Các thủ thuật - Nguyên tắc sáng tạo cơ bản
Ðể khắc phục những nhược điểm của phương pháp thử và sai, ở thời kỳ phát triển ban
đầu của khoa học sáng tạo, người ta cố gắng sưu tầm, thu thập kinh nghiệm riêng, các mẹo vặt
gọi chung là các thủ thuật suy nghĩ, nhằm mục đích giảm số lượng và rút ngắn thời gian lựa chọn
các phương án thử.
Người ta đã tìm được 40 thủ thuật dùng cho tư duy sáng tạo kỹ thuật.
40 THỦ THUẬT (NGUYÊN TẮC) SÁNG TẠO
Nguyên tắc phân nhỏ
Nguyên tắc tách khỏi
Nguyên tắc phẩm chất cục bộ
Nguyên tắc phản đối xứng
Nguyên tắc kết hợp
Nguyên tắc vạn năng
Nguyên tắc chứa trong
Nguyên tắc phản trọng lượng
Nguyên tắc gây ứng suất sơ bộ
Nguyên tắc thực hiện sơ bộ
Nguyên tắc dự phòng
Nguyên tắc đẳng thế
Nguyên tắc đảo ngược
Nguyên tắc cầu (tròn) hóa
Nguyên tắc linh động
Nguyên tắc giải "thiếu" hoặc "thừa"
Nguyên tắc chuyển sang chiều khác
Sử dụng các dao động cơ học
Nguyên tắc tác động theo chu kỳ
Nguyên tắc liên tục tác động có ích
Nguyên tắc "vượt nhanh"
Nguyên tắc biến hại thành lợi
Nguyên tắc quan hệ phản hồi
Nguyên tắc sử dụng trung gian

Nguyên tắc tự phục vụ
Nguyên tắc sao chép (copy)
Nguyên tắc "rẻ" thay cho "đắt"
Nguyên tắc thay thế sơ đồ cơ học
Sử dụng các kết cấu khí và lỏng
Sử dụng vỏ dẻo và màng mỏng
Sử dụng vật liệu nhiều lỗ
Nguyên tắc thay đổi màu sắc
Nguyên tắc đồng nhất
Nguyên tắc phân hủy hoặc tái sinh các phần
Thay đổi các thông số hóa lý của đối tượng
Sử dụng chuyển pha
Sử dụng sự nở nhiệt
Sử dụng chất oxy hóa mạnh
Thay đổi độ trơ
Sử dụng vật liệu hợp thành composit
1
ƯU ÐIỂM:
Các thủ thuật này giúp người giải bài toán định hướng suy nghĩ và đưa ra các ý tưởng độc đáo
trong nhiều trường hợp, nhưng sử dụng các thủ thuật này người ta gặp phải các khó khăn sau:
NHƯỢC ÐIỂM:
Trong các bài toán lớn, các thủ thuật không dùng đơn lẻ mà thường là các tổ hợp 2, 3, ... các thủ
thuật, do đó số tổ hợp có thể rất lớn (vài triệu, có khi vài tỷ). Thêm vào đó người ta không biết lúc
nào, ở đâu sử dụng thủ thuật gì và sử dụng như thế nào? Do vậy, việc dùng các thủ thuật đối với
người giải chỉ mới là những bước đi đầu tiên. Ngoài các thủ thuật cơ bản còn có các phương
pháp, lý thuyết tư duy sáng tạo khác, chúng liên quan mật thiết với nhau.
Tóm tắt 40 nguyên tắc thủ thuật sáng tạo cơ bản
1) Nguyên tắc phân nhỏ
a) Chia đối tượng thành các phần độc lập.
b) Làm đối tượng trở nên tháo lắp được.

c) Tăng mức độ phân nhỏ đối tượng.
2) Nguyên tắc “tách khỏi”
a) Tách phần gây “phiền phức” (tính chất “phiền phức”) hay ngược lại tách phần duy nhất “cần
thiết” (tính chất “cần thiết”) ra khỏi đối tượng.
Nhận xét:
1 - Đối tượng, thông thường, có nhiều thành phần (tính chất, khía cạnh, chức năng…), trong khi
đó, người ta chỉ thực sự cần 1 trong những số đó. Vậy không nên dùng cả đối tượng vì sẽ tốn
thêm chi phí hoặc vận chuyển không thuận tiện. Phải nghĩ cách tách cái cần thiết ra để sử dụng
riêng.
Tương tự như vậy đối với phần gây phiền phức, để khắc phục nhược điểm có trong đối tượng.
2 - Do tách khỏi đối tượng mà phần tách ra (hoặc phần giữ lại) có thêm những tính chất, những
khả năng mới (nhiều khi, ngược với cái cũ). Do đó, cần tận dụng chúng. Những tính chất, những
khả năng mới có thể là gọn hơn, linh động hơn, dễ thay thế, tăng tính điều khiển…
3 - Khi nói "tách khỏi" mới chỉ ra định hướng suy nghĩ, định hướng việc làm. Để trả lời câu hỏi "Làm
thế nào để tách khỏi?" cần tham khảo cách làm ở những lĩnh vực chuyên về công việc đó như
luyện kim, lọc, trích ly, chọn giống, giải phẫu, tuyển lựa…
4 - Nguyên tắc tách khỏi hay dùng với các nguyên tắc: 1. Phân nhỏ, 3. Phẩm chất cục bộ, 5. Kết
hợp, 6. Vạn năng, 15. Linh động…
Các thí dụ:
1. Trước đây, tiếng hát là một phần của ca sỹ. Muốn nghe hát, người ta phải mời ca sỹ đến, trong
đó cái thực sự "cần thiết" cho nhiều trường hợp chỉ là tiếng hát. Sau này, tiếng hát được tách ra
thành đĩa hát, băng ghi âm.
2. Cà phê hòa tan, mắm cô, mì ăn liền, hương phở, bột ngọt, đường.
3. Trong các bộ phận của cái bàn, mặt bàn đóng vai trò quan trọng. Do yêu cầu của công việc, đời
sống, cần có những mặt bàn khác nhau về trang trí. Khăn trải bàn, xét theo ý nghĩa này, chính là
kết quả của việc "tách khỏi".
2
4. Áo gối, vỏ chăn bông…tách khỏi gối và chăn, nên khi bị bẩn không cần thiết phải giặt nguyên cả
chăn hay gối.
5. Các thư viện lớn có nhiều sách, việc tìm sách trực tiếp gặp nhiều khó khăn. Người ta tách

những thông tin chính về quyển sách thành thư mục, thuận tiện cho bạn đọc.
6. Số lượng các bài báo khoa học, kỹ thuật ngày càng nhiều, nhằm giúp đỡ các nhà chuyên môn
theo dõi và quyết định các bài báo cần thiết để đọc. Người ta đưa ra các loại tạp chí, tóm tắt nội
dung chính các bài báo.
7. Các loại kìm khác nhau ở phần gọng kìm và đây mới là phần chức năng chính của kìm. Trên cơ
sở tách gọng ra khỏi tay cầm, người ta chế tạo ra loại kìm, chỉ trong 2 - 3 phút thay gọng là có
được chiếc kìm loại khác. Trước kia, chỉ cần phần làm việc của gọng kìm bị mòn quá độ hoặc hư,
người ta phải bỏ nguyên cả cái kìm. Kìm loại mới bền hơn mà giá thành không cao, vì việc tách
khỏi mở ra khả năng làm gọng và tay cầm từ các loại thép khác nhau: gọng làm bằng thép tốt, chất
lượng cao, còn tay cầm - gang chứa cacbon, rẻ tiền.
8. Viện sỹ quá cố P.L. Kapitsa, người được giải Nobel về vật lý, lúc còn sống rất thích ý tưởng
truyền năng lượng đi xa bằng dòng bức xạ điện từ tần số cao. Ngày nay, ý tưởng đó đã có khả
năng biến thành hiện thực. Hãng "Lockheed Georgia" đang thực hiện đề án do NASA đặt hàng,
nhằm chế tạo loại máy bay không người lái, được tiếp năng lượng bằng ăngten đặt trên mặt đất.
Theo tính toán, máy bay như vậy có thể ở trên không liên tục 2 - 3 tháng do được "nuôi" bằng
chùm tia cao tần 2MHz phát từ ăngten magnetron. Tần số nói trên được chọn, đủ để không làm
ion hóa không khí và đủ lớn để dòng năng lượng khong bị phân tán, do vậy, tiết kiệm được năng
lượng truyền. Ăngten thu, đặt dưới cánh máy bay, biến sóng điện từ thành dòng điện một chiều,
công suất khoảng 30KW. Động cơ 25 - 40 mã lực làm quay cánh quạt và cung cấp điện cho các
máy móc thí nghiệm trên máy bay. Máy bay không người lái loại này sẽ sử dụng để theo dõi liên
tục thành phần hóa học của khí quyển, đặc biệt là nồng độ CO2. Máy bay thực hiện các vòng bay
hình số 8 xung quanh ăngten ở độ cao 20km, cho phép không chỉ theo dõi thành phần khí quyển
mà còn chụp những bức ảnh có độ phân giải cao hơn nhiều về tình hình nông nghiệp và giao
thông vận tải.
9. Loại sơn do các nhà hóa học từ công ty Nhật Bản "Chugoku Marine Paints" chế tạo, biến công
việc sơn trong nước trở nên dễ dàng như trong không khí. Sơn loại mới gồm hai thành phần, khi
sử dụng trộn lẫn lại với nhau. Thành phần thứ nhất là một loại men màu trên cơ sở nhựa epoxy,
thành phần thứ hai là chất làm dẻo, phản ứng độc đáo khi gặp nước. Hỗn hợp được đưa đến các
chi tiết cần sơn, các phân tử của chất dẻo đẩy các phân tử nước ra khỏi bề mặt chi tiết và chiếm
chỗ của chúng: từng phân tử nước dần dần bị đẩy khỏi lớp sơn cho đến hết. Sơn dính tốt với nhiều

loại vật liệu, không làm đầu độc và ô nhiễm nước. Thời gian khô hoàn toàn từ 4 đến 8 tiếng, tùy
theo nhiệt độ.
3) Nguyên tắc phẩm chất cục bộ
a) Chuyển đối tượng (hay môi trường bên ngoài, tác động bên ngoài) có cấu trúc đồng nhất thành
không đồng nhất.
b) Các phần khác nhau của đối tượng phải có các chức năng khác nhau.
c) Mỗi phần của đối tượng phải ở trong những điều kiện thích hợp nhất đối với công việc.
Nhận xét:
1- Các đối tượng đầu tiên thường có tính đồng nhất cao về vật liệu, cấu hình, chức năng, thời gian,
không gian… đối với các phần trong đối tượng. Khuynh hướng phát triển tiếp theo là : các phần có
các phẩm chất, chức năng… riêng của mình nhằm phục vụ tốt nhất chức năng chính hoặc mở
rộng chức năng chính đó.
2- Các đối tượng đồng nhất đầu tiên còn phát triển theo khuynh hướng chuyên dụng hóa, đa dạng
hóa so với nhau, để phù hợp nhất với môi trường, điều kiện làm việc, sự thuận tiện đối với người
sử dụng, thị hiếu của người tiêu dùng cụ thể…
3
3- Với thời gian, môi trường, tác động bên ngòai cũng bị biến đổi theo khuynh hướng thích hợp với
những điều kiện, hoàn cảnh cụ thể của đối tượng và của con người sử dụng đối tượng đó. Xuất
hiện các loại vi môi trường, vi khí hậu, vi tác động…
4- Nói chung, nguyên tắc phẩm chất cục bộ phản ánh khuynh hướng phát triển: từ đơn giản sang
phức tạp, từ đơn điệu sang đa dạng.
5- Tinh thần “phẩm chất cục bộ” có ý nghĩa lớn đối với việc nhận thức và xử lý thông tin: không
phải tin tức nào cũng có giá trị như tin tức nào. Không thể có một cách tiếp cận, dùng chung cho
mọi loại đối tượng – “chân lý là cụ thể”.
Các thí dụ:
1- Các tờ lịch dùng để chỉ ngày, thứ trong tuần, nhưng các ngày không giống nhau: có ngày làm
việc, chủ nhật và ngày lễ nghỉ. Để phân biệt điều ấy , các ngày nghỉ được in mực đỏ.
2- 37oC là thân nhiệt của người khỏe mạnh. Thân nhiệt thấp hoặc cao hơn nhiệt độ này là “có vấn
đề”. Để nhần mạnh điều này, trên các cặp nhiệt độ, 37oC được ghi bằng màu đỏ.
3- Để bảo vệ sách tốt, bìa thường được làm dày hơn nhiều so với trang sách. Cẩn thận hơn nữa,

bề mặt của bìa còn được phủ một lớp nhựa trong suốt để bảo vệ.
4- Quần áo mặc thường rách trước tại những chỗ như đầu gối, khuỷu tay, vai, nách, các đường chỉ
may. Do vậy, đặc biệt với quần áo bảo hộ lao động những chỗ nói trên thường được làm dày hơn
và may thành gân ở những chỗ ghép các mảnh vải.
5- Mái nhà thường lợp bằng tôn tráng kẽm nhưng tại những chỗ cần lấy ánh sáng, người ta dùng
tôn nhựa trong suốt.
6- Các đồ vật đa dạng hóa như bút có nhiều loại bút, bàn có nhiều loại bàn, xe có nhiều loại xe…
7- Cách sắp xếp các phím chữ cái trên bàn máy chữ đã quá quen thuộc với mọi người. Điều này
dễ hiểu vì nó có tuổi thọ một trăm năm. Trong khi đó các nhà tạo mẫu, xuất phát từ các qui luật tổ
chức lao động văn phòng và các thành tựu hiện đại của kỹ thuật, từ lâu đã đề nghị cách sắp xếp
khác, thuận lợi cho tay trái và tay phải hơn. Điều này có thể tăng tốc độ đánh máy chữ lên ba lần.
Tuy vậy, chưa thấy nhà sản xuất nào vội vã áp dụng cả. Có lẽ, nhà máy “Optikoelektron” ở Bungari
là nhà máy sớm nhất châu Âu sản xuất loại máy chữ này.
8- Tại các nhà máy thuộc tổ công nghiệp “Erikson” (Thụy Điển), người ta thực hiện cuộc thử
nghiệm liên quan đến việc tổ chức lại cách chiếu sáng. Kết quả, độ chiếu sáng chung giảm đi hai
lần nhưng độ chiếu sáng tại nơi làm việc lại tăng lên đáng kể, tiết kiệm được 55% năng lượng điện
và năng suất đứng máy của công nhân tăng thêm 20%. Các chuyên gia giải thích kết quả đạt
được bằng các nguyên nhân tâm lý: tăng độ tiện nghi đối với người làm việc.
9- Trong suốt một thời gian dài, người sử dụng Si siêu sách làm pin mặt trời là chủ yếu. Sau đó
các nhà bác học quyết định thaynó bằng hợp chất bán dẫn GaAs, là loại vật liệu có hiệu suất cao
hơn. Sự thay thế này chứng tỏ quá vội vã. Các kỹ sư Mỹ và Pháp đưa ra loại pin mặt trời tổ hợp
hai loại trên. Trong đó Si hấp thụ một phần phổ năng lượng mặt trời, GaAs thì hấp thu phần khác.
Hiệu suất của loại pin mới này đạt tới 27%. Hiệu suất còn tăng lên hơn nữa, nếu sử dụng thêm các
chất bán dẫn Ge và AlAs.
10- Một số công ty tư bản, tuy làm được những sáng chế quan trọng nhưng không đăng kí nhận
patent. Họ cho rằng giữ bí mật công nghệ để độc quyền có lợi hơn. Ví dụ, công ty “Portland-
Cement” (Đan Mạch) đưa ra bán loại bánh răng cưa kích thước lớn, hầu như làm toàn bằng bê
tông: chỉ lớp trên cùng của bánh răng là kim loại. Bánh răng bê tông nhẹ, có tuổi thọ cao hơn bánh
răng kim loại, chịu ăn mòn tốt hơn.
11- Trước đây có đến 30% các vụ tai nạn trại các cảng của Phần Lan là do các bao tải polyetilen:

mưa, tuyết, sương sớm làm các bao tải trở nên trơn trượt và cả núi các bao đựng cá đông lạnh,
4
ximăng, phân bón, các hạt nhựa polimer…đổ ập xuống. Công ty “Vyyk an Heglund” nghiên cứu và
sản xuất loại bao tải polyetilen có bề mặt nhám với hệ số ma sát rất lớn.
12- Xoong, nồi chế tạo tại Thụy Điển, được các nhà chuyên gia cho rằng có thể dùng bền 100
năm. Trong khoảng thời gian này, chúng không bị cháy, rỉ sét hay nứt rạn. Bí quyết là ở chỗ xoong,
nồi có ba lớp kim loại, sản xuất theo cách ép đồng, dẫn nhiệt tốt. Lớp giữa dày nhất, làm bằng
nhôm, có tách dụng phân phối nhiệt đều. Lớp tiếp xúc với thức ăn làm bằng thép không rỉ, dễ cọ
rửa và hợp vệ sinh.
4) Nguyên tắc phản đối xứng
Chuyển đối tượng có hình dạng đối xứng thành không đối xứng (nói chung giãm bật đối xứng).
Nhận xét:
1. Từ "hình dạng", phát biểu trong thủ thuật này cần hiểu rộng, không chỉ thuần tuý theo nghĩa hình
học.
2. Giảm bậc đối xứng, ví dụ chuyển từ hình tròn thành hình ôvan, hình vuông sang hình chữ
nhật,...
3. Thủ thuật này rất có tác dụng tỏng việc khắc phục tính ì tâm lý, cho rằng các đối tượng phải có
hình dạng đối xứng.
4. Khi đối tượng chuyển sang dạng ít đối xứng hơn, có thể làm xuất hiện những tính chất mới lợi
hơn. Ví dụ tận dụng được những nguồn dự trữ về không gian (nói chung là các khả năng tiềm ẩn),
làm đối tượng ổn định hơn, bền vững hơn,...
5. Nguyên tắc phản đối xứng, có thể nói là trường hợp riêng của 3. Nguyên tắc phẩm chất cục bộ,
có mục đích làm tăng tính tương hợp (tương ứng và phù hợp) giữa các phần của hệ với nhau và
với môi trường bên ngoài, nhằm thực hiện chứuc năng một cách tốt nhất.
Các thí dụ:
1. Các xe ô tô du lịch loại nhỏ có cửa mở ở cả hai phía nhưng các xe lớn (ô tô buýt chẳng hạn), chỉ
mở phía tay phải sát với lề đường.
2. Theo dõi sự tiến hoá của cái kéo, ta thấy cái kéo ban đầu có dạng đối xứng cao, sau đó hai lỗ
xỏ các ngón tay có kích thước khác nhau: lỗ lớn, lỗ bé.Tiếp theo cả phần tay cầm nằm lệch hẳn
một bên so với trục của cái kéo: kéo dùng của thợ may.

3. Chân chống xe đạp đặt dưới trục giữa, có hình dạng đối xứng, nhưng ở xe máyL một chân có
hình thước thợ. Từ chỗ chân chống xe đặt chính giữa chuyên sang loại chân chống đặt ở phía trái
xe, giữ xe không phải trong tư thế thẳng mà hơi nghiêng.
4. Chỗ ngồi của lái xe trong ô tô không phải chính giữa mà ở bên trái hoặc bên phải, tuỳ theo luật
giao thông cho phép phía phải hay phía trái.
5. Ở xe gắn máy, vỏ xe bánh trước và bánh sau có các vết khía khác nhau, không như xe đạp.
6. Các đồ trang sức, trang trí, mốt quần áo, kiến trúc cũng có khuynh hướng chuyển từ đối xứng
sang phản đối xứng.
7. Để tăng độ tin cậy và làm công việc đóng, mở cống được dễ dàng, chỉ cần một người cũng làm
được. Nắp đậy cống làm hình ôvan thay vì có hình tròn.
8. Từ rất lâu người ta đã biết dùng conpa để vẽ đường tròn. Điều này được chứng minh qua các
5