ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN HÀ NỘI
-----------------------------------------------

PHẠM ĐÌNH THẮNG

HỢP TÁC VĂN HOÁ VIỆT NAM - ASEAN TỪ
1995 ĐẾN NAY

LUẬN VĂN THẠC SỸ NGÀNH QUỐC TẾ HỌC

Hà Nội - 2008


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN HÀ NỘI
-----------------------------------------------

PHẠM ĐÌNH THẮNG

HỢP TÁC VĂN HOÁ VIỆT NAM - ASEAN TỪ
1995 ĐẾN NAY

Chuyên ngành : Quan hệ quốc tế
Mã số
: 60.31.40

LUẬN VĂN THẠC SỸ NGÀNH QUỐC TẾ HỌC

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS Ngô Văn Doanh

Hà Nội - 2008


MỤC LỤC
Trang
PHẦN MỞ ĐẦU ........................................................................................... 1

1. Tính cấp thiết của đề tài....................................................................... 1
2. Tình hình nghiên cứu .......................................................................... 2
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu ....................................................... 3
4. Đối tượng nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu....................................... 3
5. Phương pháp nghiên cứu ..................................................................... 4
6. Dư kiến đóng góp của đề tài ................................................................ 4
7. Cấu trúc của đề tài nghiên cứu gồm có 3 phần thuộc 3 chương .............. 5
CHƢƠNG 1. CƠ SỞ HÌNH THÀNH VĂN HOÁ KHU VỰC ĐÔNG NAM Á .......... 6

1. Khái niệm văn hóa .............................................................................. 6
2. Văn hóa bản địa Đông Nam Á ............................................................. 9
3. Ảnh hưởng văn hoá Ấn Độ .................................................................13
3.1. Sự có mặt của Ấn Độ giáo ...........................................................13
3.2. Sự có mặt của Phật giáo Tiểu thừa ...............................................15
4. Ảnh hưởng văn hoá Trung Quốc .........................................................19
4.1. Sự ảnh hưởng của Nho giáo .........................................................21
4.2. Sự có mặt của Phật giáo Đại thừa .................................................23
CHƢƠNG 2. MỘT SỐ VẤN ĐỀ VÀ NGUYÊN TẮC HỢP TÁC VĂN HOÁ VIỆT
NAM-ASEAN NHỮNG NĂM ĐẦU THẾ KỶ 21 ...............................................26

1. Những vấn đề đặt ra cho ASEAN và Việt Nam ...................................26
2. Nguyên tắc chung trong hợp tác văn hóa Việt Nam-ASEAN ................30
2.1. Thống nhất trong đa dạng ............................................................30

2.2. Tôn trọng độc lập, chủ quyền, không can thiệp vào công việc
nội bộ ............................................................................... 32
3. Quá trình phát triển hợp tác văn hóa ASEAN .....................................33


3.1. Lịch sử phát triển và hợp tác văn hóa-thông tin ASEAN................33
3.2. Một số lĩnh vực hợp tác văn hoá ASEAN tới đây ..........................38
3.2.1. Hợp tác phát triển nguồn nhân lực trong bối cảnh văn hoá ....38
3.2.2. Phát triển doanh nghiệp sản xuất sản phẩm văn hoá có quy mô
vừa và nhỏ .....................................................................................39
3.2.3. Tăng cường, đẩy mạnh hợp tác song phương ASEAN .............40
3.2.4. Tăng cường liên kết, hợp tác văn hoá với các nước đối thoại
của ASEAN ...................................................................................41
4. Quá trình phát triển quan hệ văn hoá Việt Nam-ASEAN .....................42
CHƢƠNG 3. NHỮNG DẤU MỐC VÀ THÀNH TỰU BAN ĐẦU TRONG QUAN HỆ
VĂN

HÓA

VIỆT

NAM-

ASEAN................................................................................................................................ 47

1. Những dấu mốc hợp tác văn hoá .........................................................47
2. Hợp tác văn hóa-thông tin Việt Nam-ASEAN .....................................54
3. Một số thành tựu ban đầu ...................................................................58
3.1. Hợp tác trong lĩnh vực văn hóa và nghiên cứu về ASEAN ............59
3.2. Hợp tác trong lĩnh vực nghệ thuật biểu diễn và trưng bày ..............61

3.3. Hợp tác trong lĩnh vực thông tin ...................................................62
3.4. Hợp tác song phương với các nước ASEAN ................................66
KẾT LUẬN .................................................................................................71


PHẦN MỞ ĐẦU
1, Tính cấp thiết của đề tài:
Đông Nam Á trong lịch sử vốn là một khu vực từng bị chia rẽ bởi hệ tư
tưởng, sự nghi kỵ và cả chiến tranh. Đã có lúc khu vực này được ví như
“Thùng thuốc súng” của Châu Á. Ngày nay, 11 quốc gia trong khu vực Đông
Nam Á đã liên kết thành một hiệp hội ASEAN và hướng tới hình thành cộng
đồng ASEAN với ba “trụ cột” chính vào năm 2015: Cộng đồng Anh ninhChính trị, Cộng đồng Kinh tế và Cộng đồng Văn hoá Xã hội (Hội nghị cấp
cao ASEAN lần thứ IX họp tại Bali (Indonesia) tháng 10/2003, những người
đứng đầu chính phủ và quốc gia thuộc ASEAN đã nhất trí thông qua Tuyên
bố hoà hợp Bali II). Hướng đi của ASEAN là trở thành một tập thể hoà hợp
các quốc gia Đông Nam Á gắn bó với nhau thông qua quan hệ đối tác trong
sự phát triển năng động và trong một cộng đồng các xã hội đùm bọc lẫn
nhau; cam kết gìn giữ sự đa dạng văn hoá và hoà hợp xã hội.
Các nước ASEAN đang được đánh giá là một trong những khu vực
phát triển năng động nhất thế giới. Tính tới ngày 6/3/2008, Việt Nam là thành
viên thứ 5 (sau Singapore, Bruney, Malaysia, Lào, Campuchia) phê chuẩn
Hiến chương ASEAN. Ngày 15/12/2008, Hiến chương ASEAN chính thức có
hiệu lực sau khi được Ngoại trưởng các nước thành viên thông qua tại cuộc
họp diễn ra tại trụ sở của Ban Thư ký ASEAN (Thủ đô Jakarta, Indonesia). Sự
ra đời của Hiến chương ASEAN được xem như một bước tiến quan trọng:
Thông qua Hiến chương này, tất cả các nguyên tắc, luật lệ và hành xử của
ASEAN từ trước tới nay được cập nhật và pháp điển hoá một cách có hệ
thống trong một văn kiện pháp lý (Trước khi có Hiến chương, ASEAN hoạt
động trên cơ sở văn kiện chính trị nền là Tuyên bố Băng Cốc ra đời ngày



8/8/1967). Đây là một dấu mốc thể hiện quyết tâm của các nước thành viên
ASEAN để hình thành cộng đồng ASEAN với ba trụ cột.
Trong 3 trụ cột, cộng đồng văn hoá xã hội được đánh giá đóng vai trò
quan trọng hàng đầu bởi đặc tính liên kết sâu sắc. Đặc điểm của văn hoá
Đông Nam Á là tương đồng trong đa dạng. Do nằm ở vị trí giữa hai nền văn
minh lớn-đồng thời là hai trung tâm kinh tế lớn là Ấn Độ và Trung Quốc, nên
Đông Nam Á đã sớm hình thành điểm đến và hình thành trung tâm truyền tải
các giá trị văn hoá của thế giới Phương Đông. Việt Nam là quốc gia trong khu
vực Đông Nam Á nên cũng mang những nét đặc trưng của khu vực. Có thể
khẳng định rằng, sự hợp tác trong lĩnh vực văn hoá giữa Việt Nam
và ASEAN tạo đà phát triển cho các lĩnh vực hợp tác khác, cũng như góp
phần không nhỏ trong việc hình thành cộng đồng văn hoá xã hội ASEAN.
Xuất phát từ tầm quan trọng đó, tác giả đã lựa chọn để tài này nhằm đánh giá
những thành tựu đạt được trong quan hệ hợp tác về văn hoá giữa Việt Nam và
ASEAN trong 10 năm trở lại đây. Từ những nghiên cứu đánh giá này, tác giả
đề xuất một số định hướng hợp tác về văn hoá nói riêng và các lĩnh vực khác
như kinh tế; an ninh, chính trị.

2, Tình hình nghiên cứu:
Đây là vấn đề mới và đang diễn ra, nên hầu như trong nước và quốc tế
chưa có một công trình nào tổng hợp hoặc nghiên cứu một cách hoàn chỉnh;
ngoài những bài viết nhỏ trên các báo, tạp chí nghiên cứu chuyên ngành hoặc
lồng ghép vào các vấn đề khác trong những nghiên cứu về ASEAN. Trong
khi đó, Việt Nam là nước đề xuất ý tưởng hình thành cộng đồng văn hoá-xã
hội-một trong ba trụ cột chính hình thành Cộng đồng ASEAN.


Đề tài nghiên cứu tập trung chủ yếu vào cơ sở hình thành văn hoá Đông
Nam Á; hợp tác văn hoá giữa Việt Nam và ASEAN từ sau khi Việt nam gia

nhập ASEAN; tác giả có xu hướng nghiên cứu vai trò quan trọng của hợp tác
văn hoá như một mối quan hệ nền tảng tạo đà thúc đẩy các mối quan hệ hợp
tác khác. Đặc biệt, tác giả hướng đề tài gắn với việc hình thành một trong 3
cộng đồng chính để hình thành cộng đồng ASEAN: Đó là Cộng đồng Văn
hoá. Đánh giá sự hợp tác văn hoá giữa Việt Nam và ASEAN như bước chuẩn
bị đóng góp cho việc hình thành cộng đồng này vào năm 2015. Với lý do đó,
đề tài này vừa có ý nghĩa khoa học, vừa mang ý nghĩa thực tiễn phù hợp với
đường lối đối ngoại của Đảng và Nhà nước trong xu hướng toàn cầu hoá hiện nay.

3, Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu:
Mục đích của đề tài là tìm hiểu phân tích, sau hơn 10 năm quan hệ văn
hóa Việt Nam-ASEAN đạt được những thành tựu và gặp trở ngại gì. Mối
quan hệ này chính thức và bình đẳng, tự chủ từ năm 1995 nhưng do lịch sử để
lại, Việt Nam vốn thuộc cơ tầng văn hóa Đông Nam Á nên mang nhiều giá trị
văn hóa của khu vực Đông Nam Á. Bên cạnh đó, Việt Nam cũng mang nhiều
giá trị của cơ tầng văn hóa Đông Á. Từ những giá trị này, tác giả tìm hiểu và
đánh giá quá trình quan hệ Việt Nam-ASEAN từ năm 1995 đến nay có đóng
góp như thế nào cho đất nước nói riêng và ASEAN nói chung. Từ đây đưa ra
một số đề xuất, dự báo cho mối quan hệ này phát triển trong thời gian tới.

4, Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của đề tài là cở sở hình thành nét đặc trưng văn
hoá Đông Nam Á, một số hoạt động hợp tác văn hoá song phương và đa
phương giữa Việt Nam và ASEAN.


Phạm vi nghiên cứu của đề tài chỉ giới hạn từ khi Việt Nam gia nhập
ASEAN (1995) tới nay. Bởi vì, trước thời điểm này, quan hệ hợp tác Việt
Nam-ASEAN hình thành dưới góc độ tự nhiên như bị ảnh hưởng qua quá
trình giao thương hoặc bị cưỡng bức văn hóa. Từ sau khi Việt Nam gia nhập

ASEAN, mối quan hệ giữa Việt Nam và ASEAN chủ động và bình đẳng, tiến
tới mục đích hòa hợp và thịnh vượng chung cho khu vực.

5, Phƣơng pháp nghiên cứu:
- Đề tài nghiên cứu dựa trên Chủ nghĩa Duy vật biện chứng, đồng thời
dựa trên những quan điểm và đường lối của Đảng và Nhà nước ta.
- Sử dụng phương pháp phân tích chọn lọc, so sánh, đối chiếu và tổng
hợp vấn đề.
- Kết hợp phương pháp lịch sử lô-gích, cụ thể và khái quát.

6, Dự kiến đóng góp của đề tài:
ASEAN được ví như “sân chơi” nhỏ để Việt Nam tạo lập các mối quan
hệ ra với thế giới. Bản thân các nước ở khu vực Đông Nam Á đã chứa đựng
nhiều điểm khác biệt về văn hóa, chính trị, kinh tế… Sự “cọ xát” ở một “sân
chơi” mang tính khu vực sẽ giúp cho Việt Nam có thêm nhiều quan hệ, hơn
nữa, ASEAN là một tổ chức mở khi có ASEAN cộng (+) nên từ đây vị thế
của Việt Nam được nâng lên. Đề tài này chỉ nghiên cứu mối quan hệ văn hóa
Việt Nam-ASEAN giai đoạn từ 1995 đến này (hơn 10 năm). Giai đoạn này
ngắn nhưng là bước đầu Việt Nam tự chủ trong hợp tác văn hóa với ASEAN,
với các nước thành viên ASEAN. Đây có thể xem như đánh giá một giai đoạn
quan hệ văn hóa ở thời kỳ đương đại. Sự đánh giá, phân tích này sẽ gợi mở
một hướng hợp tác hoàn thiện hơn cho Việt Nam với ASEAN trong bối cảnh


toàn cầu hóa, sự bùng nổ của công nghệ thông tin. Hơn nữa, nghiên cứu này
đóng góp phần nào cho những nhà quản lý văn hóa cập nhật thêm thông tin
tình hình hiện tại để có phương sách kịp thời khi tiến hành các hoạt động hợp
tác văn hóa-thông tin với ASEAN.

7, Cấu trúc của đề tài nghiên cứu gồm có 3 phần thuộc 3 chƣơng:

Chƣơng 1: Cở sở hình thành văn hoá khu vực Đông Nam Á
Chƣơng 2: Một số vấn đề và nguyên tắc hợp tác văn hoá Việt NamASEAN những năm đầu thế kỷ 21
Chƣơng 3: Hợp tác văn hoá Việt Nam-ASEAN từ 1995 đến nay


Tài liệu tham khảo
A, Sách và tạp chí:
1, The ASEAN secretariat (2005)- Asean documents series 2004 (Ten
nations one community)-Public affairs office, Jakarta (Indonessia)
2, Nguyễn Phương Bình (2000)- Vai trò của ASEAN đối với các nước thành
viên và đối với khu vực Châu á-Tạp chí Nghiên cứu quốc tế (số 34), tr.12-24
3, Ngô Văn Doanh (1998)-Danh thắng và kiến trúc Đông Nam Á, Nxb Văn
hóa Thông tin, Hà Nội
4, Nguyễn Tất Đắc (2003)-Văn hóa Đông Nam Á- Nxb Khoa học Xã hội, Hà
Nội
5, Nguyễn Cảnh Huệ-Suy nghĩ về ASEAN bước vào thế kỷ 21-Những thuận
lợi và khó khăn, Hội thảo ASEAN hôm nay và ngày mai, Hà Nội 1997
6, Trần Khánh (2008)-Tác động của tính “thống nhất trong đa dạng” đối
với xây dựng cộng đồng ASEAN, Nghiên cứu Đông Nam Á (số 8), tr.30-35)
7, Vũ Tuyết Loan (2008)-Báo cáo khoa học tại Hội thảo quốc tế lần thứ 3 về
Việt Nam học tại Hà Nội: Hợp tác văn hóa Việt Nam-ASEAN hướng tới một
cộng đồng văn hóa xã hội
8, Phạm Nguyên Long (Chủ biên 1993) - Đông Nam Á trên đường phát
triển, Nxb Khoa học Xã hội, Hà Nội
9, Phạm Nguyên Long (Chủ biên 1998)-ASEAN-Những vấn đề và xu
hướng, Nxb Khoa học Xã hội, Hà Nội
10, Mohd. Taib Osman (2001)- Cultures in ASEAN & the 21 st century,
University of Malaya Press, Malaysia
11, Nguyễn Thu Mỹ (1998)-ASEAN hôm nay và triển vọng phát triển trong
thế kỷ 21, Nxb Chính trị QG, Hà Nội

12, Vũ Dương Ninh (1997)-Hành trình hội nhập Việt Nam-ASEAN, Hội
thảo quốc tế "ASEAN hôm nay và ngày mai", Hà Nội


13, Vũ Dương Ninh (2007)-Đông Nam Á: Truyền thống và hội nhập, Nxb
Thế giới, Hà Nội
14, Lương Ninh (CB), Đỗ Thanh Bình, Trần Thị Vinh (2005)-Lịch Sử Đông
Nam Á, Nxb Giáo Dục, Hà Nội
15, Cao Xuân Phố (1997)- Văn hoá Đông Nam Á với sự hội nhập khu vực Nhân Dân cuối tuần số 32 (445) ra ngày 10/8/1997
16, Nguyễn Duy Quý (2001)-Tiến tới một ASEAN hoà bình, ổn định và phát
triển bền vững, Nxb Chính trị QG, Hà Nội
17, Nguyễn Xuân Sơn (Chủ biên 1996)-Một số vấn đề về tổ chức ASEAN,
Nxb Chính trị QG, Hà Nội
18, Phạm Đức Thành (Chủ biên 1998)-Việt Nam-ASEAN cơ hội và thách
thức, Nxb Chính trị QG, Hà Nội
19, Đảng Cộng Sản VN (2001)-Văn kiện Đại hội Đại biểu lần IX, Nxb
Chính trị QG, Hà Nội.
20, Nguyễn Thành Văn (2008)-Sự tiến triển quan điểm của ASEAN về cộng
đồng ASEAN, Nghiên cứu Đông Nam Á (1), tr.34-46.
21, Shaun Narine (2002)-Explainning ASEAN, Regionalism in Southeast
Asia, Boulder. London Publicsher Inc. American
22, Thomas Nicolas and Melisa Curley (2007)-Advancing East Asia
Regionalism, Milton Park, Abingdon, Oxon: Routledge

B, Các trang Web:



(www.chinaview.cn)