Tiết 57: Đọc thêm: Vào nhà ngục Quảng Đông cảm tác
Phan Bội Châu
I. MỨC ĐỘ CẦN ĐẠT:
- Thấy được nét mới mẻ về nội dung trong một số tác phẩ thơ Nôm viết theo
thể thất ngô bát cú Đường luật của văn học yêu nước và cách mạng đầu thế kỷ XX
qua một số tác phẩm tiêu biểu của Phân Bội Châu .
- Cảm nhận đượcvẻ đẹp và tư thế của người chí sĩ yêu nước, nghệ thuật
truyền cảm, lôi cuốn trong tác phẩm .
II. Trọng tâm kiến kiến thức:
1.Kiến thức :
- Khí phách kiên cường, phong thái ung dung của nhà chí sĩ yêu nước
Phan Bội Châu trong hoàn cảnh ngục tù .
- Cảm hừng hào hùng, lãng mạn, giọng thơ mạnh mẽ, khoáng đạt được
thể hiện trong bài thơ .
2.Kĩ năng :
- Đọc – hiểu văn bản thơ thất ngôn bát cú Đường luật đầu thế kỷ XX .
- Cảm nhận được giọng thơ, hỡnh ảnh thơ ở cỏc văn bản .
3. Thái độ:
- Biết yêu quý cảm phục người chiến sĩ yêu nước Phan Bội Châu đồng thời tự rèn
luyện cho mình ý chí vượt khó, luôn làm chủ hoàn cảnh, lạc quan.
III Phương pháp: Gợi tìm, vấn đáp, thảo luận nhóm, thuyết trình
IV. Chuẩn bị:
1/ GV:Soạn giáo án,ảnh chân dung Phan Bội Châu.


2/ HS: Đọc văn bản, soạn bài.
V. Tiến trình lên lớp:
Hoạt động 1: Khởi động
1. ổn định:
2. Bài Cũ:- Em hãy nêu ý nghĩa văn bản “ Bài toán dân số” Muốn thực hiện
có hiệu quả chính sách dân số, chúng ta phải làm gì?

3. Bài mới:
- Đầu thế kĩ XX, phong trào cách mạng Việt Nam chuyển sang giai đoạn mới theo
khuynh hướng dân chủ tư sản do các nhà nho yêu nước lãnh đạo. Phan Bội Châu là
một trong những nhà nho yêu nước, tiếp thu tư tưởng mới quyết tâm đem hết tài
năng của mình thực hiện khát vọng xoay chuyển đất trời, đánh đuổi giặc thù. Cụ đã
từng bị kẻ thù bắt giam, tù đày nhiều năm. trong tù, cụ đã làm thơ để bày tỏ chí khí
của mình “ Vào nhà ngục Quảng Đông cảm tác” chính là tác phẩm trử tình tỏ chí,
tỏ lòng được sáng tác trong hoàn cảnh đặc biệt ấy.
Hoạt động 2 : Đọc-hiểu văn bản .
Hoạt động của giáo viên và học
sinh

Nội dung kiến thức

- GV hướng dẫn HS đọc chú thích (*) I/. Tìm hiểu chung:
tìm hiểu về tác giả – tác phẩm.
1. Tác giả :
Giới thiệu chân dung Phan Bội Châu
-Phan Bội Châu (1867 – 1940) quê ở tỉnh
? Em hiểu gì về tác giả Phan Bội Nghệ An. Hiệu là Sào Nam, Là nhà yêu
Châu.
nước, cách mạng lớn nhất của dân tộc ta
đầu thế kỉ XX.
- GV giới thiệu hoàn cảnh lịch sử đất
nước đầu thế kỉ XX, giới thiệu phong - Là nhà văn, nhà thơ lớn của DT đầu thế
trào Cần Vương (giúp vua) vũ trang kỷ XX .
chống Pháp, phong trào CM Việt nam
theo khuynh hướng dân chủ tư sản do



các nhà nho yêu nước lãnh đạo. Phan
Bội Châu (1867 – 1940), tên hiệu là
Sào Nam, người xã Nam Hòa, huyện
Nam Đàn, tỉnh Nghệ An.
Đây là một nhà yêu nước, nhà cách
mạng lớn nhất của dân tộc ta trong
vòng 25 năm đầu thế kỷ XX, từng
xuất dương sang Nhật Bản, Trung
Quốc, Thái Lan để mưu đồ sự nghiệp
cứu nước.Ông con là nhà văn, nhà
thơ lớn, có sự nghiệp sáng tác khá đồ
sộ. Tác phẩm của ông bao gồm rất
nhiều thể loại, tất cả đều thể hiện
lòng yêu nước, thương dân tha thiết,
khát vọng độc lập, tự do và ý chí
chiến đấu bền bỉ, kiên cường.Ông
được tôn vinh là nhà nho yêu nước và
cách mạng, ngọn cờ đầu của phong
trào cách mạng Việt Nam 25 năm đầu
thế kỷ XX.
? Hoàn cảnh sáng tác bài thơ.

2. Tác phẩm:

GV: Thơ văn của ông chủ yếu viết
bằng chữ Hán, một số tác phẩm viết
bằng chữ Nôm, đề tài phong phú,
giọng điệu sôi sục, hào hùng, mạnh
mẽ, rất lôi cuốn. Đó là những câu thơ
dậy sóng, giục giã đồng bào đánh

Pháp, giành lại non sông.

- “Vào nhà ngục Quảng Đông cảm tác” là
một bài thơ nôm nằm trong tác phẩm
“Ngục trung thư” viết bằng chữ Hán sáng
tác 1914 khi ông bị bắt giam.

- Các tác phẩm chính:
+ Hải ngoại huyết thư (thơ chữ
Hán).
+ Sào Nam thi tập (thơ chữ Hán
Nôm).


+ Trùng quang tâm sử (tiểu
thuyết).
+ Phan Bội Châu niên biểu (hồi
kí – chữ Hán).
- Bài thơ “Vào nhà ngục Quảng
Đông cảm tác” sáng tác vào đầu năm
1914 trích trong tập thơ “Ngục trung
thu” khi Phan Bội Châu bị bọn quân
phiệt tỉnh Quảng Đông – Trung Quốc
bắt giam. Lúc này ông đã bị thực dân
Pháp kết án tử hình vắng mặt (1912)
nên việc vào tù của ông đồng nghĩa
với cái chết. PBC làm bài thơ này để
tự an ủi mình và bày tỏ cảm xúc trong
những ngày đầu mới vào ngục, làm
xong bài thơ, PBC đã ngâm lớn rồi

cười vang động cả 4 bức vách, hầu
như không biết mình đang bị nhốt
trong ngục.
- GV cho HS đọc bài thơ – GV đọc
mẫu
- GV hướng dẫn HS đọc: giọng hào
hùng, to, vang cách ngắt nhịp. Câu
cuối đọc với giọng cảm khái, thách
thức, ung dung.
- GV cho HS nhắc lại ngắn gọn thể
thơ thất ngôn bát cú đường luật đã
học ở lớp 7 .Số lượng câu chữ?  8
câu, mỗi câu 7 chữ.
Cách hiệp vần?  Hiệp vần với các
tiếng cuối câu1, 2, 4, 6, 8.


Phép đối?  Đối ở câu (3, 4) và (5,
6).
Bố cục?  4 phần (2 câu đầu: đề; 2
câu thực; 2 câu luận; 2 câu
? Phương thức biểu đạt của văn bản
là gì? thể loại?
- Thể loại: trữ tình
- PTBĐ: Biểu cảm trực tiếp
? Nhân vật trữ tình trong bài thơ
này là ai?
- Là nhà thơ yêu nước Phan Bội
Châu.
- GV cho HS đọc 2 câu đầu, giải

thích từ: hào kiệt, phong lưu.
“Vẫn là hào kiệt, vẫn phong lưu
Chạy mỏi chân thì hãy ở tù”
? Tại sao đã bị bắt mà tác giả vẫn
xem mình là hào kiệt phong lưu ?
Quan niện “chạy mỏi. . . ở tù” thể
hiện tinh thần ý chí của PBC như thế
nào ?
- GV chốt : Hai câu thơ tả cái tình thế
và tâm trạng của PBC. Từ 1905 1914 ông đi khắp 4 phương: Trung
Quốc, Nhật Bản, Thái Lan bôn ba
nước ngòai 1912 bị thực dân pháp kết
án tử hình vắng mặt và hiện tại ông bị
giam cầm tại Quảng Đông.Hai câu


thơ không chỉ thể hiện tư thế, tinh II/ - Tìm hiểu văn bản:
thần, ý chí của người anh hùng CM
trong những ngày đầu ở tù mà còn thể 1. Hai câu đề (câu 1,2) :
hiện quan niệm của ông về cuộc đời
-“Hào kiệt”: Người có tài , có chí khí lớn.
và sự nghiệp.
? Nhận xét về nghệ thuật giữa 2 câu -“Phong lưu”: ung dung, đường hoàng có
thơ.
vẽ lịch sự, trang nhã .
? Điệp từ “vẫn” có tác dụng gì => Phong thái đường hoàng, tự tin, ung
trong câu thơ?
dung của bậc anh hùng vừa ngang tàng vừa
-Khẳng định phong thái ung dung, hào hoa xem chốn ngục tù như nơi nghỉ
đàng hoàng của một bậc anh hùng chân lúc mỏi .

không thay đổi trong bất cứ hoàn
cảnh nào. Nó phủ nhận hoàn toàn cái
cảnh ngộ đắng cay hiện tại.
? Nhận xét sự ngắt nhịp và giọng
điệu ở câu thơ thứ 2?
- Câu thơ thứ 2, nhịp thơ và giọng thơ
có sự thay đổi so với câu thư thứ
nhất: từ nhịp thơ 4/3 ở câu 1 
chuyện sang nhịp 3/4 ở câu 2, từ
giọng thơ khẳng khái, rắn rỏi chuyển
sang giọng thơ mang khẩu khí lạc
quan, pha chút đùa vui, hóm hỉnh.
HS đọc 2 câu tiếp theo thật diễn cảm
? Em thấy giọng điệu có gì thay đổi
so với hai câu thơ trên ? Vì sao ?
Đã khách không nhà trong bốn bể
Lại người có tội giữa năm châu.
- Giọng điệu trầm lắng -> nỗi đau cố


nén .

GV: Vẫn cái giọng thơ hào sảng tiếp
nối âm điệu hai câu đề, nhưng đến hai
câu “thực” nhà thơ có phần chùng
xuống, xót xa góp phần thể hiện tâm
trạng của nhà thơ khi nghĩ về chặng
đường gian khổ mà mình vừa trải
qua.


- NT; Điệp từ “ vẫn”,thay đổi nhịp điệu câu
thơ.

Giọng điệu bơng đùa, cười cợt

? Hình ảnh “khách không nhà” và
“người có tội” diễn tả điều gì?
- Hình ảnh “khách không nhà” phác
ra chặng đường người chiến sĩ cách
mạng đã trải qua gần 10 năm trời từ
lúc xuất dương đến khi bị cầm tù.
Bản thân cụ đã phải dấn thân vào
cuộc đời phiêu bạt không nhà cửa,
không người thân thích ở bên, suốt từ
Trung Quốc sang Nhật Bản, vòng về
Thái Lan rồi trở lại Trung Quốc…
cuộc đời ấy gian khổ vất vả biết bao
nhiêu. Nhưng đấy là những gian khổ
vì một lí tưởng lớn lao – là cuộc đời
ngang dọc tung hoành của những anh
hùng nghĩa hiệp, của các bậc danh
nho mà họ Phan từng biết. Do đó,
“khách không nhà” kia mang phong
thái của những anh hùng bốn biển,
đáng tự hào. Nhưng giờ đây, người
anh hùng ấy đang trong thân phận
“người có tội”, thật là nghịch lí và phi
lí. Bọn quân phiệt Trung Quốc bấy
giờ đã liên kết với thực dân Pháp gán
cho PBC cái tội kì quái, tội “chống

lại nhà nước bảo hộ”. Cụm từ “lại

2.Hai câu thực (câu 3,4):
-Giọng trầm tĩnh – tác giả tự nói về cuộc
đời bôn ba đầy sóng gió và bất trắc của
mình gắn cuộc đời mình với đất nước, dân
tộc.”khách khơng nhà” - Người dân mất
nước


người có tội” cất lên nghe phảng phất
âm điệu hài hước, diễu cợt bản án phi
chính nghĩa, phản công lí của kẻ thù.
Đồng thời cũng pha chút chua chát tự
cảm nhận mình có lỗi, sơ xuất để rơi
vào tay giặc. Do đó, tiếp sau với từ
“có tội” là cụm từ “giữa năm châu”
như hàm một ý sâu sắc: mình có tội
với đồng bào, đồng chí, với bạn bè
năm châu vì… giữa đường bị đứt
gánh. Hai câu thơ tả thực mà hàm
biết bao ý nghĩa bóng bẩy, mở rộng.
? Trong 2 câu thơ thực tác giả
thành công trong nghệ thuật gì? Nghệ
thuật đó có tác dụng như thế nào
trong việc diễn tả hình ảnh một con
người từng trải?
GV: Hai câu thơ tả tình thế và tâm
trạng của Phan Bội Châu khi ở trong
tù. Nhà thơ gắn liền sóng gió của

cuộc đời riêng với tình cảnh chung
của đất nước. Đó là nỗi đau lớn lao
trong tâm hồn bậc anh hùng.
HS đọc diễn cảm 2 câu tiếp theo .
Bủa tay ôm chặt bồ kinh tế
Mở miệng cười tan cuộc oán thù .
? Giải nghĩa lại cụm từ ''Bủa tay ...''
+ Bủa tay: mở rộng vòng tay để ôm
lấy
+ Kinh tế: kinh bang tế thế - trị nước
cứu đời  công việc của người quân


tử, người anh hùng
? Em có nhận xét gì về giọng điệu và
thủ pháp nghệ thuật của 2 câu thơ?
? Theo em ý chính của hai câu thơ
này là gì?
GV : Đây là khẩu khí của bậc anh
hùng, hào kiệt, cho dùng ở trong tình
trạng bi kịch đến mức độ nào thì
người chiến sĩ PBC cẫn một lòng
theo đuổi sự nghiệp cứu nước, cứu
đời, vẫn có thể ngạo nghễ cười trước
mọi thủ đoạn của kẻ thù.
? Nhận xét về NT, giọng thơ.
- 2 câu thơ đối xứng cả ý và thanh
? Lối nói phô trương ở đây có tác
dụng gì trong việc thể hiện hình ảnh
người anh hùng hào kiệt này ?

GV: Động từ “ôm chặt” thuộc loại từ
khoa trương phóng đại, nhấn mạnh.
Dùng nó, PBC như muốn tự dặn
mình không bao giờ xa rời con đường
mình đã đi, lí tưởng mình đã chọn.
“Cuộc oán thù” là cách nói khái quát
cuộc đấu tranh quyết liệt giữa cái
thiện và cái ác, giữa bọn ngoại xâm
và nhân dân các dân tộc bị áp bức, cụ
thể hơn nữa, đây chính là cuộc chiến
đấu ngoan cường của nhân dân Việt
Nam chống bọn thực dân Pháp xâm
lược. ở câu 5, tác giả dùng từ “ôm
chặt” vừa như một lời tâm niệm, vừa
là một lời thề chiến đấu.Xuống câu 6,


đối xứng bằng từ “cười tan” thật lô
gich chặt chẽ, thể hiện rõ dự cảm
ngày mai cuộc chiến đấu sẽ thắng lợi,
người chiến sĩ sẽ nhận được niềm
vui, có thể ngạo nghễ cười tan. Vậy là
phép đối từ ngữ của thơ đã thể hiện
rõ quan hệ nhân quả trong cuộc đời,
quan hệ biện chứng trong cảm xúc,
suy nghĩ của tác giả. Như vậy: ở 2
câu thực và luận trong bài thơ này,
những câu thơ đối xứng nhau góp
phần tạo âm hưởng hào hùng, lãng
mạn kiển anh hùng ca. Các cặp từ đối

“bốn biển” – “năm châu”, “bủa tay” –
“mở miệng”, “bồ kinh tế” – “cuộc
oán thù” khắc họa rõ nét tầm vóc của
nhân vật trữ tình, càng về sau càng
lớn lao, kì vĩ, mạnh mẽ, phi thường,
rất phù hợp với giọng điệu lãng mạn
hào hùng của toàn bài thơ. Hai câu
thơ luận được coi là sự kết tinh cao
độ cảm xúc lãng mạn hào hùng của
tác giả.

- Phép đối: đã – lại khách không nhà –
người có tội….non sơng đất nước
=> Tầm vóc lớn lao, phi thường của người
tù yêu nước, nỗi đau lớn lao trong tâm hồn
của bậc anh hùng. Đĩ là nỗi niềm tâm sự
của bậc anh hùng khi lỡ bước
- Giọng điệu trầm thống(Trầm lắng, thống
thiết)
3. Hai câu luận

- Bồ kinh tế- Trị nước cứu đời
- Cuộc ốn thù : cuộc đấu tranh chống TDP
của dân tộc ta.

Thân ấy vẫn còn , còn sự nghiệp

- Ơm chặt

Bao nhiêu nguy hiểm sợ gì đâu .


- Cười tan - Lối núi khoa trương

? Đọc hai câu kết và cho biết tác giả + Tầm vúc lớn lao, khẩu khớ của người
anh hựng lạc quan, ung dung.
khẳng định điều gì?

? Tác giả đã sử dụng thủ pháp nghệ
thuật gì ? Tác dụng ?
GV: Tóm lại, bằng giọng điệu
hào hùng có sức lôi cuốn mạnh mẽ,
bài thơ “Cảm tác vào nhà ngục


Quảng Đông” là bức chân dung tự
họa con người tinh thần của PBC với
phong thái ung dung, đường hoàng và
khí phách kiên cường, bất khuất vượt
lên trên cảnh tù ngục khốc liệt để tự
an ủi mình giữ vững lí tưởng, niềm
tin và khát vọng cứu nước, cứu dân.

- Giọng thơ hào sảng khí khái, cách nói
phóng đại-> Thể hiện hoài bảo to lớn, lo
cứu nước cứu đời, tư thế ngạo nghễ cười
trước mọi thủ đoạn của kẻ thù.

Sau này – năm 1925, cụ Phan lại bị
giặc bắt một lần nữa. Chân dung của
cụ, bản lĩnh làm người của cụ vẫn

tiếp tục tỏa sáng mà Nguyễn ái Quốc
từng ca ngợi là “bậc anh hùng, vị
thiên sứ, đấng sả thân vì độc lập,
được 20 triệu con người trong vòng
nô lệ tôn sùng.” (lúc bấy giờ nước ta
mới có 20 triệu người). Ngày nay,
qua thơ văn của chính cụ PBC và thơ
văn của người khác viết về cụ, chắc
rằng hơn 70 triệu trái tim đều rung
cảm và nhớ đến PBC như một tấm
- NT: Đối(ý – thanh)-> Nói khoa trương –
gương để soi sáng, để noi theo.
khẩu khí của bậc anh hùng hào kiệt: ngạo
GV cho HS khái quát giá trị nội dung nghễ trước quân thù .
và nghệ thuật nổi bật của bài thơ.
4. Hai câu kết (7,8)
- GV cho Học sinh đọc ghi nhớ .

- Khẳng định khí chí hiên ngang, bất khuất,
coi thường, tù ngục, cái chết, niềm tin vào
Hoạt động 3 : Luyện tập .
tương lai, vào sự nghiệp cách mạng chính
GV hướng dẫn HS ôn lại kiến thức đã nghĩa.
học về thể thơ thất ngôn bát cú đường
- Lặp từ “còn” -> còn sống, còn đấu tranh
luật, sau đó cho HS nhận dạng thể thơ
giải phóng dân tộc.
bài “vào. . . cảm tác” về số câu, số
chữ, cách gieo vần.
III. Tổng kết:

*Ghi nhớ (SGK/148)


IV .Luyện tập:

Hoạt động 4 : Củng cố - Dặn dò .
G hệ thống nội dung của bài
Bài vừa học : Về học bài (chú ý phần phân tích bài thơ theo cấu trúc của bài thơ),
làm bài tập, đọc thêm
Chuẩn bị bài mới : Đập Đá Ở Côn Lôn : Tìm hiểu và sơ lược về tác giả và tác
phẩm; phần phân tích cần đi vào từng phần : 4 câu thơ đầu và 4 câu thơ cuối .
Rút kinh nghiệm:

..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
................................
.....................................................................................................................................