột nhiên hét lên với đồng nghiệp hoặc sếp.
b. Mất trí nhớ:
Bệnh nhân thường bị mất trí nhớ phân ly . Nó thường biểu hiện như:
• Khoảng trống trong ký ức về các sự kiện cá nhân trong quá khứ (ví dụ:
khoảng thời gian trong thời thơ ấu hoặc thanh thiếu niên, cái chết của người thân)
• Mất trí nhớ đáng tin cậy
• Khám phá bằng chứng về những điều họ đã làm hoặc nói nhưng không có ký
ức về việc đó và/hoặc điều đó dường như không giống với chính họ
Khoảng thời gian có thể bị mất.
Bệnh nhân có thể phát hiện ra các đồ vật trong túi mua sắm của họ hoặc các
chữ viết tay mà họ không thể nhận ra. Họ cũng có thể thấy mình ở những nơi khác
nhau từ nơi họ nhớ lần cuối và không biết tại sao hoặc làm thế nào họ đến đó. Không
giống như bệnh nhân mắc chứng rối loạn căng thẳng sau chấn thương, bệnh nhân mắc
chứng rối loạn đa nhân cách quên đi các sự kiện hàng ngày cũng như các trường hợp
căng thẳng hoặc chấn thương.
Bệnh nhân nhận thức khác nhau về mất trí nhớ của họ. Một số cố gắng để che
giấu nó. Mất trí nhớ có thể được người khác chú ý khi bệnh nhân không thể nhớ
những điều họ đã nói và thực hiện hoặc thông tin cá nhân quan trọng, chẳng hạn như
tên của chính họ.
c. Các triệu chứng khác:
Ngoài việc nghe giọng nói, bệnh nhân mắc chứng rối loạn nhận dạng phân ly
có thể bị ảo giác thị giác, xúc giác, khứu giác và ham muốn. Do đó, bệnh nhân có thể
bị chẩn đoán nhầm với một rối loạn tâm thần. Tuy nhiên, những triệu chứng ảo giác
này khác với ảo giác điển hình của rối loạn tâm thần như tâm thần phân liệt . Bệnh
nhân mắc chứng rối loạn đa nhân cách trải qua các triệu chứng này đến từ một danh
tính thay thế (ví dụ, như thể ai đó muốn khóc bằng mắt, nghe giọng nói của một danh
tính thay thế chỉ trích họ).


3


Trầm cảm, lo lắng, lạm dụng chất gây nghiện, tự gây thương tích, tự cắt xén, co
giật không nhiễm trùng và hành vi tự tử là phổ biến, như là rối loạn chức năng tình
dục.
Việc chuyển đổi danh tính và rào cản ân xá giữa các nhân cách trong họ thường
xuyên dẫn đến cuộc sống hỗn loạn. Thông thường, bệnh nhân cố gắng che giấu hoặc
giảm thiểu các triệu chứng và ảnh hưởng của họ đối với người khác.
1.4. Chẩn đoán:
• Dựa vào sự đánh giá của chuyên gia tâm lý, bác sĩ tâm thần
• Phỏng vấn chi tiết, đôi khi với thôi miên hoặc được hỗ trợ bởi thuốc
Chẩn đoán rối loạn đa nhân cách là ca lâm sàng, dựa trên sự hiện diện của các
tiêu chí sau trong Hướng dẫn chẩn đoán và thống kê rối loạn tâm thần , Phiên bản thứ
năm (DSM-5):
ü Bệnh nhân có ≥ 2 trạng thái tính cách hoặc danh tính (sự gián đoạn danh
tính), với sự gián đoạn đáng kể trong ý thức về bản thân và ý thức của cơ quan.
ü Bệnh nhân có những lỗ hổng trong trí nhớ đối với các sự kiện hàng
ngày, thông tin cá nhân quan trọng và các sự kiện chấn thương - thông tin mà bình
thường sẽ không bị mất khi quên đi.
ü Các triệu chứng gây ra đau khổ đáng kể hoặc làm giảm đáng kể chức
năng xã hội hoặc nghề nghiệp.
Chẩn đoán đòi hỏi kiến thức và các câu hỏi cụ thể về các hiện tượng phân
ly. Các cuộc phỏng vấn kéo dài, thôi miên, hoặc các cuộc phỏng vấn được điều trị
bằng thuốc (barbiturat hoặc benzodiazepine) đôi khi được sử dụng, và bệnh nhân được
yêu cầu giữ nhật ký giữa các lần thăm khám. Tất cả các biện pháp này liên quan đến
một nỗ lực để đưa ra một sự thay đổi danh tính trong quá trình đánh giá. Bác sĩ lâm
sàng có thể theo thời gian cố gắng vạch ra các đặc điểm nhận dạng khác nhau và mối
liên hệ của chúng. Các cuộc phỏng vấn và bảng câu hỏi có cấu trúc được thiết kế đặc

biệt có thể rất hữu ích, đặc biệt đối với các bác sĩ lâm sàng về rối loạn này.
Bác sĩ lâm sàng có thể cố gắng liên hệ trực tiếp với các danh tính khác bằng
cách yêu cầu nói chuyện với phần tâm trí liên quan đến các hành vi mà bệnh nhân
4


không thể nhớ hoặc dường như được thực hiện bởi người khác. Thôi miên có thể giúp
các bác sĩ lâm sàng tiếp cận các trạng thái phân tách của bệnh nhân và các đặc điểm
nhận dạng khác và giúp bệnh nhân kiểm soát tốt hơn sự thay đổi giữa các trạng thái
nhân cách.
1.5. Các biện pháp điều trị:
Mục tiêu của điều trị DID là làm giảm các triệu chứng, đảm bảo sự an toàn cho
cá nhân và những người xung quanh, và kết nối lại các nhân cách khác nhau thành
một bản sắc tích hợp, hoạt động tốt.
Điều trị cũng nhằm giúp người bệnh thể hiện một cách an toàn và xử lý những
ký ức đau đớn, phát triển các kỹ năng đối phó và kỹ năng sống mới, khôi phục những
chức năng tốt và cải thiện các mối quan hệ. Phương pháp điều trị tốt nhất phụ thuộc
vào từng cá nhân, bản chất của bất kỳ yếu tố kích hoạt nào có thể xác định được và
mức độ nghiêm trọng của các triệu chứng. Để điều trị có hiệu quả cao nhất cần kết
hợp một số phương pháp sau:
• Tâm lý trị liệu: là phương pháp điều trị chính cho rối loạn đa nhân cách; là hệ
thống các phương pháp, kỹ thuật được nhà tâm lý trị liệu sử dụng, nhằm cải thiện sức
khỏe, tinh thần, tháo gỡ các trở ngại trong thái độ, nhận thức và hành vi của thân chủ,
mà nó là nguyên nhân làm cho họ cảm thấy khó khăn trong việc tự quản lý cuộc sống
và đạt đến các mục đích mong muốn của mình.
• Liệu pháp nhận thức - hành vi: Hình thức trị liệu tâm lý này tập trung vào
việc thay đổi các kiểu suy nghĩ, cảm giác và hành vi rối loạn chức năng.
• Giải mẫn cảm và tái xử lý chuyển động mắt (EMDR): Kỹ thuật này được thiết
kế để điều trị cho những người gặp ác mộng dai dẳng, hồi tưởng và các triệu chứng
khác của rối loạn căng thẳng sau chấn thương (PTSD).

• Liệu pháp hành vi biện chứng (DBT): Một hình thức trị liệu tâm lý cho những
người bị rối loạn nhân cách nghiêm trọng, có thể bao gồm các triệu chứng thường xảy
ra sau khi trải qua lạm dụng hoặc chấn thương.
• Trị liệu gia đình hệ thống: Điều này giúp dạy cho gia đình về rối loạn cũng
như giúp các thành viên trong gia đình nhận ra các triệu chứng tái phát.

5


• Liệu pháp sáng tạo (ví dụ trị liệu nghệ thuật, trị liệu âm nhạc): Những liệu
pháp này cho phép bệnh nhân khám phá và thể hiện suy nghĩ, cảm xúc và trải nghiệm
của họ trong một môi trường an toàn và sáng tạo.
• Các kỹ thuật thiền và thư giãn: Những kỹ thuật này giúp mọi người dung nạp
tốt hơn các triệu chứng và nhận thức rõ hơn về trạng thái bên trong của họ.
• Thôi miên lâm sàng: Một phương pháp điều trị sử dụng thư giãn mạnh mẽ,
tập trung chú ý để đạt được trạng thái ý thức thay đổi, cho phép mọi người khám phá
những suy nghĩ, cảm xúc và ký ức mà họ có thể ẩn giấu khỏi tâm trí có ý thức.
• Thuốc: Không có thuốc để điều trị rối loạn đa nhân cách. Tuy nhiên, những
người bị rối loạn đa nhân cách, đặc biệt là những người bị trầm cảm và/hoặc lo lắng
liên quan, có thể được sử dụng để hỗ trợ.

6


2. Tài liệu tham khảo:
1. Hiệp hội Tâm thần học Hoa Kỳ (APA), Diagnostic and Statistical Manual of
Mental Disorders, Fifth Edition - DSM-5 (2013).
2. Trần Thị Minh Đức, Tâm lý học Tham vấn (2016), NXB Đại học Quốc gia
Hà Nội.
3. David Spiegel – Đại học Y khoa Stanford, Dissociative Identity Disorder

(2019), Tạp chí Merck Manual Professional Version.
4. Bệnh viện Cleveland, Dissociative Identity Disorder (Multiple Personality
Disorder): Management and Treatment (2016);
/>5. Hoàng Linh, Các nhân cách điên loạn từng kiến khán giả sợ hãi trong Split
(2019), Báo điện tử Zing New
/>mps9MFGBfh9d-6E3a8
6. Phim Tách biệt (Split) – Đạo diễn M. Night Shyamalan – Sản xuất năm 2017

7