GIÁO ÁN THAO GIẢNG
Ngày soạn: 28/10/2007 ( DẠY BẰNG GIÁO ÁN ĐIỆN TỬ)
Ngày giảng: 3/11/2007
Tiết 25
BÊN KIA SÔNG ĐUỐNG
-
Hoàng Cầm-
I.Mục đích, yêu cầu:
- Qua bài thơ, khơi dậy và phát huy ở học sinh tình yêu quê hương đất nước, sự gắn bó với mảnh
đất cha ông xây dựng, bồi đắp nên tự bao đời, những giá trò văn hoá làm đẹp, làm sang cho đất nước
mình, những gương mặt thương yêu như mang linh hồn ngàn xưa của dân tộc.
-Hiểu và đánh giá được nghệ thuẩttữ tình đặc sắc của bài thơ.
II.Các bước lên lớp:
1.Ổn đònh.
2.Kiểm tra bài cũ:
? Em hãy phân tích hình tượng người lính Tây Tiến trong bài thơ “Tây Tiến” của Quang
Dũng.
3.Bài mới:
• Dẫn nhập:GV đưa tranh về hình ảnh con sông và giới thiệu:Ai cũng mang trong mình một
hình bóng quê hương, một dòng sông quê nhà . Nhưng tình cảm của những người xa
hương nồng đượm hơn, và nỗi nhớ cũng da diết hơn.Hoàng Cầm cũng có một quê hương,
và quê hương ấy bây giờ đang ngút ngàn lửa cháy. “Bên kia sông Đuốùng” là nỗi nhớ sâu
thẳm trong trái tim nhà thơ, là tấm lòng đau đáu hướng về quê nhà.
Hệ thống câu hỏi và tiến trình hoạt động Nội dung Minh hoạ
-Giới thiệu mục I.
-GV chiếu 2 tranh về tác giả.
? Nêu những hiểu biết của em về tác
giả Hoàng Cầm?
-GV chuyển mạch sang ý 2: Tác
I. Tác giả- tác phẩm:
1.Tác giả:

-Tên thật là Bùi Tằng Việt, sinh
năm 1922.
-Quê ở vùng Kinh Bắc-nơi có truyền
thống văn học lâu đời, tạo nên hồn
thơ Hoàng Cầm mượt mà, giàu cảm
xúc mang đậm chất ca dao, dân ca.
2. Tác phẩm:
a.Hoàn cảnh sáng tác:
-Quê ở thôn Lạc Thổû, xã
Song Hồ, huyện Thuận
Thành, tỉnh Bắc Ninh-nơi
có nhiều di tích lòch sử,
đền đài, miếu mạo ở đây
từ những thû xa xưa nào
trên những ngọn đồi,
sườn núi, bên bờ sông
Đuống, sông Cầu, sông
Thương…
-Hồn thơ Hoàng Cầm
gắn bó máu thòt với quê
hương Kinh Bắc.
-Cha ông từng dạy học và
chữa bệnh nhiều nơi
thuộc vùng quê Kinh
Bắc.
-Mẹ ông là cô gái Cầu
Lim hát quan họ rất hay.
1
phẩm.
-HS đọc bài thơ.

? Cho biết hoàn cảnh sáng tác của bài
thơ?
? Hoàn cảnh đó giúp cho em hiểu gì
thêmvề đặc điểm cuả tác phẩm?
-Bài thơ la một mạch cảm xúc nuối
tiếc, xót thương, căm giận cuồn cuộn
tuôn trào dưới ngòi bút nhà thơ.
-Bài thơ là thế giới Kinh Bắc, được
khơi dậy trong tâm hồøn trong tâm hồn
nhà thơ với những gì đẹp đẽ, đáng yêu
nhất.
? Căn cứ vào mạch cảm xúc của nhân
vật trữ tình, cho biết bố cục của tác
phẩm?
-GV chuyển ý sang phần phân tích.
-HS đọc lại phần mở đầu bài thơ (trên
màn hình).
? GV giúp hs nhận diện nhân vật trữ
tình trong bài thơ: anh và em là ai?
? Nhà thơ đã chọn lựa những chi tiết
nào để tái hiện lại hình ảnh sông Đuống
?
? Những chi tiết này cho ta biết gì về
cuộc sống nơi đây ?
?Hãy nêu những nhận xét của em về
cách diễn đạt và cách dùng từ của tác
giả?
-GV chuyển ý sang câu thơ: “nằm
nghiêng nghiêng trong kháng chiến
trường kỳ”.

? Em tưởng tượng thế nào về hình ảnh
sông Đuống “nằm nghiêng nghiêng
trong kháng chến trường kỳ” ?
-GV nhận xét và bình giảng thêm. Sau
đó mới cho hs ghi.
-Sông Đuống (Thiên Đức) chia tỉnh
Bắc Ninh làm 2 phần: nam và
bắc.Nhà Hoàng Cầm ở phần nam.
-Bài thơ sáng tác vào một đêm
tháng 4/1948 tại Việt Bắc, khi nhà
thơ nghe tin bò giặc xâm chiếm.
b.Bố cục:3phần.
+ Phần mở đầu: Cái nhìn toàn cảnh
về bên kia sông Đuống.
+Phần chính:
• Tội ác của giặc trên
quê hương Kinh Bắc.
• Bộ đội trở về cùng
nhân dân chống giặc.
+ Phần kết:Mơ ước về cuộc sóng
thanh bình trở lại.
II.Phân tích:
1.Cái nhìn bao quát toàn cảnh
“Bên kia sông Đuống”:
-“trắng phẳng lì: gợi cuộc sống
-“biêng biếc” thanh bình, êm
-“lấp lánh” đềm và trù
phú ấm no.
- Sử dụng từ láy gợi hình, gợi cảm,
những gam màu tươi tắn để diễn tả

vẻ đẹp hiền hoà của quê hương.

- Thủ pháp nhân hoá “nằm nghiêng
nghiêng” : con sông như có tâm
trạng lo lắng day dứt không yên.

-Hoàng Cầm sáng tác
bài thơ này trong một
tâm trạng đầy xúc
cảm.Nhà thơ viết “tôi
cực kì xao xuyến, tâm tư
chồng chất những nhớ
thương, tiếc nuối…”
- SGK/84.
+ trắng phẳng lì: gợi sự
êm đềm, thanh bình.
+ lấp lánh, xanh xanh,
biêng biếc : gợi sự trù
phú ấm no.
-Cái dáng nằm nghiêng
nghiêng ấy con sông mới
như một sinh thể có hồn,
có tâm trạng hơn.Hình
ảnh nép mình nghiêng
nghiêng ấy như gợi
không khí lo âu, vắng
lặng hơn.
2
- GV chuyển ý sang thái độ, tâm trạng
của tác giả.

? Trong phần này, câu thơ nào thể hiện
rõ nhất tâm trạng của chủ thể trữ tình?
? Phân tích tâm trạng nhà thơ qua câu
thơ đó?
- Gv nhận xét, bình giảng câu thơ
xong mới cho hs ghi.
-Chuyển ý sang mục 2.
-Nêu nội dung chính của phần này?
-Giới thiệu 2 nội dung chủa phần
này.Cho ghi mục a.
? Giọng điệu chính của đoạn thơ này là
giọng điệu gì?
? Hồøi tưởng lại bức tranh Kinh Bắc của
những ngày bình yên, nỗi nhớ đầu tiên
của tác giả là hình ảnh nào?
-GV chiêú tranh nghệ nhân làng Hồ.
? Vẻ đẹp cổ truyền của tranh Đông Hồ
được nhà thơ ca ngợi qua những từ ngữ
nào ? Cho biết ý nghóa biểu cảm của
cách dùng từ đó?
? Hãy nhận xét vẻ đẹp của tranh Đông
Hồ qua cách gợi tả của tác giả và qua
các bức tranh sau:
-GV chiếu các tranh và ghi lời chú
thích các bức tranh đó: lợn âm dương;
đàn gà; đàn lợn âm dương; đám cưới
chuột… HS nhận xét.-GV cho ghi.
-GV giảng thêm về tranh Đông Hồ.
Vừa giảng vừa chiếu tranh: cưỡi trâu
thả diều; đấu vật; hứng dừa; đánh ghen;

nhệ nhân làng Hồ.
? Nhưng khi giặc đặt bước chân đến đây
thì những hình ảnh ấy thay đổi thế nào?
-Chú ý khổ thơ 2:
• ? Sau hình ảnh về tranh làng Hồ thì
nhà thơ nói đến hình ảnh nào khác ở
quê hương ?
• -GV chiếu tranh về các chùa ở Bắc
-“Sao xót xa như rụng bàn tay”:nỗi
đau tinh thần chuyển thành nỗi đau
thể xác sự liên tưởng mới lạ, bất
ngờ và độc đáo.
2.Hình ảnh quê hương Kinh Bắc.
a.Quê hương Kinh Bắc trước và
sau khi giặc tới:
- Giọng thơ thay đổi linh hoạt:
+ Khi miêu tả vẻ đẹp quê hương
giọng sang sảng tự hào.
+ Khi quê hương bò giặc tàn
phá:giọng căm phẫn xót xa.
-Làng tranh Đông Hồ:
+ Dùng từ “màu dân tôïc” gợi nhiều
sắc thái ý nghóa:
* là chất liệu lấy từ đất cát quê
hương.
* là linh hồn dân tộc, bản sắc dân
tộc.
+ Tranh Đông Hồ với những đường
nét, màu sắc sáng tươi ngộ nghónh.
-Khi giặc tới:cái ảo và thực dường

như lẫn lộn.Vẻ đẹp tinh thần bò giặc
phá huỷ tàn nhẫn.
-Những đền chùa cổ kính và những
hội hè đình đám:Đó là cảnh tươi vui
đầm ấm vào những hôïi chùa mùa
-Gợi vẻ đẹp của con
sông: hiền hoà, duyên
dáng, gợi cảm như người
thiếu nữ.
-Mất quê hương như mất
đi chính một phần cơ thể
nhà thơ. Câu thơ hay và
có sự sáng tạo bởi lẽ cảm
giác đã được cụ thể hoá
một cách rõ ràng, dễ cảm
nhận.
-Màu sắc tranh làng Hồ:
màu tươi như cánh sen,
đỏ son, đen màu than rơm
rạ, vàng nghệ, dành
dành…Tất cả sáng bừng
trên nền giấy điệp óng
ánh như quét ngân nhũ.
- Nôïi dung: phong phú
đa dạng (như các bức
tranh chọn để trình
chiếu).
-Xuất xứ (khi chiếu đến
tranh nghệ nhân): 2 thôn
Đông Hồ và Bắc Hồ nay

hợp nhất lại là Song Hồ-
nổi tiếng về nghề vẽ
tranh dân gian ngày tết.
-Kinh Bắc là đất văn
3
Ninh và lễ hội.
• ? Vì sao tác giả viết về những hình
ảnh ấy? Nó có ý nghóa thế nào trong
đời sống tinh thần của người dân nơi
đây?
• -GV giảng kết hợp chiếu tranh: hát
quan họ , đoạn nhạc.
• -GV giáo dục hs về tình yêu quê
hương đất nước, biết giữ gìn bản sắc
văn hoá dân tộc.
•
• -Chú ý khổ thơ 3.
• ? Ngoài những hình ảnh đó ra thì đối
tượng nào khác hiện về rong trí nhớ
nhà thơ?
• ? Những con người ấy, trong tình
cảm của tác giả được hiện lên như thế
nào? ( chiếu tranh cụ già tóc trắng).
•
• -Xem khổ thơ 4:
• ? Theo em, trong những “nhân vật”
ấy, đối với Hoàng Cầm, đáng yêu nhất
là hình ảnh nào?
• -Chiếu tranh :các cô gái đi lễ hội và
chân dung cô gái Bắc Ninh.Giảng về

hình ảnh này.
• -Chú ý khổ thơ 5-6 (tranh mẹ già)
• ? Hình ảnh người mẹ già qua ngòi
bút của nhà thơ đã hiện lên thế nào?.
• -Bình giảng đoạn thơ này.
• -Chú ý khổ thơ 7 (tranh em bé)
• ? Bóng dáng trẻ thơ hiện lên trong
những câu thơ của Hoàng Cầm có điều
gì gây xúc động cho em ?
• -Gv hướng dẫn tiểu kết:
• ? Nhận xét về bức tranh quê hương
Kinh Bắc trong thơ Hoàng Cầm qua
những hình ảnh vừa phân tích?
• ? Tố cáo tội ác của giặc, nhà thơ
sử dụng những biện pháp nghệ thuật
gì?
• ? Điệp khúc “đi đâu, về đâu” gây xúc
động đối với em như thế nào
xuân  cuộc sống bình yên ngời lên
hạnh phúc.
-Hình ảnh con người: cô gái, em bé
cụ già…
 tất cả đẹp đẽ, ngời lên hạnh phúc
và sự bình yên.
-Nhà thơ đã dành những nét bút
mềm mại và tài hoa nhất cho những
cô gái Kinh Bắc : họ buôn bán tảo
tần, có vẻ đẹp dòu dàng, tình tứ.
-Mẹ già vất vả, lam lũ, đau khổ cả
vật chất lẫn tinh thần.

-Những em thơ đói khát, sợ sệt.
Quê hương Kinh Bắc trước khi
giặc xâm lược là một vùng quê cổ
kính:
+ vật chất no ấm đầy đủ.
+ tinh thần phong phú, đa dạng.
+ con người bình yên, hạnh phúc.
-Điệp ngữ + câu hỏi tu từ: “đi đâu,
về đâu” diễn tả nỗi đau xé lòng, hụt
hẫng của tác giả.
hiến, biết bao đền chùa
nổûi tiếng trên đất nước
đều tập trung ở đây: chùa
Lim, chùa Dâu, chùa Bút
Tháp…
-Cũng gắn với những đền
chùa ấy là những hội
Gióng, hội Lim, hội chùa
Dâu..có hát quan họ, hát
ví, hát trống quân, hát đố.
+ những nàng môi cắn
chỉ quết trầu:sự yên
bình
+ cụ già tóc trắng:sống
thọ.
+ những em sột soạt
quần nâu: sung túc, đủ
đầy.
-Cô gái Kinh Bắc:có
khuôn mặt búp sen gợi

nhiều liên tưởng: xinh
xắn, có màu phớt hồng,
có hương thơm thanh
quý.Nụ cười như mùa
thu toả nắng thì tươi và
sáng như lan toả niềm vui
ra xung quanh, nhưng lại
có vẻ đẹp dòu dàng kín
đáo như cái nắng dòu mùa
thu.
-Trong chiến tranh, nạn
nhân hết sức tội nghiệp
là những mẹ già, nhất là
những bà mẹ nghèo,
còng lưng dưới năm
tháng, vẫn phải vất vả
kiếm sống, thời bình đã
khổ huống chi thời chiến!
-Nạn nhân tội nghiệp
nhất của chiến tranh là
những em thơ: trẻ thơ đã
4
• -Gv chuyển sang ý b.
• -Xem đoạn còn lại của phần này:Từ
“Đã có đất này chép tội” đến “ Bao
nhiêu nỗi đời”.
• ? Nhòp điệu ở đoạn thơ này có gì thay
đổi so với đoạn ở trên?
• ?Tại sao có sự thay đổi như vậy?
•

•
• -Chuyển ý sang mục 3.
• -Xem phần kết (Đoạn còn lại):
• ? Nội dung của phần này so với
phần trên có sự khác nhau như thế
nào?
-GV hướng dẫn tổng kết:
? Học xong tác phẩm, em thấy thích
nhất là câu thơ nào? Vì sao?
b) Bộ đội trở về cùng nhân dân
chống giặc:
-Nhòp thơ gấp gáp, hối hả, sảng
khoái tình quân dân ấm áp.
3.Ước mơ cuộc sống thanh bình
trở lại:
-Mở đầu bài thơ là nỗi đau, là sự
mất mát, chia lìa.Ở đây là niềm vui
của ngày chiến thắng, ngày đoàn tụ.
 Tư tưởng nhân văn của bài thơ.
III.Tổng kết:
Bài thơ bộc lộ tình yêu quê hương
tha thiết và lòng căm thù giặc tột đôï
của tác giả.
-
bò cái chết ám ảnh, đến
trong giấc mơ cũng phải
giật mình.
( Nguyễn Đình Chiêủ:
Bỏ nhà lũ trẻ lơ xơ
chạy…)

4.Củng cố: Hình ảnh quê hương
Trước khi kẻ thù xâm lược Khi kẻ thù xâm lược
• Vềâ cuộc sống:
+ Vật chất:no ấm, đầy đủ.
+ Tinh thần: phong phú, đa
dạng với tranh dân gian,
những hội hè…
• Về con người:
+ Tất cả ngời lên hạnh phúc.
+ Họ chăm chỉ làm ăn,
lương thiện.
 Quê hương thật tươi đẹp, bình
yên, hạnh phúc.
• Vềâ cuộc sống
+ Vật chất: bò tàn phá, cảnh
tiêu điều, xơ xác, hoang tàn.
+Tinh thần: bò chà đạp, phá
huỷ.
• Về con người:
+ mẹ già vất vả lam lũ.
+ con thơ : đói khát, sợ sệt.
 Quê hương ảm đạm thê lương.
5.Hướng dẫn về nhà:
-Học thuộc một đoạn thơ.
-Phân tích nắm được gía trò nôïi dung nghệ thuật của cả bài.
-Soạn bài: “Đôi mắt”- Nam Cao.
-Đọc trước tác phẩm.Tóm tắt nội dung chính.
-Tìm các chi tiết tiêu biểu.
-Soạn bài theo câu hỏi hướng dẫn ở SGK.
5