Nội dung Phơng pháp
Giảng dạy giáo dục dân số trong địa lý
I/ vai trò và ý nghĩa của giáo dục dân số trong nhà trờng phổ thông
Giáo dục dân số là một lĩnh vực khoa học và giáo dục rất mới mẻ trong hệ thống
những kiến thức và kĩ năng, thái độ và hành vi cần thiết cho mọi ngời và xã hội.
Do đó đợc dạy và học trong các trờng học của hệ thống giáo dục quốc dân. Lĩnh
vực khoa học và giáo dục này hình thành và phát triển đáp ứng sự đòi hỏi cấp
bách trong thực tế cuộc sống xã hội loài ngời. Mặt khác nhằm tích cực góp phần
khắc phục hiện tợng dân số tăng nhanh, hiện tợng"bùng nổ dân số" và giảm sút
chất lợng cuộc sống của xã hội,gia đình và cá nhân
Chúng ta đã kịp thời bắt đầu đa giáo dục dân số vào nhà trờng. Đối với ngàng
giáo dục đây là một trong những đổi mới quan trọng đúng mục tiêu của cải cách
giáo dục, nhằm làm cho nhà trờng gắn chặt hơn nữa với cuộc sống xã hội.Đa
giáo dục dân số vào nhà trờng là một trong nhữnh yêu cầu cấp bách của việc
điều chỉnh cải cách giáo dục, đồng thời là một biểu hiện cụ thể của sự đổi mới t
duy giáo dục.
Nh vậy, không phải tự nhiên mà giáo dục dân số có vai trò và vị trí quan trọng
trong xã hội cũng nh trong quá trình giáo dục và đào tạo thế hệ trẻ.Vai trò và vị
trí quan trọng này đã đợc Đảng và Nhà nớc ta xác định trong quá trình xây dựng
chiến lợc dân số theo tinh thần Nghị quyết Đại hội Đảng VI. Đại hội đã khẳng
địng và nhấn mạnh:Phải ra sức khắc phục những tâm lý cũ, những tập quán cũ
đang gây trở ngại cho việc thực hiện chính sách dân số. Đơng nhiên muốn làm
tốt việc đó cần phải tiến hành công tác giáo dục dân số cùng công tác thông tin
và truyền thônh dân số trên phạm vi toàn xã hội.
Trong nhà trờng phổ thông, nội dung giáo dục dân số đợc đua vào chủ yếu bằng
con đờng thích hợp(liên kết) lồng ghép vối nhữnh môn học sẵn có trong chơng
trình giáo dục phổ thônh một cách hợp lý(chủ yếu là các môn:địa lý, sinh học,
giáo dục cônh dân...). Đặc biệt là môn địa lý thì nội dung diáo dục dân số thể
hiện rõ nét và mang tính đặc trng hơn cả.
Là giáo viên Địa lý, tôi nhận thức đợc vai trò và vị trí của giáo dục dân số cho
học sinh trong nhà trờng tất yếu mang ý nghĩa chiến lợc và cần đợc tiến hành

thật tốt để học sinh hiểu và biết đánh giá đúng đắn tình hình dân số ở nớc ta và
trên thế giới hiện nay, nhận thức rõ ràng mối quan hệ giữa dân số với phát triển
kinh tế, xã hội. ảnh hởng của sự tăng dân số với chất lợng cuộc sống xã hội và
gia đình hiện tại và trong cả tơng lai. Chính vì vậy mà tôi đã xác định rõ nội
dung và phơng pháp giáo dục dân số trong bộ môn giảng dạy của mình.
II/Nội dung và phơng pháp giảng dạy giáo dục dân số trong môn địa lý.
A/Nội dung
Trong nhà trờng phổ thông giáo dục dân số có nội dung phong phú và đa dạng.
Tuy nhiên đối vối bộ môn địa lý cần tập trung làm cho học sinh nắm vững
nhữnh nội dung cơ bản để trớc khi các em rời khỏi ghế nhà trờng đã có những
kiến thức dân số trọng tâm nhất, thiết thực nhấtđể có thể theo hộchoặc bớc vào
cuộc sống tự lập một cách tự tin vững vàng.
Nội dung cơ bản của giáo dục dân số gồm những vấn đề sau:
1. Dân số và chất lợng cuộc sống xã hội.
a. ảnh hởng của sự gia tăng dân số đến mức sống chung của xã hội và của đất n-
ớc.
ậ nội dung này, tôi thấy cần phải làm cho học sinh hiểu rõ quy luật chung là: sự
biến động về dân số có ảnh hởng trực tiếp và mạnh mẽ tới đời sống kinh tế- vật
chất của toàn xã hội. Từ đó học sinh thấy rõ sự gia tăng dân số không có kế
hoạch là một nguyên nhân quan trọng khiến cho chất lợng cuộc sống của toàn
xã hội bị giảm sút rõ rệt "đất hẹp ngời đông" và"của ít ngời nhiều" sẽ gây ra
những hậu quả xấu, thậm chí tai hại cho đời sống vật chất của nhân dân từng địa
phơng và trong cả nớc.
Để đạt đợc yêu cầu giáo dục đó, cần giup cho học sinh có kiến thức chính xác
và mới mẻ về tình hình gia tăng dân số trên thế giơí, ởnớc ta và địa phơng mình.
Qua đó học sinh thêm hiểu biết về những khái niệm" bùng nổ dân số" " sức ép
dân số" đối với mọi mặt của đời sống xã hội, là cơ sở để hiểu sâu mối quan hệ
giữa dân số và kinh tế.
Dân số đông và tăng nhanh còn ảnh hởng xấu đến khai thác tài nguyên và bảo
vệ môi trờng. Những kiến thức trong bài học địa lý có liên quan sẽ giúp cho học

sinh thấy rõ vấn đề này và muốn giải quyết đợc tình hình khai thác tài nguyên
bừa bãi, phá hoại môi trờng sống là cần phải sớm ổn định dấn số và phân bố dân
c một cách hợp lý.
ảnh hởng của sự gia tăng dân số đến mức sống chung của toàn xã hội, thể hiện
rõ nhất ở mức độ thoả mãn những yêu cầu thiết yếu của đời sống nhân dân. Đó
là tình trạng thiếu đói do mức bình quân lơng thực tính theo đầu ngời ngày càng
thấp( 300kg/ngời/năm). Lơng thực và thực phẩm dính liền với dân số nh hình
với bóng. Phải giáo dục cho học sinh có tầm nhìn chung trên phạm vi cả nớc thì
mới thấy đợc mối nguy cơ này.
Dân số đông và tăng nhanh còn tác động xấu đến nhiều mặt khác của chất lợng
cuộc sống xã hội. Thiếu đất canh tác,thiếu nguồn nớc ngọt để sản xuất, sinh
hoạt. Thiếu nhà ở, thiếu phơng tiện giao thông cơ giới hiện đại, thiếu cơ sở vật
chất giáo dục, thiếu việc làm cho ngời lao động...
Chính vì vậy đã nảy sinh các hiện tợng tiêu cực trong đời sống kinh tế xã hội
ngày càng có chiều hớng tăng thêm.
Nội dung cơ bản của giáo dục dân số nói trên có ý nghĩa giáo dục rất quan trọng
ở chỗ: nó giúp cho học sinh thấy rõ tính tất yếu của việc kế hoạch hoá dân số,
coi đó là nhiệm vụ chiến lợc quan trọng của toàn Đảng, toàn dân, và là nghĩa vụ
của mọi công dân Việt Nam. Đồng thời cho học sinh nhận thức đợc rằng kế
hoạch hoá gia đình thực chất" không còn là việc riêng t nữa"mà là việc trực tiếp
liên quan đến"quốc kế dấninh", mọi gia đình cần thấu suốt và tích cực thực hiện.
b.ảnh hởng của s gia tăng dân số đến việc phát huy nhân tố con ngời.
Đây là một nội dung rất quan trọng và cần thiết của việc giáo dục dân số cho thế
hệ trẻ. Tôi thấy cần cho các em rõ sự gia tăng dân số sẽ phơng hại đến việc tạo
điều kiện cho con ngời mới Việt Nam phát triển và hoàn thiện nếu nh không có
kế hoạch. Bởi vì mức sống thấp, đời sống khó khăn, cơ sở vật chất kỹ thuật
nghèo nàn, lạc hậu do sự mất cân đối giữa dân số và sản xuất gây nên, đã trở
thành điều kiện không thuận cho việc nâng cao chất lợng nòi giống và chất lợng
con ngơì mới Việt Nam.
- Chất lợng nòi giống là vấn đề lớn của chiến lợc con ngời của Đảng ta. Trớc hết

là vấn đề sức khoẻ: khoẻ mạnh về thể chất, tinh thần, tâm lý...Sau đó là trí tuệ,
điều kiện cần thiết để tiếp thu nền học vấn phổ thông và chuyên nghiệp mai sau.
Từ những mục tiêu về chất lợng nòi giống trên, đòi hỏi học sinh cần phải nhận
thức tốt và có đủ kiến thức, ý chí thực hiện để trở thành ngời chủ tơng lai của gia
đình.
- Chất lợng con ngời mới Việt Nam lại phụ thuộc vào sự nghiệp giáo dục và đào
tạo thế hệ trẻ của nớc ta. Song chất lợng giáo dục lại chịu ảnh hởng của sự gia
tăng dân số. Trong các bài học địa lý, tôi sẽ giúp học sinh hiểu rõ: vì sao dân số
đông, tăng nhanh lại làm giảm chất lợng giáo dục và đào tạo. Điều này đợc lý
giải rằng: sức ép dân số đối với giáo dục thể hiện ở số lợng ngời học ngày càng
tăng, vợt quá khả năng mở rộng trờng lớp, đào tạo giáo viên, khả năng cung ứng
và phơng tiện dạy học...
Mặt khác sức ép dân số làm giảm sút chất lợng cuộc sống xã hội, khiến đời sống
giáo viên và học sinh đều gặp khó khăn, nên sức khoẻ của thầy và trò không đáp
ứng đợc yêu cầu cao của việc dạy và học, hạn chế việc giáo dục và đào tạo con
ngời Việt Nam mới hiện nay.
c. Công tác t tởng và văn hoá liên quan đến vấn đề dân số.
ở nội dung này giáo viên cho học sinh nắm vững vấn đề kế hoạch hoá dân số và
gia đình. Hiện nay, vấn đề này đang đặt ra hàng loạt ý kiến đòi hỏi chúng ta
phải làm tốt công tác t tởng và văn hoá, mới có thể đạt đợc. Mà đặc biệt đối với
học sinh. Thế hệ trẻ đang chuẩn bị bớc vào đời. Đây là cuộc đấu tranh cách
mạng giữa t tởng mới và cũ, nhằm đổi mới t duy về dân số. Mà ở đây là đấu
tranh phê phán những t tởng và quan niệm lỗi thời, những phong tục tập quán
lạc hậu. Chẳng hạn" đông con là nhà có phúc ",mong muốn, đòi hỏi có con trai
để"nối dõi tông đờng", "thờ cúng tổ tiên"...Rồi đi đến t tởng "trọng nam, khinh
nữ ".
2. Dân số và chất lợng cuộc sống gia đình.
Đây cũng là một nội dung rất phong phú và đa dạng. Từ những bài học địa lý,
những kiến thức này đợc truyền thụ cho học sinh thành hệ thống khoa học gắn
liền với thực thiễn xã hội và đặc biệt có nhiều điểm rất tế nhị nên cần tách ra để

hiểu rõ hơn, cụ thể hơn.
- Quy mô gia đình: T tởng chủ đạo của nội dung này là giáo dục cho học sinh-
những ngời công dân tơng lai, cần phải xây dựng gia đình với quy mô nhỏ: mỗi
cặp vợ chồng chỉ có một hoặc hai con mà thôi, mỗi " gia đình hạt nhân" chỉ có
bốn ngời. Đây là vấn đề rất cơ bản trong chính sách dân số và kế hoạch hoá gia
đình của nhà nớc ta. Giáo viên nên lu ý với học sinh rằng: Nế còn nhiều ngời cứ
đẻ em thứ ba trở nên thì dân số sẽ tăng rất nhanh và cảnh nghèo khổ chung sẽ
cha biết kéo dài đến bao giờ. Số ngời thiếu đói, suy dinh dỡng ngày càng nhiều (
Hiện tại có đến gần 1/3 số trẻ em ở nớc ta bị suy dinh dỡng).
- Chất lợng cuộc sống gia đình. Cần phân tích đầy đủ trong những bài học có
liên quan để học sinh thấy đợc: cần nghĩ đúng, làm đúng để đảm bảo đợc cuộc
sống gia đình thật hạnh phúc. Chất lợng cuộc sống gia đình thờng thể hiện ở
những mặt sau: Đảm bảo mức lơng thực và thực phẩm tối thiểu cần thiết, đảm
bảo về dinh dỡng, sức khoẻ khá con cái đợc học hành, cha mẹ có thời gian và
trình độ giáo dục con cái, kinh tế gia đình ổn định, có điều kiện tối thiểu vui
chơi,. Giải trí, lành mạnh, có văn hoá .
Từ những điều này, học sinh có luận chứng đầy đủ về chất lợng cuộc sống gia
đình: chất lợng cuộc gia đình chỉ có khi mỗi gia đình thực hiện đúng kế hoạch
hoá gia đình (chỉ có một hoặc hai con).
Nội dung giáo dục dân số là một lĩnh vực khoa học quan trọng. Song trong nhà
trờng giáo dục dân số không đặt thành môn học riêng biệt. Tất cả những nội
dung cơ bản nói trên đợc cụ thể hoá, chi tiết hoá và nồng vào các môn học theo
nguyên tắc tích hợp,đặc biệt là môn Địa lý. Vì vậy trong quá trình giảng dạy, để
đảm bảo mục tiêu và yêu cầu về giáo dục dân số tôi cần có những phơng pháp
giảng dạy nhất định,để đảm bảo truyền thụ đầy đủ những kiến thức cơ bản về
dân số cho học sinh - thế hệ trẻ - ngời chủ tơng lai của đất nớc.
B phơng pháp
Giáo dục dân số đợc đa vào nhà trờng nhằm phát huy vai trò của nhà trờng trong
việc giáo dục học sinh tham gia thực hiện chính sách dân số của đất nớc.
Thậy vậy, về mục đích lâu dài thế hệ trẻ ngày nay cần đợc giáo dục để khi lớn

lên trở thành những cặp vợ chồng, những ngời làm cha, làm mẹ biết xây và tổ
chức gia đình hạnh phúc. Tự giác thực hiện những chủ trơng và chính sách dân
số, vì sự phát triển và phồn vinh của đất nớc. Vì chất lợng của từng ngời, từng
nhà và toàn xã hội. Chính vì vậy giáo dục dân số đợc tổ chức ở các cấp học
trong nhà trờng từ mẫu giáo đến đại học, đơng nhiên phơng pháp giảng dạy phải
phù hợp trình độ và lứa tuổi của ngời học. Đối với cấp THCS- nhất là đối với
môn Địa lý, kiến thức về giáo dục dân số có thể là những bài riêng, những ch-
ơng riêng hoặc có thể nồng vào kiến thức các bài học trong chơng trình.
Đối với những bài riêng, chơng riêng về giáo dục dân số đòi hỏi ngời giáo viên
khi soạn bài cần nghiên cứu kĩ bài. Đặc biệt cần có sự chọn lọc kiến thức để
nguồn thông tin không quá rờm rà làm loãng nội dung bài học. Và nhất là nên
làm cho nội dung bài học càng thêm gắn với đời sống thực tế.
Đối với kiến thức giáo dục dân số lồng trong nội dung bài học thì càng cần chú
ý để có thể liên hệ tới các chủ đề về dân số. Có thể bằng cách: Khi giảng cho
thêm ví dụ về sự kiện dân số hoặc thay những ví dụ có sẵn trong bài bằng những
ví dụ với chủ đề dân số.
Ví dụ: Khi học về cách lập biểu đồ, sơ đồ của những bài học Địa lý ta có thể lấy
ví dụ về tỉ lệ và tốc độ tăng dân số của các lứa tuổi qua các thời kì. Có thể lấy tỉ
lệ, tốc độ tăng lơng thực, tăng xây nhà cửa, bệnh viện, trờng học công việc
làm So sánh với mức tăng dân số qua các thời kì.
Phơng pháp lồng nh vậy sẽ không làm cho nội dung và khối lợng kiến thực nặng
thêm đối với học sinh. Nhng cần chú ý tránh sự lạm dụng quá làm giảm hiệu
quả và tác dụng giáo dục.
Tuy nhiên, giáo dục dân số trong Địa lý có nhiều phơng pháp nhng để có hiệu
nhất cần chọn phơng pháp giảng dạy thích hợp. Do giáo dục dân số không chỉ
nhằm mục đích truyền thụ kiến thức mà còn làm cho ngời học có thái độ và
hành vi đúng đắn với các vần đề dân số, nên nế chỉ dùng phơng pháp giảng dạy
đơn thuần thì kết quả giáo dục bị hạn chế. Cần có phơng pháp phát huy tối đa
tính tích cực chủ động của học sinh trong khi học tập để tự giác tìm ra những kêt
luận. Đó là phơng pháp hớng dẫn gợi mở

Trong phơng pháp hớng dẫn gợi mở, học sinh làm chủ quá trình tìm tòi học tập
dới sự hớng dẫn của giáo viên.Học sinh tự khai thác vấn đề, tự tìm tòi phát hiện
ra kiến thức, giáo viên giúp học sinh hình thành khái niệm và các quan điểm
khoa học. Nghoài ra phơng pháp này còn phát huy đợc tinh thần cởi mở của học
sinh, giáo viên khuyến khích sự tìm tòi, uốn nắn những nhận thức cha đúng đắn
hoặc cha phù hợp của các em. Và đặc biệt giáo viên nên gắn sự giảng dạy với
thực tiễn đời sống xã hội và đời sống riêng của từng ngời thì nội dung kiến thức
càng dễ nhớ, dễ hiểu.