Huấn luyện kỹ năng Y khoa-SKILLSLAB-Module Hệ Hô hấp
Kỹ năng thủ thuật

KỸ THUẬT PHUN KHÍ DUNG
A. MỤC TIÊU:
1.

Liệt kê được 6 kỹ thuật phun khí dung thường gặp.

2.

Thực hiện đúng 6 kỹ thuật phun khí dung này.

B. PHÂN BỐ THỜI GIAN:
-

Giới thiệu mục tiêu bài giảng: 5’

-

Giới thiệu nội dung bài giảng: 20’

-

Thực hành kỹ năng: 50’

-

Tổng kết cuối buổi: 15’

C. NỘI DUNG:

1. Nguyên tắc:
Tạo thành những hạt nước nhỏ có đường kính 3-6 micrometres (dạng sương mù) để vào
đường hô hấp và cho tác dụng tại chỗ. Tuỳ theo vị trí hạt sương rơi mà ta có tác dụng mong
muốn.
Lưu ý: trước khi tiến hành các kỹ thuật phun khí dung đều phải giải thích cho người nhà
(trẻ nhỏ) hay cho trẻ (trẻ lớn).
2. Phun khí dung với oxy hoặc máy phun:
Chỉ định:
Viêm thanh quản cấp và phù thanh quản sau đặt nội khí quản: phun với

-

Epinephrine 1‰ (Adrenaline), Racemicepinephrine 2,25%.
Suyễn, viêm tiểu phế quản: phun thuốc dãn phế quản Salbutamol (Ventolin),

-

Terbutaline (Bricanyl), Ipratropiumbromide (Atrovent).
Loãng đờm: phun với NaCl 0,9 %.

Dụng cụ:
-

Bình oxy hay hệ thống oxy trung tâm hoặc máy phun khí dung.

-

Dụng cụ phun: bầu khí dung (Nebulizer), mặt nạ (mask) các cỡ, dây oxy.

-


Dụng cụ lấy thuốc: ống tiêm và kim tiêm.

-

Thuốc: tuỳ theo chỉ định ta có các thuốc như đã kể trên.

-

Nacl 0,9% để pha thuốc trước khi phun.

-

Mâm đựng dụng cụ, cồn và bông gòn, bồn hạt đậu.

-

Búp bê các cỡ để làm bệnh nhi.
1

1


Huấn luyện kỹ năng Y khoa-SKILLSLAB-Module Hệ Hô hấp
Kỹ năng thủ thuật
Kỹ thuật:
-

Xác định chẩn đoán và thuốc cần dùng.


-

Tính liều thuốc như sau:
+ Adrenaline 1‰: 0,1 mg/kg/lần (tối đa 3mg).
+ Ventoline: 0,15 mg/kg/lần (tối đa 5mg, tối thiểu 1,25mg).
+ Bricanyl: 0,2 mg/kg/lần (tối đa 5mg, tối thiểu 2mg).
+ Atrovent:
Trẻ < 12 tháng: 125 microgram/lần.
Trẻ ≥ 12 tháng: 250 microgram/lần.
+ NaCl 0,9%: 3ml/lần.

-

Lấy thuốc vào ống tiêm theo liều đã tính.

-

Lấy thêm dung dịch nước muối sinh lý vừa đủ 3ml (thuốc + nước muối sinh lý).

-

Mở nắp bầu phun và bơm thuốc vào.

-

Đậy nắp bầu phun lại.

-

Nối bầu phun với dây oxy.


-

Dùng dây oxy nối bầu khí dung và nguồn oxy.

-

Chuẩn bị bệnh nhân: để bệnh nhân ở tư thế thoải mái (thường là ngồi).

-

Từ từ áp sát mặt nạ vào mũi miệng bệnh nhân, bảo bệnh nhân mở miệng (nếu có
thể) để đạt hiệu quả tối ưu.
Điều chỉnh liều oxy (số ít): tuỳ theo vị trí tác dụng, ta cho lưu lượng oxy khác

nhau:

+ 4 lít/phút: tác dụng tại thanh quản.
+ 6-8 lít/phút: tác dụng tại phế quản và tiểu phế quản.
(Nếu dùng máy phun, tác dụng thường ở phế quản và tiểu phế quản: chỉ cần mở máy).
Thời gian phun thường khoảng 10-15 phút để có tác dụng tốt nhất và ít tác dụng

-

phụ. Ở người lớn hoặc trẻ lớn có khả năng hợp tác, ta bảo bệnh nhân hít vào chậm và sâu
trong 5-6 giây, ngưng thở khoảng 5-10 giây sau đó thở ra.
Nên gõ nhẹ vào thành bầu phun để đảm bảo thuốc bám trên thành bầu phun rơi

-


xuống hết trước khi chấm dứt phun.
Sau khi phun xong phải tắt oxy (hoặc tắt máy), gỡ dây, bầu phun mặt nạ.

-

3. Phun khí dung với liều định chuẩn:
Chỉ định:
2

2


Huấn luyện kỹ năng Y khoa-SKILLSLAB-Module Hệ Hô hấp
Kỹ năng thủ thuật
-

Dùng điều trị suyễn (thuốc dãn phế quản) tại nhà: Ventoline, Bricanyl.

-

Dùng phòng ngừa cơn suyễn (Corticoides): Bécotide, Pulmicort, Fluticasone,
Seretide (Salmeterol + Fluticasone).
Dụng cụ:

-

Thau nước.

-


Chai thuốc phun.

-

Dụng cụ phun.

-

Dụng cụ hít bột khô và thuốc.

-

Buồng đệm các loại lứa tuổi: nhũ nhi, trẻ 1-5 tuổi, trẻ trên 5 tuổi.

-

Mặt nạ các cỡ.

-

Khăn lau sạch.
Kỹ thuật
Kỹ thuật phun không có buồng đệm (áp dụng cho trẻ em từ 8 tuổi trở lên)
Trước tiên, phải kiểm tra lượng thuốc trong chai thuốc bằng cách thả chai thuốc

-

vào thau nước.
-


Kiểm tra dụng cụ phun.

-

Gắn chai thuốc vào dụng cụ phun.

-

Lắc kỹ chai thuốc trước khi phun.

-

Cầm dụng cụ phun với bốn ngón tay sao cho phần đáy chai thuốc hướng lên và
ngón trỏ (hoặc ngón cái) để trên đáy chai thuốc.

-

Bệnh nhân thở ra hết.

-

Đầu bệnh nhân hơi ngửa ra sau.

-

Đặt phần miệng của dụng cụ phun vào miệng giữa hai môi hoặc cách miệng 2,5
cm – 5cm, vừa ấn vào chai thuốc vừa hít từ từ vào bằng miệng (thời gian hít vào khoảng 6
giây).

-


Nín thở ít nhất 10 giây rồi thở ra.

-

Nếu muốn phun tiếp lần hai, hãy đợi 1 phút và lặp lại các trình tự như trên: bắt
đầu là lắc chai thuốc và kết thúc bằng động tác thở ra.

-

Sau khi phun xong phải lau khô phần miệng của dụng cụ phun và đậy nắp lại.

-

Nếu phun với Corticoides, bệnh nhân phải súc miệng sau khi phun xong để tránh
bị nhiễm nấm Candida.
Kỹ thuật phun với buồng đệm (spacer) không mặt nạ (áp dụng cho trẻ từ 4-8 tuổi)
3

3


Huấn luyện kỹ năng Y khoa-SKILLSLAB-Module Hệ Hô hấp
Kỹ năng thủ thuật
-

Các dụng cụ thường dùng là Volumatic, Asthma Kit.

-


Trước tiên, phải kiểm tra lượng thuốc trong chai thuốc.

-

Kiểm tra dụng cụ phun.

-

Gắn chai thuốc vào dụng cụ phun.

-

Lắc kỹ chai thuốc trước khi phun.

-

Gắn dụng cụ phun vào buồng đệm.

-

Cho phần miệng của buồng đệm vào giữa hai môi của trẻ.

-

Tay trẻ (hoặc tay của người trợ giúp) cầm chai thuốc như trên với ngón trỏ (hoặc
ngón cái) để lên đáy chai thuốc.

-

Ấn vào đáy chai thuốc và thuốc sẽ vào trong buồng đệm.


-

Trẻ hít chậm bằng miệng trong ít nhất 6 giây.

-

Sau đó trẻ nín thở tuỳ theo khả năng trẻ hoặc ít nhất trên 10 giây và thở ra buồng
đệm.
Đợi 1 phút sau để lặp lại lần hai.

-

Kỹ thuật phun với buồng đệm (spacer) có mặt nạ (áp dụng cho trẻ từ 5 tháng đến 4 tuổi)
-

Trước tiên, phải kiểm tra lượng thuốc trong chai thuốc.

-

Kiểm tra dụng cụ phun.

-

Gắn chai thuốc vào dụng cụ phun.

-

Lắc kỹ chai thuốc trước khi phun.


-

Gắn dụng cụ phun vào buồng đệm.

-

Gắn mặt nạ vào buồng đệm.

-

Chuẩn bị tư thế trẻ: trẻ ngồi dựa vào người ba mẹ, cổ hơi ngửa ra sau, mặt hướng
về phía trước.

-

Giải thích cho trẻ biết trước khi cho mặt nạ vào mặt trẻ (nếu có thể).

-

Úp mặt nạ vào mũi miệng trẻ.

-

Tay trẻ (hoặc tay của người trợ giúp) cầm chai thuốc như trên với ngón trỏ (hoặc
ngón cái) để lên đáy chai thuốc.

-

Ấn vào đáy chai thuốc và thuốc sẽ vào trong buồng đệm.


-

Kỹ thuật thở: có hai cách:
+

Ấn chai thuốc bốn nhát liên tiếp và cho bệnh nhân thở với mặt nạ ít nhất 30
giây.

4

4


Huấn luyện kỹ năng Y khoa-SKILLSLAB-Module Hệ Hô hấp
Kỹ năng thủ thuật
+

Ấn chai thuốc một nhát và cho bệnh nhân hít thở bốn lần (hoặc 10 giây) sau đó
ấn tiếp nhát thứ hai.

Kỹ thuật hít bột khô đa liều (PDI)
-

Sử dụng cho trẻ em ≥ 6 tuổi và hợp tác.

-

Kiểm tra xem trẻ hít vào có đủ lực không trước khi sử dụng phương pháp này
bằng dụng cụ đặc biệt khi trẻ ngậm dụng cụ này vào miệng và hít thật mạnh vào, nếu đủ lực
ta sẽ nghe tiếng kêu như tiếng còi.


-

Nếu trẻ đủ lực hít vào, ta bắt đầu tiến hành kỹ thuật này.

-

Mở nắp đậy dụng cụ.

-

Xoay nắp điều chỉnh qua hết bên phải sau đó xoay ngược qua trái cho đến khi
nghe tiếng “click”: thuốc đã vào đúng vị trí (ví dụ: Pulmicort).

-

Giải thích và hướng dẫn cách thở cho trẻ.

-

Chuẩn bị tư thế trẻ: trẻ ngồi, cổ hơi ngửa ra sau, mặt hướng về phía trước.

-

Đặt phần ống ngậm của dụng cụ phun vào giữa hai môi trẻ.

-

Trẻ hít chậm và sâu với thời gian ít nhất là 6 giây.


-

Sau đó nín thở 10 giây và thở ra.

-

Đóng nắp đậy dụng cụ lại.
D. THỰC HÀNH: 50 phút
-

Lần 1: 40 phút
Sinh viên chia từng nhóm nhỏ, mỗi nhóm 2 sinh viên. Một sinh viên thao tác, một sinh

viên khác quan sát và ghi nhận trên bảng kiểm.
- Lần 2: (10 phút). Chọn 1 SV
+ SV thao tác từng kỹ thuật phun khí dung.
+ Các SV còn lại nhận xét và đóng góp ý kiến.
-

CBG nhận xét và tổng kết.

E. ĐÁNH GIÁ:
Thi cuối module theo OSCE
F. TÀI LIỆU THAM KHẢO:
Kỹ năng Y khoa cơ bản, 2009, Nhà xuất bản Y học.

5

5



Huấn luyện kỹ năng Y khoa-SKILLSLAB-Module Hệ Hô hấp
Kỹ năng thủ thuật
BẢNG KIỂM
KỸ NĂNG PHUN KHÍ DỤNG CỤ VỚI OXY
Thang điểm
STT

Các bước tiến hành
Không thực hiện

1
2
3
4
5
6
7
8

9
10

6

Giải thích cho bà mẹ
trước khi phun
Dùng ống tiêm lấy thuốc `
đúng liều
Pha thêm lượng nước

muối sinh lý vừa đủ
Bơm thuốc vào bầu phun
Gắn mặt nạ đúng cỡ
bệnh nhân vào bầu phun
Nối dây với bầu phun và
nguồn oxy
Chuẩn bị đúng tư thế cho
bệnh nhân
Giải thích và hướng dẫn
cách thở trước khi áp
mặt nạ vào mũi bệnh
nhân
Điều chỉnh đúng liều
oxy cần dùng
Gõ nhẹ vào thành bầu
phun để đảm bào thuốc
trên thành rơi xuống hết
Tổng điểm

6

Thực hiện


Huấn luyện kỹ năng Y khoa-SKILLSLAB-Module Hệ Hô hấp
Kỹ năng thủ thuật
KỸ NĂNG PHUN KHÍ DUNG VỚI MÁY PHUN
Thang điểm
STT


1
2
3
4
5
6
7
8

9
10

7

Các bước tiến hành

Không thực hiện

Giải thích cho bà mẹ
trước khi phun
Dùng ống tiêm lấy thuốc
đúng liều
Pha thêm lượng nước
muối sinh lý vừa đủ
Bơm thuốc vào bầu phun
Gắn mặt nạ đúng cỡ cho
bệnh nhân vào bầu phun
Nối dây với bầu phun và
máy phun
Chuẩn bị đúng tư thế

cho bệnh nhân
Giải thích và hướng dẫn
cách thở trước khi áp
mặt nạ vào mũi bệnh
nhân
Mở máy phun
Gõ nhẹ vào thành buồng
phun để đảm bảo thuốc
trên thành rơi xuống hết
Tổng điểm

7

Thực hiện


Huấn luyện kỹ năng Y khoa-SKILLSLAB-Module Hệ Hô hấp
Kỹ năng thủ thuật
KỸ NĂNG PHUN KHÍ DUNG VỚI LIỀU ĐỊNH CHUẨN KHÔNG BUỒNG ĐỆM
Thang điểm
STT

1
2
3
4
5
6
7
8

9
10
11

8

Các bước tiến hành

Không thực hiện

Giải thích cho bà mẹ
(hoặc cho trẻ)
Kiểm tra chai thuốc với
thau nước
Kiểm tra dụng cụ phun
Gắn chai thuốc vào
dụng cụ phun
Cầm dụng cụ phun
đúng tư thế
Lắc kỹ chai thuốc trước
khi phun
Hướng dẫn tư thế và
cách thở cho bệnh nhân
Đặt phần miệng của
dụng cụ phun vào đúng
vị trí
Xịt thuốc vào miệng
Lau khô phần miệng
của dụng cụ phun và
đậy nắp lại

Nếu
phun
với
Corticoides, bảo bệnh
nhân súc miệng
Tổng điểm

8

Thực hiện


Huấn luyện kỹ năng Y khoa-SKILLSLAB-Module Hệ Hô hấp
Kỹ năng thủ thuật
KỸ NĂNG PHUN KHÍ VỚI LIỀU ĐỊNH CHUẨN CÓ BUỒNG ĐỆM
Thang điểm
STT

Các bước tiến hành

1

Giải thích cho bà mẹ
trước khi phun
Kiểm tra chai thuốc
với thau nước
Kiểm tra dụng cụ phun
Gắn chai thuốc vào
dụng cụ phun
Lắc kỹ chai thuốc

trước khi phun
Gắn dụng cụ phun vào
buồng đệm
Hướng dẫn cách thở
cho trẻ
Đặt phần miệng của
buồng đệm vào đúng vị
trí
Xịt thuốc vào buồng
đệm
Vệ sinh phần miệng
của buồng đệm
Nếu
phun
với
Corticoides, bảo bệnh
nhân súc miệng
Tổng điểm

2
3
4
5
6
7
8
9
10
11


9

Không thực hiện

9

Thực hiện


Huấn luyện kỹ năng Y khoa-SKILLSLAB-Module Hệ Hô hấp
Kỹ năng thủ thuật
KỸ NĂNG PHUN KHÍ DUNG VỚI LIỀU ĐỊNH CHUẨN
CÓ BUỒNG ĐỆM VÀ MẶT NẠ
Thang điểm
STT

1
2
3
4
5
6
7
8
9

10

Các bước tiến hành


Không thực hiện

Giải thích cho bà mẹ
trước khi phun
Kiểm tra chai thuốc
với thau nước
Kiểm tra dụng cụ
phun
Gắn chai thuốc vào
dụng cụ phun
Lắc kỹ chai thuốc
trước khi phun
Gắn dụng cụ phun vào
buồng đệm
Hướng dẫn bà mẹ bế
trẻ đúng tư thế
Giải thích và hướng
dẫn cho bà mẹ cách
xịt thuốc
Vệ sinh mặt nạ và
miệng trẻ
Tổng điểm

10

Thực hiện


Huấn luyện kỹ năng Y khoa-SKILLSLAB-Module Hệ Hô hấp
Kỹ năng thủ thuật

KỸ NĂNG PHUN KHÍ DUNG VỚI DỤNG CỤ HÍT BỘT KHÔ
Thang điểm
STT

1
2
3
4
5
6
7
8
9

11

Các bước tiến hành

Không thực hiện

Kiểm tra lực hít của trẻ
bằng dụng cụ đặc biệt
Mở nắp đậy dụng cụ
Xoay nắp điều chỉnh
để thuốc vào đúng vị
trí
Giải thích và hướng
dẫn cách thở cho trẻ
Chuẩn bị đúng tư thế
cho trẻ

Hướng dẫn cách đặt
ống ngậm của dụng cụ
phun vào miệng trẻ
Quan sát trẻ thở
Vệ sinh phần ngậm của
dụng cụ phun
Nếu
phun
với
Corticoides, bảo bệnh
nhân súc miệng
Tổng điểm

11

Thực hiện