LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả
nêu trong luận án là trung thực, đảm bảo độ chuẩn xác cao nhất có thể, được
các đồng tác giả cho phép sử dụng. Các tài liệu tham khảo, trích dẫn có xuất
xứ rõ ràng. Tôi xin chịu hoàn toàn trách nhiệm về công trình nghiên cứu của
mình.
Hà Nội, ngày 20 tháng 8 năm 2018
Tác giả


MỤC LỤC
PHẦN MỞ ĐẦU ............................................................................................... 1
1. Tính cấp thiết của đề tài.......................................................................... 1
2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài ........................................... 2
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu ......................................................... 6
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu .......................................................... 7
5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu ........................................... 7
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn .................................................................... 9
7. Cấu trúc luận văn: Ngoài phần Mở đầu và Kết luận, luận văn được triển
khai thành 3 chương: ..................................................................................... 9
Chương 1:BỐI CẢNH XÃ HỘI ĐẦU THẾ KỈ XX VÀ SỰ NGHIỆP ĐẠM
PHƯƠNG NỮ SỬ........................................................................................... 11
1.1. Xã hội Việt Nam đầu thế kỉ XX và vấn đề phụ nữ .......................... 11
1.1.1. Xã hội Việt Nam những năm đầu thế kỷ XX............................... 11
1.1.2. Sự xuất hiện vấn đề phụ nữ ở Việt Nam đầu thế kỷ XX............. 12
1.2. Cuộc đời và sự nghiệp Đạm Phương nữ sử...................................... 15
1.2.1. Tiểu sử Đạm Phương nữ sử ......................................................... 15
1.2.2. Sự nghiệp Đạm Phương nữ sử .................................................... 18
1.3.3. Một số chủ đề trong trước tác của Đạm Phương nữ sử ............. 20
Tiểu kết chương 1 ...................................................................................... 22
Chương 2:QUAN ĐIỂM VỀ VẤN ĐỀ PHỤ NỮ TRONG CÁC BÀI BÁO

VÀ CHUYÊN KHẢO CỦA ĐẠM PHƯƠNG NỮ SỬ.................................. 24
2.1. Vấn đề phụ nữ trong xã hội Việt Nam ............................................. 24
2.1.1. Vấn đề phụ nữ trong xã hội Việt Nam truyền thống .................. 24
2.1.2. Tiếp xúc với phương Tây và sự nổi lên của vấn đề phụ nữ ở Việt
Nam đầu thế kỷ XX ................................................................................. 27
2.2. Quan điểm của Đạm Phương về vấn đề phụ nữ .............................. 31
2.2.1. Vấn đề phẩm hạnh của người phụ nữ ........................................ 34
2.2.2. Vấn đề chữ trinh và danh tiếng ................................................... 43


2.2.3. Vấn đề quan hệ trong gia đình và đạo vợ chồng ........................ 46
Tiểu kết chương 2 ...................................................................................... 53
Chương 3:HÌNH TƯỢNG NGƯỜI PHỤ NỮ TRONG TRƯỚC TÁC CỦA
ĐẠM PHƯƠNG NỮ SỬ ................................................................................ 54
3.1. Hình tượng người phụ nữ trong thơ Đạm Phương nữ sử .............. 54
3.1.1. Thơ vịnh sử ................................................................................... 54
3.1.2. Thơ về tình bạn ............................................................................. 58
3.1.3. Thơ về người phụ nữ .................................................................... 62
3.2. Hình tượng người phụ nữ trong văn xuôi của Đạm Phương nữ sử
..................................................................................................................... 65
Tiểu kết chương 3 ...................................................................................... 72
KẾT LUẬN ..................................................................................................... 73
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................... 77


PHẦN MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Đầu thế kỷ XX, khi nền văn hóa Phương Tây du nhập vào việt Nam,
vai trò người phụ nữ trong xã hội bắt đầu chuyển động, từng bước có những
thay đổi theo xu hướng tiến bộ. Từ chốn buồng the, từ nơi cung cấm, từ

những công việc nội trợ bếp núc nhiều phụ nữ đã tìm cách thoát khỏi ngưỡng
cửa của nhà mình, vươn tới hòa nhập với sự thay đổi của xã hội bằng cách
tham gia vào các công việc xã hội mà trước đó chỉ có nam giới mới được làm
và làm được như: viết văn, làm báo, dịch thuật, diễn thuyết, hoạt động cách
mạng,… Đại diện cho giới phụ nữ tiến bộ là những tên tuổi như: Sương
Nguyệt Anh, Đạm Phương nữ sử, Huỳnh Thị Bảo Hòa, Nguyễn Thị Minh
Khai,… Trong đó, Đạm Phương nữ sử là một bậc nữ lưu có nhiều đóng góp
nổi bật. Đặt Đạm Phương nữ sử trong hoàn cảnh lịch sử, thời đại mà bà sinh
sống ta càng thêm khâm phục và trân quý con người và những quan điểm, tư
tưởng tiến bộ của bà.
Tuy nhiên, cho đến nay những hoạt động và cống hiến của bà vẫn chưa
được nhiều người biết đến. Thế hệ chúng ta hiện nay dường như chỉ biết về bà
với tư cách là cháu nội của vua Minh Mạng, là người đã sinh ra và nuôi
dưỡng nhà lý luận văn nghệ mác-xít nổi tiếng là Hải Triều Nguyễn Khoa Văn
và là bà nội của nhà thơ - Bộ trưởng Nguyễn Khoa Điềm, chứ chúng ta vẫn
chưa được tường tận về bà trong tư cách một nữ quý tộc có tinh thần can đảm,
có tư tưởng canh tân và lòng yêu nước nồng nàn, có uy tín lớn trong xã hội,
có ảnh hưởng sâu rộng trong quần chúng; cũng như một bậc nữ lưu có nhiều
đóng góp cho việc canh tân văn hóa nước nhà.
Chính vì những lí do trên, chúng tôi chọn đề tài “Vấn đề phụ nữ trong
trước tác của Đạm Phương nữ sử” với mong muốn để tìm hiểu và ghi nhận
1


những đóng góp của bà trong sự phát triển, đổi mới tư tưởng, văn hóa, văn
học nước nhà ở giai đoạn nửa đầu thế kỷ XX, đặc biệt là vấn đề phụ nữ và nữ
quyền ở nước ta giai đoạn này.
2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài
2.1. Về lịch sử sưu tầm tài liệu
Các bài viết của Đạm Phương nữ sử, nhiều bài sau này được bà tái cấu

trúc, viết thêm một số bài có cùng chủ đề và đã được xuất bản, in thành sách ở
giai đoạn trước 1945 như: công trình “Bàn về giáo dục con gái”, “Gia đình
giáo dục thường đàm” của Đạm Phương nữ sử được Nữ lưu thơ quán Gò
Công của bà Phan Thị Bạch Vân xuất bản năm 1928; cuốn “Phụ nữ dự gia
đình” và tiểu thuyết “Hồng Phấn tương tri” cũng được ấn hành tại cơ sở này
năm 1929; “Giáo dục nhi đồng”, cuốn khảo cứu công phu nhất của bà, được
nhà in Lê Cường ( Hà Nội) xuất bản năm 1942, với lời tựa của Phạm Quỳnh.
Tuy nhiên, các công trình này, nhất là các bài báo, thường không được
người đời sau biết đến do khó tiếp cận với tư liệu báo chí, sách vở đương thời.
Cuối thế kỷ XX, nghiên cứu và sưu tầm trước tác của Đạm Phương nữ
sử mới được tiến hành.
Năm 1995, Cửu Thọ và Nguyễn Khoa Diệu Biên xuất bản cuốn “Đạm
Phương nữ sử” tại Nhà xuất bản Trẻ (thành phố Hồ Chí Minh). Cuốn sách này
đã giới thiệu khái quát gia thế, cuộc đời, sự nghiệp và dẫn 29 bài thơ và từ, 24
bài báo và một chương trong sách Giáo dục nhi đồng của bà.
Tuy nhiên, người có nhiều đóng góp vào quá trình sưu tầm trước tác của
bà là học giả Lê Thanh Hiền. Những năm 80 của thế kỷ XX ông đã khảo sát
các báo và tạp chí giai đoạn trước 1945 và thường thấy bút danh Đạm Phương
nữ sử. Từ đó học giả Lê Thanh Hiền đã chú ý đến các bài viết với bút danh

2


Đạm Phương nữ sử. Năm 1999, Nhà xuất bản Văn học đã xuất bản cuốn
Tuyển tập Đạm Phương nữ sử do Lê Thanh Hiền sưu tầm, tuyển chọn giới
thiệu. Sự ra đời của cuốn sách ghi nhận những cố gắng lớn của học giả Lê
Thanh Hiền và nhà xuất bản Văn học.
Sang những năm đầu của thế kỷ XXI công việc sưu tầm các trước tác
của Đạm Phương nữ sử đã được các thế hệ đời sau của bà thực hiện. Năm
2010, với những nỗ lực, tìm kiếm, sưu tầm, nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm

(cháu nội của Đạm Phương nữ sử ) đã có hàng trăm trang viết với chú thích
rất công phu, sửa chữa những đoạn văn sai, thiếu sót. Tháng 12 năm 2010,
Tuyển tập Đạm Phương nữ sử do Lê Thanh Hiền sưu tầm biên soạn và giới
thiệu đã được Nguyễn Khoa Điềm sửa chữa, bổ sung và nhà xuất bản Văn học
tái bản 1000 cuốn.
Tháng 1 năm 2011, nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm lại sưu tập được thêm
rất nhiều bài viết về Đạm Phương trên tờ Lục tỉnh tân văn. Và trong Hội thảo
khoa học kỷ niệm 130 năm ngày sinh Đạm Phương nữ sử được tổ chức tại
Huế ngày 18 tháng 06 năm 2011, nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm đã công bố tư
liệu này.
Gần đây nhất, ngày 28 tháng 2 tại Trung tâm văn hóa Pháp (Hà Nội),
Nhà xuất bản Phụ Nữ đã tổ chức buổi tọa đàm giới thiệu cuốn sách “Đạm
Phương nữ sử - vấn đề phụ nữ ở nước ta”, với sự tham gia của nhà thơ
Nguyễn Khoa Điềm – cháu nội của Đạm Phương nữ sử, nhà nghiên cứu Phạm
Xuân Nguyên, Tiến sĩ Bùi Trân Phượng – nhà nghiên cứu lịch sử văn hóa và
lịch sử phụ nữ Việt Nam, nhà nghiên cứu văn học Đoàn Ánh Dương – người
tuyển chọn, giới thiệu cuốn sách.
“Đạm Phương nữ sử - vấn đề phụ nữ ở nước ta” sưu tầm tuyển chọn,
giới thiệu dày 670 trang, khổ 15.5x23.2cm, tập trung giới thiệu các bài viết về
3


vấn đề phụ nữ của Đạm Phương. Lời giới thiệu nhấn mạnh: “Những tư liệu về
Đạm Phương cho thấy một tư duy nhạy bén, một ý chí quả quyết, một thái độ
cầu thị, và một tinh thần hăng say, một tấm lòng nồng nhiệt cho sự tiến bộ của
phụ nữ Việt Nam những năm giao thời”.
Cuốn sách được chia làm bốn phần. Phần đầu tập hợp các bài báo của bà
Đạm Phương đăng trên: Nam Phong tạp chí, Lục tỉnh tân văn, Trung Bắc tân
văn, Hữu Thanh,… về vấn đề nữ học. Phần hai tập hợp các biên khảo công
phu của bà. Phần ba tập trung vào những bài viết của Đạm Phương, các

nghiên cứu thời đó về Nữ công học hội (Hội phụ nữ đầu tiên do bà Đạm
Phương tổ chức, hoạt động rất bài bản, hiệu quả tại Việt Nam đầu thế kỷ XX).
Đây là cách bà thực hành những quan điểm về vấn đề phụ nữ ở phần đầu.
Phần bốn tập trung những sáng tác hư cấu của bà gồm thơ, câu đối, tiểu thuyết
về phụ nữ của bà.
Việc sưu tầm trước tác của Đạm Phương nữ sử là một quá trình đòi hỏi
thời gian, sự công phu của gia đình và các nhà nghiên cứu. Tuy nhiên để hoàn
thiện đầy đủ hơn về các bài viết, các khảo cứu trước tác của bà để lại thì công
việc sưu tầm xuất bản sẽ được nghiên cứu nhiều hơn nữa trong tương lai gần.
2.2. Về lịch sử nghiên cứu
Nhìn vào sự nghiệp đồ sộ của Đạm Phương nữ sử, những quan thiết của
bà tới vấn đề phụ nữ, trong đó chú trọng tới việc giáo dục phụ nữ và trẻ em,
vấn đề nữ tính và nữ quyền, câu hỏi đặt ra là: Đạm Phương giữ một vị trí ra
sao trong sự chuyển mình của xã hội Việt Nam nửa đầu thế kỷ XX nhất là khi
vấn đề phụ nữ mà bà trực diện luôn được xem trọng?
Theo nhà nghiên cứu Đoàn Ánh Dương trong lời giới thiệu cuốn sách
Đạm Phương nữ sử: vấn đề phụ nữ ở nước ta, nghiên cứu về vấn đề phụ nữ ở

4


Việt Nam đã được tiến hành khá sớm. Người mở đầu cho hướng tiếp cận này
là sử gia David G.Marr. Nghiên cứu vấn đề phụ nữ ở Việt Nam những thập
niên đầu của quá trình hiện đại hóa đầu thế kỷ XX, ông đã nhìn nhận Đạm
Phương chủ yếu ở phương diện hoạt động phụ nữ của bà ở Nữ công học hội,
khi khảo sát các thảo luận về quyền phụ nữ (women’s rights) được tiến hành
trên báo chí Việt Nam trước 1945, từ các bài viết của các bỉnh bút là nam giới
đến các bài viết và báo chí do phụ nữ trực tiếp thực hiện.
Sau đó, khởi đi từ những quan tâm của Marr, một tiểu luận khác của
Shawn McHale về địa vị của phụ nữ trong xã hội thể hiện trong các cuộc

tranh luận trên báo chí Việt Nam đầu thề kỷ XX cũng được xuất bản trong ấn
phẩm của Chương trình nghiên cứu Đông Á của Đại Học Cornell về quá khứ
Việt Nam. Đó là bài viết: “Printing and Power: Vietnamese Debates over
Women’s Place in Society, 1918-1934”. Ở trong nước, bao quát đời sống báo
chí quốc ngữ ở Việt Nam trước 1945, Đặng Thị Vân Chi cũng xuất bản công
trình có nhiều đóng góp: Vấn đề phụ nữ trên báo chí tiếng Việt trước năm
1945 (Nxb. Khoa học xã hội, H., 2008). Vấn đề ít nhiều trở lại có hệ thống
trong luận án của Bùi Trân Phượng, Việt Nam 1918 – 1945, genre et
moderrnité. Emergence de nouvelles perceptions et expérimentations (Việt
Nam 1918 -1945, giới tính và hiện đại. Sự trỗi dậy của những nhận thức mới
và kinh nghiệm mới), được bảo vệ thành công tại Đại học Lyon II (Pháp) năm
2008, mà một toát yếu bằng Tiếng Việt đã được tác giả công bố trên tạp chí
thời đại mới: “Việt Nam 1918-1945, giới tính và hiện đại: sự trỗi dậy của
những nhận thức mới và kinh nghiệm mới (số 18, tháng 3/2010)”. Ở đây, tác
giả đã xếp Đạm Phương vào xu hướng nữ quyền chính trị xã hội (bên cạnh nữ
quyền về văn hóa mà Phụ nữ tân văn là đại diện) khi nhìn nhận bà như một
nhà hoạt động nữ quyền không rứt đứt với những tác động của cách tân chịu

5


tác động của Tân thư, Tân văn kết tập với kinh nghiệm đọc khác, từ một trải
nghiệm giới khác.
Nhân dịp kỷ niệm 130 năm ngày sinh của Đạm Phương nữ sử một cuộc
hội thảo cấp quốc gia đã hội tụ rất nhiều các nhà khoa học đầu ngành ở nhiều
lĩnh vực khác nhau. Các tham luận đã nhấn mạnh đến các khía cạnh: các hoạt
động về văn hóa, hoạt động giáo dục, hoạt động lĩnh vực báo chí và sự nghiệp
sáng tác thơ văn của Đạm Phương nữ sử. Năm sau, 2012, từ các tham luận dự
hội thảo này, một tập hợp các nghiên cứu về bà đã được Ban tổ chức Hội thảo
ấn hành: Đạm Phương nữ sử - Chân dung nhà văn hóa Việt Nam đầu thế kỷ

XX (Nxb. Chính trị quốc gia – Sự thật, 2012).
Tóm lại, chúng tôi nhận thấy việc đặt lại Đạm Phương vào phả hệ vấn đề
phụ nữ được thảo luận trên báo chí nửa đầu thế kỷ XX là một việc làm cần
thiết để có thể xác định vị trí của bà, và cùng với đó, quá trình dịch chuyển
của các quan niệm và hành động mang tính nữ quyền ở Việt Nam.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
3.1. Mục đích nghiên cứu
Mục đích của chúng tôi khi thực hiện Luận văn này là mong muốn tìm
hiểu và làm sáng tỏ hơn về cuộc đời và sự nghiệp của Đạm Phương nữ sử. Cụ
thể là tìm hiểu và ghi nhận những đóng góp của bà trong sự phát triển, đổi
mới tư tưởng, văn hóa, văn học nước nhà ở giai đoạn nửa đầu thế kỷ XX, đặc
biệt là vấn đề phụ nữ và nữ quyền ở nước ta giai đoạn này.
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Một, tổng quan một số công trình nghiên cứu có liên quan đến đề tài.
Hai, góp phần làm sáng tỏ một số vấn đề lý luận cơ bản về lịch sử Việt
Nam giai đoạn đầu thế kỉ XX, quan điểm về vấn đề nữ quyền.
6


Ba, phân tích, đánh giá những đóng góp của Đạm Phương nữ sử về vấn
đề phụ nữ trong giai đoạn lịch sử đương thời, cũng như trong mối tương quan
với các tác giả cùng thời.
Bốn, tổng hợp lại đặc điểm về cuộc đời – sự nghiệp và vị trí của Đạm
Phương trong nền văn học đương thời, đặc biệt là những sáng tác về đề tài
người phụ nữ.
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
4.1. Đối tượng nghiên cứu
Luận văn tập trung nghiên cứu những sáng tác của Đạm Phương nữ sử
về vấn đề phụ nữ.
4.2. Phạm vi nghiên cứu

Với khối lượng tác phẩm khổng lổ mà Đạm Phương nữ sử đã để lại cho
nền văn học nước nhà cũng như những tư tưởng lớn lao mà bà gửi gắm trong
đó, giới nghiên cứu khẳng định bà là một nghệ sĩ đa tài. Trong khuôn khổ
luận văn, với mục đích nghiên cứu mà chúng tôi đã đề ra, chúng tôi đi sâu tập
trung nghiên cứu vào các mảng nội dung chính như sau:
- Các bài báo, chuyên khảo về vấn đề phụ nữ, về Nữ công học hội.
- Các sáng tác hư cấu của bà có đề tài phụ nữ
- Những bài báo, chuyên luận, sáng tác của các tác giả cùng thời về vấn
đề phụ nữ; những nghiên cứu, chuyên luận của các tác giả về Đạm Phương nữ
sử.
5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu
5.1. Cơ sở lý luận

7


Luận văn được thực hiện trên cơ sở những vấn đề lý luận về bình đẳng
giới; về phái tính và nữ quyền trong văn hoá và trong diễn ngôn văn học. Soi
sáng những cơ sở lý luận - triết học của việc phân tích nữ quyền luận và
tường giải tác phẩm của Đạm Phương nữ sử từ đó thấy được đặc điểm và
những đóng góp, sáng tạo của Đạm Phương trong diện mạo văn học Việt
Nam thế kỉ XX.
5.2. Phương pháp nghiên cứu
5.2.1. Phương pháp mô tả, loại hình
Luận văn sử dụng phương pháp mô tả để giới thiệu cụ thể về cuộc đời và
văn nghiệp của Đạm Phương nữ sử; nêu rõ về tình hình phụ nữ Việt Nam thế
kỉ XX. Qua đó, làm nổi bật được những đóng góp của tác giả với nền văn học
và đặc biệt với vấn đề phụ nữ thế kỉ XX.
5.2.2. Phương pháp so sánh
Để thấy được những nét chung cũng như nét riêng của Đạm Phương nữ

sử với nền văn học đương thời và trong quan điểm về vấn đề phụ nữ, chúng
tôi sử dụng phương pháp so sánh, đối chiếu.
5.2.3. Phương pháp phân loại, thống kê
Với một tác giả có khối lượng trước tác đa dạng và phong phú như vậy
thì phương pháp phân loại, thống kê là vô cùng quan trọng. Phương pháp này
giúp chúng tôi hệ thống hóa được các tác phẩm theo các quan điểm Đạm
Phương trình bày về vấn đề phụ nữ, để qua đó, làm rõ từng nội dung và thấy
được những đóng góp của bà trong từng nội dung đó. Phương pháp này còn
giúp chúng tôi phân loại những bài viết, ý kiến, tư tưởng của các tác giả cùng
thời để từ đó so sánh với Đạm Phương nữ sử.
5.2.4. Phương pháp phân tích, tổng hợp

8


Từ việc phân tích những hoạt động, những quan điểm cụ thể trong sáng
tác của Đạm Phương nữ sử, Luận văn sẽ tổng hợp, khái quát lại thành một
diện mạo chung về cuộc đời và văn nghiệp của nữ sĩ.
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn
Luận văn có những đóng góp về mặt lí luận về thực tiễn:
- Hệ thống một cách cơ bản những vấn đề lịch sử và lý luận về nữ quyền
trong văn học.
- Hệ thống lại về cuộc đời và sự nghiệp của Đạm Phương nữ sử - một
nhà báo, nhà văn hóa đáng chú ý của thế kỉ XX. Đánh giá lại vị thế của bà
trong tiến trình lịch sử, tiến trình đổi mới văn hóa – văn học.
- Chỉ ra được sự manh nha ý thức về nữ quyền hay nói cách khác là
những điểm mới trong quan niệm về phụ nữ của Đạm Phương nữ sử từ đó cho
thấy một bước tiến của tiến trình dân chủ hoá xã hội và văn học.
- Luận văn sẽ là tài liệu tham khảo hữu ích cho giới nghiên cứu văn học
và cho công tác giảng dạy về Đạm Phương nữ sử và về vấn đề nữ quyền trong

văn học.
7. Cấu trúc luận văn: Ngoài phần Mở đầu và Kết luận, luận văn được triển
khai thành 3 chương:
Chương 1: Bối cảnh xã hội đầu thế kỉ XX và sự nghiệp Đạm Phương nữ
sử
1.1. Xã hội Việt Nam đầu thế kỉ XX và vấn đề phụ nữ
1.2. Cuộc đời và sự nghiệp Đạm Phương nữ sử
Chương 2: Quan điểm về vấn đề phụ nữ trong các bài báo và chuyên
khảo của Đạm Phương nữ sử

9


Luận văn đủ ở file: Luận văn full