Tiếp cận người trong bao của sê khốp từ góc độ chi tiết nghệ thuật và chủ đề tác phẩm

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (267.09 KB, 39 trang )

Tiếp cận “Người trong bao” của Sê - khốp từ góc độ chi tiết nghệ thuật và chủ đề tác
phẩm

Mục lục
Mục lục....................................................................................................................1
PHÂN MƠĐÂU..........................................................................................................2
1. Lí do chọn đề tài............................................................................................2
2. Mục đích của đề tài.......................................................................................4
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu.................................................................5
3.1. Đôi tương nghiên cưu................................................................................5
3.2. Pham vi nghiên cưu..................................................................................5
- Tác phẩm Người trong bao............................................................................5
PHÂN NÔI DUNG.....................................................................................................6
CHƯƠNG I. NHỮNG VẤN ĐỀ LÍ LUẬN...................................................................6
CHƯƠNG II. CÁCH THỨC TIẾP CẬN NGƯỜI TRONG BAO TỪ GÓC
ĐỘ CHI TIẾT NGHỆ THUẬT VÀ CHỦ ĐỀ TÁC PHẨM...........................14
2.1 Tiếp cận tác phẩm Người trong bao từ góc độ chi tiết nghệ thuật........14
CHƯƠNG III. THỰC NGHIỆM ĐỀ TÀI.......................................................24
3. 1 Giáo án.....................................................................................................24
Người trong bao..............................................................................................24
Người trong bao..............................................................................................29
( Tiếp)..............................................................................................................29
TAI LIÊU THAM KHẢO.........................................................................................36

GV: Ngô Thị Tâm

1

Trường THPT Nguyễn Siêu

Tiếp cận “Người trong bao” của Sê - khốp từ góc độ chi tiết nghệ thuật và chủ đề tác
phẩm

PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
Những tinh hoa văn học thế giới là di sản tinh thần quý giá chung của cả
nhân loại và là bộ phận không thể thiếu trong hành trang văn hóa của con người
hiện đại. Trong ba năm học ở bậc THPT, các em sẽ được tìm hiểu các tác phẩm
của một số nhà văn lỗi lạc tiêu biểu của các nước trên Thế giới , các trường
phái văn học tiêu biểu của loài người trong khoảng ba nghìn năm.
Một trong số những nước đó là chính là nước Nga. Văn hóa Việt Nam chịu ảnh
hưởng của văn hóa Nga khá mạnh mẽ, tuy mỗi giai đoạn lịch sử có sự tiếp nhận
theo những xu hướng khác nhau. Sự giao lưu này diễn ra ở nhiều lĩnh vực với
các hình thức và nội dung đa dạng: văn học, điện ảnh, sân khấu, mỹ thuật, giáo
dục, đào tạo, xuất bản…
Về văn học thì từ sau Cách mạng tháng Tám, các tác phẩm văn học Nga
bắt đầu được giới thiệu rất rộng rãi ở Việt Nam. Chỉ tính riêng từ năm 1945 đến
năm 1987 đã có 903 đầu sách văn học Nga và Xô viết được dịch và giới thiệu ở
Việt Nam. Nhờ vậy đông đảo độc giả trong nước đã được thưởng thức các tác
phẩm văn học kinh điển Nga, cũng như các kiệt tác văn học của các dân tộc
khác trong Liên bang Xôviết. Nhiều đại văn hào và thi hào Nga như L.Tolstoi,
Dostoievski, Puskin, Lermontov, Trekhov, Gogol, Solokhov, Paustovski,
Sekhov… cũng như các nhà văn người dân tộc: Aimatov, Dumbadze,
Gamzatov… đã trở nên quen thuộc với công chúng Việt Nam . Văn học Nga –
Xô viết đã trở thành một món ăn tinh thần không thể thiếu, giúp độc giả Việt
Nam cảm nhận và ngưỡng mộ vẻ đẹp của đất nước Nga, tâm hồn Nga, tính cách
Nga. Kinh nghiệm của văn học Nga – Xô viết có ảnh hưởng quan trọng đến
quan điểm thẩm mỹ và khuynh hướng sáng tác của nhiều nhà văn Việt Nam.
Thật không khó để nhận ra sự gặp gỡ, tương đồng trong tư tưởng của 2 nhà văn
hiện thực nổi tiếng của hai nền văn học Việt nam và Nga đó là Sê khốp và Nam

cao.
GV: Ngô Thị Tâm

2

Trường THPT Nguyễn Siêu

Tiếp cận “Người trong bao” của Sê - khốp từ góc độ chi tiết nghệ thuật và chủ đề tác
phẩm

Thực tế nếu chúng ta quan tâm tìm hiểu thì không quá khó để tìm rất nhiều
những điểm giao thoa thú vị giữa hai nền văn học này. Đó là sự giao thoa về thi
pháp viết truyện ngắn: đề tài phản ánh, chủ đề tác phẩm, cách xây dựng cốt
truyện, tình huốn truyện và cả những chi tiết đặc sắc gây ấn tượng mạnh mẽ
trong lòng độc giả. Thế nhưng một thực tế cho thấy rằng dù trong chương trình
sách giáo khoa Ngữ văn THPT đã đưa vào giảng dạy khá nhiều tác phẩm văn
học nước ngoài nổi tiếng: Sử thi Ô-đi-xê, Kịch Rô-mê-ô và Ju-li-et, Những
người khốn khổ của Vich-to-Huy-gô, Người trong bao của Sê-khôp... Nhưng sự
quan tâm của chúng ta đến những tác phẩm này còn chưa thấu đáo và toàn diện.
Có chăng ở những tác phẩm này chúng ta mới chỉ dừng lại ở việc tìm hiểu đó là
nền văn học của nước nào? viết về nội dung gì? Nhân vật chính là ai? và chỉ chú
trọng đi phân tích nhân vật mà không chú ý đến mục đích sáng tác cuả nhà văn,
chủ đề mà nhà văn hướng tới là gì? những nét đặc sắc trong phong cách nghệ
thuật của nhà văn và thậm chí còn đón nhận nó một cách hời hợt, qua loa. Chính
vì vậy vô hình chung chúng ta không cảm nhận được tinh hoa văn học của các
nước bạn và làm giàu thêm vốn văn học của nước mình cũng như rèn luyện kĩ
năng học hỏi.
Như đã nói ở trên văn học Việt Nam có nhiều điểm giao thoa và chịu ảnh
hưởng mạnh mẽ văn học Nga. Trong chương trình Ngữ văn 11 các em sẽ được

tìm hiểu tên tuổi của Sê khốp – đại biểu lớn cuối cùng của chủ nghĩa hiện thực
phê phán Nga, bước vào lịch sử văn học như một nhà cách tân thiên tài trong
lĩnh vực truyện ngắn và kịch. Nhà văn M.Gô – rơ – ki đã nhận xét về Sê- khốp
trong một bài báo: “ Với tư cách là một nhà tu từ, Sê – khốp là một đỉnh cao
không bao giờ vượt qua nổi và nhà lịch sử văn học tương lai.” Sáng tác của ông
để lại những dấu ấn mạnh mẽ trong lòng người đọc. Ngưòi đọc ấn tượng với
nhân vật Bê – li - cốp với lối sống lập dị, khác người của hắn và ấn tượng hơn
với hình ảnh cái bao trong tác phẩm. Chính hình ảnh này đã góp phần thể hiện
sâu sắc chủ đề cũng như dụng ý của nhà văn. Đằng sau chi tiết này chủ đề nhà
GV: Ngô Thị Tâm

3

Trường THPT Nguyễn Siêu

Tiếp cận “Người trong bao” của Sê - khốp từ góc độ chi tiết nghệ thuật và chủ đề tác
phẩm

văn hướng tới vô cùng rộng lớn. Từ đó người đọc giải mã và tiếp cận tác phẩm
trọn vẹn hơn, nhất là lứa tuổi học sinh các em sẽ rút ra được nhiều kỹ năng sống
rất bổ ích. Nhưng thực tế việc giảng dạy của giáo viên và việc học của học sinh
còn chưa thực chủ động và thấu đáo với những tác phẩm này.
Vì những lí do chủ quan và khách quan trên tôi quyết định chọn đề tài
Tiếp cận tác phẩm Người trong bao từ góc độ chi tiết nghệ thuật và chủ đề tác
phẩm với hi vọng sẽ giúp cho HS thay đổi quan niệm và cách đón nhận một tác
phẩm văn học nước ngoài nổi tiếng để từ đó các em có cơ hội cảm nhận hết
được cái hay, cái đặc sặc và những tinh túy của văn chương nghệ thuât, làm
phong phú hơn vốn kiến thức văn chương của mỗi người.
2. Mục đích của đề tài

- Với đề tài này tôi mạnh dạn đưa ra những ý kiến cá nhân về hướng tiếp
cận mới một tác phẩm văn học nước ngoài nổi tiếng từ góc độ nghệ thuật viết
truyện để cùng trao đổi với đồng nghiệp của mình, với mong muốn góp phần
vào việc đổi mới phương pháp dạy học ở trường Trung học phổ thông hiện nay.
- Đồng thời qua đề tài này tôi cũng mong muốn lồng ghép nội dung rất
thực tế là rèn luyện kĩ năng sống cho HS, giúp HS rút ngắn khoảng cách địa lý
và lịch sử giữa các nền văn hóa để hoàn thiện bản thân mình.
- Cần cho Học sinh thấy được tài năng bậc thầy của Sê – khốp trong nghệ
thuật viết truyện ngắn: kết cấu đơn giản, ngắn gọn, chi tiết nghệ thuật đặc sắc,
ngôn ngữ giản dị nhưng đã tái hiện được một khung cảnh rộng lớn, nhiều màu
sắc của nước Nga đương thời. HS cần rèn luyện kỹ năng, phương pháp tiếp cận
một tác phẩm văn học chân chính.
- Qua tác phẩm HS tự rút ra bài học về cách sống để hoàn thiện bản thân.
- Thực hành soạn giảng tiết dạy cụ thể: Tiết 97, 98 trong chương trình
Ngữ văn lớp 11 THPT.

GV: Ngô Thị Tâm

4

Trường THPT Nguyễn Siêu

Tip cn Ngi trong bao ca Sờ - khp t gúc chi tit ngh thut v ch tỏc
phm

3. ụi tng va pham vi nghiờn cu
3.1. i tng nghiờn cu
- Tỡm hiu nhng khỏi nim nh chu ờ va chi tit ngh thut trong tỏc
phm, vai trũ cua cỏc yu tụ trờn n s thanh cụng cua tỏc phm. T ú tp

trung i mi phng phỏp ging day nhng tỏc phm vn hc nc ngoai
trong chng trỡnh THPT.
- Nghiờn cu cỏch thc tip cn tỏc phm Ngi trong bao t gúc chi
tit ngh thut va chu ờ tỏc phm.
3.2. Pham vi nghiờn cu
- Tỏc phm Ngi trong bao.
- Cỏc tỏc phm cựng chu ờ nh : Khúm phỳc bn t, Phũng s 6, Cõu chuyn
tỡnh yờu, Anh bộo anh gy, Cỏi cht ca mt viờn chc....
4. Phng phỏp va thi gian nghiờn cu
4.1. Phng phỏp nghiờn cu
- Làm đề tài này, tôi đã vận dụng nhiều phơng pháp. Dới đây là những phơng
pháp chủ yếu:
1. Phơng pháp thống kê, nêu ví dụ.
2. Phơng pháp thực nghiệm.
3. Phơng pháp so sánh.
4. Phơng pháp tổng hợp.
4.2. Thi gian nghiờn cu
nghiờn cu ờ tai nay tụi ó tin hanh tỡm hiu va thu thp tai liu
trong hai nm hc 2013 2014 va 2014 - 2015 va ó thc nghim khỏ thanh
cụng mt sụ lp 11 nm hc 2014 - 2015.

GV: Ngụ Th Tõm

5

Trng THPT Nguyn Siờu

Tiếp cận “Người trong bao” của Sê - khốp từ góc độ chi tiết nghệ thuật và chủ đề tác
phẩm

PHẦN NỘI DUNG
CHƯƠNG I. NHỮNG VẤN ĐỀ LÍ LUẬN
1. Khái niệm và vai trò của chi tiết nghệ thuật trong tác phẩm văn học
1.1. Khái niệm chi tiết nghệ thuật
Không phải ngẫu nhiên mà văn hào vĩ đại người Nga Macxim Gorki từng
phát biểu: “Chi tiết nhỏ làm nên nhà văn lớn”. Hơn ai hết, tác giả những thiên
truyện viết ra từ trường đại học cuộc sống, người được coi là “cánh chim báo
bão của cách mạng Nga”, “nhà văn của những người chân đất” là người hiểu rõ
tầm quan trọng của những chi tiết nghệ thuật trong tác phẩm văn chương. Tương
quan đối lập trong câu nói trên đã khẳng định: Cái làm nên tầm vóc của nhà văn
không hẳn là quy mô tác phẩm mà chính là “chi tiết” – yếu tố đôi khi được coi là
nhỏ, là vặt vãnh...
Chi tiết nghệ thuật không chỉ là yếu tố cấu thành tác phẩm mà còn là nơi
gửi gắm những quan niệm nghệ thuật về con người, về cuộc đời...của nhà văn,
nơi kí thác niềm ưu tư, trăn trở của nhà văn trước cuộc đời. Nhà văn chỉ thực sự
là “người thư kí trung thành của thời đại” (H.Balzac) khi anh ta có khả năng làm
sống dậy cuộc đời trên trang sách bắt đầu từ những chi tiết nhỏ. Lựa chọn chi
tiết để xây dựng nên tác phẩm nghệ thuật không chỉ thể hiện bản chất sáng tạo
của người nghệ sĩ mà còn bộc lộ tài năng, tầm vóc tư tưởng của người cầm bút.
Chi tiết không phải là một khái niệm xa lạ với đời sống.
Theo Từ điển Tiếng Việt (Nxb Khoa học xã hội Hà Nội 1988) thì chi tiết
là: “Phần rất nhỏ, điểm nhỏ trong nội dung sự việc hoặc hiện tượng” (Ví dụ: Kể
rành rọt từng chi tiết). “Là thành phần riêng rẽ hoặc tổ hợp đơn giản nhất của
chúng có thể tháo lắp được” (Ví dụ: Chi tiết máy). Như vậy, trong đời sống hàng
ngày, từ “chi tiết” được hiểu và dùng như là một thành tố, một bộ phận nhỏ của
một sự việc, tổng thể. Chi tiết được hiểu như là một thành phần thuộc về cấu tạo.
Trong văn học, “chi tiết” theo định nghĩa của nhóm tác giả Lê Bá Hán, Trần
Đình Sử, Nguyễn Khắc Phi (Từ điển thuật ngữ văn học, Nxb Đại học Quốc gia
Hà Nội, 1997) là: “Các tiểu tiết của tác phẩm mang sức chứa lớn về cảm xúc và

GV: Ngô Thị Tâm

6

Trường THPT Nguyễn Siêu

Tiếp cận “Người trong bao” của Sê - khốp từ góc độ chi tiết nghệ thuật và chủ đề tác
phẩm

tư tưởng” và họ gọi chung là chi tiết nghệ thuật. Cũng theo nhóm tác giả này thì:
“Tuỳ theo sự thể hiện cụ thể, chi tiết nghệ thuật có khả năng thể hiện, giải thích,
làm minh xác cấu tứ nghệ thuật của nhà văn, trở thành tiêu điểm, điểm hội tụ
của tư tưởng tác giả trong tác phẩm. Chi tiết nghệ thuật gắn với “quan niệm
nghệ thuật” về thế giới con người, với truyền thống văn hoá nghệ thuật nhất
định”
Như vậy, chi tiết nghệ thuật được xem như linh hồn của một văn bản nghệ thuật.
Muốn hiểu, nắm chắc văn bản, phải hiểu rõ chi tiết nghệ thuật. Khái niệm chi
tiết được đặt ra nhằm phân biệt với tổng thể nhưng nó không tách rời tổng thể.
Sự hòa hợp giữa chi tiết và tổng thể sẽ tạo thành chỉnh thể. Chi tiết nghệ thuật
được xem là thành tố nhỏ nhất trong một chỉnh thể nghệ thuật.
1.2 Vai trò của chi tiết nghệ thuật trong tác phẩm văn chương
Bàn về tương quan giữa chi tiết và tổng thể, có ý kiến cho rằng: “Đôi khi
chỉ vì một đôi mắt mà người ta phải cưới nguyên một người đàn bà”. Câu nói đó
khẳng định một thực tế: Đôi khi, chi tiết có thể đánh gục được cả tổng thể, thậm
chí nó thay thế, lấn át tổng thể. Trong tác phẩm văn chương, chi tiết có thể nhỏ
về quy mô, tầm vóc nhưng nó chứa đựng tư tưởng lớn, tình cảm lớn. Không nhà
văn vĩ đại nào không tập trung xây dựng hình tượng nghệ thuật từ những chi tiết
nhỏ, đặc sắc. Thực tế cho thấy, chỉ bằng những chi tiết cô đúc, tiêu biểu, kết hợp
với lối hành văn nhiều ẩn ý, nhiều nhà văn đã để lại những ấn tượng sâu sắc

trong lòng người đọc bằng những hình tượng nghệ thuật độc đáo, giàu sức sống.
Nhân vật Bêlicôp (“Người trong bao” - A. Sêkhôp), nhân vật AQ (“AQ chính
truyện” - Lỗ Tấn), nhân vật Grăngđê (“Ơgiêri Grăngđê” – H. Banlzac), nhân vật
Chí Phèo (“Chí Phèo” - Nam Cao)..., đều là những hình tượng điển hình đặc sắc,
được khắc họa bằng nhiều chi tiết cụ thể nhưng có sức khái quát cao, phản ánh
được diện mạo, bản chất con người và bộ mặt của xã hội, đồng thời thể hiện
những quan niệm nghệ thuật về con người rất riêng của mỗi nhà văn.
Trong truyện, nhờ chi tiết mà cốt truyện được triển khai và phát triển đầy
đặn, thông qua chi tiết mà cảnh trí, tình huống, tính cách, tâm trạng, hình dáng,
GV: Ngô Thị Tâm

7

Trường THPT Nguyễn Siêu

Tiếp cận “Người trong bao” của Sê - khốp từ góc độ chi tiết nghệ thuật và chủ đề tác
phẩm

số phận của nhân vật được khắc họa và bộc lộ đầy đủ. Nhiều chi tiết trở thành
những điểm sáng thẩm mĩ của tác phẩm, có vị trí không thể thiếu trong sự phát
triển của cốt truyện, gắn liền với những bước ngoặt trong cuộc đời, số phận nhân
vật. Thiếu chi tiết là thiếu sự đặc tả, thiếu tính cụ thể, truyện sẽ trở nên nhạt
nhẽo, hời hợt, thiếu sức hấp dẫn. Tuy nhiên, nếu ôm đồm nhiều chi tiết thì rối
rắm, rườm rà, giảm giá trị thẩm mỹ của tác phẩm.
Trong thơ, nhờ chi tiết mà cảm xúc của nhà thơ có nơi nương náu. Đặc
thù của thơ là cảm xúc và hình ảnh. Hình ảnh chính là chi tiết trong thơ. Một
cánh chim, một làn mây, một chiếc lá, một nhành hoa hay tia nắng...đi vào thơ
không còn là sự vật vô tri nữa. Nó là hình ảnh phản chiếu tâm trạng, cảm xúc
của nhà thơ. Từ một cảnh huống, một tâm trạng mà thấy được nỗi niềm không

chỉ của cá nhân thi sĩ mà của cả một lớp người, một thời đại. Cao hơn là phản
ánh số phận con người của một quốc gia, dân tộc ở những chặng đường lịch sử
nhất định. Đỗ Phủ, Puskin, Nguyễn Du...đều là những thi hào mà tên tuổi đã gắn
liền với dân tộc và thời đại.
Tóm lại, dù là thơ hay văn xuôi, đều cần phải xây cất từ chi tiết. Theo quy luật
điển hình hóa của văn học, qua một giọt sương để thấy cả bầu trời. Nghệ sĩ lớn
là người có khả năng chưng cất cả đại dương vào trong một giọt nước, cả vũ trụ
vào trong một giọt sương. Tầm cỡ nhà văn là viết về những cái không đâu, vặt
vãnh nhưng khơi gợi được những vấn đề lớn, liên quan đến số phận con người,
nhân loại.
Như vậy, chi tiết nghệ thuật dù chỉ là yếu tố nhỏ lẻ của tác phẩm nhưng
mang sức chứa lớn về cảm xúc và tư tưởng. Thiếu chi tiết, nhà văn không thể
đúc nên tác phẩm. Chi tiết càng có sức biểu hiện, sức khơi gợi và ám ảnh càng
lớn, càng góp phần nâng cao giá trị tác phẩm. Và không có một tác phẩm lớn
nào mà chi tiết lại nhạt nhẽo, nông cạn, thiếu sức sống. Trong tiếp nhận văn học,
càng không được xem nhẹ chi tiết. Đọc hiểu và cảm nhận tác phẩm văn chương
từ cấp độ chi tiết là yêu cầu quan trọng và cần thiết, đặc biệt đối với việc dạy
học Ngữ văn ở trường phổ thông.
GV: Ngô Thị Tâm

8

Trường THPT Nguyễn Siêu

Tiếp cận “Người trong bao” của Sê - khốp từ góc độ chi tiết nghệ thuật và chủ đề tác
phẩm

1.3. Phân loại chi tiết nghệ thuật trong tác phẩm văn chương
Căn cứ vào hình thức thể loại văn học, người ta chia chi tiết nghệ thuật

trong tác phẩm văn chương làm hai loại: Chi tiết trong văn xuôi và chi tiết trong
thơ.
1.3.1. Chi tiết trong văn xuôi
Chi tiết trong văn xuôi thường là chi tiết sự vật và chi tiết sự việc. Chi tiết
sự vật thường gắn với 3 đối tượng: cảnh vật, đồ vật, nhân vật.
Hình ảnh những ngọn đèn trong tác phẩm Hai đứa trẻ (Thạch Lam) là chi tiết sự
vật. Có nhiều loại đèn được nhà văn miêu tả. Đèn rất sáng (đèn ở Hà Nội và đèn
ở đoàn tàu) và đèn tù mù (ở phố huyện). Một loại ánh đèn mạnh nằm trong quá
khứ đã mất hoặc chỉ trong mơ tưởng xa xôi. Một loại ánh đèn hiện tại rất yếu ớt
ở phố huyện. Gia đình chị Tí, cửa hàng của chị em Liên, bác Siêu bán phở...,
mỗi người có một ngọn đèn nhưng tất cả đều tù mù, chỉ tạo nên những “khe
sáng”, “hột sáng”, “quầng sáng”, “chấm lửa vàng lơ lửng” trong đêm, đối lập
hoàn toàn với “Hà Nội xa xăm, Hà Nội sáng rực, vui vẻ và huyên náo". Sống
trong ánh đèn tù mù đó, Liên nhớ tiếc ánh sáng quá khứ, mơ tưởng tương lai
tươi sáng. Nó phản ánh tâm trạng chán ghét hiện tại tăm tối và mơ ước có cuộc
sống khác của hai đứa trẻ.
Chi tiết sự việc (cốt truyện) gắn với các tình tiết. Một tình tiết được hợp
nên bởi nhiều chi tiết. Chí Phèo thức dậy vào buổi sáng hôm sau là một tình tiết,
nó được hợp nên từ nhiều chi tiết: tâm trạng, cảm xúc, cảm giác...của Chí
Phèo.Căn cứ vào thái độ của nhà văn, người ta phân ra chi tiết nóng và chi tiết
lạnh. Chi tiết nóng thường được trở đi trở lại, được nhà văn khắc họa kĩ, nằm
trong mạch chính của văn bản nghệ thuật.
Trong tác phẩm Chí Phèo (Nam Cao), “bát cháo hành” là chi tiết nóng,
được nhắc đi nhắc lại, hàm chứa tình người, tình yêu thị Nở dành cho Chí Phèo.
Bởi được chưng cất từ tình người nên bát cháo hành đã thức dậy phần người
trong Chí, làm cho hắn biết “buồn”, biết “ngạc nhiên”, xúc động và “ăn năn”.

GV: Ngô Thị Tâm

9

Trường THPT Nguyễn Siêu

Tiếp cận “Người trong bao” của Sê - khốp từ góc độ chi tiết nghệ thuật và chủ đề tác
phẩm

Thiếu chi tiết này, là thiếu sự xuất hiện của tình người, lấy gì thức tỉnh Chí Phèo
để hắn có khát vọng trở lại làm người lương thiện?
Chi tiết lạnh không nằm trong mạch chính, xuất hiện thoáng qua, nhà văn không
tập trung cho chi tiết nổi lên nên khó viết và người đọc hời hợt rất dễ bỏ qua.
Nhà văn phải có giác quan thẩm mĩ, bản lĩnh mới viết được chi tiết lạnh. Cảm
nhận được chi tiết lạnh thể hiện tầm đón nhận của người đọc.
Chí Phèo khóc khi được Thị Nở cho ăn cháo hành là chi tiết lạnh. ...“mắt hắn
hình như ươn ướt”. Nhà văn chỉ nói ngắn, không lặp lại, xa cách, giả định “hình
như” đi kèm với tính từ giảm thiểu “ươn ướt”. Chi tiết mờ nhạt, tưởng thoáng
qua nhưng rất đáng kể. Mất hơi cháo hành Chí Phèo không còn được chở che,
nương tựa bởi tình người. Mất đi tình người khi đã biết hơi ấm của tình người,
đối với kẻ đã bao năm sống bên lề của xã hội như Chí Phèo mà nói, chỉ còn cách
tìm đến cái chết.
Trong truyện Đời thừa (Nam Cao), nhân vật Hộ tỉnh dậy sau đêm say, sờ
tay lên bàn thấy “ấm nước hãy còn ấm” cũng là một chi tiết lạnh. Chi tiết ấy nói
với Hộ về Từ, khiến cho Hộ nhìn thấy sự cao đẹp của Từ và tất cả sự tồi tệ của
mình. Nó chứng tỏ rằng Từ là một người có sự tử tế, chu đáo. Từ tử tế, chu đáo
với Hộ cả khi Hộ tàn nhẫn với Từ. “Ấm nước còn ấm” là hình ảnh của sự khoan
dung, sự chăm sóc và tha thứ. Người ta chỉ có thể tha thứ cho người khác khi
người ta mạnh bởi đó là cái mạnh trong lương tri, lương tâm, tình người. Đối lập
với sự yếu đuối trong hình hài, vóc dáng, Từ rất mạnh ở lòng thương. Lòng
thương ấy bền vững chứ không chông chênh như của Hộ. Nhận ra điều đó, Hộ
càng thấy Từ đáng được che chở, yêu thương, càng thấy mình đớn hèn, đáng

khinh bỉ. Hộ đã khóc trước Từ khi nhận ra tất cả sự thảm hại ấy của mình.
Cảm nhận chi tiết trong văn xuôi khi dạy học Ngữ văn ở trường phổ thông
có thể không phân loại nhưng nhất thiết phải hiểu rõ chi tiết đó đóng vai trò gì
trong mạch truyện, trong diễn biến tính cách, số phận nhân vật. Nói cách khác là
luôn gắn chi tiết với tổng thể để thấy được tính thống nhất của một chỉnh thể
nghệ thuật. Quan trọng hơn là qua đó, hiểu được ý đồ nghệ thuật, đọc được tư
GV: Ngô Thị Tâm

10

Trường THPT Nguyễn Siêu

Tiếp cận “Người trong bao” của Sê - khốp từ góc độ chi tiết nghệ thuật và chủ đề tác
phẩm

tưởng, tình cảm nhà văn muốn gửi gắm. Đồng thời, thấy được tài năng sáng tạo
của người cầm bút.
1.3.2. Chi tiết trong thơ
Chi tiết vốn là lẽ sống của nghệ thuật, với thơ, chi tiết là hồn cốt. Bài thơ
sống được hay không là nhờ chi tiết. Chi tiết trong thơ thu hẹp lại trong một giới
hạn nhỏ trong thi ảnh và ngôn từ. Đối với một bài thơ, nếu nắm được thi ảnh và
ngôn từ đặc sắc xem như đã nắm được linh hồn bài thơ, gọi là nắm được nhãn
tự, kết tinh được thần thái linh hồn tác phẩm. Quy mô chi tiết trong thơ thường
nhỏ hơn rất nhiều trong tác phẩm văn xuôi.
Bài thơ Đò Lèn - Nguyễn Duy, tác giả viết về một tuổi thơ nghèo khó bên
cạnh người bà tần tảo. Hệ thống chi tiết cảnh vật được nhà thơ liệt kê gồm: cống
Na, đồng Quan, ga Lèn, chợ Bình Lâm, chùa Trần, đền cây Thị, đền Sòng...,
giúp người đọc hình dung về diện mạo một miền quê với những cảnh trí rất dân
dã, gần gũi, quen thuộc. Quan trọng hơn, nó giúp Nguyễn Duy thể hiện sâu sắc

thân phận người bà: Đó là thân phận con sâu cái kiến, thân phận thảo dân, mang
sắc thái dân đen, đối lập với Tiên Phật, Thánh thần... Bài thơ nói về sự ân hận,
sự trưởng thành muộn màng của người cháu. Sống bên bà nhưng vô tâm với nỗi
khổ của bà, sống bằng sự chăm sóc, yêu thương vất vả của bà mà cháu không hề
biết.
Tôi trong suốt giữa hai bờ hư thực
Giữa bà tôi và Tiên Phật thánh thần
Người cháu đã sống rất thực với cái hư và sống rất hư với cái thực. Chữ hư
mang hai nghĩa: hư ảo và hư đốn. Nó chi phối quyết định đến mạch tâm sự
mang màu sắc triết luận, thể hiện quá trình giải thiêng, giải ảo. Nhìn ở góc độ
tình cảm, đó là quá trình rời khỏi niềm tin ngây thơ dành cho thánh thần để đến
với tình thương dành cho người bà, từ đối tượng mơ hồ đến đối tượng thực. Đôi
khi người ta phải trả giá cho những bài học vô cùng đắt. Khi biết yêu thương thì
bà

GV: Ngô Thị Tâm

11

Trường THPT Nguyễn Siêu

Tiếp cận “Người trong bao” của Sê - khốp từ góc độ chi tiết nghệ thuật và chủ đề tác
phẩm

đã mất rồi. Nhìn từ góc độ đời sống, đó là cuộc rời bỏ những đối tượng không
xứng đáng để đến với đối tượng xứng đáng hơn. Chính người dân kia mới làm
nên hiện thực đời sống. Chỉ hai chi tiết “hư” – “thực” đã nói lên sự sụp đổ niềm
tin của tác giả, rời bỏ thế giới của đức tin đơn thuần để đến với hiện thực cuộc
đời gần gũi, đáng tin hơn.

Chi tiết trong thơ nhiều khi là một mật mã. Giải mã chi tiết tức nắm được
ý đồ nghệ thuật, ý đồ tư tưởng của nhà thơ. Chỉ qua một vài con chữ trong
Truyện Kiều, như chữ “tót” (Ghế trên ngồi tót sỗ sàng), chữ “cò kè” (Cò kè bớt
một thêm hai) mà thi hào Nguyễn Du đã lật tẩy cả một chân dung kẻ con buôn,
vô học, thô lỗ của nhân vật Mã Giám Sinh, hay một chữ “lẻn” làm lộ ra một tính
cách mờ ám, lén lút, tráo trở… của Sở Khanh, hay hai chữ “mặt sắt” đã gọi ra
một chân dung tính cách lạnh lùng, hiểm độc, tàn nhẫn và bỉ ổi của Hồ Tôn
Hiến… Các chữ “tót”, “cò kè”, “mặt sắt” được gọi là những chi tiết đắt giá làm
nổi lên hồn cốt nhân vật.
Tóm lại, khó thể phủ nhận vai trò và tầm quan trọng của chi tiết trong tác phẩm
nghệ thuật. Với nhà văn, quá trình sáng tạo gắn liền với ý thức làm nên những
chi tiết đặc sắc, góp phần thể hiện nội dung, chủ đề của tác phẩm. Chi tiết gánh
trọng trách chuyển tải đến người đọc những thông điệp mà nhà văn gửi gắm,
những cách nhìn và quan niệm sâu xa về con người và cuộc đời của người nghệ
sĩ. Với người đọc, cảm nhận chi tiết nghệ thuật là mở những cánh cửa đầu tiên
để đi vào thế giới nghệ thuật của một tác phẩm văn học. Nhà văn sẽ không thể
làm nên tên tuổi nếu tác phẩm của anh ta không bắt đầu từ những chi tiết. Người
đọc sẽ không nối được nhịp cầu tri âm với tác giả nếu không thông qua tác phẩm
từ những chi tiết nghệ thuật nhỏ nhất bởi chân lí trong sáng tạo nghệ thuật luôn
là: “Chi tiết nhỏ làm nên nhà văn lớn”.
2. Khái niệm và hệ thống của chủ đề trong tác phẩm văn học
2.1. Khái niệm chủ đề

GV: Ngô Thị Tâm

12

Trường THPT Nguyễn Siêu

Tiếp cận “Người trong bao” của Sê - khốp từ góc độ chi tiết nghệ thuật và chủ đề tác
phẩm

Chủ đề là vấn đề cơ bản được nêu ra trong văn bản. Chủ đề thể hiện điều quan
tâm cũng như chiều sâu nhận thức của nhà văn đối với cuộc sống . Có thể nêu
lên một số chủ đề của các tác phẩm:
Tắt đèn của Ngô Tất Tố tập trung phản ánh số phận bi thảm của người
nông dân do chế độ sưu thuế, sự bóc lột tàn khốc trong xã hội thực dân nửa
phong kiến. Chí phèo của Nam Cao lại tập trung tô đậm vấn đề tha hóa, biến
chất của một bộ phận nông dân và ước mơ làm người lương thiện của họ. Trong
Truyện Kiều của Nguyễn Du, tác giả đã nêu bật lên số phận bi kịch của người
phụ nữ, vấn đề đấu tranh để thực hiện tự do và công lí. Qua Vợ nhặt, Kim Lân
đã phản ánh cuộc sống khốn khổ của nhân dân ta trong nạn đói khủng khiếp năm
1945 và tình cảm hướng về cách mạng của họ đồng thời nêu lên một vấn đề có ý
nghĩa nhân bản sâu sắc : Ðó là cái tình trong cuộc sống đời thường của những
người lao động trong một hoàn cảnh gần như hoàn toàn bế tắc. Trong Mùa lạc,
Nguyễn Khải quan tâm đến sự thay đổi số phận của những con người đã từng
chịu nhiều bất hạnh trong xã hội cũ, nay được niềm vui, hạnh phúc và chỗ đứng
trong xã hội mới.
2.2. Hệ thống chủ đề
Trong một tác phẩm, thường không phải chỉ có một chủ đề duy nhất mà
có nhiều chủ đề gắn bó chặt chẽ, bổ sung cho nhau tạo thành một hệ thống chủ
đề. Trong hệ thống chủ đề, có thể nổi lên vài chủ đề có ý nghĩa trung tâm, quán
xuyến toàn bộ tác phẩm. Ðó là chủ đề chính. Bên cạnh đó, có những chủ đề có ý
nghĩa bộ phận, góp phần bổ sung, làm nổi bật chủ đề chính, được gọi là chủ đề
phụ: ở những bộ tiểu thuyết đồ sộ như Tam quốc diễn nghĩa của La Quán Trung
hay Chiến tranh và hoà bình của L.Tôn - xtôi. Trong một tác phẩm, các chủ đề
không có giá trị ngang nhau nên việc xác định đúng đắn chủ đề chính, chủ đề
phụ sẽ góp phần quan trọng trong việc lí giải ý nghĩa của tác phẩm.

GV: Ngô Thị Tâm

13

Trường THPT Nguyễn Siêu

Tiếp cận “Người trong bao” của Sê - khốp từ góc độ chi tiết nghệ thuật và chủ đề tác
phẩm

CHƯƠNG II. CÁCH THỨC TIẾP CẬN NGƯỜI TRONG BAO TỪ GÓC
ĐỘ CHI TIẾT NGHỆ THUẬT VÀ CHỦ ĐỀ TÁC PHẨM
2.1 Tiếp cận tác phẩm Người trong bao từ góc độ chi tiết nghệ thuật
Sê – khốp là nhà văn đã viết nhiều truyện ngắn và đã đạt được kỹ xảo
tuyệt vời trong lĩnh vực này của văn học. Trong quá trình sáng tác của Sê –
khốp, tính chất truyện của ông có thay đổi: Ở thời kỳ đầu, thường là những
truyện rất ngắn, nội dung châm biếm, hài hước càng về sau càng thấy có nhiều
truyện dài, tính chất trữ tình rõ rệt. Nhưng không thể phủ nhận một việc ở thời
kỳ nào những sáng tác của ông cũng hấp dẫn người đọc bởi sự đơn giản của cốt
truyện, cách giới thiệu nhân vật độc đáo và đặc biệt là việc nhà văn sử dụng một
cách linh hoạt và khéo léo những chi tiết nghệ thuật. Với những chất liệu đơn
giản nhà văn đã khéo lồng vào truyện nội dung xã hội to lớn, tái hiện lại một
khung cảnh rộng lớn nhiều màu sắc của nước Nga đương thời .Trong truyện
ngắn của Sê – khốp, chi tiết nghệ thuật có thể giúp cho việc tái hiện lại môi
trường hoàn cảnh xảy ra hành động, có thể làm nổi bật tính cách của nhân vật và
cũng có thể mang một ý nghĩa tượng trưng, nói lên chủ đề tư tưởng tác phẩm .
Đôi khi từ một sự việc, hành động có khi là rất nhỏ nhặt trong cuộc sống, Sê –
khôp đã làm cho người đọc có thể rút ra được những kết luận có tính chất triết lí
xã hội rất to lớn về con người, về cuộc đời. Ở điểm này Sê-khôp được độc giả
đánh giá rất cao về tài năng viết truyện ngắn. Có thể chỉ ra một vài tác phẩm tiêu

biểu như Anh béo và anh gầy ( 1883), Cái chết của một viên chức ( 1883), Con
kỳ nhông ( 1884)….
Truyện Anh béo và anh gầy ( 1883) lấy bối cảnh rất đơn giản – cuộc gặp
gỡ của 2 người bạn tại một sân ga, nhân vật không nhiều chỉ có anh béo và gia
đình anh gầy. Nói là cuộc gặp gỡ giữa hai người bạn nhưng lời thoại được tỉnh
lược đến mức họ chỉ nói với nhau một vài câu nhưng cái hay, đặc sắc ấn tượng
nằm ngay ở sự đơn giản đó. Sê-khốp đã rất thành công khi xây dựng chi tiết cái
GV: Ngô Thị Tâm

14

Trường THPT Nguyễn Siêu

Tiếp cận “Người trong bao” của Sê - khốp từ góc độ chi tiết nghệ thuật và chủ đề tác
phẩm

bắt tay của các nhân vật này. Anh gầy và anh béo vốn là bạn tử thuở còn đi học,
họ có những tháng ngày học sinh rất hồn nhiên, nhiều kỉ niệm. Thời gian sau
mỗi người đều tìm cho mình một công việc riêng, rồi một ngày họ gặp lại nhau
ở ga tàu. Lúc đầu cả hai đều rất mừng rỡ và một hành động tự nhiên họ tiến lại
gần bắt tay nhau. Nhưng chính trong lúc này anh gầy đã kịp nhận ra bạn anh giờ
đã là một vị quan to và không dám tay bắt mặt mừng với anh béo. Ngay lập tức
anh gầy trở nên khúm núm sợ sệt cúi đầu bắt tay anh béo. Thậm chí vợ và con
anh gầy cũng khúm núm, sợ sệt như vậy. Cuộc gặp gỡ diễn ra trong sự nặng nề
và nhanh chóng kết thúc. Khi anh béo bước đi cả gia đình anh gầy vẫn kính cẩn
khép nép. Khép lại câu chuyện ở đây nhưng tác giả đã gieo vào lòng người đọc
những suy nghĩ trăn trở về cuộc sống. Thật không khó để nhận ra ý đồ của nhà
văn khi xây dựng chi tiết cái bắt tay của hai người bạn. Qua chi tiết ngỡ như
bình thường này chúng ta thấy được thái độ chế giễu, lên án của Sê-khốp với

một bộ phận trí thức Nga đương thời chỉ biết xu nịnh, tâm lý nô lệ, khiếp sợ
trước quyền lực. Chính thực tế này đã làm cho tâm hồn, nhân cách của họ bị
méo mó.
Với truyện Cái chết của một viên chức ( 1883) Sê-khôp cũng xây dựng
rất thành công chi tiết chỉ vì cái hắt xì hơi mà dẫn đến cái chết của một viên
chức. Vẫn là lối viết truyện ngắn tài ba của mình, Tác giả chọn bối cảnh cho tác
phẩm là không gian của một rạp chiếu phim. Toàn bộ tác phẩm xoay quanh hai
nhân vật là một viên chức nhỏ và một vị quan to. Trong một lần đến rạp chiếu
phim anh viên chức kia ngồi ngay sau ghế của một vị quan trên Sở. Vì vô tình
hắt xì hơi mà không kịp lấy tay che, nước mũi bắn ra xung quanh. Anh ta lấy
làm ái ngại thậm chí sợ hãi vô cùng trong khi không ai để ý. Anh ta lo sợ hành
động khiếm nhã của mình là xúc phạm đến vị quan Sở. Anh ta không còn tâm trí
xem phim nữa mà đầu óc quay cuồng với các suy nghĩ làm thế nào để xin lỗi
người kia. Lấy hết can đảm anh khúm núm bước lại nói lời xin lỗi. Nhưng đáp
lại thiện ý của anh này lại là một cái nhìn thoáng qua, không để ý của vị quan Sở
Và thế là bao nhiêu lo lắng cứ thế đè lên người anh ta. Từ rạp chiếu phim, về
GV: Ngô Thị Tâm

15

Trường THPT Nguyễn Siêu

Tiếp cận “Người trong bao” của Sê - khốp từ góc độ chi tiết nghệ thuật và chủ đề tác
phẩm

nhà và làm việc gì bất kể là nhỏ hay lớn anh ta đều sợ hãi ám ảnh. Anh ta quyết
định đến tận chỗ làm của vị quan Sở để xin lỗi về cái hắt hơi của mình. Cũng
như lần trước vị quan này lấy làm tức giận, tức giận không phải vì cái hắt hơi
mà tức giận vì bị làm phiền bởi một việc không đáng bận tâm. Với thái độ tức

giận đó vị quan Sở đã gắt lên và cái gắt đó đã chấm dứt sự sống của anh viên
chức sau một thời gian ngắn. Câu chuyện khép lại, chỉ vì một nguyên nhân rất
đơn giản mà dẫn đến cái chết. Phải chăng Sê-khốp đang muốn gióng lên một hồi
chuông báo động và cảnh tính đất nước Nga, giới trí thức Nga về thối quỵ luỵ
thái quá đến đê hèn trước quyền lực?
Một lần nữa chúng ta lại bắt gặp chủ đề này trong Con kỳ nhông ( 1884)
qua chi tiết một viên cảnh sát xử kiện. Nhân vật chính trong tác phẩm là một tên
cảnh sát trở mặt như bàn tay. Hắn xét xử một việc nhỏ mọn nhất cũng không
dám theo công lý vì sợ hãi và muốn lấy lòng quan trên ngay cả khi ngài vắng
mặt. Như vậy chỉ qua một vài chi tiết nhỏ nhưng Sê-khốp đã chuyển tải được
những nội dung lớn về xã hội, về cuộc sống của con người.
Như chúng ta đã biết Sê-khốp được ngợi ca là nhà cách tân thiên tài trong
lĩnh vực truyện ngắn. Trong chương trình văn 11 học sinh được tìm hiểu một tác
phẩm rất thành công và tiêu biểu cho phong cách nghệ thuật của ông. Đó là tác
phẩm Người trong bao. Hình ảnh cái bao trong tác phẩm là chi tiết đặc sắc nhất
được tạo lên từ nhiều chi tiết khác. Đó là những chi tiết về ngoại hình, lối sống,
thói quen sinh hoạt và suy nghĩ tính cách, quan niệm về tình yêu của Bê-li-côp.
Từ những chi tiết trên chân dung của hắn hiện lên thật chân thât, sống động.
Trước tiên nhắc đến chi tiết này người đọc nhớ ngay đến nhân vật Bê – li – cốp
với lối sống thu mình đến hèn nhát. Nhân vật này là điển hình cho một bộ phận,
một kiểu người đã và đang tồn tại có nguy cơ phát triển trong xã hội Nga đương
thời. Xuất hiện trong tác phẩm ngay từ những dòng đâu tiên Bê-li-cốp đã gây sự
chú ý với độc giả một người giáo viên trung học – nếp sống kì lạ, lập dị chỉ
thích chui vào những cái bao. Từ khuôn mặt nhợt nhạt, bé choắt lại như mặt
chồn, đến cặp mắt hắn cũng tìm cách giấu vào trong chiếc áo bành tô đen, cặp
GV: Ngô Thị Tâm

16

Trường THPT Nguyễn Siêu

Tiếp cận “Người trong bao” của Sê - khốp từ góc độ chi tiết nghệ thuật và chủ đề tác
phẩm

kính đen. Cả đến mọi đồ dùng, thói quen trong sinh hoạt hàng ngày hắn cũng cố
gắng giấu vào trong bao. Chắc hẳn chúng ta đều ấn tượng với chi tiết: Ô hắn để
trong bao, chiếc đồng hồ quả quýt cũng để trong bao, con dao nhỏ để gọt bút chì
cũng để trong bao. Dù thời tiết rất đẹp nhưng hễ ra đường là Bê-li-cốp lại đội
mũ, che ô mặc áo bành tô kín mít, đi xe ngựa cũng che mui lên. Về đến nhà
Phòng ngủ của hắn được miêu tả chật như một cái hộp, tù túng, ngột ngạt. Thế
nhưng dù nóng bức hắn cũng trùm chăn kín đầu. Thậm chí cả ý nghĩ của mình
hắn cũng cố giấu vào trong bao. Bê-li-cốp không bao giờ dám có ý kiến riêng về
bất cứ một vấn đề to, nhỏ nào. Từ những chi tiết trên người đọc nhận thấy ở con
người này một khát vọng mãnh liệt, kì dị: thu mình trong cái vỏ, tạo cho mình
một thứ bao có thể ngăn cách, bảo vệ hắn khỏi những tác động của cuộc sống
bên ngoài.
Hơn thế nữa trong cách sống hắn còn tự tạo lên những thứ bao vô hình
khác trong suy nghĩ của mình. Cụ thể đó là chi tiết Bê-li-cốp dạy tiếng Hi lạpmột thứ tiếng cổ nhưng hắn say mê và ca tụng hết lời. Hắn lúc nào cũng ngợi ca
quá khứ và cả những thứ không bao giờ có thật. Đồng nghĩa với việc Bê-li-cốp
luôn sợ hãi cái mới, cái tân tiến. Với hắn thật không thể chấp nhận được việc
người phụ nữ lại đi xe đạp và tay lững thững cầm quyển sách đi lại ngoài đường.
Không chỉ có vậy để làm nổi bật chân dung của hắn tác giả còn xây dựng
những chi tiết kì lạ trong tư tưởng, suy nghĩ, quan niệm về tình yêu. Vì luôn sợ
hãi cái mới, cái tân tiến Bê-li-côp chỉ thích sống theo những thông tư, chỉ thị
một cách máy móc, vô hồn. Câu nói cửa miệng của hắn “ Sợ nhỡ có chuyện gì
xảy ra”. Chi tiết này được lặp lại 5 lần trong tác phẩm như một ám ảnh khủng
khiếp khiến hắn không dám nghĩ không dám làm bất cứ chuyện gì. Thậm chí cả
chuyện tình yêu của đời mình. Ngoài 40 tuổi hắn có nghĩ đến chuyện lấy vợ. Cô
gái mà hắn đem lòng yêu mến là Va-ren-ca, một giáo viên mới chuyển về trường

rất năng động và tân tiến. Lại một lần nữa hắn lo sợ, lưỡng lự để rồi khi chứng
kiến cô gái ấy đi xe đạp thì hắn không thể chịu đựng được và quyết định đến
nhà. Câu chuyện của hắn không suôn sẻ mà còn bị em của Va-ren-ca đẩy ngã
GV: Ngô Thị Tâm

17

Trường THPT Nguyễn Siêu

Tiếp cận “Người trong bao” của Sê - khốp từ góc độ chi tiết nghệ thuật và chủ đề tác
phẩm

xuống cầu thang. Chính tiếng cười ha ha của va-ren-ca lanh lảnh vang khắp khu
nhà đã chấm dứt tất cả. Chấm đứt cả tình yêu và cuộc đời của Bê-li-cốp. Cuối
cùng Bê-li-cốp chết. Kì lại thay khi nằm trong quan tài người ta lại thấy vẻ mặt
hắn có vẻ tươi tỉnh, mãn nguyện. Đây quả là một chi tiết đắt giá, thì ra cuối cùng
Bê-li-cốp cũng mãn nguyện vì đã chui được vào cái bao mà từ đó hắn không
phải chui ra nữa. Khi sống Bê-li-cốp đã gây ảnh hưởng trầm trọng đên xã hội,
người ta sợ hãi tất cả: sợ gửi thư, sợ nói to, sợ diễn kịch…Khi hắn chết mọi
người cảm thấy thoải mái nhẹ nhàng nhưng chưa được bao lâu cuộc sống lại
diễn ra như cũ: nặng nề, mệt nhọc, vô vị, tù túng . Chi tiết này cho thấy nhà văn
đã khái quát ảnh hưởng và tác động dai dẳng nặng nề của lối sống trong bao.
Chính kiểu người như Bê-li-cốp đã ám ảnh, đầu độc bầu không khí trong sạch,
lành mạnh của văn hoá và đạo đức , tiến bộ của xã hội Nga đương thời. Như vậy
không chỉ một mình Bê-li-cốp mang bao mà có biết bao nhiêu người cũng mang
bao như hắn
Qua những chi tiết kể trên chân dung Bê-li-cốp lên thật sinh động, chân
thật. Từ đó gieo vào lòng người đọc những băn khoăn, trăn trở và suy nghĩ về
chi tiết cái bao. Đâylà một trong những chi tiết nghệ thuật sáng tạo độc đáo nhất

của tác giả. Hiểu theo nghĩa đen đây là vật dùng để bao, gói, đựng đồ vật, hàng
hoá…hình túi hoặc hình hộp. Hiểu theo nghĩa chuyển cái bao là lối sống, tính
cách của Bê-li-cốp. Hiểu theo nghĩa biểu trưng đây là kiểu người trong bao, lối
sống trong bao- một kiểu người, một lối sống không chỉ đã và đang tồn tại ở
nước Nga cuối TK XIX đầu TK XX mà còn có ý nghĩa phổ quát sâu rộng hơn
nhiều. Cả xã hội Nga thời điểm đó phải chăng cũng là một cái bao khổng lồ trói
buộc, tù hãm, bủa vây ngăn chặn tự do dân chủ của nhân dân Nga, trí thức Nga
chân chính. Như vậy với chi tiết đặc sắc này chủ đề tác phẩm đã được bộc lộ
một cách chi tiết, rõ ràng. Một chi tiết ngỡ như đơn giản, bình thường nhưng
chứa đựng nội dung sâu sắc. Với cách này nhà văn đã tạo được ấn tượng mạnh
mẽ trong lòng người đọc về một nhân vật có lối sống khép kín, luôn thu mình,
ngại giao tiếp và triên miên trong mọi nỗi sợ hãi. Người đọc sẽ nhanh chóng
GV: Ngô Thị Tâm

18

Trường THPT Nguyễn Siêu

Tiếp cận “Người trong bao” của Sê - khốp từ góc độ chi tiết nghệ thuật và chủ đề tác
phẩm

nhận ra đằng sau lối sống khác người ấy của nhân vật là ngụ ý phê phán, đả kích
lối sống của những con người mang bao, chủ đề tác phẩm vì thế càng thêm sâu
sắc. Với cách tiếp cận tác phẩm từ góc độ chi tiết nghệ thuật sẽ giúp học sinh
tích cực, chủ động trong việc đọc và thu thập thông tin về nhân vật. Từ đó học
sinh sẽ khái quát được chủ đề của tác phẩm hay nói cách khác học sinh sẽ thấy
được thái độ của nhà văn với nhân vật được xây dựng. Đồng thời việc tiếp cận
tác phẩm này từ góc độ chi tiết nghệ thuật sẽ giúp học sinh rèn luyện kỹ năng
sống rất bổ ích. Học sinh có cơ hội được liên hệ thực tế với lối sống của chính

bản thân mình. Thực tế Sê-khốp xây dựng nhân vật Bê-li-cốp rất gần gũi với
cuộc sống không chỉ ở Nga mà ngay ở Việt nam chúng ta cũng dễ dàng bắt
gặp.Từ những chi tiết rất nhỏ gắn với Bê-li-cốp như: ngoại hình mang bao, vật
dụng sinh hoạt trong bao, suy nghĩ cũng giấu trong bao, tư tưởng, tính cách,
quan niệm về tình yêu cũng để trong bao…Học sinh sẽ ấn tượng và tự nhận ra
rằng mình không nên như Bê-li-cốp. Nếu đã có một vài biểu hiện theo kiểu Bêli-cốp thì cần tỉnh táo và thay đổi. Hay các em có thể giúp đỡ bạn bè, những
người xung quanh mình chủ động hoà nhập, sống chân thành cởi mở để tạo
dựng những mối quan hệ tốt đẹp cùng nhau xây dựng đất nước.
Hay như hình ảnh nhà tù trong tác phẩm phòng số 6 được đánh giá là một
chi tiết đặc sắc. Nhân vật chính trong tác phẩm là bác sĩ Ra – ghin, giám đốc
bệnh viện ở một thị trấn nghèo. Mặc dù không hài lòng với cách sống và nếp
sinh hoạt ở nơi đây nhưng vì không có ý chí và nghị lực nên ông đã để mặc cho
người ta làm điều ác hết năm này sang năm khác. Còn ông thí suốt ngày chỉ ngồi
trong phòng một mình đọc sách và nhắm rượu với dưa chuột muối. Ông đã dựng
lên cả một kho lý luận nhằm biện hộ cho thái độ lãnh đạm, sự chây ì và thoả
hiệp dung túng của mình và đến một ngày kia chính ông bị bọn họ nhốt vào
phòng số 6 – nơi giam giữ những người điên. Đây là một chi tiết rất đặc sâc nó
có sức khái quát rất lớn. Phải chăng bối cảnh đất nước Nga đương thời quá ngột
ngạt, bế tắc khiến cho mọi trật tự xã hội đều bị đảo lộn. Một người hoàn toàn
tỉnh táo, ý thức được về cuộc sống lại bị những kẻ u mê kia cho rằng bị điên và
GV: Ngô Thị Tâm

19

Trường THPT Nguyễn Siêu

Tiếp cận “Người trong bao” của Sê - khốp từ góc độ chi tiết nghệ thuật và chủ đề tác
phẩm

tìm cách tống vào nhà tù. Ở trong đó một giờ đồng hồ mà Ra- ghin đã thấy khó
chịu vô cùng. Ông đập cửa và chửi rủa ầm ĩ, nhưng đã bi Ni-ki-ta đấm vào mặt
làm cho hộc máu mồm. Chi tiết này khiến người đọc nhận ra thái độ của Sêkhốp với thực tế xã hội đương thời, thức tỉnh con người. Đến bấy giờ Ra- ghin
mới nghĩ rằng tại sao lại có chuyện là trong suốt 20 năm ông không hề biết và
giờ ông không thể lãnh đạm được nữa mà phải kiên quyết phản kháng lại nhà tù
và những con người đó. Nhưng ngày hôm sau ông đã chết vì kiệt sức. Tác phẩm
này đã làm chấn động dư luận xã hội Nga. Như vậy với chi tiết này tác giả đã
chỉ ra cho độc giả nhìn thấy thực chất nước Nga chính là một nhà tù lớn khiến
hàng triệu người đang chết dần chết mòn. Nhà văn Lê-xcôp, một người xa lạ với
tư tưởng cách mạng cũng đã hiểu ra rằng “ Trong Phòng số 6 những trật tự và
tính cách chung của chúng ta đã được miêu tả một cách thu nhỏ lại. Khắp nơi là
phòng số 6. Đó là nước Nga”. Lê – nin thời trẻ khi đọc tác phẩm này đã có cảm
giác khủng khiếp tựa như đang bị nhốt trong phòng số 6. Đồng thời qua chi tiết
nhà tù Sê-khôp cũng nói lên một thực tế đang diễn ra rất phổ biến là sự bất lực
của giới trí thức Nga trước hiện thực xã hội đen tối. Vẫn còn tồn tại những kẻ
như Ra-ghin bàng quang vô trách nhiệm luôn che đậy sự hèn nhát và biện hộ
cho thái độ thủ tiêu đấu tranh của mình bằng các loại triết lí đạo đức nhẫn nhục,
chịu đựng theo kiểu “ Không dùng bạo lực để chống lại điều ác”.
2.2 Tiếp cận tác phẩm từ góc độ chủ đề
Như chúng ta đã biết, năm 1890 Sê – khốp lên đường đi Xa – kha – lin
hòn đảo mà chính quyền Nga hoàng dùng làm nơi đày ải những người tù khổ
sai. Cuộc hành trình này này có ảnh hưởng rất lớn đên ông. Điều này có thể thấy
rõ trong những tác phẩm mà nhà văn viết sau chuyến đi đó. Chủ đề truyện ngắn
của Sê – khốp trong giai đoạn này rất đa dạng. Nhà văn tiếp tục phê phán thói
tầm thường dung tục, cuộc sống tiểu tư sản ngột ngạt và ngưng đọng với ảnh
hưởng độc hại của nó …Phải nói rằng chủ đề này quán xuyến toàn bộ sự nghiệp
sáng tác của Sê- khốp. Go – rơ – ki đã nhận xét rất hay “ Thói tầm thường dung
tục là kẻ thù của ông: suốt đời ông đã đấu tranh với nó, giễu cợt nó và đã miêu tả
GV: Ngô Thị Tâm

20

Trường THPT Nguyễn Siêu

Tiếp cận “Người trong bao” của Sê - khốp từ góc độ chi tiết nghệ thuật và chủ đề tác
phẩm

nó bằng một ngòi bút lãnh đạm, sắc nét, đã biết tìm thấy rêu mốc của thói tầm
thường dung tục, thậm chí cả ở những chỗ thoạt nhìn người ta có cảm tưởng
rằng tất cả đều được sắp đặt rất tốt, thậm chí còn xuất sắc nữa”.
Sê – khốp đã viết hàng loạt truyện cùng đề tài này như Một bà hay nhảy
nhót( 1892), Giáo sư văn chương ( 1894), An – na trên cổ, Lô – nứt (1898) và
một bộ ba tác phẩm có chung tư tưởng chống lại cuộc sống mang bao là Người
trong bao, Khóm phúc bồn tử, Câu chuyện tình yêu. Đáng chú ý nhất là truyện
Người trong bao. Trong truyện này Sê – khốp đã xây dựng một hình tượng thể
hiện tính cổ hủ, lạc hậu, tâm lí sợ hãi cái mới, khuynh hướng muốn đẩy lùi hiện
tại về quá khứ lạc hậu, đóng khung cuộc sống trong một hình thức chết cứng là
cái bao – những đặc điểm tiêu biểu cho thời đại ngột ngạt ở nước Nga, mà từ sau
tác phẩm này người ta gọi là tệ Bê – li – cốp. Bê – li – cốp là nhân vật chính của
truyện, một giáo viên dạy tiếng Hi lạp cổ ở một trường trung học. Đặc điểm của
hắn là lúc nào và làm gì hắn đều muốn chui rúc vào trong bao: từ đồ dùng trong
nhà đến thói quen sinh hoạt. Thậm chí nghề nghiệp của hắn suy cho cùng cũng
chỉ là cái cớ để hắn chui sâu thêm vào cái bao của mình. Bê – li – cốp dạy tiếng
Hi – lạp cổ ở một trường trung học – một thứ tiếng đã chết. Lão hoan nghênh tất
cả mọi điều cấm đoán, tự cho mình có nhiệm vụ ngăn ngừa mọi hành vi vi phạm
luật lệ và khi cần thiết phải báo cáo cấp trên. Không chỉ vậy lối sống của hắn đã
ảnh hưởng lớn đến cuộc sống của cả thành phố khiến mọi người làm gì cũng sợ
hãi. Cả trường từ giáo viên tới hiệu trưởng ai ai cũng sợ lão và cả thành phố
trong mười năm trời ai cũng sợ lão: sợ nói to, sợ gửi thư, sợ làm quen, sợ đọc

sách, sợ giúp đỡ người nghèo, sợ dạy hoc, đọc viết…Năm ngoài 40 tuổi hắn
muốn lấy vợ nhưng lão sợ lại có điều gì xảy ra vì thế lão đã gầy đi, xanh xao
vàng vọt và càng rúc thêm vào cái bao của mình. Sau khi chết nằm trong quan
tài lão có vẻ mặt hiền lành, dịu dàng có thể nói còn tươi tỉnh nữa. Vì cuối cùng
hắn cũng được ở trong cái bao mà từ đấy không bao giờ hắn phải chui ra nữa.
Hứn đã đạt đến lí tưởng của cuộc đời minh. Chôn xong Bê – li – cốp mọi người
sung sướng như vừa trút được một gánh nặng. Nhưng chưa đầy một tuần sau thì
GV: Ngô Thị Tâm

21

Trường THPT Nguyễn Siêu

Tiếp cận “Người trong bao” của Sê - khốp từ góc độ chi tiết nghệ thuật và chủ đề tác
phẩm

cuộc sống lại trở về nếp cũ. Bê – li – cốp chết rồi nhưng còn lại biết bao “người
trong bao”. Kết thúc tác phẩm mặc dầu Sê – khốp còn chưa vạch ra được lối
thoát khỏi cuộc sống tầm thường, ngưng đọng ấy, nhưng bằng lời của một nhân
vật ông đã khẳng định rằng: Không thể sống mãi như thế này được !
Hay như nhân vật chính trong Cây phúc bồn tử là một công chức. Ước mơ
lớn nhất của lão là mua được một trang trại nho nhỏ có bụi phúc bồn tử và về an
cư ở đó suốt đời. Tất cả mọi việc làm, mọi ý nghĩ của lão đều nhằm mục đích
duy nhất là thực hiện ước mơ này, cuối cùng lão đã đạt được mục tiêu tầm
thường đó nhưng lão đã trở thành một kẻ hoàn toàn sa đọa về tinh thần. Trong
truyện này một lần nữa Sê – khốp lên án hành động lẩn trốn vào “ bao” của giới
trí thức. Bằng lời của người kể chuyện, tác giả đã nói lên quan điểm của mình “
Con người không chỉ cần 3 ác – sin đất tức là chỗ để chôn cái xác chết của mình
hay chỉ cần một trang trại mà cần cả địa cầu, cả thiên nhiên, ở nơi phóng khoáng

đó con người có thể lộ ra tất cả những tính chất và những đặc điểm tinh thần tự
do của mình”.
Trong truyện “ I – ô – nứt”, Sê – khốp miêu tả một thanh niên yêu đời,
muốn làm việc có ích cho xã hội, nhưng do thiếu một thế giới quan tiến bộ, do
ươn hèn, yếu đuối nên đã bị môi trường dung tục ở tỉnh nhỏ làm cho tha hóa.
Chỉ sau 4 năm ở trong môi trường ấy y đã trở thành một tên béo ị, mắt híp, ích
kỉ, lạnh lùng, tham lam chỉ lo lắng tới việc làm giàu, sống một cuộc đời tẻ nhạt,
chán ngán. Ngoài ra tác giả còn tố cáo cả môi trường dung tục kia qua hình ảnh
một gia đình được truyền tụng là có văn hoá nhất thành phố nhưng thực chất chỉ
là một gia đình tầm thường có cuộc sống ăn không ngồi rồi, vô mục đích, bất
biến trong vũng bùn tiểu tư sản. Như vậy chúng ta đều có thể giải mã cho câu
hỏi vì sao truyện ngắn Sê - khốp lại luôn hấp dẫn mọi thế hệ bạn đọc trong đó
phải kể đến một lượng lớn độc giả ở Việt nam. Và đồng thời chúng ta cũng nhận
ra được chủ đề của một tác phẩm đóng vai trò rất quan trọng góp phần làm nên
thành công của tác phẩm.

GV: Ngô Thị Tâm

22

Trường THPT Nguyễn Siêu

Tiếp cận “Người trong bao” của Sê - khốp từ góc độ chi tiết nghệ thuật và chủ đề tác
phẩm

Như vậy qua hướng tiếp cận chi tiết và chủ đề tác phẩm Người trong bao
chúng ta hiểu biết thêm tầm cỡ của tác giả Sê- khốp và thành công của tác phẩm.
Đúng như lời nhận xét của Tôn – xtôi : Trong cảnh hoàng hôn ảm đạm của nước
Nga cuối thế kỉ XIX một con người rất Nga, thông minh, trong sạch như pha lê,

một nhà nghệ thuật kì tài là An – tôn Sê- khôp đã dũng cảm đứng lên trên đám
người xám xịt, bất lực, phê phán lối sống tầm thường, ti tiện, ném thẳng vào mặt
chính quyền chuyên chế những lời phản kháng căm hờn và vững lòng tin vào
ngày mai tươi sáng của Tổ quốc.
Cùng với Tôn- xtôi, Sê – khốp đã đạt tới đỉnh cao của chủ nghĩa hiện thực
phê phán Nga xứng đáng là một Pu-skin trong văn xuôi . Ông có nhiều cống
hiến lớn lao trong lĩnh vực truyện ngắn. Nhà nghiên cứu, phê bình văn học Nga
đã đánh giá về Sê- khốp “ Tôi cho rằng không có ai viết tốt hơn ông cả: ngắn
gọn, cô đọng, rõ ràng bằng một thứ tiếng Nga đẹp đẽ, chân chính, sinh động …
Tôi đã đọc Sê – khốp không biết bao nhiêu lần rồi mà bây giờ vẫn cứ trở lại đọc
ông . Đó là một trong những nhà nghệ thuật lớn nhất của chúng ta”

GV: Ngô Thị Tâm

23

Trường THPT Nguyễn Siêu

Tiếp cận “Người trong bao” của Sê - khốp từ góc độ chi tiết nghệ thuật và chủ đề tác
phẩm

CHƯƠNG III. THỰC NGHIỆM ĐỀ TÀI

3. 1 Giáo án

Người trong bao
- A.P.Sê-khốp A. MỤC TIÊU CẦN ĐẠT
Giúp học sinh:
- Hiểu được giá trị tư tưởng truyện ngắn Người trongbao: phê phán sâu sắc lối

sống trong bao hèn nhát, cá nhân, ích kỷ và hủ lậu của một bộ phận trí thức Nga
cuối thế kỷ XIX, qua hình tượng người trong bao Be-li-cốp.
- Có thái độ căm ghét và đấu tranh với sống thu mình trong bao: háo danh, xu
nịnh, giáo điều, hèn hạ trước quyền lực. Từ đó, góp phần xây dựng đạo đức và
lối sống trung thực, lành mạnh, chan hòa với mọi người vì lý tưởng cao đẹp.
B. PHƯƠNG TIỆN THỰC HIỆN
- Giáo viên: SGK ngữ văn 11 tập 2, SGV ngữ văn 11 tập 2, chân dung nhà văn
Asêkhôp, tranh minh họa nhân vật Bê-li-cốp.
- Học sinh: sưu tầm truyện ngắn Sê – khốp.
C. PHƯƠNG PHÁP TIẾN HÀNH
- Có thể vận dụng linh hoạt các hình thức: GV giải thích, HS quan sát tranh, ảnh,
đọc, tóm tắt văn bản, đặc biệt là sử dụng hệ thống câu hỏi dẫn dắt HS cắt nghĩa,
phân tích, bình luận chi tiết, hình ảnh, nhân vật, lời văn, chủ đề tư tưởng... của
tác phẩm
D. TIẾN TRÌNH LÊN LỚP
1. Ổn định lớp, kiểm tra bài cũ: 5’
- Kiểm tra sĩ số học sinh
- Kiểm tra bài cũ:
Đọc diễn cảm bài thơ và bình giảng câu thơ cuối bài Tôi yêu em
Kiểm tra việc soạn bài của HS.

GV: Ngô Thị Tâm

24

Trường THPT Nguyễn Siêu

Tiếp cận “Người trong bao” của Sê - khốp từ góc độ chi tiết nghệ thuật và chủ đề tác
phẩm

2. Giới thiệu bài mới:
Trong XH suy tàn thường xuất hiện những kiểu người kì quái, lạ lùng,
không chỉ gây tò mò mà có khi làm vẩn đục không khí cuộc sống, đem lại tai
họa cho những người chung quanh. Trong bài học hôm nay, chúng ta sẽ gặp gỡ
một nhân vật, một kiểu người như thế.
Hoạt động cuả GV và HS

Nội dung cần đạt

Định
hướng
năng
lực

HS đọc SGK

I. Tìm hiểu chung: 15’
1.Tác giả:

Đọc –

Trình bày những thông tin về - An-tôn Páp-lô-vích Sê-khốp (1860-1904), hiểu
tác giả?

nhà văn Nga kiệt xuất.

thu

GV giới thiệu ngắn gọn - Sê-khốp để lại hơn 500 truyện ngắn và thập

những đặc sắc của văn học truyện vừa, trong đó có nhiều tác phẩm đặc thông
Nga thế kỷ XIX và nhà văn sắc: Anh béo và anh gầy, Con kì nhông, tin
Sê-khốp.

Phòng số 6...

.

* Đặc điểm truyện ngắn của Sê – khốp
HS: Đọc, tóm tắt tiểu dẫn

Từ những cốt truyện giản dị, tác phẩm Sê-

GV: nhấn mạnh vị trí, vai khốp đã đặt ra được những vấn đề có ý nghĩa
trò của Sê-khốp trong nền xã hội to lớn, ý nghĩa nhân văn sâu xa.
VH hiện thực Nga.

* GV chốt lại: Sê-khốp được xem là đại biểu
lớn cuối cùng của văn học hiện thực Nga nửa
cuối thế kỉ XIX, nhà cách tân vĩ đại về thể
loại truyện ngắn và kịch nói.
2. Tác phẩm:

GV: Ngô Thị Tâm

25

Trường THPT Nguyễn Siêu

Tiếp cận người trong bao của sê khốp từ góc độ chi tiết nghệ thuật và chủ đề tác phẩm

Tài liệu liên quan

Tài liệu bạn tìm kiếm đã sẵn sàng tải về