I. Nguồn gốc, bản chất nhà nước
1. Nguồn gốc nhà nước
 Các quan điểm phi Mác-xít về nguồn gốc của Nhà nước
 Quan điểm chủ nghĩa Mác-LêNin về nguồn gốc của nhà nước
 Các quan điểm phi Mác-xít về nguồn gốc của Nhà nước
 Thuyết thần quyền
 Thuyết gia trưởng
 Thuyết khế ước xã hội
 Một số học thuyết khác: Thuyết bạo lực, Thuyết tâm lý, Thuyết thuỷ lợi…
 Các quan điểm phi Mác-xít về nguồn gốc của Nhà nước
Nhận xét: Hạn chế về lịch sử, nhận thức thấp, duy tâm hoặc do lợi ích giai cấp nên giải thích sai lệch
về nguyên nhân ra đời nhà nước.
 Quan điểm của Chủ nghĩa Mác về nguồn gốc của Nhà nước
Nhà nước là một hiện tượng nảy sinh từ xã hội, nó chỉ xuất hiện khi xã hội loài người phát
triển ở một trình độ nhất định, khi xã hội phân chia thành các giai cấp có lợi ích mâu thuẫn nhau
không thể điều hoà được.
 Quá trình xuất hiện nhà nước theo quan điểm của Chủ nghiã Mác – Lênin
 Các giai đoạn trong quá trình hình thành nhà nước:
 Chế độ cộng sản nguyên thuỷ và tổ chức thị tộc – bộ lạc;
 Sự tan rã của chế độ cộng sản nguyên thuỷ và sự xuất hiện của Nhà nước
 Quá trình xuất hiện nhà nước theo quan điểm của Chủ nghiã Mác – Lênin
Năng suất lao động tăng à sản phẩm lao động dư thừa à hình thành cơ sở khách quan cho
việc chiếm đoạt sản phẩm đó à hình thành tư hữu à phân hoá giàu – nghèo à hình thành giai cấp
à mâu thuẫn giai cấp gay gắt không thể điều hoà được à đấu tranh giai cấp à Nhà nước xuất hiện.
Lưu ý:
Những yếu tố đặc thù phương Đông làm cho nhà nước cổ đại ở các quốc gia này ra đời có
những nét đặc thù riêng.
2. Các dấu hiệu đặc trưng của nhà nước
 Nhà nước thiết lập một quyền lực công cộng đặc biệt;
 Nhà nước phân chia dân cư theo lãnh thổ thành các đơn vị hành chính;
 Nhà nước có chủ quyền quốc gia;

 Nhà nước ban hành pháp luật và quản lý xã hội bằng pháp luật;
 Nhà nước quy định và thực hiện việc thu các loại thuế.
3. Bản chất của nhà nước
“Nhà nước là sản phẩm và biểu hiện của những mâu thuẫn giai cấp không thể điều hoà được”
(Lênin toàn tập. Tập 33, Nxb tiến bộ 1976 tr-9)
Bất cứ Nhà nước nào về mặt bản chất cũng vừa có tính xã hội, vừa có tính giai cấp.
 Tính giai cấp: nhà nước là công cụ nằm trong tay giai cấp thống trị để đảm bảo và
thực hiện sự thống trị của giai cấp thống trị đối với xã hội về kinh tế, chính trị và tư tưởng
(tương ứng với ba loại quyền lực);
 Tính xã hội: dù trong xã hội nào, nhà nước cũng phải chú ý đến lợi ích chung của
toàn xã hội và phải là người đại diện chính thức cho toàn xã hội.
Khái niệm nhà nước:
Nhà nước là một tổ chức đặc biệt của quyền lực chính trị, một bộ máy chuyên làm nhiệm vụ
cưỡng chế và thực hiện các chức năng quản lý đặc biệt, nhằm duy trì trật tự xã hội, thực hiện mục
đích bảo vệ địa vị của giai cấp thống trị trong xã hội.
II. Chức năng của nhà nước
1. Khái niệm:
Những phương diện hoạt động chủ yếu của nhà nước, phản ánh bản chất của nhà nước và
nhằm thực hiện những nhiệm vụ đặt ra trước nhà nước.
2. Các chức năng của nhà nước
 Căn cứ vào hình thức thực hiện quyền lực nhà nước: Chức năng lập pháp, hành pháp và tư
pháp;
 Căn cứ vào phạm vi hoạt động của nhà nước: Chức năng đối nội và chức năng đối ngoại
3. Phương pháp thực hiện chức năng
 Phương pháp cưỡng chế
 Phương pháp giáo dục, thuyết phục
III. Hình thức nhà nước
 Khái niệm: cách tổ chức quyền lực nhà nước và những phương pháp thực hiện quyền lực nhà
nước.
 Hình thức nhà nước được hình thành từ ba yếu tố: Hình thức chính thể, hình thức cấu trúc

và chế độ chính trị
1. Hình thức chính thể
 Khái niệm: cách tổ chức và trình tự để lập ra các cơ quan tối cao của nhà nước (ở trung
ương) và xác lập mối quan hệ cơ bản giữa các cơ quan đó;
 Các loại hình thức chính thể:
 Chính thể quân chủ: Quân chủ tuyệt đối và quân chủ hạn chế (QC lập hiến)
 Chính thể cộng hòa: Cộng hoà quý tộc và cộng hoà dân chủ (Cộng hoà tổng thống, cộng
hoà đại nghị, cộng hoà hỗn hợp, cộng hoà xhcn)
2. Hình thức cấu trúc nhà nước
 Khái niệm: sự phân chia nhà nước thành các đơn vị hành chính lãnh thổ và xác lập mối quan
hệ cơ bản giữa các cơ quan nhà nước trung ương với địa phương.
 Các loại hình thức cấu trúc : Nhà nước đơn nhất và nhà nước liên bang
Lưu ý:
 Nhà nước liên bang khác với nhà nước liên minh.
 Liên minh EU là một kiểu liên minh điển hình.
3. Chế độ chính trị
 Khái niệm: tổng thể các phương pháp mà các cơ quan nhà nước sử dụng để thực hiện quyền
lực nhà nước.
 Các phương pháp cơ bản:
 Phương pháp dân chủ;
 Phương pháp phản dân chủ.
IV. Kiểu nhà nước
1. Khái niệm: tổng thể những dấu hiệu cơ bản, đặc thù của Nhà nước, phản ánh bản chất giai
cấp, những điều kiện tồn tại và phát triển của Nhà nước trong một hình thái kinh tế - xã hội
nhất định.
Mỗi kiểu Nhà nước sẽ tương ứng với một hình thái kinh tế - xã hội.
Mỗi kiểu nhà nước có đặc trưng riêng
2. Cơ sở để phân định các kiểu Nhà nước
 Cơ sở kinh tế: Nhà nước tồn tại trên cơ sở quan hệ sản xuất nào?
 Cơ sở xã hội: Nhà nước tồn tại dựa trên các giai cấp nào là chủ yếu, quan hệ giai cấp của xã

hội?
 Cơ sở tư tưởng: Nhà nước tổ chức và hoạt động dựa trên ý thức hệ nào?
3 Các kiểu nhà nước trong lịch sử
 Kiểu Nhà nước chủ nô
 Kiểu Nhà nước phong kiến.
 Kiểu Nhà nước tư sản
 Kiểu Nhà nước XHCN
I. Những vấn đề chung về nhà nước xã hội chủ nghĩa
1. Tính tất yếu khách quan và sự ra đời của nhà nước xã hội chủ nghĩa
 Tiền đề kinh tế: Quan hệ SX XHCN thay thế QHSX TBCN;
 Tiền đề chính trị - xã hội:
 - Mâu thuẫn giai cấp giữa giai cấp tư sản và giai cấp vô sản gây gắt
 - Giai cấp công nhân phát triển nhanh về số lượng và tính tổ chức kỷ luật ngày càng cao, trở
thành lực lượng lãnh đạo cách mạng
1. Tính tất yếu khách quan và sự ra đời của nhà nước xã hội chủ nghĩa
 Tiền đề tư tưởng:
 - Tư tưởng chủ nghĩa xã hội không tưởng
 - Tư tưởng chủ nghĩa xã hội khoa học
1. Tính tất yếu khách quan và sự ra đời của nhà nước xã hội chủ nghĩa
 Sự xuất hiện của nhà nước xã hội chủ nghĩa trong lịch sử: Công xã Pari, Nhà nước Nga-Xô
Viết; Các nước XHCN ở Đông Âu, Việt Nam…
2. Bản chất của nhà nước xã hội chủ nghĩa
 Tính giai cấp:
Nhà nước XHCN vừa là một bộ máy chính trị - hành chính, một cơ quan cưỡng chế, vừa là
một tổ chức quản lý kinh tế xã hội của nhân dân lao động, nó không còn là nhà nước theo đúng
nghĩa mà chỉ là “nửa nhà nước”.
 Tính xã hội
 Tính xã hội
 Dân chủ xã hội chủ nghĩa là thuộc tính của nhà nước xã hội chủ nghĩa
 Nhà nước xã hội chủ nghĩa luôn giữ vai trò tích cực sáng tạo, là công cụ để xây dựng một

xã hội nhân đạo, công bằng, bình đẳng.
3. Hình thức của Nhà nước xã hội chủ nghĩa
 Hình thức chính thể: Cộng hòa dân chủ
 Hình thức cấu trúc nhà nước: Đơn nhất hoặc liên bang.
 Chế độ chính trị: Dân chủ xã hội chủ nghĩa.
II. Nhà nước CHXHCN Việt Nam
1 Bản chất của nhà nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam
Bản chất của nhà nước CHXHCN VN được xác định trong Điều 2 của Hiến pháp 1992 (được
sửa đổi, bổ sung năm 2001): “Nhà nước cộng hoà xã hội chủ nghĩa VN là nhà nước pháp quyền XHCN
của dân, do dân và vì dân. Tất cả quyền lực nhà nước đều thuộc về nhân dân mà nên tảng là liên minh
giai cấp công nhân với giai cấp nông dân và đội ngũ trí thức”
Tính nhân dân và quyền lực nhân dân là cái cơ bản, xuyên suốt, thể hiện bản chất của Nhà
nước CHXHCN Việt Nam
 Bản chất đó được thể hiện thông qua các đặc trưng sau
 Nhà nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là một nhà nước dân chủ thực sự và rộng
rãi
Điều 3 HP 1992: “Nhà nước bảo đảm và không ngừng phát huy quyền làm chủ về mọi mặt của
nhân dân, thực hiện mục tiêu dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ và văn minh, mọi người
có cuộc sống ấm no, tự do, hạnh phúc và có điều kiện phát triển toàn diện; nghiêm trị mọi hành động
xâm hại đến lợi ích của Tổ quốc và của nhân dân
 Nhà nước thống nhất của các dân tộc cùng sinh sống trên lãnh thổ Việt Nam
 Nhà nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam thể hiện tính xã hội rộng rãi
 Nhà nước thực hiện đường lối đối ngọai hòa bình, hợp tác và hữu nghị
Thể hiện tại Điều 14 HP 1992: “Nước CHXHCN VN luôn thực hiện chính sách hoà bình hữu
nghị, mở rộng giao lưu và hợp tác với tất cả các nước trên thế giới, không phân biệt chế độ chính trị và
xã hội khác nhau, trên cơ sở tôn trọng độc lập chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ của nhau, không can
thiệp vào công việc nội bộ của nhau, bình đẳng và các bên cùng có lợi, tăng cường đoàn kết hữu nghị
và quan hệ hợp tác với các nước xã hội chủ nghĩa và các nước láng giềng, tính cực ủng hộ và góp phần
và cuộ đấu tranh chung của nhân dân thế giới vì hoà bình, độc lập dân tộc, dân chủ và tiến bộ xã hội.”
2 Các nguyên tắc tổ chức và hoạt động của nhà nước cộng hoà xã hội chủ nghĩa VN

 Nguyên tắc bảo đảm quyền lực nhân dân trong tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước
 Nguyên tắc bảo đảm sự lãnh đạo của Đảng đối với nhà nước
 Nguyên tắc tập trung dân chủ
 Nguyên tắc pháp chế xã hội chủ nghĩa
 Nguyên tắc bình đẳng, đoàn kết giữa các dân tộc
3 Các loại cơ quan nhà nước chủ yếu trong bộ máy nhà nước
 Quốc hội là cơ quan đại biểu cao nhất của nhân dân, cơ quan quyền lực nhà nước cao nhất
của nước CHXHCN Việt Nam; do nhân dân cả nước bầu ra.
 Chủ tịch nước là người đứng đầu Nhà nước, thay mặt nước CHXHCN Việt Nam về đối nội
và đối ngoại.
 Chính phủ là cơ quan chấp hành của Quốc hội, cơ quan hành chính nhà nước cao nhất của
nước CHXHCN Việt Nam.
 Cơ quan xét xử: Toà án nhân dân tối cao, các Toà án nhân dân địa phương, các Tòa án quân
sự các cấp và các Tòa án khác do luật định là những cơ quan xét xử của nước CHXHCN Việt
Nam.
 Cơ quan kiểm sát: Viện kiểm sát nhân dân tối cao, các Viện kiểm sát nhân dân địa phương,
Viện kiểm sát quân sự các cấp thực hành quyền công tố và kiểm sát các hoạt động tư pháp.
 Hội đồng nhân dân là cơ quan quyền lực nhà nước ở địa phương, đại diện cho ý chí, nguyện
vọng và quyền làm chủ của nhân dân, do nhân dân địa phương bầu ra, chịu trách nhiệm trước
nhân dân địa phương và cơ quan nhà nước cấp trên.
 Uỷ ban nhân dân do Hội đồng nhân dân bầu, là cơ quan chấp hành của HĐND, cơ quan
hành chính nhà nước ở địa phương, chịu trách nhiệm chấp hành Hiến pháp, luật, các văn bản
của các cơ quan nhà nước cấp trên và nghị quyết của HĐND cùng cấp.
I. Khái niệm, bản chất của pháp luật
1. Khái niệm pháp luật
Pháp luật là hệ thống các quy tắc xử sự do nhà nước ban hành và bảo đảm thực hiện, thể hiện
ý chí của giai cấp thống trị trong xã hội, là nhân tố điều chỉnh các quan hệ xã hội.
2. Bản chất của pháp luật
 Tính giai cấp của pháp luật
 - Pháp luật trước hết thể hiện ý chí của giai cấp thống trị;

 - Nội dung pháp luật được quy định bởi điều kiện sinh hoạt vật chất của giai cấp thống trị;
 - Mục đích pháp luật nhằm điều chỉnh các quan hệ xã hội phát triển theo một trật tự nhất định
phù hợp với lợi ích của giai cấp thống trị.
2. Bản chất của pháp luật
 Giá trị xã hội của pháp luật
 - Bên cạnh pháp luật thể hiện ý chí của giai cấp thống trị, pháp luật cũng thể hiện ý chí và lợi
ích của các tầng lớp, giai cấp khác trong xã hội;
 - Pháp luật là phương tiện để con người xác lập các quan hệ xã hội;
 - Pháp luật là phương tiện mô hình hoá cách thức xử sự của con người;
 - Pháp luật có khả năng hạn chế, loại bỏ các quan hệ xã hội tiêu cực, thúc đẩy các quan hệ xã
hội tích cực.
II. Những thuộc tính của pháp luật
 Khái niệm:
 Thuộc tính của pháp luật là những tính chất, dấu hiệu đặc trưng của pháp luật.
 Pháp luật có những thuộc tính: tính quy phạm phổ biến; tính xác định chặt chẽ về mặt hình
thức; tính được đảm bảo bởi nhà nước.
1. Tính quy phạm phổ biến
 Pháp luật có tính quy phạm:
 + Pháp luật là khuôn mẫu, chuẩn mực cho hành vi xử sự của con người được xác định cụ thể.
 + Pháp luật đưa ra giới hạn cần thiết mà Nhà nước quy định để các chủ thể có thể xử sự một
cách tự do trong khuôn khổ pháp luật.
1. Tính quy phạm phổ biến
 Tính phổ biến
 + Pháp luật điều chỉnh những quan hệ xã hội cơ bản, phổ biến và điển hình.
 + Pháp luật tác động đến tất cả các cá nhân, tổ chức trong những điều kiện, hoàn cảnh pháp
luật đã quy định
2. Tính xác định chặt chẽ về mặt hình thức
 Về hình thức tồn tại: tập quán pháp, tiền lệ pháp, vb quy phạm pháp luật.
 Về ngôn ngữ sử dụng: rõ ràng, dễ hiểu, một nghĩa và có khả năng áp dụng trực tiếp;
 Về phương thức hình thành: theo một trình tự chặt chẽ

3. Tính được đảm bảo bằng Nhà nước
 Nhà nước là chủ thể tổ chức thực hiện pháp luật, bằng những biện pháp:
 + Đảm bảo về kinh tế;
 + Đảm bảo về tư tưởng;
 + Đảm bảo về phương diện tổ chức;
 + Đảm bảo bằng biện pháp cưỡng chế Nhà nước
III. Chức năng của pháp luật
 Khái niệm:
Chức năng của pháp luật là những phương diện, mặt hoạt động chủ yếu của pháp luật, thể hiện bản
chất giai cấp và giá trị xã hội của pháp luật.
 Chức năng của pháp luật
 Chức năng điều chỉnh các quan hệ xã hội
 Chức năng giáo dục
 Chức năng bảo vệ
IV. Vai trò của pháp luật
 Pháp luật, trước hết là cở sở để thiết lập, củng cố và tăng cường quyền lực nhà nước
 Pháp luật là phương tiện để nhà nước quản lý kinh tế - xã hội
 Pháp luật góp phần tạo dựng những quan hệ mới
 Pháp luật tạo ra môi trường ổn định cho mối quan hệ bang giao giữa các quốc gia
V. Hình thức pháp luật
 Khái niệm: là cách thức mà giai cấp thống trị sử dụng để thể hiện ý chí của mình thành pháp
luật, là dạng tồn tại thực tế của pháp luật.
 Các hình thức pháp luật cơ bản: tập quán pháp, tiền lệ pháp và văn bản quy phạm pháp luật.
I. Quy phạm pháp luật XHCN
1. Hoạt động xã hội và các loại quy phạm xã hội
 Trong xã hội có nhiều loại quy phạm xã hội khác nhau: Quy phạm đạo đức, quy phạm tập
quán, quy phạm của các tổ chức chính trị, chính trị - xã hội, quy phạm tín điều tôn giáo, quy
phạm pháp luật…
 Trong xã hội có giai cấp, quy phạm pháp luật có vai trò quan trọng nhất trong việc điều chỉnh
các quan hệ xã hội.

2. Khái niệm, đặc điểm về quy phạm pháp luật
 Khái niệm
Quy phạm pháp luật: là quy tắc xử sự chung do nhà nước ban hành và bảo đảm thực hiện, thể hiện ý
chí của nhà nước, nhằm điều chỉnh các quan hệ xã hội.
 Đặc điểm
 Quy phạm pháp luật là quy tắc xử sự mang tính bắt buộc chung.
 Do nhà nước ban hành và được nhà nước bảo đảm thực hiện.
 Nội dung của quy phạm pháp luật thể hiện hai mặt: cho phép và bắt buộc.