Hòa Thịnh là vùng đất nằm ở cực Tây – Nam huyện Tuy Hòa (nay là huyện Tây
Hòa) có lịch sử hình thành và phát triển rất sớm ở tỉnh Phú Yên. Phía Nam của xã
Hòa Thịnh dựa lưng vào Hòn Vọng Phu, một nhánh núi tách từ dãy Trường Sơn
hùng vĩ, chạy xuống phía Đông đến Đèøo Cả – Vũng Rô. Đây là một địa bàn chiến
lược rất quan trọng của quân và dân huyện Tuy Hòa suốt trong hai cuộc kháng
chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mĩ xâm lược.

Trong những ngày đầu của cuộc kháng chiến chống Mĩ, cứu nước Hòa Thịnh
là một trong những xã trọng điểm của huyện Tuy Hòa mà địch tập trung lực lượng,
dùng mọi thủ đoạn để đàn áp khủng bố phong trào cách mạng. Chúng bắt bớ thủ
tiêu hàng loạt cán bộ kháng chiến, những người yêu nước … gây nên nhiều cảnh
tang thương. Nhưng đại bộ phận cán bộ, đảng viên và nhân dân Hòa Thịnh đã anh
dũng vượt qua mọi sự hi sinh thử thách, nhận rõ hơn bộ mặt của kẻ thù, liên tục đấu
tranh chống lại những hành động khủng bố, chống lại sự cướp đoạt ruộng đất, vạch
mặt kẻ thù phản bội Hiệp định Giơ – ne – vơ. Do đó, cuối năm 1959, tình hình đấu
tranh cách mạng của cán bộ, đảng viên và nhân dân Hòa Thịnh phát triển mạnh, làm
cho bọn tề ngụy ở địa phương hoang mang, dao động, bị động đối phó.

Khi Nghị quyết 15 của Ban chấp hành Trung ương Đảng ra đời (tháng 10-
1959), như một luồng gió mới đầy sinh khí thổi vào phong trào đấu tranh cách mạng
của Phú Yên nói chung, của Hòa Thịnh nói riêng. Nghị quyết 15 đã mở đường cho
cách mạng miền Nam phát triển lên một bước mới. Nghị quyết chỉ rõ con đường cơ
bản của cách mạng miền Nam là “sử dụng bạo lực cách mạng đấu tranh chống lại
bạo lực phản cách mạng”, “khởi nghĩa giành chính quyền về tay nhân dân bằng sức
mạnh chính trị của quần chúng là chủ yếu và kết hợp với lực lượng vũ trang”.
Cuối năm 1959, tại căn cứ Hòa Thịnh, Thường vụ Huyện ủy Tuy Hòa đã tổ
chức Hội nghị cán bộ mở rộng để học tập Nghị quyết 15. Sau Hội nghị, Huyện ủy
Tuy Hòa quyết định chọn Hòa Thịnh làm trọng điểm đột phá, phát động phong trào
đồng khởi trong toàn huyện.

2.

Để chuẩn bị cho cuộc đồng khởi, chi bộ đảng và nhân dân Hòa Thịnh đã khẩn
trương tiến hành đẩy mạnh công tác rút thanh niên đưa ra vùng căn cứ, tổ chức một
đợt vận động sâu rộng đến từng gia đình, từng người dân trong xã (và các xã lân
cận); đồng thời đưa cơ sở nội tuyến bắt mối, vận động, lôi kéo lực lượng dân vệ,
phân hóa cao độ kẻ thù.

Đêm 22 – 12 – 1960, đông đảo lực lượng quần chúng nhân dân cùng 15
chiến sĩ lực lượng vũ trang của huyện (được trang bị 4 súng tiểu liên, 1 carbin, 6
súng ngắn) với khoảng 30 cán bộ huyện, xã … vừa tấn công, vừa nổi dậy, nhanh
chóng giành quyền làm chủ tại xã Hòa Thịnh. Lực lượng quần chúng trong xã (có
đảng viên hợp pháp và cơ sở nòng cốt lãnh đạo) nổi dậy mang theo đèn đuốc, gậy
gộc, dây thừng … tuần hành; phối hợp với lực lượng vũ trang truy bắt bọn tề ngụy.
Tại buổi mit ting, cách mạng đã đưa một số tên ác ôn ra cảnh cáo trước nhân dân.
Bọn chúng run sợ nhận tội và xin cách mạng và nhân dân khoan hồng, chúng giao
nộp vũ khí, tài liệu và hứa sẽ từ bỏ hành động phản cách mạng, sống cuộc sống
lương thiện. Trong buổi mit ting, có 64 thanh niên xung phong thoát li ra vùng căn
cứ tham gia lực lượng vũ trang cách mạng.

Tiếp theo đồng khởi Hòa Thịnh, các xã Hòa Mỹ, Hòa Đồng, Hòa Phong,
Hòa Tân, Hòa Hiệp … đồng loạt nổi dậy diệt ác phá kèm giành quyền làm chủ,
hàng ngàn thanh niên hăng hái lên đường tham gia lực lượng vũ trang … mở ra một
thời kì mới, thời kì nổi dậy khởi nghĩa từng phần, giành quyền làm chủ, mở rộng
vùng giải phóng.

3.
Thắng lợi của đồng khởi Hòa Thịnh, trước hết là thắng lợi của việc phát huy sức
mạnh đoàn kết toàn dân, trên cơ sở đường lối lãnh đạo của Đảng. Nghị quyết 15 của
Ban chấp hành Trung ương Đảng là động lực cơ bản có sức cuốn hút mạnh mẽ và
tập hợp lực lượng rộng lớn - vì sự đúng đắn và tính chính nghĩa; “lấy đại nghĩa
thắng hung tàn” - tạo nên khối đoàn kết thống nhất toàn dân xã Hòa thịnh và các xã

lân cận tham gia phong trào đồng khởi. Tuy nhiên, để trong một thời gian ngắn phải
nhanh chóng tập hợp một đông đảo lực lượng quần chúng và lôi kéo đại đa số ngụy
quân, ngụy quyền đứng về phe cách mạng, tổ chức và phát huy sức mạnh của toàn
dân Hòa Thịnh trong phong trào đồng khởi, cần phải làm cho toàn thể cán bộ và
nhân dân Hòa Thịnh cũng như các xã lân cận hiểu rõ và kiên định mục tiêu đồng
khởi, cùng nhau chung sức đem của cải, sinh lực, trí tuệ và cả tính mạng để đạt cho
kỳ được mục tiêu của cuộc đồng khởi. Sự lãnh đạo của Huyện ủy Tuy Hòa thông
qua các hoạt động tuyên truyền, giải thích, giáo dục, vận động … liên tục và sâu
rộng, làm cho các tầng lớp nhân dân, kể cả lực lượng ngụy quân, ngụy quyền, là
những người đã có lúc lầm đường theo địch, hiểu rõ tính chất chính nghĩa và mục
tiêu cao cả của cuộc kháng chiến nói chung, phong trào đồng khởi nói riêng, khơi
dậy lòng yêu nước “không có gì quý hơn độc lập, tự do”, động viên tinh thần tự
nguyện tự giác đứng vào hàng ngũ, trực tiếp tham gia hoặc ủng hộ phong trào đồng
khởi, phong trào kháng chiến. Do đó, nhân dân đã ý thức một cách hết sức đầy đủ
và rõ ràng về phong trào đồng khởi, về cuộc kháng chiến; và dù phải chiến đấu gian
khổ, phải trải qua nhiều hi sinh mất mát, nhưng lòng trung kiên, tận tụy vì dân vì
nước của cán bộ, đảng viên, nhờ công tác giáo dục, vận động sâu rộng, phong trào
đồng khởi Hòa Thịnh đã được các tầng lớp nhân dân trong xã và cả huyện Tuy Hòa
hưởng ứng sôi nổi.

Nghiên cứu lịch sử phát triển của Đảng bộ huyện Tuy Hòa những năm kháng
chiến, nhất là trong quá trình lãnh đạo phong trào đồng khởi ở huyện Tuy Hòa nói
chung, điểm đột phá là phong trào đồng khởi xã Hòa Thịnh, nói riêng, Đảng bộ
huyện đã kiện định mục tiêu, kiên trì giáo dục, thuyết phục nhân dân, kiên quyết
đấu tranh khắc phục những biểu hiện sai trái , nhằm thống nhất ý chí, tư tưởng và
hành động trong nội bộ, xiết chặt đội ngũ trong cuộc đấu tranh vì mục tiêu chung,
kiên quyết vượt qua mọi khó khăn, thử thách. Mặt khác, trong quá trình vận động
tiến tới đồng khởi, tiến hành đồng khởi, và sau đồng khởi, Đảng bộ huyện cũng như
chi bộ đảng xã Hòa Thịnh đã có chính sách, hình thức tập hợp lực lượng thích hợp
với từng đối tượng, phân hóa hàng ngũ địch; vận dụng lực lượng và sức mạnh tổng

hợp của quần chúng nhân dân nhanh chóng giành chính quyền, phát huy sức mạnh
của khối đoàn kết toàn dân đẩy mạnh cuộc kháng chiến chống Mĩ, cứu nước.
Đồng khởi Hòa Thịnh còn để lại cho chúng ta một bài học hết sức quý báu là
trong quá trình lãnh đạo phong trào đồng khởi Hòa Thịnh, Đảng bộ huyện Tuy Hòa
đã nắm vững chân lí “cách mạng là sự nghiệp của quần chúng”, kế thừa truyền
thống trăm họ đoàn kết chống ngoại xâm của dân tộc ta dựa vào tinh thần quật khởi
và bài học thành công của nhân dân Tuy Hòa trong Cách mạng Tháng Tám và chín
năm kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược. Đây là nhân tố quyết định, tạo nên
sức mạnh của khối đoàn kết toàn dân. Nhờ vậy, mà chúng ta thấy trong phong trào
đồng khởi Hòa Thịnh có sự xuất hiện đông đảo các tầng lớp nhân dân, như: lực
lượng thanh niên, nông dân, phụ nữ, thiếu nhi, cụ già… kể cả binh lính ngụy.
Thực hiện Nghị quyết 15 của Trung ương Đảng, tinh thần chỉ đạo phong trào
đồng khởi Hòa Thịnh đã thể hiện sâu sắc quan điểm cơ bản: cứu nước là sự nghiệp
của toàn dân, bao nhiêu lực lượng là ở nơi dân. Tin dân, dựa vào dân, Đảng bộ
huyện Tuy Hòa đã kiên quyết phát động, tổ chức và không ngừng mở rộng khối đại
đoàn kết toàn dân, dựa vào sức mạnh của toàn dân để tiến hành và đẩy mạnh phong
trào đồng khởi. Rõ ràng, từ năm 1954 đến năm 1959 phong trào cách mạng của
miền Nam nói chung, ở Tuy Hòa nói riêng đã trải qua những thử thách cực kì
nghiêm trọng, kẻ thù tàn sát đẫm máu, phong trào cách mạng đi vào thế thoái trào,
nhân dân Tuy Hòa phải đấu tranh trong tư thế “tay không tấc sắt”, đấu tranh chính
trị đơn thuần, chưa xây dựng được lực lượng vũ trang; do đó trong phong trào đồng
khởi Hòa Thịnh đã thể hiện rất sinh động phong trào toàn dân đánh giặc; không
phân biệt trẻ, già, trái gái, tôn giáo … đều tham gia đồng khởi.

Phong trào đồng khởi Hòa Thịnh còn là sự kiện có ý nghĩa chào mừng ngày
Mặt trận dân tộc giải phóng miền Nam Việt Nam ra đời trước đó 2 ngày, ngày 20 -
12-1960. Hòa Thịnh cũng là nơi địch đã từng đưa Luật sư Nguyễn Hữu Thọ về
quản thúc ở đây, sau đó chuyển lên Củng Sơn và về thành phố Tuy Hòa; Tỉnh ủy
Phú Yên tổ chức giải thoát đưa lên căn cứ, làm làm Chủ tịch Mặt trận dân tộc giải
phóng miền Nam Việt Nam.

Sở dĩ, Đảng bộ huyện Tuy Hòa thành công trong việc vân động nhân dân
tham gia đồng khởi là vì cán bộ ở cơ sở cũng như cán bộ lãnh đạo các cấp trong
huyện đã thực sự am hiểu tình hình ở cơ sở, am hiểu đời sống và nỗi khổ của cộng
đồng dân cư, có một năng lực đồng cảm, hòa mình vào đời sống của dân và được
dân yêu mến, tin cậy. Quan trọng nhất vẫn là sự thành thật, chân thành và khiêm tốn
đối với dân. Đó là cơ sở để dân tin. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đúc kết: “phải thật thà
nhúng tay vào việc”, “phải bàn bạc với dân, học ý kiến và kinh nghiệm của dân”,
“óc nghĩ, mắt trông, tai nghe, chân đi, miệng nói, tay làm …”[1]
Kinh nghiệm lịch sử còn cho thấy nếu cán bộ, đảng viên có tinh thần trách
nhiệm cao, bám sát cơ sở, tận tình với cơ sở, có phong cách hành động thiết thực,
dân chủ, cán bộ đến với dân như người trong cuộc thì việc tuyên truyền, vận động,
giáo dục và thuyết phục dân chúng mang lại hiệu quả cao. Thiết nghĩ, bài học này
đến nay vẫn còn nguyên giá trị trong việc khắc phục sự xa dân, xa cách thực tiễn,
quan liêu, hành chính hóa của một số cán bộ lãnh đạo đảng, chính quyền và các
đoàn thể của ta hiện nay.

4.
Ngày nay, sau gần nửa thế kỉ nhìn lại phong trào đồng khởi Hòa Thịnh chúng ta rất
tự hào về ý chí và tinh thần tiến công cách mạng của nhân dân xã Hòa Thịnh và
Đảng bộ nhân dân huyện Tuy Hòa. Những bài học kinh nghiệm lịch sử quý báu về
thắng lợi của phong trào đồng khởi Hòa Thịnh vẫn còn có ý nghĩa sâu sắc về sự
tăng cường đoàn kết dân tộc, phát huy sức mạnh của toàn dân trong sự nghiệp đổi
mới.
Trên cơ sở tổng kết thực tiễn, Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ VI của
Đảng đã rút ra bài học kinh nghiệm số một là trong toàn bộ hoạt động của mình,
Đảng phải quán triệt tư tưởng lấy dân làm gốc, xây dựng và phát huy quyền làm chủ
của nhân dân lao động. Phê phán tệ quan liêu, mệnh lệnh xa rời quần chúng, đi
ngược lại lợi ích của nhân dân, làm suy yếu sức mạnh của Đảng. Tư tưởng đại đoàn
kết còn được thể hiện trong các chính sách, biện pháp phát triển kinh tế – xã hội, đối
ngoại.

Về chính trị, Đảng ta chủ trương phát huy quyền làm chủ của nhân dân lao
động và củng cố tăng cường khối đại đoàn kết dân tộc.
Về kinh tế, ngay từ năm 1986, tại Đại hội VI của Đảng, Đảng ta chủ trương
phát triển kinh tế nhiều thành phành phần, phát huy sức mạnh của tất cả các giai
tầng trong xã hội trong suốt thời kì quá độ lên chủ nghĩa xã hội. Đây chính là điểm
mới, điểm đột phá trong tư duy của Đảng ta trong việc đề ra đường lối đổi mới.
Về chính sách xã hội, Đảng ta chú trọng “chính sách giai cấp và chính sách
dân tộc”, coi đó là “bộ phận trọng yếu trong chính sách xã hội”[2], nhấn mạnh yếu
tố con người, coi việc phát huy yếu tố con người là mục đích cao nhất của mọi hoạt
động.
Về đối ngoại, Đảng ta chỉ rõ phải kết hợp sức mạnh dân tộc với sức mạnh
của thời đại.

Rõ ràng trong sự nghiệp đổi mới Đảng ta đã kế thừa và nâng cao những bài
học kinh nghiệm quý báu trong cuộc kháng chiến. Thắng lợi của phong trào đồng
khởi Hòa Thịnh cũng góp phần bổ sung, hoàn thiện những bài học kinh nghiệm quý
báu đó:
- Cách mạng là sự nghiệp của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân.
- Động lực thúc đẩy phong trào quần chúng là đáp ứng nguyện vọng, lợi ích
thiết thực của nhân dân.
- Các hình thức tập hợp nhân dân phải đa dạng.
- Công tác dân vận là trách nhiệm của Đảng, Nhà nước và các đoàn thể nhân
dân.

Kỉ niệm 45 năm ngày chiến thắng đồng khởi Hòa Thịnh để tự hào về quá
khứ hào hùng của các thế hệ cách mạng đi trước là một việc làm cần thiết; song từ
kinh nghiệm lịch sử để soi rọi, phấn đấu, vươn mình trong tương lai, đưa sự nghiệp
đổi mới, CNH – HĐH của quê hương, đất nước phát triển là một công việc hết sức
ý nghĩa.