Một số suy nghĩa về thực
tiễn Việt nam theo bài trình
bày của TS.Warren Mundy
Ts. Nguyễn Đình Cung
Viện nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương


Thể chế của môi trường kinh doanh: phát triển thị trường
cạnh tranh và thuận lợi hóa hoạt động kinh doanh


Mục tiêu của khuôn khổ cạnh tranh
là gì?
Kinh nghiệm quốc tế

Thực tiễn Việt nam

• Hỗ trợ cho phúc lợi của người dân:
 Thúc đẩy sự phát triển của thị trường
 Ngăn chặn hành vi cấu kết
 Ngăn chặn việc lạm dụng sức mạnh thị
trường của các công ty độc quyền
 Quản lý thực thi phù hợp với các thị
trường và các thỏa thuận không có tính
cạnh tranh đầy đủ
 Tập trung vào lợi ích lâu dài của người
tiêu dùng

• Quản lý và kiểm soát (control ) chứ không thúc
•
•

•

•

đẩy phát triển thị trường;
Không chú ý ngăn ngừa hành vi cấu kết; không chỉ
cấu kết doanh nghiệp, mà còn cấu kết doanh
nghiệp-quan chức.
Đặc biệt, gần như chú ý điều tiết ( regulate) tất cả
các thị trường, chứ không chỉ là các thị trường mà ở
đó có thể không có cạnh tranh hiệu quả.
Ta có khái niệm, quản lý để ổn định thị trường
thông qua quản lý giá, can thiệp vào cung-cầu thị
trường.
• Có thể làm méo mó thị trường, hơn là “ổn
định thị trường”.
Có khác biệt hay khoảng cách lớn giữa Việt nam
với thực tiễn quốc tế phổ biến


Các loại vi phạm vị xử lý trong
Luật cạnh tranh
So sánh các nước APEC

Thực tiễn Việt nam

• Luật trên giấy, Việt nam đầy đủ
như các quốc gia khác;
• Nhưng, có hai khác biệt cơ bản:
• Độc quyền và thống lĩnh thị

trường của DNNN bị loại trừ;
• Gần như không thực thi được.
• Tại sao?


Tuy nhiên cơ quan quản lý phải có một bộ công
cụ thực thi, và họ hiếm khi có được như vậy
So sánh quốc tế

Thực tiễn Việt nam
• ít công cụ hơn so với một số
nước; ít hơn so với số các vi
phạm
• Nhưng, ngay cả các công cụ
hiện có, thì thực thi cũng rất
khó, và kém hiệu lực.
• Vì, vị thế của VCA quá yếu;
đứng ngoài rìa các vụ việc phải
xử lý


Hệ thống các cơ quan giám sát và ép buộc thực thi ( Institutional
arrangements).
Regulators: Ông là ai?

Kinh nghiệm quốc tế
• Là hệ thống các cơ quan giám sát và
thực thi quy định đảm bảo cạnh tranh
thị trường công bằng?
• Các thể chế cần phải rõ ràng, có chức

năng riêng biệt
• Phải được tách biệt với nhau và tách
biệt với các Bộ chịu trách nhiệm ban
hành chính sách
• Được kháng cáo khi cần thiết và khởi
kiện ra tòa nếu các quyết định là trái
với Luật

Thực tiễn Việt nam

• Khái niệm “ regulatory agency “ hầu như chưa

quen thuộc; thậm chí rất xa lạ. Chưa phân biệt
vai trò, chức năng của regulators với các cơ
quan nhà nước khác.
• Ngay cả các regulators phổ biến nhất, thì vẫn
chưa phải regulators đúng nghĩa như SBV, ủy
ban chứng khoán, VCA…
• Cơ cấu tổ chức phổ biến là : Chính phủ-các bộvụ, cục; cục làm cả hoạch định chính sách, quản
lý nhà nước ( điều tiết thị trường), tham gia thực
hiện quyền chủ sở hữu nhà nước tại dn; cấp
phép, chứng nhận,.v.v…..
• Không bị khởi kiện do ban hành chính sách như
thông tư, quyết định; chỉ có thể bị khiếu nại,
khởi kiện đối với quyết định hành chính cá biệt.
• Những, hầu như không bị kiện trên thực tế.


Thực tiễn Việt nam
• Còn rất xa lạ trong quan niệm

của hệ thống bộ máy nhà nước
Việt nam;
• Việt nam ta chưa có hệ thống
tương tự


Lòng tin hay niềm tin là quyết định; và sự
độc lập là chìa khóa
Kinh nghiệm quốc tế

• Các cơ quan không những phải được tách biệt với
nhau mà còn phải tách biệt với các cơ quan hoạch
định chính sách và quyền sở hữu doanh nghiệp nhà
nước
• Các cơ quan cần phải có đội ngũ nhân viên và ngân
sách riêng
• Ủy viên Hội đồng và các thành viên tòa án phải
được bổ nhiệm bởi chính phủ với nhiệm kỳ có thời
hạn. Một số thành viên tòa án phải là cán bộ tư
pháp
• Các thành viên có thể làm việc bán thời gian tuy
nhiên những xung đột về lợi ích cần phải được
quản lý nghiêm ngặt
• Cần xem xét việc sử dụng các chuyên gia nước
ngoài trong các vấn đến khác nhau cho đến khi đạt
được trình độ chuyên môn nhất định

Thực tiễn Việt nam: hoàn toàn xa lạ và
khác biệt với kinh nghiệm quốc tế
• các Bộ vẫn “ 3 trong 1”;


• Các cục thuộc Bộ chưa có ngân sách và đội
ngũ nhân viên độc lập;
• Không có ủy ban, hội đồng thì đương nhiên
không có “ ông hội đồng” và thành viên ủy
ban.. Vẫn làm việc theo chế độ hành chính
cấp bậc, cấp dưới và cấp trên;
• Ngay cả khi có ủy ban, thì không có
thành viên ủy ban, như SSC…, hay SBV
• Xung đột lợi ích, rõ nhất là “ vừa cầu thủ, vừa
trọng tài”;
• Không sử dụng chuyên gia nước ngoài


Minh bach hóa chính sách
Kinh nghiệm quốc tế

Thực tiễn việt nam

• Các đặc điểm hay sản phẩm thể hiện minh
bạch hóa chính sách ở Việt nam hầu như
không có.
• Không có các bài viết nêu vấn đề.
• Không có điều trần;
• Và không có và không có?.
• Các chính sách phần lớn không dựa trên bằng
chứng; chủ yếu cảm nhận có tính áp đặt chủ
quan của cơ quan soạn thảo cũng như cơ
quan thẩm định.
• Thảo luận chính sách ở Việt nam ta rất khó.

• Ít khi hiểu được tại sao lại như thế?.....


Quan niệm,thái độ và hành vi ứng xử của
cơ quan giám sát và thực thi
Những dự kiến xây dựng và thực thi
chính sách: kinh nghiệm quốc tế
• Doanh nghiệp lớn muốn tuân thủ

• Ngoài ra, họ muốn biết đối thủ của họ cũng
thực hiện tuân thủ
• Không cho rằng việc thực hiện tuân thủ như
là một cách để đạt được lợi thế cạnh
tranh hay tăng lợi nhuận
• Họ muốn cơ quan quản lý hướng dẫn rõ
ràng và đơn giản để thực hiện tuân thủ, họ
không muốn phải sáng tạo xung quanh
việc tuân thủ
• Doanh nghiệp nhỏ không phải doanh nghiệp
lớn quy mô nhỏ

Thực tiễn Việt nam
• Không chú ý đến doanh nghiệp nhỏ và
vừa;
• Coi quá nhiều doanh nghiệp nhỏ và
vừa dẫn đến cạnh tranh quá mức; coi
cạnh tranh là hiện tượng xấu, tác
động tiêu cực;
• Tạo ra các quy định bất lợi cho DNVN,
thậm chí làm mất quyền kinh doanh

của họ;
• Coi không tuân thủ là phổ biến; nên
“một người ốm đau, bắt cả làng uống
thuốc”.


Quan niệm,thái độ và hành vi ứng xử của
cơ quan giám sát và thực thi
Thái độ và cách thức làm việc: kinh
nghiệm quốc tế

• Tác động trước (chủ động) thay vì tác động
trở lại - cách tiếp cận chủ động khuyến
khích, thuyết phục, làm nổi bật các cách để
đạt được hoặc yêu cầu sự tuân thủ trước
khi vi phạm xảy ra. Phương pháp tiếp cận
bị động thường đợi cho đến khi vấn đề đã
xảy ra.
• Hợp tác thay vì xung đột—cách tiếp cận
hợp tác tập trung vào giáo dục, tư vấn,
cùng làm việc, kêu gọi cho sự quan tâm và
phụ thuộc lẫn nhau. Phương pháp tiếp
cận xung đột coi công ty như kẻ thù.
• Linh hoạt thay vì đưa ra các chỉ thị, mệnh
lệnh — cách tiếp cận linh hoạt có khả năng
đánh giá các cách thức tuân thủ khác nhau,
trong khi một cách tiếp cận theo mệnh
lệnh đòi hỏi việc giải thích và thực thi cứng
nhắc.


Thực tế Việt nam

• Thụ động, chờ khi vấn đề phát sinh mới
can thiệp, chờ sai phạm để xử; đi kiểm tra,
thì cố tình phát hiện sai sót để xử phạt hơn
là hướng dẫn giúp đỡ, hướng dẫn DN tuân
thủ.
• Coi doanh nghiệp là đối tượng ( enemy),
hơn là đối tác; là chỗ để doanh nghiệp
quan ngại hay nỗi sợ; ít thân thiện với
doanh nghiệp; Rất nhiều cơ quan thanh,
kiểm tra; rất nhiều đoàn kiểm tra.
• Cách thực thực thi theo chữ, nghĩa, theo
quy trình mô tả sẵn; và thông thường các
quy trình này quy định tại thông tư


Các cách thức tương tác với
doanh nghiệp nhỏ và vừa
Kinh nghiệm quốc tế

Thực tiễn việt nam
• Ta chủ yếu là cấp phép và chấp thuận;
và cái này thì nhiều lắm; có nhiều thứ
rất vô lý, thể hiện rõ lợi ích cục bộ, lợi
ích nhóm;
• Có thanh tra, xử phạt; nhưng không có
thưởng cho những ai tuân thủ tốt;
• Về cơ bản, không có tuyên truyền,
giáo dục, cung cấp thông tin; không có

thu thập thông tin, đánh giá mức độ
tuân thủ, không có đánh giá rủi ro để
xác định định trọng tâm giám sát….


Tóm lại, những khác biệt lớn ở Việt nam
so với thực tiễn tốt
• Vai trò, chức năng của nhà nước; không phân biệt các chức năng của nhà nước trong kinh

•
•
•
•
•

tế thị trường; sử dụng khái niệm “ quản lý nhà nước” và bao hàm trong nó tất cả các công
việc của nhà nước.
Khung khổ chính sách cạnh tranh chưa đầy đủ và còn xem nhẹ; tư duy kinh tế kế hoạch
hóa tập trung còn khá đậm nét; lo lắng về cạnh tranh quá mức hơn là thiếu cạnh tranh!; cố
gắng hạn chế cạnh tranh hơn là khuyến khích cạnh tranh.
Xa lạ với khái niệm “ regulatory agencies”; đương nhiên, chưa có hệ thống các
regulatory agencies như các nền kinh tế thị trường phát triển;
không phân biệt các chức năng giám sát và thực thi với các chức năng khác như hoạch
định chính sách, chủ sở hữu….
Tự do hóa thị trường tiến khá xa, nhưng thiếu hệ thống thể chế duy trì cạnh tranh thị
trường công bằng.
Rõ ràng, đang cần rất nhiều thay đổi để nâng cấp trình độ thị trường của nền kinh tế Việt
nam; và cải cách đòi hòi không chỉ tư do hóa thị trường, mà cả hoàn thiện và nâng cao
hiệu lực của quản trị công ( public governance)