Nghi Lễ Aikido
Chào
Chúng tôi xin giới thiệu phần lễ thức trong các kỳ thi của hai Liên đoàn Aikido
Pháp. Vì có những đoạn mà đối với một độc giả Việt Nam là thừa (ví dụ: cắt
nghĩa và chiết tự chữ Lễ và chữ Thức…) nên chúng tôi xin được tóm lược để chỉ
giới thiệu những phần quan trọng nhất, đặc biệt là phong thái và cung cách của
người môn sinh không những trong các cuộc thi mà cả ở trong các tình huống
của cuộc sống đời thường.
Ngoài ra do nhu cầu về chuyển ngữ, chúng tôi đã có những phần bổ sung cần
thiết để các bạn đồng môn trẻ có thể lãnh hội hơn ý nghĩa của lễ thức.
aiki-viet
Dẫn nhập
Reishiki là một từ tiếng Nhật tương đương với lễ thức trong tiếng Việt.
Trong tiếng Nhật, như thường thấy, để nói về lễ thức có nhiều từ ngữ khác được
dùng, chẳng hạn như lễ nghi, lễ phép, lễ tiết, nghi lễ… nhưng chính từ lễ thức
thường được dùng nhất và nói chung nó diễn đạt một cách đầy đủ ý nghĩa của lễ
trong võ đạo và đó chính là điều chúng ta quan tâm.
Lễ thức là một khía cạnh kỹ thuật và giáo dục rất quan trọng đối với tiến trình
của một hành giả. Nó quan trọng không kém toàn bộ các kỹ thuật căn bản mà
hành giả cần phải luyện tập trong Aikido (hoặc bất cứ môn võ đạo nào khác).
Thảng hoặc như không còn ý niệm về lễ thức thì các môn võ đạo cũng giống
như các môn võ chiến đấu khác không hơn không kém. Sự thuần thục về lễ thức
xét cho cùng thể hiện sự thuần thục trong môn võ đạo ở mức độ cao nhất. Ngoài
ra lễ thức có lẽ là cái thành quả cụ thể đầu tiên mà hành giả có thể biểu hiện ra
trong cuộc sống hằng ngày, nghĩa là bên ngoài sân tập. Quả vậy, chắc chắn anh
ta sẽ có cơ hội để thi lễ hằng ngày hơn là thi triển các kỹ thuật chiến đấu. Để xác
định được một lễ thức chung cho tất cả các loại thi đai đẳng (và sự ứng dụng
của nó trên các sân tập mỗi ngày), ta phải phân biệt nhiều trường hợp khác
nhau. Và cũng nên hiểu là lễ thức không phải là một cái gì cứng nhắc, một thứ
nghi thức bất di bất dịch mà chỉ cần tuân thủ một cách máy móc là đạt. Lễ thức
có tính sống động và việc thi triển một cách máy móc chứng tỏ hành giả không

thấu đáo được ý nghĩa sâu xa của lễ thức.
Lễ thức như là một ngôn ngữ không lời. Sự thực hành đúng đắn với một cảm
nhận xác đáng về hoàn cảnh cho phép hành giả biểu lộ một phong thái, một ý
nghĩa, và một sự nhận thức thích đáng về chính bản thân mình và vị trí của
mình trong cuộc sống “HIC ET NUNC” (tại đây và ngay lúc này).
Phần lễ thức này không nhằm đưa ra một “bộ luật khắc trên đá” có tính cưỡng
bức và bất di dịch. Nó nhằm định ra những đường nét lớn cần được tôn trọng
trong diễn tiến của các lễ thức trong các cuộc thi.
Lễ thức là tiêu chuẩn đầu tiên của nội dung “nắm vững các kỹ thuật”.
Các yếu tố hiển lộ ra bên ngoài (nhãn pháp, thân pháp, bộ pháp, ngôn pháp…)
phản ảnh tình trạng tinh thần hòa hợp với nguyên lý Aikido (khiêm tốn không
hiếu chiến, không khoa trương, khoan hòa…) trong lúc diễn ra các cuộc thi. Sự
tôn trọng đối với uke (AITE) và sự tập trung tinh thần cũng là thành phần của lễ
thức.
Nên nhớ là trong Đạo đường, Kamiza là điểm chủ yếu, nơi đó mọi hành động
được định hướng. Đây là một nhận định quan yếu quyết định mọi vấn đề đến
Reishiki. Các trường hợp xảy ra trong các cuộc thi lên cấp đẳng bao gồm: ứng
viên đối với chính mình, ứng viên đối với ban giam khảo, ứng viên đối với bạn
đồng luyện, ban giám khảo đối với chính mình.
Trong phần tiếp đây, chúng ta sẽ đề cập đến thái độ của:
A. Ứng viên đối với chính mình.
B. Ứng viên đối ban giám khảo.
C. Ứng viên đối với bạn đồng luyện.
D. Ban giám khảo đối với chính mình.
A. Ứng viên đối với chính mình:
Phong thái của ứng viên phải chứng tỏ mình thấu hiểu được ý nghĩa của lễ thức
và thành thuộc, trong khi thi hành lễ thức, trong bất cứ tình huống nào. Nghĩa là
phải biết nhận định và trắc lượng chính xác hoàn cảnh, biết cách để tiến hành
đúng lúc mỗi nghi thức mà không cần phải được nhắc nhở bởi các giám khảo
hay các đồng môn.

Võ phục của ứng viên gồm Keikogi và Hakama trong tình trạng “Lành cho
sạch, rách cho thơm”. Zori phải phù hợp với môn võ đạo.
Khi lên sân tập (một ví dụ)
Ứng viên sẽ lên sân tập, nắm trong tay các vũ khí như: mộc kiếm, côn, dao găm.
Anh ta có thể:
- Hoặc bước lên sân xoay mặt lại đặt một đầu gối xuống đất và xoay mũi Zori ra
ngoài, sau đó đứng dậy hướng về phía Kamiza và chào ở thế đứng.
- Hoặc đứng xoay lưng về phía Tatami bước lên sân, xoay lại hướng về Kamiza
và chào theo cách Tachi rei.
- Hoặc đứng hướng về Tatami, lên sân quỳ theo thế Seiza, xoay các mũi Zori ra
ngoài rồi hướng về Kamiza và chào trong tư thế Zarei (tọa lễ)…
Sau đó ứng viên sẽ đến ngồi ở chỗ mình, thế Seiza cùng với các ứng viên khác
hoặc là theo Shimoza, hoặc là dọc theo Shimozeki, vũ khí để phía tay mặt.
Hàng ngồi của các ứng viên (Seiretsu) chạy dọc theo mép Tatami với một phần
đủ để các ứng viên có thể di chuyển.
Điểm quan trọng là trong suốt cuộc thi, tất cả các ứng viên chờ được sát hạch
phải ngồi nghiêm trang và, nếu được, ở vị thế Seiza.
Vào cuối cuộc thi, ứng viên thực hiện các động tác như trên theo quy trình
ngược lại.
B. Phong thái của ứng viên đối với ban giám khảo
Khi ứng viên được Ban giám khảo xướng danh, anh ta sẽ đứng lên, tay mặt cầm
vũ khí và đến quỳ theo thế Seiza trước mặt Ban giám khảo. Anh ta sẽ đặt vũ khí
lên phía tay mặt và đợi bạn đồng luyện.
Về phía Uke cũng làm như vậy. Nên nhớ:
Tori bắt đầu thi với Uke nào thì sẽ kết thúc phần thi của mình với Uke đó, dù
giữa hai thời điểm có những Uke khác hỗ trợ. Hai đồng luyện sẽ cùng chào Ban
giám khảo, sau đó xoay về hướng của nhau và chào nhau.
Và cuộc thi bắt đầu.
Trong suốt thời gian kiểm tra đòn thế ứng viên sẽ tiếp tục thi triển đòn do Giám
khảo yêu cầu cho đến khi được lệnh chấm dứt để qua đòn khác.

Khi Ban giám khảo yêu cầu thay Uke, ứng viên và bạn đồng luyện sẽ chào nhau
ở một thích hợp và trong thế Seiza hoặc Tachi tùy hoàn cảnh. Cách chào có thể
đơn giản ngắn gọn nhưng đúng phép. Sau khi chào, Uke ra nghỉ ở đúng vị trí
của mình và chờ cho đến khi trở lại cuộc thi. Người Uke mới sẽ đến vào chỗ đối
diện với Tori theo cách Sikko, chào Ban giám khảo và chào Tori. Cuộc sát hạch
được tiếp tục.
Trong suốt cuộc thi ứng viên luôn luôn tỏ ra nghiêm trang, thành khẩn và tập
trung, tôn trọng Ban giám khảo và tôn trọng Uke (không tỏ ra bạo lực khiên
cưỡng trong động tác hay khó chịu vì sự vụng về của Uke…).
Khi có xảy ra sự cố, ứng viên ngưng thi triển đòn và có những bước đi tiếp theo
phù hợp (thông báo Ban giám khảo, xin ngưng cuộc thi…).
C. Thái độ của ứng viên đối với Uke
Như đã đề cập ở phần trên, thái độ chung của ứng viên đối với Uke là tâm tình
cảm tạ và lòng tôn trọng.
Phần Tanto tori
Ứng viên sẽ chờ ở tư thế Seiza trong khi Uke trở lại chỗ mình, đặt gối xuống đất
để lấy Tanto. Sau đó Uke trở lại vị trí song hành với Tori, đối diện Ban giám
khảo. Trong lúc chờ đợi Uke, Tori có thể xoay về phía Shimoza để chỉnh lại võ
phục và quan trọng hơn nữa, thư giãn toàn thân trong thế Seiza.
Sau khi Uke đã vào vị trí, cả hai chào nhau. Uke cầm dao theo thế Sage-to và
cuộc thi tiếp tục.
Trong phần thi Tanto tori, việc tước vũ khí là điều bắt buộc. Để trả lại vũ khí
cho Uke, Tori sẽ cầm Tanto trong lòng bàn tay, cạnh dao hướng lên trời, mũi về
phía mình,đưa Uke bằng cả hai tay. Uke tiếp nhận dao và trở lại một khoảng
cách thích hợp với các thế tấn công.
Cuối cuộc thi Tanto tori, Tori trả dao lại cho Uke, như trên đã nói, và hai người
chào nhau ở một khoảng cách thích hợp. Sau đó Uke trở lại vị trí của mình để
cất dao.
Bộ Jo tori
Để lấy Jo cho cuộc sát hạch, Uke (còn gọi là Aite: Tương thủ) quỳ một gối hoặc

ngồi thế Seiza. Đối với Jo, không nhất thiết phải chào như với Ken, tuy nhiên
vẫn trình Tổ sư bằng cách đưa lên ngang mày như khi trình kiếm. Tiếp đó, Aite
tiến đến trước Ban giám khảo ngang hàng với Tori. Hai người chào nhau và vào
thế. Aite cầm Jo bên tay phải khi chào nhau theo cách Sageto.
Trong phần Jo tori, việc tước vũ khí có tính bắt buộc. Nó là chủ yếu của phần
thi này. Sau mỗi kỹ thuật, Tori sẽ trả lại Jo cho người đồng luyện bằng hai tay
và Aite cũng tiếp Jo như vậy, một cách khoan thai hòa nhã rồi vào vị trí chuẩn
bị ở khoảng cách thích hợp.
Cuối phần thi Jo tori, Tori trả vũ khí cho Aite. Hai người chào nhau ở khoảng
cách thích hợp và Aite trở về vị trí để Jo lại chỗ cũ.
Trong trường hợp có phần thi Jo nage waza, Tori sẽ giữ Jo ở thế thủ và Aite tiến
vào nắm lấy vũ khí khi có lệnh của Ban giám khảo. Cuối phần Jo nage waza,
Tori trả Jo cho Aite, hai người chào nhau và Aite đi để vũ khí lại ở chỗ cũ.
Tachi tori
Bộ Tachi Tori được yêu cầu từ 3 đẳng trở lên. Aite sẽ trang bị Bokken bằng
cách quỳ một chân hoặc quỳ Seiza. Uke sẽ trình kiếm và chào kiếm ngay tại
chỗ, sau đó anh ta tiến đến trước Ban giám khảo, ngang hàng với Tori. Kiếm
được cầm theo thế Sageto. Trong khi đó, Tori sẽ chờ trong thế Seiza, hai người
chào nhau, kiếm để bên phải của Aite.
Sau khi chào nhau, Aite chuyển kiếm qua trái (Teto), tiếp đó anh rút kiếm và
vào thế thủ Kamae. Cuộc sát hạch bắt đầu.
Trong bộ Tachi tori, việc tước vũ khí là điều chủ yếu. Để trả lại kiếm cho Aite,
Tori sẽ đưa kiếm bằng hai tay, lưỡi kiếm hướng về Tori, chuôi kiếm phía tay
trái Tori. Aite tiếp kiếm và chuyển kiếm vào thế Taito và trở lại vị trí thích hợp
để vào thế thủ.
Cuối phần thi Tachi tori, Tori trao kiếm lại cho Uke và hai người trở lại vị trí
thích hợp, hai bên chào nhau, kiếm trong tay trái Uke (Teto). Sau đó Uke
chuyển kiếm qua tay phải và trả kiếm lại vị trí.
Kumi tachi
Bộ Kumi tachi chỉ có trong chương trình kỹ thuật ở 4 đẳng. Tori và Aite sẽ tự

trang bị Bokken như cách đã nói trên. Cả hai chào kiếm và trình kiếm như
thường lệ, tại chỗ, sau đó họ tiến lên, mộc kiếm cầm theo thế Sage to. Hai người
chào nhau và chuyển kiếm qua phía trái (Teto), sau đó cả hai cùng rút kiếm và