PHÁƯN THỈÏ HAI
GIẠO DỦC QUNG TRË TRONG THÅÌI K
KHẠNG CHIÃÚN CHÄÚNG M
---
CHỈÅNG III
CHUØN VNG GIẠO DỦC
Giỉỵa thạng 7 nàm 1954, phäúi håüp våïi cüc âáúu tranh
trãn bn häüi nghë Giånevå, gáy sỉïc ẹp våïi thỉûc dán Phạp,
can thiãûp Mé, tènh y Qung Trë ch trỉång huy âäüng lỉûc
lỉåüng cạc x ven thë x tènh l biãøu tçnh kẹo vo thë x
âi Chênh ph Phạp phi ra lãûnh cho qn viãùn chinh ngỉìng
chiãún åí Âäng Dỉång, tiãún tåïi mäüt gii phạp ha bçnh cọ
låüi cho c hai bãn Viãût - Phạp. Cüc biãøu tçnh ca qưn
chụng sàõp näø ra thç ngy 20 thạng 7 nàm 1954, häüi nghë
Giånevå kãút thục. Ha hçnh âỉåüc láûp lải. Cüc biãøu tçnh
trãn dỉåüc chuøn qua näüi dung "Hoan nghãnh ha bçnh
âỉåüc láûp lải trãn ton ci Âäng Dỉång". Cüc khạng
chiãún chäúng thỉûc dán Phạp thàõng låüi. Nỉåïc ta tảm
thåìi chia lm hai miãưn v láúy vé tuún 17 lm ranh giåïi qn
sỉû tảm thåìi. Qung Trë l tènh duy nháút ton qúc phi
tảm bë chia càõt thnh 2 vng. Huûn Vénh Linh gäưm 17 x
âäưng bàòng v 6 x miãưn nụi âỉåüc hon ton gii phọng,
cng våïi miãưn Bàõc bỉåïc vo thåìi k quạ âäü lãn ch
nghéa x häüi. Mäüt pháưn x Vénh Liãm ca Vénh Linh åí båì
Nam säng Bãún Hi cng våïi cạc huûn Do Linh, Cam Läü,
Triãûu Phong, Hi Làng, thë x Qung Trë, Hỉåïng Họa tråí
thnh thüc âëa kiãøu måïi ca Âãú qúc Mé.
Qung Trë tråí thnh âëa âáưu giåïi tuưn ca hai miãưn
Nam-Bàõc cng våïi c nỉåïc lm hai nhiãûm vủ chiãún lỉåüc
vỉìa tiãún hnh Cạch mảng dán täüc dán ch åí miãưn Nam,
vỉìa tiãún hnh Cạch mảng x häüi ch nghéa åí miãưn Bàõc.

Ngy 21 thạng 9 nàm 1954, tènh y Qung Trë måí Häüi nghë
cạn bäü tải chiãún khu Ba Lng âãø quạn triãût "Tçnh hçnh
måïi , nhiãûm vủ måïi". Ngy 18 thạng 8 nàm 1954 tải
1
Phỉåïc Män (Hi Làng) tènh täø chỉïc mäüt cüc mẹt tin låïn
âãø k niãûm Cạch mảng thạng Tạm v Qúc khạnh 2/9 v
tiãùn âỉa cạn bäü, bäü âäüi - nhỉỵng ngỉåìi con thán u ca
q hỉång lãn âỉåìng táûp kãút ra Bàõc, chøn bë cüc
khạng chiãún chäúng M.
Trong lục âọ, Âãú qúc Mé v Ngä Âçnh Diãûm ra sỉïc
phạ hoải hiãûp âënh Giånevå, tçm mi cạch âøi Phạp,
thanh toạn cạc phe phại khäng àn cạnh våïi chụng, phạ hoải
Hiãûp thỉång täøng tuøn cỉí. Chụng coi Qung Trë l mäüt
trong cạc trng âiãøm bçnh âënh, hy b mi thnh qu
cạch mảng. Trỉåïc tçnh hçnh âọ, dỉåïi sỉû lnh âảo ca
Âng, khàõp nåi näøi lãn âáúu tranh, mäüt säú nåi åí Triãûu
Phong, Do Linh, tỉû trong nhán dán â cọ phong tro "Dán
canh chäúng cỉåïp"; åí Hỉåïng Họa cọ phong tro "Häüi
thãư: sút âåìi âi theo Âng v Bạc Häư". Phong tro âáúu
tranh ca qưn chụng lãn cao, âãú qúc Mé v bn tay sai
Ngä Âçnh Diãûm cng ra sỉïc khng bäú.
Theo Hiãûp âënh Giånevå, Qung Trë chia 2 vng do âọ
tçnh hçnh chênh trë, kinh tãú cng nhỉ tçnh hçnh giạo dủc ca
tènh cọ nhiãưu thay âäøi, chia thnh hai vng giạo dủc .
Thåìi k tỉì thạng 7 nàm 1954 âãún 1955, cạc cå quan
giạo dủc Qung Trë chuøn ra khu vỉûc Vénh Linh, cạc
trỉåìng tỉû gii tạn. Riãng Trỉåìng cáúp II Lã Thãú Hiãúu giỉỵ
ngun tãn trỉåìng, Häüi âäưng giạo viãn v cạc khäúi hc
sinh 5, 6, 7 . Âáưu thạng 8 nàm 1954 trỉåìng chuøn ra åí thän
Duy Viãn, Lải Xạ (Vénh Thy, Vénh Linh) bãn båì Nam säng Sa

Lung. Trỉåìng cáúp II Vénh Sån (thüc Vénh Linh trỉåïc âáy,
nay åí phêa Nam säng, thüc qûn Trung Lỉång do âëch qun
l) âỉåüc chuøn ra x Vénh Hiãưn . Âãún nàm 1956, hai
trỉåìng cng sạp nháûp thnh trỉåìng cáúp II Vénh Linh âọng
tải Häư Xạ v âáy l tiãưn thán ca trỉåìng cáúp III Vénh Linh
sau ny. Nhiãưu hc sinh cáúp II cạc trỉåìng khạc åí båì Nam
säng Bãún Hi cng vỉåüt tuún ra Vénh Linh hc táûp.
2
óứ tióỷn vióỷc laợnh õaỷo vaỡ chố õaỷo cuớa Trung ổồng
aớng vaỡ Chờnh phuớ, ngaỡy 28 thaùng 5 nm 1955, Trung ổồng
aớng ra nghở quyóỳt sọỳ 16/NQ.Tặ thaỡnh lỏỷp aớng uớy khu
vổỷc Vộnh Linh. Vaỡ ngaỡy 16 thaùng 6 nm 1955, Thuớ tổồùng
Chờnh phuớ ra nghở õởnh sọỳ 551/TTg thaỡnh lỏỷp õỷc khu Vộnh
Linh. Dổồùi sổỷ laợnh õaỷo vaỡ chố õaỷo cuớa aớng uớy vaỡ uớy
ban Haỡnh chờnh khu vổỷc Vộnh Linh, õổồỹc sổỷ giuùp õồợ cuớa
caùc ban ngaỡnh, õoaỡn thóứ ồớ trung ổồng, tổỡ thaùng 7 nm 1955
caùc ban cuớa aớng uớy, caùc Ty chuyón mọn, caùc õoaỡn thóứ:
Thanh nión, Phuỷ nổợ, Cọng õoaỡn cuớa khu vổỷc lỏửn lổồỹt
õổồỹc thaỡnh lỏỷp. Ty Giaùo duỷc Vộnh Linh ra õồỡi do ọng Ló
Trong Tổỡ laỡm Trổồớng Ty.
Vuỡng Nam vộ tuyóỳn 17 thuọỹc nguỷy quyóửn Saỡi Goỡn
quaớn lyù. Tổỡ õỏy thóỳ trỏỷn chióỳn lổồỹc thay õọứi. Ta tổỡ mọỹt
chờnh quyóửn caùch mangh huỡng hỏỷu vổỡa õaùnh tan giỷc
Phaùp xỏm lổồỹc, kóỳt thuùc 9 nm trổồỡng kyỡ khaùng chióỳn,
kóỳt thuùc gỏửn 100 õọ họỹ cuớa thổỷc dỏn Phaùp buọỹc phaới õi
vaỡo hoaỷt õọỹng bờ mỏỷt. Phờa õởch ra sổùc tng cổồỡng lổỷc
lổồỹng chọỳng phaù Hióỷp thổồng tọứng tuyóứn cổớ nm 1956,
chọỳng phaù caùch maỷng, ra sổùc thổỷc hióỷn lỏỷp ỏỳp chióỳn
lổồỹc, cọ lỏỷp aớng cọỹng saớn, traớ thuỡ nhổợng ngổồỡi tham gia
khaùng chióỳn. Tổỡ õỏy Quaớng Trở trồớ thaỡnh "nồi dióựn ra cuọỹc

õuỷng õỏửu lởch sổớ giổợa mọỹt bón laỡ chuớ nghộa xaợ họỹi vaỡ
õọỹc lỏỷp dỏn tọỹc vồùi mọỹt bón laỡ caùc thóỳ lổỷc xỏm lổồỹc,
õổùng õỏửu laỡ óỳ quọỳc Mộ - õởnh thọng qua cuọỹc chióỳn
tranh xỏm lổồỹc ồớ Vióỷt Nam õóứ beớ gaớy mọỹt muợi nhoỹn xung
kờch cuớa caùch maỷng thóỳ giồùi" (
1
)
Do nhổợng õỷc õióứm cuớa tỗnh hỗnh, giaùo duỷc Quaớng
Trở tổỡ 1954 õóỳn 1960 laỡ tỏỷp trung sổùc cho vióỷc chuyóứn
con em ra Vộnh Linh, ra caùc trổồỡng hoỹc sinh mióửn Nam ồớ
mióửn Bừc. Nhỏỷn roợ tỏửm chióỳn lổồỹc cuớa nhióỷm vuỷ
-------------------------------------------------------------------------------------
3
(
1
) Lởch sổớ aớng bọỹ Quaớng Trở tỏỷp II - NXB Chờnh trở quọỳc gia 1999 -
trang 13
naỡy, Khu uớy Vộnh Linh õaợ tióỳn haỡnh laỡm trổồỡng, laỡm nhaỡ ồớ,
giaới quyóỳt chóỳ õọỹ cho con em mióửn Nam, con em Quaớng Trở
õổồỹc hoỹc haỡnh trong õióửu kióỷn thuỏỷn lồỹi nhỏỳt. Trổồỡng
nọỹi truù hoỹc sinh mióửn Nam ồớ Họử Xaù Vộnh Linh luùc õoù coù
trón 700 hoỹc sinh. Nhổợng ngaỡy õỏửu xa quó, xa ngổồỡi thỏn
vồùi bao nọựi bồớ ngồớ ban õỏửu nhổng nhồỡ sổỷ tỏỷn tỗnh giuùp
õồợ cuớa caùc thỏửy giaùo , cọ giaùo, anh chở em phuỷc vuỷ hoỹc
sinh mióửn Nam nhanh choùng hoỡa nhỏỷp, chm chố hoỹc haỡnh.
Thồỡi kyỡ naỡy cọng taùc chờnh trở tổ tổồớng. Hoaỷt õọỹng õoaỡn
thóứ, vn nghóỷ thóứ thao cuớa trổồỡng cỏỳp II Họử Xaù sọi nọứi
nhỏỳt. Nhổợng lỏửn phaùi õoaỡn quỏn sổỷ bọỳn bón õi qua, oaỡn
trổồỡng tọứ chổùc cho hoỹc sinh õổa kióỳn nghở tỏỷp thóứ õoỡi
thi haỡnh Hióỷp õởnh Giồnevồ, Hióỷp thổồng tọứng tuyóứn cổớ

thọỳng nhỏỳt õỏỳt nổồùc õaợ coù aớnh hổồớng tọỳt õọỳi vồùi õọửng
baỡo mióửn Nam, õọửng baỡo Quaớng Trở.
Giaùo duỷc mióửn nuùi Quaớng Trở luùc õoù chố coù 1 trổồỡng
dỏn tọỹc nọỹi truù ồớ Hổồùng Lỏỷp (Nam Hổồùng Hoùa) .Sọỳ
lổồỹng trón 100 em do thỏửy Họử Ngoỹc Khai vaỡ Phan Thu
Hoaỡn phuỷ traùch. Hoỹc sinh vổỡa hoỹc vổỡa tng gia saớn xuỏỳt,
tham gia caùc cọng vióỷc phuỷc vuỷ chióỳn trổồỡng. Tọửn taỷi
trổồỡng nọỹi truù giổợa loỡng õởch laỡ mọỹt thổớ thaùch lồùn lao vóử
loỡng quaớ caớm vaỡ yù chờ kión cổồỡng trong hoỹc tỏỷp cuớa con
em õọửng baỡo Vỏn Kióửu, PaKọ.
Thaùng 4 nm 1960 tốnh uớy Quaớng Trở mồớ họỹi nghở
kióứm õióứm 1 nm thổỷc hióỷn nghở quyóỳt Trung ổồng 15.
Taỷi Họỹi nghở naỡy õaợ õỷt ra vỏỳn õóử laỡ "phaới tọứ chổùc hoỹc
tỏỷp cho con em vuỡng giaới phoùng, vuỡng ta kióứm soùat" (
1
). Vóử
lổỷc lổồỹng laỡ taỷi chọự nhổng õọửng thồỡi xin chi vióỷn cuớa
Trung ổồng, cuớa Vộnh Linh, hỏỷu phổồng trổỷc tióỳp cuớa
Quaớng Trở. Tióứu ban giaùo duỷc thuọỹc Ban Tuyón huỏỳn tốnh
uớy do ọng Phan Thu Hoaỡn phuỷ traùch õi vaỡo hoỹat õọỹng.
4
-------------------------------------------------------------------------------------
(
1
) Lëch sỉí Âng bäü Qung Trë táûp II - sạch â dáùn
Thạng 7 nàm 1960 phạ áúp chiãún lỉåüc Tưi Mưi,
nhán dán cạc dán täüc nam âỉåìng 9, qûn Ba Lng âäưng
loảt näùi dáûy, b nh cỉía, rüng vỉåìn vo lm chi bê
máût trong rỉìng nụi chäúng âëch. Vng càn cỉï cạch mảng
måí räüng, y ban Màût tráûn dán täüc gii phọng miãưn Nam

Qung Trë quút âënh thnh láûp trỉåìng vàn họa táûp trung
mang tãn Nguùn Vàn Träùi âọng åí x Thanh (Hỉåïng Họa).
Säú hc sinh c hai khọa l 150 ngỉåìi. Chỉång trçnh hc l
tỉû biãn soản hai män Vàn, Toạn, âäưng thåìi âãø dảy cho
âäưng bo dán täüc mäüt säú giạo viãn â phiãn ám tiãúng Dán
täüc âãø ngỉåìi hc dãù hiãøu dãù nhåï.
Tỉì chiãún tranh củc bäü âëch khäng thàõng näøi tinh
tháưn âäưng khåíi näùi dáûy ca nhán dán ta, k th chuøn
sang chiãún tranh âàûc biãût vỉìa täø chỉïc cn quẹt bçnh
âënh, vỉìa tiãún hnh cüc chiãún tranh phạ hoải miãưn Bàõc
x häüi ch nghéa. Tçnh hçnh giạo dủc gàûp vä vn khọ khàn.
Thạng 3 nàm 1965, y ban màût tráûn thäúng nháút Trung
ỉång chi viãûn cho giạo dủc Qung trë âåüt âáưu tiãn gäưm 13
ngỉåìi trong âọ cọ 5 giạo viãn cáúp III l cạc tháưy: Ngä Huy
Hong, Phan Thanh Sån, Dỉång Tụ Anh, Nguùn Duy Hng,
Nguùn Hoi Hi. 5 giạo viãn âỉåüc giỉỵ lải tàng cỉåìng cho
tiãøu ban giạo dủc thüc Ban Tun hún tènh y. 8 giạo
viãn cn lải l: Nguùn Xn An, Triãûu Ngc Linh, Âäù Anh
Sån, Nguùn Hi H, Bi Ại nhán, Häư Ngc Anh, Nguùn
Ạnh Häưng, Nguùn Thanh Phỉång âỉåüc bäú trê vãư phủ
trạch giạo dủc cạc huûn.
Sau âọ, tỉì cúi nàm 1965 âãún âáưu nàm 1973 Trung
ỉång v Khu y Vénh Linh liãn tiãúp cỉí nhiãưu âon cạn bäü,
giạo viãn cáúp I, giạo viãn cáúp II, giạo viãn cáúp III tàng cỉåìng
chi viãûn cho giạo dủc Qung Trë.
5