Quân và dân Phú Yên trong Chiến dịch xuân Mậu Thân
Sưu tầm Bài viết của TRẦN VĂN MƯỜI
Chủ tịch Hội CCB tỉnh Phú Yên
(Theo tài liệu Tổng kết Mậu Thân – 1968 của Tỉnh đội Phú Yên)
Đầu xuân Mậu Thân – 1968 là lúc Mỹ, ngụy đưa cuộc chiến tranh cục bộ lên đỉnh cao
nhất, cũng là lúc quân và dân miền Nam kiên quyết thực hiện quyết tâm lớn của Đảng,
nắm vững thời cơ, chuyển hướng chiến lược mở cuộc tổng công kích và tổng khởi nghĩa
đồng loạt trên khắp chiến trường miền Nam.
Hòa với chiến trường chung, quân và dân Phú Yên cũng giành được những thắng lợi
trong chiến dịch Thu Đông năm 1967 tiêu hao, tiêu diệt một bộ phận quân Mỹ, Nam Triều
Tiên, quân ngụy buộc địch co cụm về chốt giữ các trục giao thông, vùng ven đô thị, các
căn cứ quân sự, tăng cường bình định các vùng nông thôn, tăng cường bắt lính.
Đế quốc Mỹ không chịu từ bỏ dã tâm xâm lược, cố đeo đuổi chiến tranh, xuống thang
từng bước kéo dài cuộc chiến, đồng thời ráo riết phản công ta, chúng chuyển hướng từ
“tìm diệt” sang “quét và giữ” thực hiện chính sách “Phi Mỹ hóa chiến tranh”; “Việt Nam
hóa chiến tranh” lấy kế hoạch bình định làm biện pháp chiến lược.
Quán triệt ý định chiến lược của Bộ Chính trị, chấp hành Nghị quyết và mệnh lệnh của
Bộ Tư lệnh Quân khu 5. Những tháng cuối năm 1967, Tỉnh ủy, Tỉnh đội Phú Yên mở
nhiều cuộc hội nghị để quán triệt và triển khai nhiệm vụ, động viên sự nỗ lực của các
ngành, các cấp và lực lượng vũ trang của tỉnh. Phân công cán bộ trực tiếp chỉ huy tổ chức
chuẩn bị chiến trường, chuẩn bị lực lượng đấu tranh chính trị ở thị xã các quận lỵ. Khi
chiến dịch nổ ra, Quân khu quyết định thành lập Đảng ủy Mặt trận mật danh (A9), chiến
dịch Mậu Thân mật danh (T25) do đồng chí Lư Giang làm Tư lệnh, đồng chí Trần Suyền
làm Chính ủy để thống nhất chỉ huy lãnh đạo các lực lượng trong tổng tiến công và nổi
dậy.
I/Tổng tiến công và nổi dậy đợt I (tháng 1-2/1968)
Ngày 20/1/1968 Tỉnh ủy và Đảng ủy A9 họp để kiểm tra công tác chuẩn bị mọi mặt
cho chiến dịch. Giao nhiệm vụ cụ thể cho từng đơn vị, tổ chức hiệp đồng tác chiến, hiệp
đồng đấu tranh chính trị, binh địch vận, phân công chỉ huy, lãnh đạo đi trực tiếp chỉ huy
các hướng của chiến dịch.
Trong khi đó các đơn vị lực lượng vũ trang tổ chức cho cán bộ và bộ đội ăn tết trước.

Ngày 28/1 các đơn vị làm công tác tổ chức chiến đấu và hành quân tiếp cận vào vị trí tập
kết bí mật ở phía tây thị xã Tuy Hòa. Đêm 29/1 cơ quan chỉ huy tiền phương cũng vào vị
trí tập kết sườn phía tây xã Hòa Quang – huyện Tuy Hòa 2 để chỉ huy các đơn vị hành
quân chiếm lĩnh (riêng Tiểu đoàn 85 khi hành quân đến vị trí tập kết bị địch đổ biệt kích
ngăn chặn phải xuyên đường để hành quân nên không thực hiện được nhiệm vụ, đúng ngày
nổ súng).
24 giờ ngày 30/1/1968, địch ở các căn cứ, các quận lỵ và thị xã Tuy Hòa bắn súng,
pháo sáng đón giao thừa hơn 10 phút. Khi chúng im lặng, quân ta lợi dụng hành quân
chiếm lĩnh trận địa. Đến 0 giờ 30 phút ngày 31/1, Đại đội 202 nổ súng tấn công vào Trung
đoàn bộ 47 và khu cố vấn Mỹ, địch bất ngờ không kịp đánh trả, ta tiêu diệt một bộ phận
quân Mỹ và Trung đoàn 47, số còn lại bỏ chạy. Đại đội Quyết Thắng đánh vào ty cảnh sát,
địch bỏ chạy, ta phá hủy 1 số lô cốt, thu và phá hủy 1 số vũ khí rồi tổ chức rút lui an toàn
(vì không có Tiểu đoàn 85 nên 2 Đại đội đánh hết vũ khí, tổ chức rút lui).
Đến 3 giờ 30 phút, Tiểu đoàn 12 mới triển khai xong đội hình và thực hành tấn công.
Do không còn yếu tố bí mật nên Tiểu đoàn dùng súng cối bắn phá các máy bay ở sân bay,
trận địa pháo, súng DKZ và B40, B41 bắn phá các lô cốt tìm tiêu diệt một bộ phận địch, tổ
chức đánh phá các lớp rào đưa đội hình vào bên trong đánh chiếm sân bay, nhà lao, nhà 18
gian, đánh chiếm được một số xe M113 và trận địa pháo 105 ly của địch. Đại đội Mỹ và
Đại đội bảo an bỏ chạy về nhà ga Tuy Hòa chống cự lại, ta làm chủ phần lớn sân bay khu
chiến. Lúc này trời đã sáng, Ban chỉ huy Tiểu đoàn 12 quyết định đưa Tiểu đoàn về tổ
chức trận địa ở xóm đạo, khu nhà 18 gian, để đánh địch phản kích. Khi Tiểu đoàn triển
khai, xóm đạo, được nhân dân cho cây gỗ ván cửa để bộ đội xây dựng công sự, nhờ đó mà
Tiểu đoàn trụ đánh nhiều đợt phản kích của địch trong điều kiện pháo binh và phi cơ bắn
phá rất ác liệt. Sau nhiều đợt phản công không thành bị ta đánh bại, đến 13 giờ trong ngày,
chúng điều động 2 đại đội thuộc Lữ đoàn dù 173 của Mỹ, dùng máy bay trực thăng vũ
trang đánh phá ác liệt, tổ chức tấn công, nhưng Tiểu đoàn lợi dụng công sự, phản công
quyết liệt, diệt 50 lính Mỹ. Địch lại dùng máy bay thả bom Napan trúng Sở chỉ huy Tiểu
đoàn, đồng chí Hùng – Tiểu đoàn trưởng hy sinh, đồng chí Xi-Phó Chính ủy Trung đoàn đi
chỉ huy trực tiếp bị thương nặng nhưng cán bộ và chiến sĩ của Tiểu đoàn còn lại kiên quyết
đánh địch giữ vững trận địa. Khu nhà 18 gian và khu xóm đạo trở thành đống gạch vụn,

khói lửa ngút trời. Cán bộ và chiến sĩ Tiểu đoàn 12 đã nêu tấm gương anh dũng tuyệt vời,
thề “Quyết tử cho Tổ quốc quyết sinh”. Đến 18 giờ địch không dám tổ chức tấn công, cán
bộ, chiến sĩ Tiểu đoàn 12 còn lại tổ chức rút lui, nhưng thương vong quá lớn, số người còn
lại cũng bị thương nên không đủ sức đưa tử sĩ về phía sau, anh em đành phải chia buồn và
nhờ nhân dân chôn cất. Nhưng địch rất dã man không cho dân chôn cất tử sĩ của ta, gây
lòng căm thù trong nhân dân đối với địch.
Kết quả:
Qua một ngày chiến đấu dũng cảm kiên cường, Tiểu đoàn 12 đã lập thành tích xuất sắc,
tiêu diệt 290 tên địch trong đó có 75 tên Mỹ, thu 4 súng trung liên, phá hủy 4 pháo 105 ly,
4 xe M113, 3 máy bay L19, 3 lô cốt, 1 kho đạn.
Cũng trong đêm 30 rạng sáng 31/1, tất cả các huyện, lỵ, chi khu, thị trấn trong tỉnh đều bị
ta tấn công.
Ở huyện Tuy Hòa 1: Tiểu đoàn 430, Đại đội đặc công 201, đại đội 377 của huyện phối
hợp chiến đấu tập kích vào sân bay Đông Tác, sân bay trực thăng Thọ Lâm, Trung đoàn 28
Bạch Mã, quận lỵ Phú Lâm (Hiếu Xương), trận địa pháo Hảo Sơn, loại khỏi vòng chiến
đấu 481 tên trong đó có 128 tên Mỹ, 216 tên Nam Triều Tiên, phá 18 xe quân sự các loại.
Ta phá hỏng 8 pháo 105 ly và 155 ly, phá hủy 4 máy bay mô hóc và phá hỏng 20 máy bay
phản lực (theo báo cáo của Ban chỉ huy Tiểu đoàn 430 ngày 7/2/1968).
Ở Tuy An: Lực lượng vũ trang huyện cùng du kích, đội công tác tập kích Trung đội Bảo
an ở sân xe quận Phú Tân, bao vây bắn tỉa các đồn của quân Nam Triều Tiên, phá ấp chiến
lược đưa dân về làng cũ, loại khỏi vòng chiến đấu 98 tên, trong đó có 43 tên Mỹ, 36 lính
Nam Triều Tiên, phá hủy 3 xe quân sự.
Ở Sông Cầu: Trung đoàn 10, thiếu Tiểu đoàn 12 phục kích đánh đoàn xe từ Bình Định
vào diệt 8 xe của quân Nam Triều Tiên thuộc Sư đoàn “Mãnh Hổ”. Lực lượng huyện Sông
Cầu tập kích diệt gọn Trung đội dân vệ ở Xuân Cảnh diệt và bắt 25 tên, thu 21 súng.
Ở huyện Đồng Xuân: Lực lượng vũ trang huyện tập kích địch ở ấp Long Thăng, Phước
Lộc, khu đồn Nam La Hai, phá 1 xe M113 ở đèo Đá Ong, loại khỏi vòng chiến đấu 116 tên
trong đó có 26 tên Mỹ và 22 tên Nam Triều Tiên (theo báo cáo của Huyện đội Đồng
Xuân).
Ở Sơn Hòa: Lực lượng vũ trang và du kích tấn công địch ở sân bay Củng Sơn, lô cốt Cây

Đa, ấp Bắc Lý, xóm Mới, diệt 30 tên.
Chiều ngày 31/1 tại Sở chỉ huy tiền phương (gọp Mồng Mông Tây - xã Hòa Quang) họp
để nghe cơ quan báo cáo tổng hợp tình hình chiến sự trong 2 ngày, nhận định đánh giá tình
hình địch, ta chỉ đạo tiếp theo của chiến dịch.
Sau khi nghe cơ quan báo cáo tình hình, Chỉ huy tiền phương quyết định tập trung lực
lượng tổ chức tấn công tiếp, không cho địch củng cố. Tiền phương phân công đồng chí
Nguyễn Tất Lưu - Tỉnh đội trưởng trực tiếp chỉ huy, Tiểu đoàn 85 và Đại đội 202 tấn công
vào thị xã trong đêm ngày 4 rạng sáng ngày 5/2. Tiểu đoàn 85 chưa chiến đấu trong những
ngày qua, quân số còn nguyên, khí thế quyết tâm tốt được phối hợp với Đại đội đặc công
202 và quân số còn lại của Tiểu đoàn 12 được tỉnh trực tiếp chỉ huy nên có những thuận lợi
nhất định, nhưng yếu tố bí mật, bất ngờ không còn. Địch đã chủ động phản kích, nhưng
tinh thần bạc nhược, sợ ta tấn công tiếp.
Chấp hành mệnh lệnh, đêm ngày 4 rạng sáng ngày 5/2, Tiểu đoàn theo 1 trục tấn công
từ sân bay khu chiến, đánh chiếm nhà ga Tuy Hòa. Địch hoảng sợ bỏ chạy, ta nhanh chóng
đánh chiếm nhà ga. Đại đội 2 theo đường Lê Lợi đánh chiếm Nhà máy Đèn, bắt liên lạc
với Đại đội 202 và Quyết Thắng đánh chiếm Ty cảnh sát. Đại đội 3 phát triển theo đường
Trần Hưng Đạo đánh chiếm trụ sở đô thành, ngả 3 đường Duy Tân, diệt một số tên địch và
làm chủ trục đường.
Trước lúc trời sáng, Tiểu đoàn 85 đã đánh chiếm làm chủ phía Tây thị xã Tuy Hòa từ
phía Tây đường Duy Tân, khu nhà đèn, trục đường Trần Hưng Đạo, khu chợ, nhà ga Tuy
Hòa. Trời sáng nên Tiểu đoàn quyết định ngừng tấn công mà tổ chức triển khai đội hình
chuẩn bị đánh địch ban ngày, nhân dân các khu phố niềm nở đón tiếp bộ đội, người thì
chuẩn bị cơm, người thì đem quà bánh tết ra mời bộ đội ăn cùng gia đình, giúp bộ đội xây
dựng công sự, phương án đánh địch, chỉ đường, cho vật liệu xây dựng công sự. Trời vừa
sáng, 2 tên thám báo cải trang thăm dò lực lượng ta. Được nhân dân báo tin, Đại đội 3
dùng súng AK bắn chết 1 tên và bắt sống 1 tên thu 2 súng ngắn.
7 giờ sáng ngày 5/2, địch dùng trực thăng vũ trang bắn rokét theo trục đường Trần
Hưng Đạo, dùng súng DKZ và pháo 105 ly từ Núi Nhạn bắn xuống các nhà cao tầng làm bị
thương nhân dân. Đội sơ cứu của Tiểu đoàn kịp thời băng bó cứu chữa cho nhân dân,
những hành động, cử chỉ của cán bộ, chiến sĩ ta được nhân dân mến phục. Mặc dù địch

dùng loa hù dọa hủy diệt các khu phố nhưng nhân dân kiên quyết bám trụ cùng bộ đội,...
Được nhân dân tiếp sức động viên tạo thêm quyết tâm cho bộ đội, mặc dù đây là lần đầu
tiên Tiểu đoàn 85 đánh ban ngày ở thị xã trong điều kiện địch bao vây các hướng, nhưng
tiểu đoàn vẫn giữ vững quyết tâm làm chủ các khu phố. Cả ngày 5/2 tiểu đoàn liên tục
phản kích loại khỏi vòng chiến đấu 164 tên, phá một số lô cốt. Điều quan trọng nhất là đơn
vị được nhân dân thị xã mến phục, tận tình giúp đỡ bộ đội chiến đấu, địch hoang mang dao
động. Bộ đội ta có kinh nghiệm đánh địch ban ngày trong thị xã. Địch đông binh khí, kỹ
thuật hiện đại nhưng ta vẫn làm chủ được ban ngày.
Chiến đấu từ ngày 30/1 đến ngày 6/2/1968: Các lực lượng vũ trang Phú Yên đã loại
khỏi vòng chiến đấu 1.114 tên địch, trong đó có 349 tên Mỹ, 464 tên Nam Triều Tiên, phá
hủy và phá hỏng một khối lượng lớn phương tiện chiến tranh của Mỹ, gồm: 47 máy bay
các loại; 26 xe quân sự, trong đó có 5 xe M113 và M118; 10 khẩu pháo 105 ly và 155 ly;
thu 50 máy thông tin các loại; đốt cháy hàng nghìn lít xăng; phá hủy hàng chục tấn đạn các
loại.
II. Tổng tiến công và nổi dậy đợt 2 (T26-tháng 3/1968)
Sau 1 tuần tấn công, ngày 12/2/1968, Đảng ủy A9 họp đánh giá kết quả đợt 1, đề ra
nhiệm vụ đợt 2 (T26). Mục tiêu là tập trung lực lượng, phương tiện với nỗ lực cao nhất để
đánh chiếm thị xã Tuy Hòa, các quận lỵ, chi khu, diệt sinh lực địch, phá phương tiện chiến
tranh, làm cho địch hoang mang dao động lại càng hoang mang dao động hơn; hỗ trợ quần
chúng đứng lên phá ấp trở về làng cũ.
Đảng ủy A9 phân công đồng chí Tỉnh đội trưởng cùng một bộ phận cán bộ chuẩn bị
chiến trường hướng trọng điểm thị xã Tuy Hòa. Dù địch đã cảnh giác, liên tục tuần tra
khiến ta không chuẩn bị được, nhưng đến ngày nổ súng, ta vẫn đánh địch theo ý định.
Đêm ngày 3, rạng sáng ngày 4/3/1968, đợt 2 (T26) diễn ra với diễn biến như sau: Tiểu
đoàn 85, Đại đội Đặc công 202 tập kích đánh chiếm Trung đoàn bộ 47, khu cố vấn Mỹ.
Quá trình tiến công bị địch phản kích quyết liệt, ta dùng B40, B41, DKZ bắn diệt từng lô
cốt, đánh chiếm được một phần Trung đoàn bộ 47, diệt hàng trăm tên địch, trong đó có 15
tên Mỹ và 25 tên Nam Triều Tiên, bắn hỏng 3 xe M113. Tuy nhiên ta không làm chủ được
trận địa, khi trời sáng phải lui về khu Ninh Tịnh trụ lại đánh địch phản công.
Tiểu đoàn 12 của Trung đoàn 10 phối hợp với Đại đội Quyết Thắng đánh vào Ty cảnh

sát, nhưng đến xóm Chùa Ninh Tịnh gặp địch, phải dừng lại triển khai đánh địch nên
không vào được Ty cảnh sát. Địch dùng xe M113 từ Trung đoàn bộ 47 ra phản kích liên
tục. Tiểu đoàn 12 tiêu diệt 3 xe M113, buộc địch co lại. Tiểu đoàn tổ chức lại trận địa đánh
địch phản kích. 6 giờ sáng, địch tổ chức tấn công liên tục hòng đánh bật tiểu đoàn ra khỏi
xóm Chùa, nhưng tiểu đoàn kiên quyết bám trụ phản công, tiêu diệt hàng trăm tên địch và
nhiều xe M113, giữ vững trận địa cả ngày. Tuy nhiên, do không còn yếu tố bí mật, bất ngờ
nên 2 tiểu đoàn đánh vào 2 mục tiêu chủ yếu không làm chủ được trận địa, bị địch phản
kích liên tục…
Đến 12 giờ cùng ngày, địch phát hiện Sở chỉ huy của ta ở Ninh Tịnh. Chúng tập trung
hỏa lực pháo binh, máy bay bắn phá quyết liệt. Sở chỉ huy bị trúng bom, đồng chí Tỉnh đội
trưởng và đồng chí Chính trị viên Tỉnh đội hy sinh, đài 15W bị hỏng, một số đồng chí
trong cơ quan cũng hy sinh, lực lượng vệ binh, trinh sát và Đại đội bộ binh của Tiểu đoàn
12 bảo vệ Sở chỉ huy cũng bị thiệt hại nặng. Nhưng cán bộ và chiến sĩ vẫn tiếp tục chiến
đấu cho đến 16 giờ trong ngày thì Sở chỉ huy bị địch đánh chiếm.