ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
-------------------------------------------------

DƢƠNG THỊ THIỆN

BÌNH LUẬN NGẮN TRÊN BÁO ĐIỆN TỬ
HIỆN NAY

LUẬN VĂN THẠC SĨ BÁO CHÍ

Hà Nội, 2017



ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
-------------------------------------------------

DƢƠNG THỊ THIỆN

BÌNH LUẬN NGẮN TRÊN BÁO ĐIỆN TỬ
HIỆN NAY

Chuyên ngành: Báo chí học
Mã số: 60.32.01.01

LUẬN VĂN THẠC SĨ BÁO CHÍ

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS Dƣơng Xuân Sơn

Hà Nội, 2017
LỜI CAM ĐOAN


Tôi xin cam đoan luận văn thạc sĩ này là kết quả nghiên cứu của riêng tôi dưới
sự hướng dẫn của PGS.TS Dương Xuân Sơn và chưa từng được công bố trong bất
kỳ công trình nào khác.
.
Hà Nội, ngày 01 tháng 6 năm 2017
Tác giả luận văn

Dƣơng Thị Thiện


LỜI CẢM ƠN
Trong quá trình thực hiện đề tài, tôi đã nhận được sự giúp đỡ tận tình của
các thầy cô, gia đình, bạn bè và đồng nghiệp. Tôi xin chân thành cảm ơn sự giúp
đỡ quý báu đó.
Trước hết, Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành tới các thầy cô trong Khoa
Báo chí và Truyền thông, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học
Quốc gia Hà Nội đã tạo điều kiện cho tôi trong suốt những năm học vừa qua.
Tôi xin được bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc tới PGS.TS Dương
Xuân Sơn, người đã trực tiếp hướng dẫn tận tình cũng như định hướng về phương
pháp làm việc, phương pháp nghiên cứu và tạo mọi điều kiện để tôi hoàn thành
luận văn này.
Tôi xin cảm ơn sự giúp đỡ, tạo điều kiện của lãnh đạo, ban biên tập, phóng
viên báo điện tử Tiền Phong, báo Tuổi Trẻ Online.
Cuối cùng, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn với gia đình, người thân và bạn bè về
sự động viên giúp đỡ trong suốt quá trình học tập và hoành thành luận văn.
Hà Nội, ngày 01, tháng 6, năm 2017

Tác giả luận văn

Dƣơng Thị Thiện



MỤC LỤC
MỞ ĐẦU ....................................................................................................................2
1. Lý do chọn đề tài ...................................................................................................3
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ....................................................................................3
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu .......................................................................7
4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu ........................................................................8
5.Cơ sở lý luận và phƣơng pháp nghiêm cứu .........................................................8
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của đề tài ................................................................9
7. Cấu trúc của luận văn .........................................................................................10
CHƢƠNG 1: LÝ LUẬN VỀ THỂ LOẠI BÌNH LUẬN VÀ DẠNG BÀI BÌNH
LUẬN NGẮN ..........................................................................................................11
1.1. Một số quan niệm về thể loại báo chí .............................................................11
1.2. Đặc điểm của thể loại bình luận ......................................................................14
1.3. Tiêu chí bài bình luận ngắn .............................................................................23
1.4. Báo điện tử ........................................................................................................29
1.5. Vài nét về các tờ báo điện tử khảo sát ............................................................36
Tiểu kết chƣơng 1 ....................................................................................................41
CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG BÌNH LUẬN NGẮN TRÊN BÁO ĐIỆN TỬ
HIỆN NAY ...............................................................................................................42
2.1. Bình luận ngắn trên báo điện tử nhìn từ góc độ nội dung tác phẩm ..........42
2.2. Bình luận ngắn trên báo điện tử nhìn từ góc độ hình thức tác phẩm .........80
2.3.Bình luận ngắn trên báo điện tử nhìn từ góc độ đặc trƣng của báo điện
tử…………………………………………………………………………………...90
CHƢƠNG 3: MỘT SỐ KIẾN NGHỊ ĐỐI VỚI CƠ QUAN BÁO CHÍ NHẰM

NÂNG CAO CHẤT LƢỢNG BÌNH LUẬN NGẮN TRÊN BÁO ĐIỆN TỬ .106
3.1. Ƣu điểm và hạn chế của bình luận ngắn trên hai tờ báo khảo sát ............106
3.2. Thuận lợi và khó khăn đối với bình luận ngắn trên báo điện tử ...............109
3.3. Một số kiến nghị đối với cơ quan báo điện tử nhằm nâng cao chất lƣợng
bài bình luận ngắn.................................................................................................113
Tiểu kết chƣơng 3 ..................................................................................................119
KẾT LUẬN ............................................................................................................121


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN
BMĐT: Báo mạng điện tử
ATTP: An toàn thực phẩm
DN: Doanh nghiệp
NN&PTNT: Nông nghiệp và Phát triển nông thôn
Nxb: Nhà xuất bản
PV: Phóng viên
TN&MT: Tài nguyên và Môi trường
TPHCM: Thành phố Hồ Chí Minh
UBND: Ủy ban nhân dân

DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU TRONG LUẬN VĂN


Bảng 2.1. Bảng thống kê dung lượng của các bài bình luận ngắn khảo sát.........
Bảng 2.2.: Tỷ lệ dung lượng các bài bình luận ngắn trên báo tiền phong
Bảng 2.3: Bảng tỷ lệ dung lượng các bài bình luận ngắn trên báo Tuổi trẻ Online
Bảng 2.4: Biểu đồ tỷ lệ loại hình ngôn ngữ , xét title của các bài bình luận ngắn
Bảng 2.5 : Thống kê Tít bài các tác phẩm dạng bài bình luận ngắn đăng trên báo
điện tử Tiền Phong tháng 1/2016...........................................................................
Bảng 2.6. Bảng thống kê số lượng tương tác của tác giả với tổng số bài bình luận

ngắn khảo sát …………………………………………………………………….

MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Trong lịch sử nghiên cứu báo chí, vấn đề thể loại luôn là một trong những
vấn đề cơ bản, quan trọng được các nhà nghiên cứu quan tâm. Việc bổ sung, phát


triển các hướng nghiên cứu để hệ thống lý luận về thể loại báo chí phù hợp với sự
biến đổi không ngừng của thực tiễn là cần thiết.
Nghiên cứu sự phát triển của hệ thống thể loại báo chí cho thấy những bài
bình luận giữ vai trò quan trọng trong việc định hướng dư luận xã hội, giáo dục tư
tưởng chính trị cho quần chúng, hướng dẫn cách nhìn nhận và đánh giá thông tin.
Trong những giai đoạn lịch sử nhất định, các bài bình luận đã lý giải thành công các
hiện tượng xã hội, thay đổi cách nhìn của công chúng và dự báo được chiều hướng
vận động của đời sống xã hội. Trong xã hội bùng nổ thông tin với sự phát triển
mạnh mẽ của các loại hình báo chí, thể loại bình luận lại càng trở nên quan trọng và
cần thiết cho đời sống tinh thần của công chúng. Chính vì vậy, bình luận luôn giữ
vai trò đặc biệt quan trọng và được các tờ báo tập trung phát triển. Mỗi tờ báo
thường có chuyên mục bình luận riêng và những nhà báo viết bình luận chuyên
nghiệp.
Trong các dạng bình luận thì bình luận ngắn đang nổi lên là một dạng bình
luận phổ biến. Nó đáp ứng nhu cầu thông tin có chiều sâu về những vấn đề cụ thể
một cách nhanh chóng, chính xác, có lý lẽ, phân tích thuyết phục. Nó gắn gọn, xúc
tích phù hợp với đặc điểm tiếp cận thông tin của công chúng trong thời đại công
nghệ số phát triển như hiện nay. Đồng thời, bình luận ngắn cũng là nơi để công
chúng tham gia trực tiếp vào hoạt động báo chí với tư cách là chủ thể sáng tạo.
Bằng góc nhìn đa chiều, phong phú, có tính gợi mở, bình luận ngắn có thể tạo nên
những cách nhìn, những chia sẻ sâu sắc về những vấn đề cụ thể một cách tương đối
cởi mở và sinh động.

Mỗi thể loại báo chí đều có những nét đặc trưng riêng. Đặc trưng về ngôn
ngữ, cách khai thác thông tin, dung lượng, quy định sự khác biệt về hình thức thể
hiện, cách thức chuyển tải thông tin và đặc biệt là quy định sự khác nhau trong cách
viết. Bình luận ngắn, một mặt dựa trên những cơ sở chung nhất, nhưng mặt khác lại
là một sản phẩm mang dấu ấn cá nhân. Văn chính luận thường khô khan, rập khuôn
và công thức, cho nên tạo được bản sắc riêng trong bình luận đã là rất khó, làm cho
bài viết trở nên hấp dẫn, sinh động, lôi cuốn người đọc còn khó hơn. Sức hấp dẫn
2


của bài bình luận ngắn không nằm ở chi tiết giật gân, ly kì mà chính là ở luận cứ, ở
góc nhìn mới mẻ, ở cách phân tích, mổ xẻ vấn đề một cách logic, đem lại cho người
đọc những thông tin mới, nhận thức mới. Nếu ngôn ngữ là phương tiện thể hiện thì
lập luận chính là xương sống, là yếu tố cốt lõi quyết định sự thành công và cá tính
sáng tạo của mỗi nhà báo trong bài bình luận ngắn. Lập luận là sợi chỉ đỏ đảm bảo
tính mạch lạc về nội dung bên cạnh tính liên kết về hình thức của văn bản.
Mỗi loại hình báo chí đều mang trong mình những đặc trưng và thế mạnh
riêng biệt. Báo điện tử dựa trên nền tảng là sự phát triển của công nghệ thông tin,
Internet đã tạo ra sự bứt phá và chiếm lĩnh thị trường truyền thông. Vì vậy, tác giả
chọn bình luận ngắn trên báo điện tử hiện nay làm đề tài Luận văn tốt nghiệp. Qua
đó đánh giá làm rõ đặc trưng, đặc điểm, ưu điểm, hạn chế tiêu chí của bài Bình luận
ngắn, việc nghiên cứu dạng bài bình luận ngắn trên báo điện tử với những đặc trưng
riêng của mình như thế mạnh, hạn chế, vai trò và hiệu quả của nó có ý nghĩa hết sức
quan trọng. Từ đó có một cái nhìn tổng quát về thực trạng bình luận ngắn trên báo
điện tử, góp phần bổ sung vào hệ thống lý luận của hoạt động báo chí.
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
Trong vài năm gần đây do tính thời sự và sức hấp dẫn nên bình luận xuất
hiện nhiều trên mặt báo. Đặc biệt là trong giai đoạn đất nước trước đổi mới, bình
luận thường đề cập đến những vấn đề quan trọng, mang tầm vĩ mô của đất nước
như: chính sách cải cách giáo dục, việc phân chia ruộng đất ở nông thôn, công tác

tuyên truyền, cổ động thu thuế... và chủ yếu xuất hiện trên các tờ báo chính trị lớn
như Nhân dân, Quân đội nhân dân, Sài Gòn giải phóng. Hiện tại, bình luận không
còn ôm đồm những nội dung to tát nữa mà thay vào đó là những bài viết ngắn,
gọn, nhanh chóng bắt kịp với những sự kiện nóng bỏng đang diễn ra hàng ngày.
Và ngày nay, bình luận cũng xuất hiện đều đặn trên báo từ trung ương đến địa
phương, báo ngành, báo tuần hay nhật báo với những chuyên mục thường xuyên,
ổn định và rất hấp dẫn như: “Sự kiện và Bình luận”,” Cùng bàn luận”, “Thời sự
và suy nghĩ”, “Theo dòng thời sự”, “Vấn đề hôm nay”, “Mỗi ngày một ý kiến”,
“Mỗi tuần một ý kiến”…
3


Trong thời gian qua, đã có nhiều học giả, nhà nghiên cứu báo chí tiến hành
nghiên cứu, tìm hiểu về thể loại bình luận báo chí với các đề tài về ngôn ngữ bình
luận, nghệ thuật bình luận, cá tính sáng tạo của nhà báo khi viết những bài bình
luận, bình luận quốc tế trên báo Quân đội nhân dân, Thực trạng bình luận ngắn
trên báo in….
Có thể kể đến, Cuốn Tác phẩm báo chí (1995), tập 3, Nhà xuất bản (Nxb)
Giáo dục, của tác giả Trần Thế Phiệt. Trong cuốn sách, tác giả nghiên cứu sâu về
các thể loại thuộc nhóm chính luận là xã luận, bình luận và chuyên luận. Trong thể
loại bình luận, ông cũng đã đưa ra quan niệm của mình về dạng bài bình luận ngắn
trong cách thể hiện là dạng bài với dung lượng chỉ từ 20 đến 30 dòng chữ in, dẫn ra
một sự kiện, một lời phát biểu và chỉ một vài câu bình.
Cuốn Các thể loại báo chí chính luận (2005), Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội,
của tác giả Trần Quang đi vào nghiên cứu các thể loại thuộc nhóm chính luận như
bài phản ánh, bình luận, xã luận, tiểu luận, phê bình và giới thiệu tác phẩm, thư của
ban biên tập, điểm báo, điều tra. Trong đó, tác giả dành 58 trên tổng số 406 trang
của cuốn sách để nói về thể loại bình luận. Tác giả hệ thống một cách chi tiết về thể
loại bình luận: sự hình thành và phát triển, đặc điểm của thể loại, các dạng bài bình
luận và một số vấn đề cần lưu ý khi viết bài bình luận. Ở mỗi dạng bài được đề cập

tác giả đều chỉ ra những đặc điểm của dạng bài, đồng thời lấy ra một đến hai bài
báo làm ví dụ. Trong phân loại các dạng bài bình luận, tác giả căn cứ vào tiêu chí
nội dung nên không đề cập đến dạng bình luận ngắn. Tuy nhiên trong phần đặc
điểm của thể loại bình luận tác giả cũng đã đề cập một cách ngắn gọn nhưng cũng
khá bao quát về dạng bình luận ngắn và dẫn ra bài báo cụ thể làm ví dụ.
Trong cuốn Thể loại báo chí (2005), Nxb Đại học Quốc gia Thành phố Hồ
Chí Minh, các tác giả tập trung vào bảy thể loại được sử dụng phổ biến và hiệu quả
trên báo chí là tin, phỏng vấn, tường thuật, điều tra, phóng sự, ký chân dung và bình
luận. Số trang dành cho thể loại bình luận chiếm 42 trên tổng số 269 trang của cuốn
sách.Trong chương về thể loại bình luận, các tác giả đã cung cấp một cách có hệ
thống về lý thuyết của thể loại từ khái niệm, tiêu chí nhận diện đến các cấp độ bình
4


luận và các lưu ý khi viết tác phẩm bình luận.Ở mục các cấp độ bình luận, các tác
giả đề cập đến cấp độ phân tích, đánh giá sâu. Trong đó, có thể thấy các đặc điểm
của bài bình luận ở cấp độ này giống với bình luận ngắn như: tập trung vào một vấn
đề hoặc sự kiện cốt lõi, tính thời sự, dung lượng ngắn, thậm chí rất ngắn, nêu quan
điểm trên cơ sở chỉ ra bản chất của nó.
Trong cuốn Một số xu hướng mới của báo chí truyền thông hiện đại (2016),
Nxb Thông tin và Truyền thông, các tác giả cũng dành 14 trang trong chương 1 để
nói về bình luận ngắn. Trong đó, các tác giả khảo sát chuyên mục Thời sự - Suy
nghĩ và các thể loại khác tương đồng về chủ đề trên báo Tuổi trẻ Online (từ
5/8/2014 - 5/2/2015). Tuy nhiên, kết quả khảo sát cũng chỉ mới tập trung vào: dung
lượng tác phẩm, thông tin mới, thông tin lý lẽ, cái tôi cá nhân, tỷ lệ tương tác, số
lượng ảnh. Kết quả khảo sát được viết rất ngắn gọn, mới chỉ khai thác một số khía
cạnh của bình luận ngắn, chưa có sự phân tích sâu sắc và hệ thống được đặc điểm
của bình luận ngắn trên báo điện tử.
Ngoài ra còn một số tác phẩm khác như :


-

Đức Dũng (1996), Các thể ký báo chí, Nxb Văn hoá thông tin, Hà Nội.

-

Ban nghiệp vụ Hội Nhà báo Việt Nam (1992), Nghề nghiệp và công

việc của nhà báo, Hà Nội.

-

Hà Minh Đức (2000), Báo chí Hồ Chí Minh: Chuyên luận và tuyển

chọn, Nxb Chính trị Quốc gia Hà Nội.

-

Khoa Báo chí trường Tuyên huấn Trung ương (1978), Giáo trình

nghiệp vụ báo chí, Hà Nội.

-

Tập thể tác giả, Hà Minh Đức chủ biên (1994), Báo chí - Nững vấn đề

lý luận và thực tiễn, Nxb Giáo dục.
Ở đây, đa phần các tác giả chỉ đề cập sơ lược lý thuyết về dạng bài bình
luận ngắn, hiếm có công trình nào đi sâu nghiên cứu vai trò, hiệu quả của những
dạng bài bài bình luận ngắn; những tiêu chí nhận dạng, đánh giá chất lượng, hiệu

5


quả thực tiễn của dạng bài bình luận ngắn đối với từng loại hình báo chí .
Trong thời gian qua cũng có một số luận văn thạc sỹ, luận án tiến sỹ tiến
hành nghiên cứu về thể loại bình luận báo chí với các đề tài về ngôn ngữ bình luận,
nghệ thuật bình luận, cá tính sáng tạo của nhà báo khi viết những bài bình luận,
bình luận quốc tế trên báo… Các công trình về bình luận ngắn có thể kể đến:
Luận văn Thạc sỹ truyền thông đại chúng Bình luận ngắn trên báo in ở Việt
Nam hiện nay (2008) của tác giả Phan Ngọc Chính. Luận văn thực hiện khảo sát
trên ba tờ báo in: Lao động, Tuổi trẻ, Quân đội Nhân dân. Tác giả luận văn đã khái
quát những lý thuyết về thể loại bình luận, tập hợp những quan niệm về dạng bài
bình luận ngắn và đưa ra được quan điểm của mình về dạng bài bình luận ngắn. Tác
giả cũng phân tích những đặc điểm của bình luận ngắn ở trong chương 1 (Lý luận
chung về bình luận ngắn) như: đối tượng phản ánh là những sự kiện thời sự nóng
hổi; bộc lộ chính kiến của người viết, cơ quan báo chí; dung lượng dưới 1000 chữ
và phương pháp thể hiện tác phẩm là quy nạp và diễn dịch. Trong chương 2 (Thực
trạng bình luận ngắn trên các báo khảo sát) tác giả phân tích thực trạng ở khía cạnh
đề tài và quan điểm cầm bút đồng thời chỉ ra những ưu điểm và hạn chế của bình
luận ngắn trên báo in. Trong chương 3 (Bài học kinh nghiệm nghề nghiệp và giải
pháp), tác giả đưa ra những bài học kinh nghiệm nghề nghiệp rút ra từ khảo sát và
nghiên cứu bình luận ngắn, đề xuất giải pháp nâng cao chất lượng bình luận ngắn.
Năm 2012, trong luận văn Bình luận ngắn trên báo in Thành phố Hồ Chí
Minh của Trần Xuân Nguyên đã nêu bật vai trò và hiệu quả của dạng bài bình luận
ngắn trên báo in. Đồng thời khẳng định: “Đối với nền báo chí nói chung và mỗi nhà
báo nói riêng, thì đây là một thể loại hết sức quan trọng, gần như đóng vai trò chủ
đạo trong công tác nghiệp vụ. Nếu phát huy tối đa khả năng viết bình luận ngắn thì
sẽ rất nhiều thuận lợi cho quá trình tác nghiệp của mình”.
Hay trong bài nghiên cứu “bình luận ngắn trên báo chí hiện nay’’. Tác giả
Đỗ Chí Nghĩa đã đi sâu phân tích về những đặc điểm nhận dạng bài bình luận ngắn

trên báo chí hiện nay.
6


Có thể thấy rằng, các cuốn sách cũng như nghiên cứu đi trước đã chọn thể
loại bình luận cũng như dạng bài bình luận ngắn làm đối tượng nghiên cứu. Tuy
nhiên, việc tiến hành khảo sát tập trung chủ yếu trên báo in. Hiện nay, bức tranh
toàn cảnh về báo chí Việt Nam đang có một diện mạo mới, thời đại công nghệ số và
kỹ thuật đa phương tiện vừa là cơ hội vừa là thách thức cho các loại hình báo chí và
cho từng thể loại báo chí. Báo điện tử đã có những bước tiến mới và thành công ban
đầu. Việc tác giả lựa chọn nghiên cứu dạng bài bình luận ngắn trên báo điện tử là
hoàn toàn mới và có ý nghĩa khoa học.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
Mục đích của luận văn là nghiên cứu thực trạng bình luận ngắn trên báo điện
tử hiện nay để từ đó góp phần bổ sung vào hệ thống lý luận báo chí cũng như cung
cấp những thông tin hữu ích cho những nhà nghiên cứu, những người viết bình luận
ngắn.
Cụ thể:


Làm rõ những tiêu chí nhận dạng dạng bài bình luận ngắn; yếu tố ảnh hưởng đến
chất lượng bài bình luận ngắn trên báo điện tử hiện nay.



Thực trạng sử dụng bình luận ngắn trên báo điện tử hiện nay nhìn từ 3 góc độ: Nội
dung, hình thức, đặc trưng báo điện tử




Nhận định xu hướng phát triển của bình luận ngắn trên báo điện tử



Từ thực trạng, tác giả luận văn đưa ra những kiến nghị đối với cơ quan báo điện tử
nhằm phát huy hiệu quả của dạng bài bình luận ngắn



Một số giải pháp nhằm phát huy hiệu quả dạng bài bình luận ngắn trên báo điện tử
hiện nay.
Tác giả xác định những nhiệm vụ nghiên cứu sau:


Tổng hợp và xây dựng một hệ thống cơ sở lý thuyết về bình luận và

dạng bài bình luận ngắn.


Phân tích, đánh giá dạng bài bình luận ngắn trên báo điện tử dưới góc

độ nội dung tác phẩm, hình thức tác phẩm và đặc trưng của báo điện tử.
7




Đánh giá những ưu điểm và hạn chế; thuận lợi và khó khăn của dạng

bài bình luận ngắn trên báo điện tử.



Đề xuất các giải pháp nâng cao chất lượng dạng bài bình luận ngắn

trên báo điện tử.
4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu: Bài bình luận ngắn trên báo điện tử hiện nay
Phạm vi nghiên cứu:
Không gian: Chuyên mục Chuyện hôm nay trên báo điện tử Tiền Phong.
Chuyên mục Thời sự - suy nghĩ trên báo điện tử Tuổi Trẻ Online.
Thời gian: Thời gian khảo sát từ 1/1/2016 - 30/6/2016.
5.

Cơ sở lý luận và phƣơng pháp nghiêm cứu

Luận văn được thực hiện trên nền tảng khoa học và lý luận của chủ nghĩa
Mác - Lê nin, tư tưởng Hồ Chí Minh và các quan điểm của Đảng về báo chí.
Trong quá trình thực hiện luận văn, từ việc xác định đề tài, thu thập tài liệu,
tiến hành phỏng vấn sâu, đến khi bắt tay vào viết, các phương pháp đã được sử
dụng là: Phương pháp tổng hợp, phương pháp phân tích, phương pháp so sánh đối
chiếu và phương pháp định tính, với trình tự như sau:

LÝ THUYẾTĐÃ HỌC

TÁC

PHẨM TRÊNBÁO

Tổng hợp và Phân tích
8



So sánh đối chiếu
Định tính

KẾT QUẢ THU ĐƢỢC.
Cụ thể :
Bước 1: Tiến hành thu thập, hệ thống lại những lý thuyết đã được trang bị,
những tài liệu tham khảo về thể loại bình luận ngắn và những bài bình luận ngắn
trên không gian khảo sát được xác định .
Bước 2: Tổng hợp, phân tích những tài liệu thu thập được, so sánh đối chiếu
với những lý thuyết đã học, tiến hành phỏng vấn sâu một số chuyên gia về báo chí,
những phóng viên nhà báo thường xuyên tham gia sáng tạo tác phẩm thuộc dạng bài
bình luận ngắn
Bước 3: Đánh giá kết quả thu được trong toàn bộ quá trình và đưa ra kết quả
nghiên cứu.
Áp dụng vào đề tài này, tác giả luận văn tận dụng tối đa phương pháp nghiên
cứu định tính đê tạo dựng được một cơ sở thực tiễn có căn cứ nhất phục vụ cho việc
phân tích đối tượng khảo sát, từ đó làm sáng tỏ mục đích mà đề tài xác định nghiên
cứu.
Số liệu thu thập đượctừ các công trình nghiên cứu, các bảng thống kê, các
bài bình luận ngắn…sẽ được phân loại theo chủ đề, đề mục cụ thể để có những
nhận định cụ thể nhất về nội dung, hình thức, vai trò và hiệu quả của dạng bài bình
luận ngắn trên báo điện tử. Từ đó đề xuất những giải pháp giúp thể loại này phát
huy hiệu quả.
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của đề tài
Về lý luận, việc nhận diện, phân tích, làm rõ đặc điểm của bài bình luận ngắn
trên báo điện tử sẽ góp phần bổ sung, cập nhật những tri thức lý luận mới về dạng
bài này.


9


Về ý nghĩa thực tiên, từ kết quả nghiên cứu, luận văn tổng kết những thế
mạnh và chỉ ra những hạn chế của dạng bài bình luận ngắn trên báo điện tử. Đồng
thời đưa ra những khuyến nghị, giải pháp nhằm góp phần phát huy những thành
công và giải quyết những tồn tại, góp phần nâng cao chất lượng, hiệu quả của bình
luận ngắn trên báo điện tử.Luận văn sẽ là tài liệu tham khảo bổ ích cho các nhà
nghiên cứu cũng như các nhà báo, phóng viên chuyên viết bình luận ngắn.
7. Cấu trúc của luận văn
Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Danh mục tài liệu tham khảo, luận văn gồm
có 3 chương:
Chương 1: Lý luận về thể loại bình luận và dạng bài bình luận ngắn
Chương 2: Thực trạng bình luận ngắn trên báo điện tử hiện nay
Chương 3: Một số giải pháp nâng cao chất lượng bình luận ngắn trên báo điện tử

10


CHƢƠNG 1: LÝ LUẬN VỀ THỂ LOẠI BÌNH LUẬN VÀ DẠNG
BÀI BÌNH LUẬN NGẮN
1.1.

Một số quan niệm về thể loại báo chí

Từ điển Tiếng Viêt (1992), giải thích: Thể loại là hình thức sáng tác văn học,
nghệ thuật phân chia theo phương thức phản ánh hiện thực, vận dụng ngôn
ngữ…Văn học có nhiều thể loại: Tự sự, Trữ tình, Kịch…
Từ điển Bách khoa toàn thư Liên Xô (1985), giải thích: “Thể loại là khái
quát hóa những đặc tính của một nhóm lớn các tác phẩm có cùng thuộc tính về nội

dung, hình thức, cách biểu hiện tác phẩm của một thời đại, một giai đoạn, một dân
tộc hay một nền nghệ thuật thế giới”.
Dạng thức của thể loại (hay tác phẩm báo chí) được hình thành và tồn tại
tương đối ổn định trong quá trình phát triển của lịch sử báo chí, thể hiện ở sự giống
nhau về cách thức tổ chức tác phẩm, về đặc điểm của sự kiện, hiện tượng, đời sống
và về tính chất của mối quan hệ của nhà báo đối với các sự kiện , hiện tượng, quá
trình đời sống ấy. Các phương pháp thu thập tư liệu, phương thức phản ánh sự kiện,
hiện tượng của đời sống xã hội phần lớn đáp ứng yêu cầu hoạt động nghiệp vụ của
nhà báo và cơ quan báo chí. Việc vận dụng các hình thức, phương pháp, tính chất,
đặc điểm để thể hiện tác phẩm được gọi chung là thể loại.
Ở nước ta có nhiều quan niệm về thể loại báo chí. Ngược dòng lịch sử, có thể
thấy vấn đề nhận diện các thể loại báo chí đã được đặt ra ở nước ta từ 40 năm trước.
Ngày 15-11-1965: trong Chỉ thị của Ban Bí thư Trung ương Đảng đã nêu rõ: Báo
chí của ta có ba thể tài chính là: thể tài nghị luận (bao gồm xã luận, luận văn tuyên
truyền, bình luận v.v…); thể tài tin tức (bao gồm tin, thông tấn, tường thuật v.v…);
thể tài phản ánh (bao gồm phóng sự, điều tra, ký sự v.v…)”[26,Tr.250,251].
Cũng cần phải nhấn mạnh rằng quan niệm đúng đắn này đã đặt nền tảng cơ
bản cho cách “chia ba” đối với hệ thống thể loại báo chí nói chung.
Từ 1970 đến 1980, vấn đề phân loại tác phẩm báo chí vẫn tiếp tục được nêu
ra với những ý kiến khác nhau. Tuy nhiên, trong tất cả những quan niệm đã từng
được nêu ra vẫn có một điểm chung. Đó là tán thành việc phân loại và khẳng định:
11


hệ thống thể loại báo chí ở nước ta bao gồm ba nhóm thể loại. Tuy nhiên, về tên gọi
của mỗi nhóm thì vẫn còn tồn tại những cách gọi tên khác biệt. Có người gọi đó là
các nhóm Tin tức - Nghị luận - Phản ánh; người khác gọi là Thông tin - Chính luận
- Phản ánh; Nhà báo Quang Đạm nhiều năm trước đây cũng đã định danh ba nhóm
thể loại báo chí là Thông tin - Nghị luận - Diễn tả .
Nhìn lại từ đầu thập kỷ 90 của thế kỷ XX đến nay, nếu xét theo trình tự thời

gian, có thể nêu ra một số quan niệm phân loại báo chí tương đối tiêu biểu sau đây:
Năm 1992, trong cuốn Ký báo chí, đã nêu ý kiến đề xuất quan niệm chia
ba gồm các loại thể: Thông tấn- Chính luận - Ký báo chí , trong những lần tái bản
sau của sách này và một số cuốn sách khác, tác giả đã điều chỉnh lại các thuật ngữ
là: Thông tấn báo chí, Chính luận báo chí, Ký báo chí.
Năm 1995, các tác giả cuốn Tác phẩm báo chí tập I của Khoa Báo chí, Phân
viện Báo chí và Tuyên truyền đã nêu ra cách chia gồm ba loại thể: Thông tấn Chính luận - Thông tấn nghệ thuật .
Năm 1999, trong cuốn sách Từ lý luận đến thực tiễn báo chí, PGS.TS Tạ
Ngọc Tấn nêu quan niệm phân chia tác phẩm báo chí thành ba loại: Loại tác phẩm
thông tin; loại tác phẩm chính luận; loại tác phẩm chính luận- nghệ thuật [24, tr
35].
Năm 2000, trong cuốn sách Các thể loại chính luận báo chí, tác giả Trần
Quang đề xuất cách chia gồm: Nhóm thông tấn - Nhóm chính luận - Nhóm chính
luận - nghệ thuật .
Năm 2004: Trong bài viết Luận bàn về thể loại báo chí (Tạp chí Người làm
báo tháng 2-2004, TS Đinh Văn Hường cũng nêu quan niệm phân chia thể loại báo
chí thành ba nhóm: Nhóm các thể loại báo chí thông tấn, Nhóm các thể loại báo chí
chính luận, Nhóm các thể loại chính luận - nghệ thuật .
Năm 2004: Trong tập đề cương bài giảng “Lịch sử nghiên cứu lý luận báo
chí ở Việt Nam”, PGS.TS Trần Thế Phiệt nêu ra cách “chia bốn” gồm: Thông tấn;
Chính luận; Thông tấn- nghệ thuật (Ký báo chí); Các tác phẩm văn nghệ trên báo .

12


Ngoài ra cũng còn một số ý kiến nêu ra những cách phân loại hoặc những
thuật ngữ khác nhau đã được công bố trên các tạp chí và sách tham khảo trong
những năm vừa qua.
Ví dụ như tác giả Đinh Văn Hường, trong bài Một số vấn đề thể loại báo chí
quan niệm: “Thể loại báo chí là hình thức biểu hiện cơ bản thống nhất và tương đối

ổn định của các bài báo được phân chia theo hình thức phản ánh hiện thực, sử
dụng ngôn ngữ và các công cụ khác để chuyển tải nội dung mang tính chính trị - tư
tưởng nhất định”. (Tài liệu Hà Minh Đức (1997), Báo chí những vấn đề lý luận và
thực tiến, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội, tr 420).
Trong cuốn Các thể loại báo chí chính luận nghệ thuật, tác giả Dương Xuân
Sơn khái niệm như sau: “Thể loại báo chí là hình thức biểu hiện cơ bản thống nhất
và ổn định của các bài báo, là cách lựa chọn công cụ, phương tiện, phương pháp và
hình thức trình bày tác phẩm báo chí để phù hợp với nội dung , thích ứng với từng
tình huống sự kiện, và có thể chứa đựng được nội dung, hình thức bài báo cần trình
bày”[22, tr 47].
Trên cơ sở của đối tượng phản ánh, của chức năng, nhiệm vụ phản ảnh và
của phương pháp phản ảnh của các thể loại báo chí, các tác giả đều đồng nhất cho
rằng hệ thống các thể loại báo chí ở nước ta hiện nay gồm ba nhóm: Tin thông tấn,
chính luận, và chính luận nghệ thuật …
Trong đó thể loại Chính luận báo chí có nhiệm vụ đánh giá, phân tích, giải
thích, bàn luận về những sự thật của đời sống.Thế mạnh chủ yếu của các thể loại
trong nhóm này biểu hiện ở năng lực thông tin lý lẽ.Tất nhiên lý lẽ phải gắn liền với
những sự kiện thời sự.
Nói cách khác, đây là nhóm không chỉ có nhiệm vụ thông tin về sự thật mà
còn có nhiệm vụ phân tích, lý giải, bàn luận, đánh giá những sự thật đó trên cơ sở
của một thái độ rõ ràng nhằm hướng dẫn, điều chỉnh dư luận. “Nội dung của tác
phẩm chính luận báo chí tập trung một cách rõ nhất, nhiều nhất lập trường, quan
điểm trong sứ mệnh định hướng tư tưởng và hành động theo mục đích của từng tờ
báo” [22, tr 54].
13


Trong nhóm này có các thể loại như bình luận, xã luận, điều tra, bài phê
bình, phỏng vấn vấn đề… Trong đó, thể loại bình luận giữ vai trò là hạt nhân vì nó
thể hiện sinh động nhất những đặc điểm cơ bản của cả nhóm.

Bình luận là một thể loại có chức năng giải thích, đánh giá, phân tích về
những sự thật tiêu biểu của đời sống. Đối tượng phản ánh của bình luận có thể là
các sự kiện, hoàn cảnh, tình hình, hiện trạng tiêu biểu của đời sống, đang cần được
làm sáng tỏ và được định hướng.
Với nghệ thuật lập luận mềm dẻo, linh hoạt bằng cách kết hợp giữa các bằng
chứng, luận cứ, luận điểm, tác phẩm bình luận có thể thuyết phục công chúng hiểu
và hành động theo hướng mà người viết bình luận hướng tới.
1.2. Đặc điểm của thể loại bình luận
1.2.1. Khái quát chung về thể loại bình luận
Tư duy bình luận là một hoạt động tự nhiên của con người, xuất phát từ nhu
cầu nhận thức và phát triển cùng với sự phát triển của xã hội loài người. Bình luận
nhằm đánh giá về những sự kiện, hiện tượng, vấn đề trong cuộc sống trên cơ sở so
sánh, đối chiếu, phân tích, giải thích.
Theo tài liệu lí luận báo chí của nhiều nước trên thế giới thì bình luận trên
báo chí xuất hiện đã lâu. Karel Storkan cho rằng ở Anh và Pháp, bình luận có từ đầu
thế kỉ XIX, có tác dụng soi sáng và giải thích một sự kiện, một vấn đề hay một hiện
tượng xã hội nào đó.
Theo Lí thuyết và thực hành báo chí Xô viết từ năm 1902 – 1903, độc giả
Nga đã làm quen với đề mục “Toàn cảnh Châu Âu” của Caramdin, trong đó đã đăng
những bài bình luận chính trị, và cả những vấn đề khác trong đời sống xã hôi. Nhà
phê bình văn học Nga V.G.Bêlinxki đã chú ý đến những bài bình luận được phổ
biến rộng rãi trong thời kì đầu của thế kỉ XIX, và đã chỉ ra những mặt yếu kém của
chúng, đồng thời ông cũng đánh giá rất cao tài năng của nhà báo Caramdin và
những bài bình luận sắc sảo của Bextugiep. Chính Bêlinxki cũng viết nhiều bài bình
luận văn học và bình luận chính trị văn học đăng trên tạp chí “Người đương thời”,

14


về sau bình luận trở thành công cụ quan trọng trong cuộc đấu tranh của phong trào

dân chủ của Nga thế kỉ XIX.
So với nhiều nước trên thế giới, báo chí Việt Nam ra đời muộn hơn, do vậy
cũng như các thể loại khác, bình luận xuất hiện trên các ấn phẩm định kì khi đã là
một thể loại hoàn chỉnh.
Các tác giả của Giáo trình nghiệp vụ báo chí cho rằng “Bình luận là một
hoạt động tự nhiên của lí tính. Con người có tri giác lành mạnh, đứng trước một
hiện tượng, đứng trước một sự kiện hay một vấn đề xảy ra trong cuộc sống thường
đều có bình luận. Theo phạm vi nội dung và hệ tư tưởng nhất định, không phải chỉ
khi có báo chí mới có bình luận”.
Trong cuốn Nghề nghiệp và công việc của nhà báo tác giả cho rằng “Bình
luận là sự giải thích, cắt nghĩa một vấn đề, sự kiện, hiện tượng, quá trình, trong đời
sống kinh tế chính trị và đời sống văn hóa”.
Đại từ điển Tiếng việt do Nguyễn Như Ý chủ biên, “Bình luận là bàn và
nhận xét về vấn đề gì đó”.
Còn trong Tác phẩm báo chí Tập III, “Bình luận với ý nghĩa là một phương
pháp, là cách đánh giá và bàn luận một sự kiện, một hiện tượng, một vấn đề nào đó
để đi đến sự nhận thức đầy đủ và sâu sắc về vấn đề đó và những điều vấn đề đó gợi
ra”.
Trong cuốn Nghề nghiệp và công việc của nhà báo, tác giả bài Bình luận
trên báo chí đã trình bày quan niệm “Bình luận là một thể loại báo chí, nhiệm vụ
của nó là diễn đạt tư tưởng của tòa soạn về một vấn đề thời sự hoặc một sự kiện,
nghĩa là làm cho độc giả hiểu được mối quan hệ đó theo một quan điểm nhất định,
và từ sự đánh giá đó rút ra được kết luận có tính chất chính trị”.
Trong 100 câu hỏi về cách viết báo, tác giả Nguyễn Đức Dũng cho rằng :
“ Bình luận là tên gọi của một thể loại báo chí mà trong đó nội dung của nó
gôm 2 thành phần chính. Bình là xem xét, phân tích các khía cạnh của vấn đề, đánh
giá nó, khai thác nó ở các mặt nội dung, ý nghĩa.Còn luận, là sự bàn bạc, mở rộng

15



vấn đề, đặt nó vào trong quá trình diễn biến, phát triển nhất định, khả năng và
những triển vọng của những vấn đề náo đó mà công chúng quan tâm”.
Trong cuốn Các thể loại báo chí chính luận, tác giả Trần Quang cho rằng:
“ Thể loại bình luận là một bộ phận của công tác báo chí, dùng để hướng
dẫn cách nhận định các nguồn tin tức…tạo điều kiện cho độc giả đánh giá đúng
đắn sự kiện nhất định, đồng thời dẫn dắt độc giả rút ra được kết luận từ những sự
kiện xảy ra”.
Vậy, bình luận với tư cách là một phương pháp, một cách thức đã được các
nhà báo sử dụng rộng rãi trong quá trình sáng tạo tác phẩm. Thực tế, khi thực hiện
các tác phẩm báo chí, từ phóng sự, điều tra, hay chỉ phản ánh…các tác giả đều phải
sử dụng phương pháp bình luận góp phần “soi sáng” hay “giải thích một sự kiện,
vấn đề nào đó”.
Bình luận, cũng như loại thể chính luận báo chí, luôn lấy lí lẽ và phân tích
làm trọng tâm.Và yếu tố tình cảm được thay thế phần lớn bằng lí trí của tác giả qua
lập luận, lí giải, phân tích, nhận xét, bình giá. Tư duy sắc bén cùng logic sẽ tạo sức
thuyết phục cho tác phẩm.
Với tác phẩm bình luận, thông tin, sự kiện, vấn đề của tác phẩm là hạt nhân
quan trọng. Nhưng bản thân nó chi là phần “thô”, phần “nguyên liệu” để người viết
dựa vào bày tỏ hệ thông luận điểm riêng, đặc biệt phát triển rộng ra các mối quan hệ
xung quanh thông tin, sự kiện, nhằm bóc trần bản chất thực, đem đến cho người đọc
cái nhìn sâu sắc, rất mới về sự kiện, vẩn đề. Bình luận được coi là thể loại đóng vai
trò then chốt trong công tác truyền thông cũng như thực hiện các nhiệm vụ tư
tưởng, chính trị.
Điểm cốt lõi, tính chất thể loại bình luận chính là nhằm giúp tòa soạn bộc lộ
quan điểm, thái độ về vấn đề, sự kiện, hướng công chúng hiểu một thông điệp có ý
nghĩa chính trị xã hội, nhằm định hướng dư luận.
Nhà báo Hồ Quang Lợi nhận định: “Bình luận là một thể loại trụ cột, vừa thể
hiện tầm vóc của một cơ quan ngôn luận, vừa tăng sức hấp dẫn của báo chí. Trước
đây, bình luận chủ yếu xuất hiện trên các tờ báo chính trị lớn, ngày nay, rất nhiều

16


tờ báo, không kể báo Trung ương hay địa phương, báo ngành hay báo đoàn thể đều
chú trọng tới thể loại nàya’’.
1.2.2. Bình luận với tƣ cách là một thể loại báo chí
Trong lịch sử báo chí Việt Nam thể loại này có được biết đến với nhiều tên
gọi khác nhau. Luận văn này gọi tên thể loại theo cách gọi đã thống nhất hiện nay là
bình luận.
Quan niệm về bình luận dưới góc độ tác phẩm và thể loại
Có rất nhiều quan niệm khác nhau về thể loại bình luận. Sau khi nghiên cứu
các cuốn sách, tài liệu viết về thể loại bình luận, tác giả luận văn đưa ra hai quan
niệm có thể nói là đã bao quát các đặc điểm của thể loại này.
Trong cuốn Các thể loại báo chí chính luận, tác giả Trần Quang sau khi tổng
hợp nhiều quan niệm khác nhau về thể loại bình luận, phân tích các đặc điểm của
bài bình luận đã đưa ra nhận xét: “ Một bài bình luận là một tác phẩm đặc sắc dùng
để tái tạo bức tranh toàn cảnh về một vấn đề nào đó trong đời sống xã hội. Cơ sở
chính của bài bình luận là các sự kiện, chi tiết điển hình, tiêu biểu của hiện thực
khách quan. Bài bình luận đòi hỏi phải xem xét các sự kiện, hiện tượng đó trong
mối liên hệ và phụ thuộc lẫn nhau để rút ra kết luận chung có tính định hướng cho
nhận thức và hành động của công chúng. Tác giả có thể sử dụng nhiều hình thức và
phương pháp khác nhau như so sánh, đối chiếu, hệ thống hóa… để làm nổi bật chủ
đề tác phẩm và tư tưởng của tác giả hay tòa soạn.Hai là từng mục, từng phần của
tác phẩm không đứng riêng lẻ, độc lập mà là những bộ phận cấu thành tác phẩm.
Ba là từng phần của tác phẩm liên quan mật thiết với nhau, bổ sung cho nhau để
làm nổi bật chủ đề chính”[19,tr.119].
Trong cuốn Thể loại báo chí các tác giả cũng trên cơ sở tổng hợp, phân tích
các quan điểm đã đưa ra khái niệm thể loại bình luận: “ Bình luận là một thể loại
thuộc nhóm chính luận báo chí, sử dụng các thao tác phân tích, giải thích, đánh
giá, luận bàn về các sự kiện trong mối liên hệ logic, hệ thống để đi đến làm sáng tỏ

một vấn đề có ý nghĩa chính trị - xã hội nào đó, nhằm định hướng nhận thức của

17