QUẢN LÍ CÁC HANG ĐỘNG PHỤC VỤ DU LỊCH TRONG VƯƠN QUỐC GIA PHONG NHA KẺ BÀNG
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (2.29 MB, 115 trang )
QUẢN LÝ CÁC HANG ĐỘNG PHỤC VỤ DU LỊCH
TRONG VƯỜN QUỐC GIA PHONG NHA – KẺ BÀNG
BÁO CÁO CHO
BAN QUẢN LÝ DỰ ÁN
BẢO TỒN VÀ QUẢN LÝ BỀN VỮNG
TÀI NGUYÊN THIÊN NHIÊN
KHU VỰC VQG
PHONG NHA - KẺ BÀNG
TỈNH QUẢNG BÌNH
THỰC HIỆN BỞI:
BRIAN D. CLARK (PSM)
Tiếp theo hai báo cáo của dự án GTZ ở tỉnh Quảng Bình vào năm 2009, đợt khảo sát lần thứ 3
được thiết kế với mục đích nhằm:
Xem xét và đưa ra các đề xuất cho ý tưởng xây dựng một lối đi thử nghiệm trong hang
Bi Kí
Đề xuất những địa điểm trên nền Động Phong Nha cần làm sạch.
Tư vấn tham mưu giám sát quá trình tiến hành làm sạch trong thực tế.
Ra báo cáo đầy đủ với những nội dung sau:
o
o
Việc xây dựng bản đề xuất cải thiện các hoạt động du lịch hang động, tập trung ưu
tiên vào những nội dung sau:
Làm sạch và phục hồi các hang động phục vụ du lịch
Phát triển một lối đi tham quan trong các hang động
Cải thiện nâng cấp hệ thống chiếu sáng trong hang động
Các đề xuất bảng hiệu biển báo sử dụng trong Vườn
Xây dựng bộ quy chuẩn quản lý, đặc biệt phù hợp với chuẩn quốc tế dành cho du
khách tham quan trong các động Tiên Sơn và Phong Nha.
VỀ TÁC GIẢ
Brian Clark có 25 năm thực tiễn trong các hoạt động phát triển và
quản lý các hang động phục vụ du lịch tại các khu Vườn quốc gia
được công nhận là Di sản Thế giới tại Australia và Malaysia; ông cũng
là Thành viên Danh dự trọn đời và là cựu Chủ tịch của Hiệp hội Quản
lý Karst và Hang động khu vực Úc Á.
Ông cũng là tư vấn giúp quản lý Khu vực Di sản Thế giới Riversleigh
tại bang Queensland (Australia), Khu vực Di sản Thế giới Tasmanian
Wilderness (Australia) và về quy mô toàn cầu, ông cũng là tư vấn cho
tổ chức IUCN giúp chính quyền địa phương các tỉnh và khu vực về
các vấn đề liên quan đến quản lý Di sản Thế giới tại Malaysia, Lào,
bán đảo Triều Tiên và Trung Quốc.
Năm 2000, ông đã được trao tặng Huân Chương “Public Service
Medal” (tạm dịch – Huận chương Phục vụ Cộng Đồng) tại Australia vì
những “đóng góp xuất chúng đối với việc bảo tồn thiên nhiên qua
những hoạt động giáo dục đầy sáng kiến đối với du lịch”.
Quản lý các hang động phục vụ du lịch trong Vườn quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng
1
QUẢN LÝ CÁC HANG ĐỘNG PHỤC VỤ DU LỊCH
TRONG VƯỜN QUỐC GIA PHONG NHA – KẺ BÀNG
LỜI NÓI ĐẦU
Cùng với những nguồn lợi lớn lao đến từ danh hiệu Di sản Thế giới là nghĩa vụ và trách nhiệm
của chúng ta trong việc bảo vệ tối đa các giá trị của Di sản trong khả năng của mình, nhằm đảm
bảo những giá trị này được gìn giữ trong những điều kiện tương đương hoặc tốt hơn khi nơi này
được trao tặng danh hiệu “Di sản Thế gới”.
Để có thể đảm trách được nhiệm vụ này, điều cốt tử là cơ quan chịu trách nhiệm quản lý khu vực
Di sản cần ngay lập tức bắt tay vào xây dựng kế hoạch quản lý chiến lược dựa trên các nguyên
tắc về:
BẢO VỆ
Bất cứ việc sử dụng cho mục đích dân sinh nào trong khu vực đều tiềm ẩn những tác
động tiêu cực đối với các giá trị của Di sản vì vậy cần có những bước phù hợp để tránh
những tác động không mong muốn này. Thậm chí, những giá trị trong Vườn cũng đã
dần bị mất mát từ trước khi được công bố là Di sản Thế giới vì vậy cần phải có những
chiến lược phù hợp được xây dựng và thực hiện nhằm ngăn chặn những hư hại có thể
tiếp diễn.
PHỤC HỒI
Bất cứ thiệt hại nào đã xảy ra cần được xác định, định lượng và ghi chép lại. Cần xây
dựng các chiến lược phòng tránh và ngăn chặn những mất mát có thể tiếp diễn, cùng
với những hành động nhằm phục hồi những giá trị đã mất và theo dõi quá trình phục
hồi này.
TÍNH GIÁO DỤC
Vai trò của ngành du lịch trong các khu vực Di sản không chỉ đơn thuần là đem lại
những cơ hội kinh tế cho các cộng đồng lân cận mà còn cần tập trung vào việc nâng
cao ý thức của du khách về mục đích và tầm quan trọng của Vườn.
Tuy nhiên trong thực tế luôn có nguy cơ là những mục đích về kinh tế trong các hoạt
động du lịch sẽ được đặt lên trên những yêu cầu về bảo vệ và phục hồi các giá trị Di sản.
Điều này là không được phép diễn ra vì tính sống còn đối với tính bền vững về kinh tế du lịch
trong khi khu vực này được bảo tồn và phát triển như một điểm đến đầy hấp dẫn
Những người lãnh đạo địa phương và các cá nhân trong các cơ quan chịu trách nhiệm quản lý
trong địa bàn cần nhận thức rõ các vấn đề liên quan đến tính bền vững và lâu dài trong hoạt
động kinh tế, về các biện pháp bảo vệ khu vực Di sản nhằm tránh quá trình xâm hại mặc dù việc
này có thể dẫn đến việc hạn chế những nguồn thu kinh tế trước mắt.
Nếu không có những hành động cụ thể như trên sẽ dẫn đến khu vực sẽ bị mất dần tính hấp dẫn
cùng với những cơ hội kinh tế cũng mai một theo.
Một trở ngại lớn nữa là rất khó để làm cho mọi người hiểu rằng những hoạt động gây xâm hại
nghiêm trọng các giá trị Di sản không phải lúc nào cũng là những hoạt động tai nghe mắt thấy
như là nổ mìn phá đá, đốn gỗ, săn bắn trái phép hay xây một con đập trong giữa Vườn quốc gia.
Những nguy cơ có thể đến từ những việc nhỏ nhặt như việc thiếu quản lý số lượng người được
phép vào Vườn trong một thời điểm, việc quản lý lỏng lẻo những hoạt động của con người khi đã
vào trong Vườn hoặc những hoạt động/dịch vụ không phù hợp nhằm hỗ trợ những du khách
được phép vào trong Vườn.
Nếu mỗi việc đứng nhỏ lẻ một mình, dường như vấn đề là không đáng kể,
Nhưng nếu ta gộp tất cả những thứ nhỏ nhặt đó vào cùng một chỗ, một thời điểm?
NGUY CƠ HUỶ HOẠI CAO !
Quản lý các hang động phục vụ du lịch trong Vườn quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng
2
THÔNG TIN CHUNG
Bản báo cáo này được thực hiện theo hợp đồng được kí kết giữa Brian D. Clark (PSM) và GTZ
nhằm:
Chuẩn bị một bản đề xuất cải thiện hiện trạng những hang động phục vụ du lịch trong
khu vực VQG Phong Nha – Kẻ Bàng, bao gồm cả kế hoạch thực hiện và dự chi ngân
sách nhằm đảm bảo cải thiện hạ tầng các hang đông này (bao gồm các lối đi tham
quan và hệ thống chiếu sáng) và một lộ trình cho việc phát triển hang động trong khu
vực trong tương lai. Tiến trình cải tạo các hang động này cần được thực hiện qua các
bước sau:
i.
Bảo vệ và phục hồi các hang động (vách và nền hang)
ii.
Xây dựng các lối đi tham quan trong hang
iii.
Cải tiến hoặc thay thế các hệ thốn chiếu sáng có sẵn.
Tham gia vào một phần việc giám sát xây dựng các lối đi tham quan thử nghiệm trong
hợp phần dự án PNKB/GTZ trong hang Bi Ký thuộc hệ thống động Phong Nha.
Góp ý việc thiết kế các lối đi trong các hang động ở PNKB.
Đề xuất những khu vực trên nền động Phong Nha cần cải thiện/làm sạch và giám sát
việc thực hiện những công việc này trên thực tế. Đề xuất những giải pháp cùng những
hướng dẫn nhằm giúp giải quyết những tác động tiêu cực do du khách đem lạị.
Đề xuất một hệ thống chiếu sáng mới/được nâng cấp, ví dụ như việc sử dụng một hệ
thống đèn LED siêu sáng với cảm biến tắt bật. Đề xuất này bao gồm cả việc cải tiến
hoặc thay thế hệ thống chiếu sáng có sẵn và nhừng địa điểm lắp đặt mới trong các
hang động PNKB.
Xây dựng tài liệu hướng dẫn quả lý hang động, cụ thể là cho người dân nói chung sử
dụng và tập trung vào những vấn đề sau.
•
Sự an toàn cho du khách
•
Thông tin phục vụ du lịch
•
Sách hướng dẫn khách du lịch
•
Hệ thống biển báo.
Những yêu cầu nêu ra trong bản hợp đồng này, để đảm bảo tính thực tiễn, được dựa trên những
quy chuẩn quốc tế và/hoặc những tài liệu hướng dẫn được thừa nhận.
Bản báo cáo này còn có một số Phụ lục kèm theo như sau:
Phụ lục 1 là bản rút ngắn của các hướng dẫn của IUCN về quản lý karst và hang
động.
Phụ lục 2 là hướng dẫn hệ thống phân loại các hang động được phép vào.
Phụ lục 3 là hướng dẫn của Hiệp hội Quốc tế các Hang động Phục vụ Du lịch
(International Show Caves Associations) về quản lý các hang động phục vụ du lịch.
Phụ lục 4 là dự thảo “Quy tắc ứng xử” của Hội Hang động học Quốc tế (International
Union of Speleology).
Phụ lục 5 và 6 là hai nghiên cứu điển hình trên thế giới về việc quản lý thực vật trong
hang động
Quản lý các hang động phục vụ du lịch trong Vườn quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng
3
MỤC LỤC
1. BÁO CÁO TÓM TẮT
2. GIỚI THIỆU
3. NHỮNG VẤN ĐỀ CHÍNH VỀ QUẢN LÝ VÀ CÁC GIẢI PHÁP ĐỀ XUẤT
3.1
QUÁ TẢI THUYỀN DU LỊCH HANG ĐỘNG
3.2
QUÁ TẢI NGƯỜI ĐẾN CÁC HANG ĐỘNG
3.3
NỀN HANG ĐỘNG BỊ XÂM HẠI VÀ SỰ BIẾN ĐỘNG TRẦM TÍCH TRONG KẾT
CẤU HÀNG ĐỘNG
3.3.1. THIẾT KẾ LỐI ĐI TRONG CÁC HÀNG ĐỘNG
3.4
THẢM THỰC VẬT HANG ĐỘNG BỊ HƯ HẠI DO HỆ THỐNG CHIẾU SÁNG
KHÔNG PHÙ HỢP.
3.4.1
XÂY DỰNG KẾ HOẠCH CHIẾU SÁNG CÁC HANG ĐỘNG CỦA VQG
3.5
SỰ TÍCH TỤ CỦA RÁC TRONG CÁC HANG ĐỘNG
3.6
KHẢ NĂNG QUẢN LÝ HẠN CHẾ
3.7
THIẾU ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN DI SẢN, THIẾU THÔNG TIN VÀ DIỄN GIẢI
THÔNG TIN
3.7.1
DỰ KIẾN KẾ HOẠCH XÂY DỰNG BIỂN BÁO TRONG VQG
3.7.2
KẾ HOẠCH DIỄN GIẢI THÔNG TIN PHỤC VỤ VQG PNKB
4. BẢN HƯỚNG DẪN THỰC HIỆN VIỆC QUẢN LÝ HANG ĐỘNG PHONG NHA
A)
ĐÁNH GIÁ/RÀ SOÁT LẠI NHỮNG QUY ĐỊNH LIÊN QUAN ĐÊN CÁC HOẠT ĐỘNG
THAM QUAN HANG ĐỘNG
B)
XÂY DỰNG HƯỚNG DẪN XIN PHÉP THAM QUAN HANG ĐỘNG TRONG VƯỜN
C)
ĐƯỜNG ĐI VÀO CÁC HANG ĐỘNG DU LỊCH TRONG VQG PNKB
D)
VIỆC QUẢN LÝ CÁC THUYỀN RA VÀO CỬA HANG PHONG
E)
VIỆC QUẢN LÝ NHIỀU NGƯỜI TRONG KHU VỰC
F)
GIÁM SÁT CƠ SỞ HẠ TẦNG
Phụ lục 1
HƯỚNG DẪN CỦA IUCN VỀ BẢO VỆ HANG ĐỘNG VÀ KARST
Phụ lục 2
HƯỚNG DẪN HỆ THỐNG PHÂN LOẠI HÀNG ĐỘNG ĐƯỢC PHÉP VÀO
Phụ lục 3
HƯỚNG DẪN CỦA HIỆP HỘI CÁC HANG ĐỘNG DU LỊCH QUỐC TẾ VỀ QUẢN
LÝ CÁC HANG ĐỘNG PHỤC VỤ DU LỊCH
Phụ lục 4
DỰ THẢO CỦA HIỆP HỘI HANG ĐỘNG HỌC QUỐC TẾ VỀ QUY TẮC ỨNG XỬ
Phụ lục 5
MỘT TRƯỜNG HỢP ĐIỂN HÌNH VỀ QUẢN LÝ THỰC VẬT HANG ĐỘNG
Phụ lục 6
TRÍCH ĐOẠN TRONG BKTT VỀ QUẢN LÝ HANG ĐỘNG
Quản lý các hang động phục vụ du lịch trong Vườn quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng
4
BÁO CÁO TÓM TẮT
Đã có rất nhiều công trình viết về các hang động Phong Nha và cũng có rất nhiều lời ca tụng về
những hang động này, nơi được miêu tả với biết bao kỷ lục như là nơi dài nhất, rộng nhất, sâu
nhất, đẹp nhất và thậm chí là nơi “đẹp nhất trong tất cả các hang động cùng loại” TRÊN THẾ
GIỚI!
Đây là những đánh giá hết sức lớn lao, một số có thể đo đếm hoặc chứng minh bằng cách này
hay cách khác, còn những đánh giá khác thì đơn thuần là những ý kiến đánh giá chung.
Nhưng thực hay ảo, chứng minh được hay không, cũng chẳng còn ý nghĩa nếu như những nơi
này không được quản lý hợp lý.
Bất luận những lời ca tụng thì các hang động phục vụ du khách trong VQG PNKB trong thực tế
vẫn làm mê đắm lòng người, nhưng vẻ mê đắm này lại thiếu sự quản lý đúng đắn và hiện đang
có vô số những mối hiểm họa có thể gây tác động rất tệ hại lên các giá trị của những hang động
này.
Bản báo cáo này giúp xác định rõ những mối nguy hại tiềm ẩn này cùng với những yếu tố tác
động và những giải pháp mà nếu được thực hiện một cách đúng đắn sẽ giúp xóa những nguy
hại này và trong một số trường hợp sẽ giúp cải hoán những tác động tiêu cực đã xảy ra từ trước.
Tập trung đông đúc và thiếu sự quản lý tập trung này chính là những nguyên nhân chủ
yếu dẫn đến những mất mát vật chất cụ thể của các hang động. Cả hai nguyên nhân này
đều làm giảm đi mất niềm hứng khởi được trải nghiệm, học hỏi mà một lần tham quan
quan hang động lẽ ra phải mang lại cho du khách. Sự kết hợp giữa các giải pháp hành
chính và khoa học là cần thiết để có thể giảm thiểu sự tập trung quá mức và tăng cường
khả năng quản lý đám đông của đội ngũ cán bộ.
Trong khi việc xây dựng một lối đi thích hợp trong hang động còn chưa thực hiện được
thì sự tập trung đông đúc quá mức cùng với cách quản lý thiếu đồng bộ chính là những
nguyên nhân dẫn đến việc những trầm tích ngàn năm bị giẫm nát và biến các trầm tích
thành những đồ hang động để bày biện. Việc thiếu những lối đi được thiết kế phù hợp
như vậy cũng khiến cho việc quản lý đám đông bị hạn chế và không hiệu quả. Mặc dù về
mặt kỹ thuật các lối đi bằng gỗ đã được đề xuất làm giải pháp cho vấn đề này nhưng lại
đi ngược với các quy chuẩn quốc tế – (“các lối đi bằng gỗ không bao giờ được sử dụng
ngoại trừ trong các hang động băng đá”) theo lời vị cựu chủ tọa phiên làm việc của IUCN
về hang động và karst đã cho biết “ngoại trừ loại gỗ lim Borneo, không có loại gỗ nào
khác có thể phù hợp để sử dụng trong các hang động”. Cũng có thể có các ngoại lệ nào
đó và những đề xuất sử dụng gỗ Lim Việt Nam để làm lối đi cũng có thể thử nghiệm, theo
dõi và đánh giá hiệu quả một cách cẩn thận TRƯỚC KHI sử dụng đại trà trong các hang
động.
Một hệ thống đèn chiếu sáng được thiết kế và vận hành chưa phù hợp trong các hang
động cùng với sự thiếu ý thức quản lý về các chiến lược quản lý được quốc tế thừa nhận
chính là nguyên nhân dẫn đến một số hủy hoại nghiêm trọng của lớp thực vật trong các
hang động. Những giải pháp cho vấn đề này bao gồm là sự biến chuyển trong nhận thức
về các vấn đề, nguyên nhân và những phương pháp quản lý được thừa nhận, một
chương trình gìn giữ đơn giản và một giải pháp kỹ thuật là thay thế hệ thống chiếu sáng.
Xả rác, ăn uống, hút thuốc, đi vệ sinh và thậm chí chỉ sờ vào hiện trạng cũng là những
hành động được quốc tế coi là đầy nguy hại đối với các hang động và môi trường trong
đó, và chính những hành động này đang lan tràn trong các hang động Phong Nha.
Nguyên nhân ban đầu cho vấn đề này chính là thiếu sự quản lý và ý thức của đội ngũ cán
bộ đối với sự tác động của những hành động này lên hang động cùng với sự thiếu nhiệt
tình trong việc xử lý vấn đề này.
Việc thiếu sự định hướng, thiếu thông tin và hiểu biết về Vườn quốc gia là yếu tố góp
phần làm gia tăng các hành vi không phù hợp trong các hang động và giải pháp nằm
trong mối liên kết giữa sự thay đổi về chính sách, những thủ tục hành chính và những giải
pháp kỹ thuật được nếu ra trong phần chính của báo cáo này.
Quản lý các hang động phục vụ du lịch trong Vườn quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng
5
LỜI GIỚI THIỆU
Những hang động trong VQG Phong Nha – Kẻ Bàng thuộc tỉnh Quảng Bình miền trung Việt Nam
đã được con người sử dụng trong suốt chiều dài của lịch sử. Ngược về thời tiền sử, những nét
chữ Champa trang trí trên những vách hang Bi Ký là những minh chứng sống động cho điều này.
Còn gần đây hơn, những hang động này cũng đã từng đóng vai trò quan trọng trong cuộc kháng
chiến chống Mỹ cứu nước, và trong suốt 20 năm qua, hai động Tiên Sơn và Phong Nha đã được
phát triển thành những “hang động du lịch” giúp phát triển nền kinh tế tỉnh nhà.
Khu vực chính cho du khách trong Vườn bao gồm:
Phòng bán vé và thuyền đón chờ khách
Một khu vực nhỏ dành cho các thuyền cập cửa hang Phong Nha,
Một khu vực dã ngoại nơi những người bán hang rong bán đồ uống giải khát và lưu
niệm,
Lối đi lên động Tiên Sơn,
Hang với dòng sông ngầm Phong Nha và hai lối lên hang khô ráo
Một lối đi từ cửa động Phong Nha qua môt ngôi chùa không xác định được niên đại
dẫn lên lối vào động Tiên Sơn, và cuối cùng, tất nhiên là động Tiên Sơn.
Hiện nay, mỗi năm Vườn thu hút khoảng 300 ngàn du khách trong đó phần lớn là khách trong
nước. Kể từ khi được công nhận là Di sản Thế giới vào năm 2003, lượng khách quốc tế đã tăng
khá ổn định theo từng năm. Thống kê cũng cho thấy các hang động chính là điểm đến hấp dẫn
du khách với 100% khách đến nơi này đều ghé thăm động Phong Nha và khoảng 60% lên thăm
động Tiên Sơn. Một số địa điểm hút khách nữa là hang Tám Cô (di tích lịch sử nơi tưởng niệm sự
hy sinh một số thanh niên xung phong thời chống Mỹ - ND) và tuyến du lịch sinh thái Nước Moọc.
Trải nghiệm chính của du khách khi đến nơi này là việc đi thuyền từ bãi đón khách đến cửa động
Phong Nha nơi họ có thể vào phòng rửa ráy hoặc nghỉ ngơi trước khi lại lên thuyền để vào động
Phong Nha hoặc leo lên lối dẫn vào động Tiên Sơn trước khi tham quan động Phong Nha. Phần
lớn du khách đều lựa chọn đến thăm động Phong Nha trước và rất nhiều trong số họ không hề
ngại ngần đếm bước trèo lên thăm động Tiên Sơn.
Về những trải nghiệm của khách du lịch nơi đây thì việc đi thuyền đến thăm động, những đặc thù
karst của bản thân hang động và những cột đá, nhũ đá trong động Phong Nha khiến nơi đây
xứng đáng được xếp vào một trong những hang động đem lại những trải nghiệm tuyệt vời nhất
trên thế giới. Cũng tương tự như, những hình khối karst như được nhân lên với sự đa dạng sinh
học và vô số những cột đá, nhũ đá, những lớp phiến thạch mềm mại, những chậu đá (bồn trũng),
suối đá hay vẻ đầy mê hoặc của đá trong động Tiên Sơn cũng hẳn phải biến nơi đây thành một
trong những hang động đem lại những trải nghiệm tuyệt vời nhất trên thế giới.
Thật đáng buồn là không phải như vậy.
Hiện trạng trong các hang động khiến cho những nơi này không còn xứng với với những danh
xưng như vầy nữa, bởi vì:
Phần lớn các nền hang động và những vành cột đá đang hình thành hiện đã bị giẫm
nát nặng nề.
Phần lớn những nơi có lớp phiến thạch (flowstone – các khối nhũ đá được hình thành
trong quá trình nước chảy dọc vách hang hoặc chảy trên nền hang động –ND) đã và
đang bị bụi bẩn từ chân du khách phủ dày.
Rất nhiều măng đá bị hư hại do con người leo lên hoặc do tay người cọ xát – và thậm
chí bị các tờ tiền do du khách để lại làm hư hại!
Quản lý các hang động phục vụ du lịch trong Vườn quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng
6
Nhiều bồn trũng (rim-stone pools – các hố trũng được hình thành trong quá trình nước
chảy và ngưng đọng - ND) bị lấp bằng xi măng để làm lối đi
Bất chấp sự hiện diện và tầm quan trọng của những ký tự Champa cổ trên vách hang
Bi Kí, những chữ viết hiện đại đã xuất hiện đầy các hang động.
Rác từ thức ăn thừa, giấy gói, vỏ đồ uống và những thứ bao bì khác vứt vương vãi cả
trong những ngóc ngách của hang động. Nhiều nơi, nền hang đầy đầu mẩu thuốc lá.
Hệ thống chiếu sáng được thiết kế sai đã dẫn đến sự phát triển khác thường của lớp
thực vật hang động (‘lampenflora – các dạng sống của thực vật phát triển dưới nguồn
ánh sáng nhân tạo) trong các hang động, và sự khác thường ở đây bao hàm quy mô,
cường độ và dạng sống (trong giai đoạn đầu của sự phát triển lan tràn của thực vật
hang động chỉ đơn giản là những loại tảo xanh mà qua thời gian bị những dạng sống
cấp cao hơn thế chỗ như rêu và địa y, và dần dần thậm chí những loài dương xỉ sẽ lên
sum sê. Ở động Phong Nha và Tiên Sơn, tất cả những hiện tượng này đã trở nên phổ
biến!
TẤT CẢ những điều này đã và đang để lại sự tác động nghiêm trọng
lên diện mạo của hang động, và điều quan trọng chúng ta cần phải
hiểu là chỉ cần một lần chạm tay cũng làm ảnh hưởng đến quá trình
hình thành tự nhiên của những măng đá, nhũ đá, và hệ thực vật phát
triển trong hang động cùng với những mẩu thức ăn thừa, hay thậm
chí chỉ là một vài giọt nước ngọt có đường vương ra cũng phá vỡ hệ
sinh thái tự nhiên vì như vậy ta đã vô tình cung cấp nguồn dinh
dưỡng phi tự nhiên dẫn đến sự phát triển cạnh tranh của các loài
thực vật trong hang động. Ngoài ra, những mẩu thuốc lá vương vãi
cũng đang đầu độc tất cả mọi thứ!
Ngoài hiện trạng của các hang động như ngày nay, còn có một số vấn đề về quản lý có tác động
tiêu cực lên tình trạng hang động nơi này như:
Du khách viếng thăm mang tính thời vụ rất cao, đôi khi đột ngột lên đỉnh điểm là 1 vạn
người/ngày như vào các dịp lễ quốc khánh.
Thiếu những lối đi hợp lý trong hang động.
Một số cán bộ Vườn (và một số người có đất và làm việc trong Vườn) thiếu nhận thức
về vai trò của chính mình trong việc bảo vệ những hang động này.
Đội ngũ cán bộ Vườn chưa quản lý tốt khách du lịch khi đến đây.
Các du khách khi vào thăm hang động không được yêu cầu là phải có hướng dẫn viên
đi kèm và giám sát
Chất lượng thông tin từ các hướng dẫn viên đem lại cũng rất không thống nhất, chủ
yếu nói về những điều họ tự nghĩ ra.
Hậu quả nhãn tiền từ những vấn đề này là các giá trị về thẩm mỹ, địa chất và sinh học của
những hang động này bị mất dần, và như vậy việc tạo cho du khách những cơ hội để trải
nghiệm, hiểu biết và đánh giá đúng tầm quan trọng của nơi được trao danh hiệu Di sản Thế giới
cũng bị mất đi.
Trong khi ngay cả từ thời chưa có các hoạt động du lịch thì rõ ràng đã xuất hiện những tác động
mạnh mẽ lên tình trạng của hang động, vậy nên những hoạt động như ngày nay đang khiến các
hang động của VQG Phong Nha – Kẻ Bàng có thể sắp bị liệt vào tình trạng “không thể khắc
phục nguyên trạng”.
Quản lý các hang động phục vụ du lịch trong Vườn quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng
7
NHỮNG VẤN ĐỀ QUẢN LÝ NỔI CỘM VÀ CÁC GIẢI PHÁP ĐỀ XUẤT
Có rất nhiều vấn đề đang tác động đến môi trường các hang động PNKBNP; tất cả đều liên quan
đến việc quản lý du khách hoặc cách các hang động được phát triển để phục vụ du lịch.
Những vấn đề nổi cộm trong quản lý hang động và các giải pháp khắc phục được trình bày dưới
đây:
3.1. SỰ TẬP TRUNG QUÁ ĐÔNG ĐÚC CỦA THUYỀN DU LỊCH TRONG KHU VỰC ĐỘNG
Việc đi thuyền vào tham quan hang động hẳn là một trải nghiệm thật khó quên và làm nơi này trở
nên thật khác biệt so với các hang động khác. Tuy nhiên, hoạt động này lại trở thành vấn nạn
trong những ngày có lượng khách đạt từ trung bình đến cao điểm tại khu vực hang Bi Ký. Vào
những ngày quá đông khách thì tình trạng trở nên không thể kiểm soát nổi.
Có hai sự lựa chọn để giải quyết vấn đề này.
Giải pháp 1 - Đề xuất và thực hiện chính sách hạn chế số lượng tối đa các thuyền được phép
hoạt động trong khu vực hang động trong 1 thời điểm. Trong những ngày đông
khách nhất cần đóng cửa khu vực hang Bi Kí. Các thuyền cần neo đậu bên ngoài
lối vào hang này sau đó quay lại để trả du khách đi bộ qua động Tiên và động
Cung Đình rồi quay lại lối vào/ra của hang.
Giải pháp 2 -
Áp dụng biện pháp kỹ thuật (và cũng để đem lại một trải nghiệm mới khi tham
quan hang động). Xây dựng một dạng cầu treo cho du khách bắc qua sông giữa
Hang Bi Kí và Động Tiên, qua đó hình thành 1 hệ thống “vào bằng thuyền - ra đi
bộ”. Phương án này cần phải khảo sát kỹ lưỡng về kỹ thuật và địa lý nhằm đảm
bảo tính toàn vẹn của thạch tầng, sau đó một kỹ sư có chuyên môn sẽ đảm nhận
việc thiết kế kết cấu chi tiết. Chiều cao của chiếc cầu treo làm lối đi này nên vào
khoảng 3 mét trên mặt nước để có thể cho phép người đứng trên thuyền vẫn có
thể đi qua dưới cầu an toàn.
3.2. SỰ TẬP TRUNG QUÁ ĐÔNG ĐÚC CỦA DU KHÁCH TRONG KHU VỰC ĐỘNG
Cuốn “Dự thảo hướng dẫn về quản lý các hang động phục vụ du lịch” của Hiệp hội Quốc tế các
Hang động Phục vụ Du lịch (International Show Caves Associations) (xem phụ lục 3) cũng đề
xuất rằng cần quy định rõ số lượng khách du lịch được phép vào tham quan hang động trong 1
thời điểm, và không bao giờ được phép phá vỡ nguyên tắc này.
Việc xác định số lượng du khách cho phép là bao nhiêu thì cần phải bàn bạc kỹ lưỡng và xem
xét qua ba khía cạnh sau:
Thứ nhất “sức chứa” của cơ sở hạ tầng.
Dài bao nhiêu, rông bao nhiêu, sức chứa của lối đi như thế nào?
Nếu lối đi đó không đủ dài, rộng hay không đủ sức tải thì cần có giải pháp mang tính kỹ
thuật, đó là hạn chế số lượng du khách, quy định rõ du khách được phép tham quan
trong diện tích là bao nhiêu mét vuông và tốc độ đi tham quan là thế nào...?
Thứ hai là “sức chịu đựng” của môi trường.
Bao nhiêu người được phép vào tham quan mà không để lại bất cứ tác động “không thể
phục hồi” nào đến môi trường?
Quản lý các hang động phục vụ du lịch trong Vườn quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng
8
Trong trường hợp đối với một hang động phục vụ tham quan thì điều này có nghĩa là bao
nhiêu du khách được vào hang động mà không làm nhiệt độ trong động tăng lên quá mức
cho phép. Có bao nhiêu người đủ để làm thay đổi mức độ thán khí (carbon dioxide) trong
động?
Có nhiều thông số đo lường đánh giá đơn giản, nhưng làm thế nào để ta có thể xác định
thế nào là “không thể phục hồi” và ai có thể cho ta biết mức độ thay đổi nào là gây nguy
hại cho hang động?
Thứ ba cũng là cách khó khăn nhất để đánh giá. Đó là “sức chịu đựng” về xã hội đối với trải
nghiệm này.
Có bao nhiêu người được đến tham quan hang động trước khi chất lượng của chuyến
thăm trải nghiệm trở nên tệ đến mức du khách ước gì mình chưa bao giờ đến nơi này?
Đối với một số nền văn hóa, khi ai đó nghe từ người khác nói về một nơi nào đó thì nơi
đó đã đông nghịt người, và một số khác lại cho rằng sự đông đúc như vậy chính là một
phần quan trọng đầy thích thú để họ trải nghiệm. Việc hoà lẫn hai quan điểm này có thể
sẽ là một vấn đề.
Việc xác định khả năng chịu đựng của các hang động phục vụ du khách quốc tế
tham quan cần phải dựa vào cả ba khía cạnh nói trên.
Trong trường hợp các hang động Phong Nha, dòng sông chính và lối lên động Phong Nha khá
rộng rãi và rất thoáng gió nên kẻ cả khi vào những dịp cao điểm đón du khách thì sự biến đổi gia
tăng về nhiệt độ hay mức các-bon đi-ô-xít tạo ra do lượng khách quá đông (trong một thời điểm
ngắn) cũng là rất nhỏ và không đáng ngại hay cần phải tốn công sức tìm hiểu. Tuy nhiên đối với
hang Bi Kí và động Tiên Sơn thì đây lại là một mối nguy hại tiềm tàng trong những dịp cao điểm
đón khách.
Lý do duy nhất để các hang động nơi này đôi khi phải chứa đến 9000 người hoặc thậm chí nhiều
hơn trong một ngày chính là vì không hề có giới hạn nào quy định nơi du khách được phép đặt
chân trong hang động. Chính vì vậy, một lối đi cần được xây dựng càng sớm càng tốt nhằm giúp
động không bị xuống cấp thêm nữa.
Nhưng - - - - khi điều này được thực hiện thì ta sẽ cần tính đến sức tải của hạ tầng cơ sở.
Cũng tương tự như vậy, cùng với một lối đi được xây dựng bên trong động Tiên Sơn ta sẽ cần
tính toán đến sức tải của hạ tầng cơ sở cũng như của môi trường.
Sự quản lý về sức chịu đựng về mặt xã hội vừa khó và dễ gây bất đồng. Sự gia tăng số lượng du
khách nước ngoài chủ yếu đến từ phương tây sẽ sớm ngưng lại do sự thiếu hài lòng của họ khi
đến nơi này nếu như không có biện pháp kịp thời để “chấn chỉnh” những hành vi hiện tại của rất
nhiều du khách trong nước. Khi đám đông thanh niên gây ầm ĩ, trêu chọc, hát hò, hút thuốc lá lọt
vào mắt du khách quốc tế thì cơ hội để quảng bá truyền miệng từ họ sẽ không còn. Vì vậy điều
quan trọng đối với cả môi trường trong hang động và tính bền vững của ngành du lịch địa
phương là cần phát triển cơ sở hạ tầng nơi đây để có thể hạn chế những nơi trong động mà du
khách không được phép vào cũng như những quy định để tiết chế và quản lý hành vi của du
khách khi đến nơi này.
Do tính chất thời vụ rất cao của du lịch nơi đây, việc quản lý du khách cần phù hợp đối với từng
lượng du khách khác nhau. Đề xuất sau đây là ý tưởng ban đầu để có thể thử nghiệm và điều
chỉnh trong thực tế:
a. Ít hoặc có Rất ít du khách = tối đa 200 người/ngày
Số người trung bình mỗi giờ = 25 với biên độ từ 18 đến 30.
Thuyền chở tối đa 12 khách + 1 hướng dẫn viên khởi hành từ thôn Phong Nha theo yêu cầu
đi xuôi dòng sông Son để thưởng ngoạn. Ngoài ra mỗi khách sẽ phải trả phí đi thuyền và vé
Quản lý các hang động phục vụ du lịch trong Vườn quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng
9
vào thăm Vườn trong đó đã bao gồm bắt buộc phải có 1 HDV theo nhóm từ 1-14 người.
Nếu khách yêu cầu HDV riêng thì có thể trả một mức phí phù hợp.
Trước khi khách vào động, HDV sẽ phổ biến nội quy và nguyên tắc ứng xử khi thăm động,
trong khi đó vừa giám sát và quản lý hành vi của du khách vừa giới thiệu về các hang động
và những giá trị của nơi này.
Nếu như cả nhóm khách, hoặc 1 số trong nhóm tham quan động Tiên Sơn, HDV này sẽ vẫn
là người đi cùng họ trong suốt chuyến tham quan trên động khô.
Một bảo vệ và một thợ điện sẽ trực tại khu đợi để có thể hỗ trợ những HDV khi cần.
b. Số du khách Ít cho đến Vừa phải = 250 đến 500 người/ngày.
Số người trung bình mỗi giờ = 45 với biên độ từ 25 đến 75
Cũng theo phương pháp quản lý giống như khi có ít hoặc rất ít khách, ngoại trừ việc ngoài 1
bảo vệ và một thợ điện trực tại khu đón khách thì cần có thêm 1 bảo vệ tại hang Bi Kí, 1 tại
động Tiên/động Cung Đình và 1 tại động Tiên Sơn để hỗ trợ các HDV khi cần thiết
c. Số du khách từ Vừa phải đến Cao = 500 đến 1,000 người/ngày.
Số người trung bình mỗi giờ = 95 với biên độ từ 50 đến 150.
Cách quản lý cũng không khác so với phương pháp nêu trên nhiều, ngoại trừ:
i.
Tỉ lệ một HDV trên đoàn khách tăng từ 12:1 lên 14:1
ii. Nhân viên bảo vệ trực tại khu đón khách bên ngoài động Phong Nha sẽ giám sát số
thuyền vào ra và hạn chế mỗi lần chỉ cho phép 12 thuyền vào/ra.
iii. Có thêm 1 bảo vệ trực tại Động Tiên/Cung Đình
d. Số du khách là Rất cao = 1,000 đến 3,000 người/ngày.
Số người trung bình mỗi giờ = 250 với biên độ từ 150 đến 450
Vào những ngày đón lượng du khách lớn như vậy, hệ thống quản lý vận hành cũng không
khác lắm ngoại trừ:
i.
Các HDV sẽ không đi cùng trên thuyền từ khu vực đón khách mà sẽ đón họ tại khu
vực chờ bên ngoài động Phong Nha.
ii.
Số lượng thuyền tối đa được phép vào động trong cùng thời điểm được tăng lên
20.
iii.
Có thêm 2 bảo vệ trực tại Hang Bi Kí và giúp khách lên xuống được thuận tiện.
iv.
3 HDV sẽ trực tại lối vào Tiên Sơn để hướng dẫn du khách tham quan động trong
khi những HDV khác sau khi dẫn khách tham quan động Phong Nha có thể quay
lại nơi bán vé để đợi đón các đoàn tiếp theo hoặc ở lại động để hỗ trợ nếu khách ở
đó quá đông hoặc nếu thấy cần thiết.
e. Số du khách là Rất cao đến Đỉnh điểm = 3,000 đến 5,000 người/ngày.
Số người trung bình mỗi giờ = 500 với biên độ từ 275 đến 750
Vào những thời điểm từ rất cao đến đỉnh điểm, các bảo vệ được bố trí trực tại nơi thuyền
neo đậu sẽ phải hạn chế số lượng thuyền trên mặt sông cùng một thời điểm với mức tối
đa là 75 và số thuyền tối đa được vào động là 25. Việc quản lý du khách vào hang động sẽ
theo các nguyên tắc sau:
i.
Mọi du khách sẽ xuống thuyền tại bến đợi nơi các HDV và bảo vệ sẽ hướng dẫn
họ những quy tắc ứng xử cơ bản và cung cấp những thông tin về địa điểm du lịch
trên các tấm pa-nô. Du khách đến thăm động Tiên Sơn cũng sẽ được cung cấp
Quản lý các hang động phục vụ du lịch trong Vườn quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng
10
thông tin tương tự trước khi các HDV và bảo vệ cùng đoàn đi vào thăm động
Phong Nha.
ii.
4 HDV và 4 bảo vệ sẽ trực tại những trọng điểm trong khu vực động Tiên Sơn để
giúp quản lý hành vi du khách và trả lời các câu hỏi của họ khi cần thiết.
iii.
Những du khách không thăm động Tiên Sơn sẽ được hướng dẫn quay về thuyền
để đi thăm động Phong Nha, nơi sẽ có:
1. 4 bảo vệ giúp khách lên xuống hang Bi Kí
2. Cách 20 mét trong hang Bi Kí có 1 HDV sẽ trực để quản lý hành vi của du
khách và trả lời những thắc mắc của họ khi cần.
3. 2 bảo vệ sẽ hỗ trợ việc khách lên xuống thuyền tại hang Bi Kí và hướng dẫn
thuyền rời động và đợi khách tại nơi quy định.
4. Cách 20 mét trong động Tiên/Cung Đình có thêm 1 HDV giúp quản lý hành vi
và trả lời các câu hỏi của du khách khi cần thiết.
5. Có thêm 2 bảo vệ trực tại hang Bi Kí và 4 bảo vệ tại động Tiên/Cung Đình để
hỗ trợ các HDV nếu cần thiết.
f. Lượng du khách vượt mức Đỉnh điểm = trên 5,000 khách/ngày.
Vào những ngày mà lượng du khách vượt ngưỡng 5.000 lượt thì cần đóng cửa hang Bi Kí
và đề nghị du khách đi bộ vào động và đi ra bằng thuyền. 5 đến 6 bảo vệ không cần trực ở
hang Bi Kí nữa thì có thể nhận nhiệm vụ tại nơi đợi khách hoặc tại các động Tiên, động
Cung Đình.
Số lượng khách được phép vào tham quan Tiên Sơn nện hạn chế ở mức 150 người/lượt.
Điều này được tính toán dựa trên cơ sở chiều dài, rộng và trạng thái tự nhiên của hang.
Việc kiểm soát số lượng du khách vào động cần được tiến hành ngay từ nơi bán vé theo
số lượng vé bán ra trên 1 giờ và được lực lượng bảo vệ giám sát tại điểm đợi gần Động
Phong Nha và nếu như số lượng du khách lên Tiên Sơn đã quá đông thì cần điều tiết bớt
sang Phong Nha.
Vào những ngày trực trên động của lực lượng HDV và bảo vệ thì cần đảm bảo đủ nhân
lực để thay ca 4 tiếng một lần nhằm giúp họ có thời gian ăn cơm sau khi được ca sau tiếp
quản.
Đối với đội ngũ HDV thì vào những ngày này do số lượng du khách quá đông nên công việc của
họ thực sự rất vất vả. Vì vậy, cần chuẩn bị đủ lực lượng để họ chỉ phải làm việc ca đầu trong 2,5
tiếng sau đó được nghỉ 1 tiếng và tiếp tục ca cuối trong 2,5 tiếng.
Cần lưu ý rằng đối với các HDV làm việc cường độ cao thì không nên để họ làm việc quá 3 ngày
liên tục vì sẽ ảnh hưởng đến hiệu quả làm việc. Vì vậy sau 3 ngày làm việc, cần cho họ nghỉ trọn
1 ngày để lại sức.
**Khi chiến lược quản lý thời điểm khách du lịch quá ngưỡng như vậy cần
phải thử nghiệm và đánh giá rút kinh nghiệm, BQL Vườn và UBND tỉnh cần
xem xét các giải pháp khác để có thể hạn chế bớt số lượng du khách xuống
dưới ngưỡng 5.000 người/ngày.
Một chiến lược hay được áp dụng tại các hang động châu Âu là có biên độ
trong mức vé sao cho phù hợp với lượng khách du lịch theo mùa.
Với việc hạ giá vé vào cửa xuống thấp vào mùa thấp điểm, và tăng giá vé vào
mùa cao điểm, và mức giá trung bình vào lúc giao mùa thì số khách lên đỉnh
điểm hay xuống quá thấp có thể được bình quân hóa và ổn định hơn trong cả
năm.
Quản lý các hang động phục vụ du lịch trong Vườn quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng
11
3.3. SỰ XÂM HẠI NỀN ĐỘNG VÀ SỰ CHUYỂN ĐỔI KẾT CẤU TRẦM TÍCH THÀNH MĂNG
ĐÁ VÀ NHŨ ĐÁ
Trong khi việc hình thành các lối đi trong động vẫn chưa được thực hiện hoàn chỉnh thì hiển
nhiên sẽ dẫn đến hiện trạng du khách đi khắp mọi nơi trên nền hang và như vậy, họ đang làm hư
hại đến các tiểu môi trường sống của hệ thực vật hang động và xâm hại quá trình lắng đọng canxi trong việc hình thành các măng đá, dải đá hay bồn trũng. Không may nữa là du khách họ
không chỉ bước lên khắp nền động mà họ còn leo lên các vách đá dốc, đi lại, trèo vắt vẻo, ngồi
lên trên, chạm tay, chà sát và cào xước mọi mẩu can-xi đang hình thành mà họ có thể với tới.
Nhìn chung, trong thực tế còn khá nhiều cán bộ của Vườn và những người có đặc quyền như
các chủ thuyền hay người chụp hình đều không hiểu rõ vai trò và trách nhiệm của chính mình
trong việc tham gia bảo vệ động. Điều này đã được thể hiện qua rất nhiều lần người ta có thể
thấy các nhân viên và những người lái thuyền hút thuốc ngay trong động. Ngoài ra, nếu chú ý có
thể thấy các nhân viên nơi đây sờ, chạm tay hoặc khuyến khích du khách chạm vào các khối kết
cầu thành hang động. Những người thợ chụp ảnh cũng khuyến khích khách hàng của mình trèo
lên bất cứ chỗ nào có thể trèo được để tạo dáng.
Điều này phải được xử lý bằng cách:
Xây dựng quy chuẩn quản lý du khách linh hoạt theo số lượng khách đến thăm
động trong các ngày nhất định như đã nói trong phần 3.2 ở trên.
Hình thành việc quản lý chặt chẽ hơn các nhóm du khách trong các hang động.
Tất cả các du khách đến thăm hang động phải được đặt dưới sự quản lý của cán
bộ Vườn (hoặc nhân viên hợp đồng với Vườn làm nhiệm vụ quản lý du khách.)
Đội ngũ cán bộ và những người được phép hoạt động trong Vườn phải được cấp
và sử dụng đồng phục.
Đội ngũ cán bộ cần được tập huấn đầy đủ và trao quyền trong việc quản lý du
khách theo các quy định đối với các hoạt động tham quan động. (Nhưng cần được
BQL Vườn xem xét và phê duyệt).
Tất cả các cán bộ nhân viên cùng những người được phép hoạt động trong các
hang động đều phải hiểu được những nguyên tắc cơ bản như không được sờ hay
chạm tay, không ăn uống, không hút thuốc lá trong hang động. Ngoài ra, họ cũng
cần hiểu rõ tại sao du khách cần phải tuân thủ những quy định về lối đi trong hang
động cùng những chế tài xử phạt nếu như vi phạm những quy định này.
Xác định những lối đi phù hợp trong các hang động và đảm bảo tối thiểu giới hạn
những lối đi này bằng việc sử dụng cột và dây thừng làm rào chắn.
Làm sạch nền động và các vách hang
HANG BI KÍ
Khu vực hang Bi Kí gồm một
lối đi hình ống với đường
kính xấp xỉ 10 mét với độ
dốc thoai thoải lên cao
khoảng 17 mét và dài
khoảng 120 mét tính từ dòng
sông đến nơi có hàng rào
chắn ngăn không cho du
khách đi sâu thêm vào bên
trong hang.
Quản lý các hang động phục vụ du lịch trong Vườn quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng
12
Chính tại nơi này du khách có thể thấy rất nhiều ký tự cổ Chămpa vẫn còn rõ nét trên vách hang
và thật không hay là những chữ viết
lên vách của du khách ngày nay cũng
xuất hiện thậm chí còn nhiều hơn.
Nền hang nơi đây đã và đang bị
những bước chân du khách gây tác
động nặng nề; những dải khăn thạch,
những bồn trũng tạo nên nền hang
đang bị phủ đầy bằng lớp đất từ bên
ngoài mang vào. Các măng đá nơi
đây cũng chịu tác động tương tự do
du khách trèo lên để lại.
Có rất nhiều các kiến tạo hang động từ can-xi đang dần bị xuống cấp nghiêm trọng do con người
sờ tay vào để lại các a-xít béo và làm đổi màu can-xi nơi này. Những hy vọng nhằm phục hồi
nguyên trạng nền hang trong khu vực này đã trở nên khá mong manh và những nỗ lực nhằm dọn
sạch nền hang lại chưa thấy ai nhắc đến, tuy nhiên điều đó không có nghĩa là chúng ta cho phép
du khách tiếp tục đi lại khắp nơi trong hang và nơi này vẫn có thể được cải thiện rất nhiều nếu
như việc làm sạch hang tại những nơi mà những bước chân du khách và những hoạt động thiếu
phù hợp của họ chưa để lại hậu quả nặng nề - khu vực cần làm sạch là từ những kiến tạo măng
đá nhỏ trên nền hang cho đến độ cao khoảng 2-3 mét trên vách hang (như hình vẽ minh họa dưới
đây).
Khu vực cần
làm sạch
Rất nhiều các tác động tại nơi đây CÓ THỂ xử lý được bằng việc dùng một lượng nước phun
rửa với áp suất thấp để rửa sạch và chỉ những chỗ có chữ viết của du khách có thể nước phun
rửa với áp suất lớn hơn. Cần thận trọng khi thực hiện việc này bởi có những ký tự hay chữ viết
cần được trân trọng vì đó có thể là những di tích lịch sử để lại trong cuộc chiến tranh chống Mỹ
cứu nước.
Nếu những chữ viết được chứng minh là từ thời đại này để lại, thì cần tuyệt đối bảo vệ; còn
những chữ viết “được cho là”, hay “có thể là” thì không được chấp nhận.
Quản lý các hang động phục vụ du lịch trong Vườn quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng
13
Nếu như được chứng minh là mang một ý nghĩa quan trọng, thì những chữ viết này là
một phần Di sản cần bảo vệ của hang. Nếu không, nó sẽ chỉ là những hoạt động phá hoại
giá trị của hang và cần phải được tẩy sạch (tuy nhiên cần thận trọng để không làm ảnh
hưởng đến giá trị và kết cấu của vách hang).
LỐI ĐI BỘ TRONG ĐỘNG PHONG NHA (động Tiên và động Cung Đình)
Đây thực sự là một khu vực rất ngoạn mục trong động đem lại cho du khách một cơ hội
quý giá để thấy được những giá trị cơ bản để giúp PNKB trở thành Di sản của thế giới.
Với số lượng đồ sộ các dẫn chứng cụ thể các đặc điểm karst minh chứng cho nguồn gốc
hình thành của sinh cảnh đá vôi và các hang động – nhưng hiện lại lại đang bị các hoạt
động tham quan gây tác động nặng nề, chủ yếu là do thiếu lối đi và một hệ thống chiếu
sáng chưa phù hợp.
Chương trình làm sạch nơi này cần bắt đầu với các dữ liệu bằng hình với các chi tiết cụ
thể về những khu vực chịu tác động nặng nề do những bùn đất của bước chân du khách
để lại hoặc từ những chữ viết lên vách hang. Công việc làm sạch cần được bắt đầu ở tất
cả những khu vực không bị ảnh hưởng bởi mưa lũ theo phương pháp quét sạch (không
dội nước) để dọn hết đất cát và đá rơi vãi .
Các kiến tạo từ khoáng can-xít cần được rửa sạch bằng kỹ thuật sử dụng nhiều nước với
áp suất dội nước thấp trước rồi sau đó dùng vòi phun nước với áp suất mạnh hơn nhằm
làm tróc rời những mảng màu bám bẩn sau khi ngấm nước trong giai đoạn đầu. Nếu như
bề mặt can-xít bị hư hại khi phun nước với áp lực cao thì cần ngừng ngay việc làm sạch
và những mảng màu bám bẩn kia cần được làm sạch bằng bàn chải sợi nylon cứng kỳ cọ
cẩn thận với nước dội nhẹ. Với những vách hang có thể chịu được nhiều tác động hơn thì
có thể làm sạch những lớp đất cát và các chữ viết nhảm nhí bằng việc phun nước với áp
suất lớn.
Trong quá trình này thì không nhất thiết phải đóng cửa động tuy nhiên cần cẩn trọng trong
việc sử dụng vòi nước trong những khu vực tránh làm trở ngại việc đi lại của du khách.
Có thể tính tới việc sử dụng những lối đi tạm thời trong động để giúp du khách tránh khu
vực đang bị ướt nước do việc tẩy rửa.
Động Tiên Sơn
Động Tiên Sơn sở hữu một số lượng lớn các khối măng, nhũ đá tuyệt đẹp – và nơi đây
cũng đang gặp những vấn đề tương tự như động Phong Nha do đất cát từ chân du
khách để lại phủ lên các khối thạch, và vẻ bề ngoài của động cũng bị xuống cấp bởi
những người vô ý thức khắc tên hoặc chữ lên bề mặt can-xít tại rất nhiều nơi trong động.
Một số chỗ có thể được làm sạch bằng phun nước hoặc dùng bản chải sợi nylon cứng
đánh sạch SAU KHI hình ảnh những khu vực bị tác động nặng nề hơn đã được lưu lại
trong dữ liệu.
Nền động hiện hữu rất nhiều dẫn chứng điển hình tuyệt vời về các lớp phiến thạch và
bồn trũng mà cần được quét dọn sạch sẽ trước khi dùng nước rửa lại dưới áp suất thấp.
Một số các mảng bị bám bẩn cần được xử lý dưới áp suất lớn hơn tuy nhiên nếu bề mặt
can-xít của hang bị hư hại thì cần ngay lập tức dừng việc làm này lại và sử dụng các bàn
chải nylon cứng để đánh chà sát cho sạch vất bẩn trước khi dùng nước (không áp lực)
rửa lại một cách cẩn thận.
Khi chương trình làm sạch, cũng chính là bước ban đầu trong nỗ lực phục hồi nguyên trạng của
Di sản, được hoàn tất thì những bước tiếp theo cần được xác định và thực hiện nhằm đảm bảo
những tổn hại tương tự sẽ không còn tiếp diễn. Để thực hiện được điều này cần xây dựng kế
hoạch cụ thể với việc hình thành những lối đi trong động cho du khách, có bố trí những chiếu
nghỉ hợp lý cho các đoàn khách dừng chân nghe HDV thuyết trình hoặc để chụp hình. Cần thiết
Quản lý các hang động phục vụ du lịch trong Vườn quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng
14
kế với độ rộng vừa phải sao cho khi một nhóm khách dừng lại thì một nhóm khác vẫn có thể đi
qua dễ dàng.
Cùng với việc thực hiện những điều trên thì cũng cần tiến hành dỡ bỏ dần những bậc lên xuống
bằng xi măng (được thiết kế nhìn giống các khối can-xít tạo nên hang động nhưng lại đi ngược
lại mục đích giáo dục của các hoạt động du lịch, hay nói rõ hơn là không nên khuyến khích du
khách bước chân lên những loại hình kiến tạo nên hang động.
Ở ngay lối lên có thể thấy khá nhiều các bồn trũng gần cuối động Cung Đình đã bị ảnh hưởng
khá nặng nề. Rất nhiều bồn trũng hiện đã bị lấp bằng đất hoặc xi măng để làm lối đi lên động.
Những phần xi măng và đất dùng để lấp vào các bồn trũng cần được gỡ bỏ để nơi này có thể
lấy lại được vẻ đẹp nguyên sơ của nó. Trong chiến lược phát triển sau này nhằm giúp quản lý
tốt hơn lượng du khách đến thăm ngày càng gia tăng, cần thiết kế một lối đi lên hợp lý và một
chiếu nghỉ cho khách du lịch.
Chú ý. Việc quản lý hang động và phát triển các hoạt động du lịch tại nơi này cần
tính đến việc hạn chế các lối đi của du khách và xác định rõ những nơi được đi
để có thể giảm thiểu sự quá tải lên nền hang động.
Những lối đi cho du khách cần được lèn chắc chắn để tránh những hư hại lớn
dần bởi số lượng lớn du khách. Có thể sử dụng những vật liệu bề mặt chắc
nhưng thoát nước giống như gạch lát đường hoặc các vật liệu bền tương tự.
Tránh sử dụng xi măng hoặc nhựa đường trực tiếp trên nền hang động. Bất cứ
nơi nào phù hợp cũng nên tạo những lối đi treo bên trên nền hang động, và
những lối đi này nên được xây dựng từ những vật liệu vô cơ như bê tông tiền
chế, thép không gỉ hoặc mạ kẽm hoặc các hợp chất dẻo.
Những vật liệu hữu cơ như gỗ không nên được sử dụng trừ khi loại gỗ này được
chứng minh là có khả năng chống mối mọt và nấm mốc.
Quản lý các hang động phục vụ du lịch trong Vườn quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng
15
Ý TƯỞNG THIẾT KẾ MỘT LỐI ĐI TRONG HANG ĐỘNG
3.3.1 (a) Hướng dẫn chung
Theo thông lệ quốc tế được áp dụng đối với các hang động được phát triển phục vụ các
hoạt động du lịch thì lối đi trong hang động cần được xác định rõ ràng và mọi du khách đều
phải đi và không được vượt ra ngoài phạm vi lối đi này: Để đảm bảo an toàn cho du khách
và cũng để tránh mọi hiện tượng xói lở thì nói chung cần gia cố lối đi cho thật chắc chắn.
Khái niệm “gia cố” là khá rộng tuy nhiên nói chung thì bề mặt của các lối đi trong hang
động cần được thoát khí nên các vật liệu như xi măng hay các chế phẩm từ nhựa đường
không nên sử dụng.
Dựa vào địa hình và địa mạo thực tế của động Phong Nha và động Tiên Sơn thì những nơi
này vẫn chưa phù hợp với sự hình thành những lối đi được có bề mặt thoát khí vì vậy biện
pháp thích hợp nhất vẫn là các lối đi treo bên trên nền các động như đã đề xuất ở trên. Vật
liệu được xác định là phù hợp là một loại gỗ địa phương có khả năng chống ngấm nước,
nhưng loại gỗ này cần được thử nghiệm nhằm xác định khả năng chống rêu mốc, mối mọt.
Những vật liệu được chọn để hình thành các lối đi cần có sức bền và chống mài mòn. Nói
chung các loại gỗ là không phù hợp do gỗ thường có xu hướng bị mối mọt và rêu mốc –
những yếu tố làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến các tiến trình tự nhiên của nhóm thực vật
hang động. Tuy nhiên, có một số loại gỗ, ví dụ như gỗ Lim Borneo đã được chứng minh là
có khả năng chống mối mọt và rêu mốc, thì có thể sử dụng được.
Nếu các lối đi trong hang động được xây dựng bằng gỗ thì cần có thử nghiệm trước, ví dụ
như lấy 6 tấm gỗ được lựa chọn rồi đặt trong các điều kiện khác nhau của hang động, từ
điều kiện hoàn toàn khô ráo đến rất ẩm ướt. Những mẫu thử này cần được theo dõi và
chụp hình hàng tháng trong vòng ít nhất 6 tháng. Nếu như những mảng sợi trắng nhỏ của
nấm mốc xuất hiện trong thời gian thử nghiệm này thì loại gỗ đó không phù hợp cho việc
sử dụng trong hang động.
Chiều rộng của các lối đi nên tối thiểu là 1,5 mét và tối đa là 3 mét tùy vào tình hình thực tế
về lượng khách dự đoán đến thăm hang động đó.
Những chiếu nghỉ rộng rãi cần được tính toán khi đặt vị trí để giúp các HDV trình bày và du
khách có điều kiện thuận lợi khi chụp hình. Có một gợi ý là theo nét văn hóa riêng, phần
lớn các du khách trong nước thích chụp hình có bản thân mình ở gần các hình khối của
hang động chứ ít khi chỉ chụp hang động đó, vì vậy cần phải tính toán đến yếu tố này khi
thiết kế và hình thành các chiếu nghỉ.
Các chiếu nghỉ cần được thiết kế đủ rộng để có thể chứa được ít nhất lượng du khách từ 2
thuyền cùng một lúc một cách thoải mái (ví dụ là 40 người bao gồm cả các HDV) và có đủ
chỗ để nhóm thứ ba đi qua tiếp tục chuyến tham quan động.
Thử tính nếu mỗi du khách cần 0,75m2 không gian đứng thì có nghĩa là mỗi chiếu nghỉ cần
rộng tối thiểu là 30 m2 cộng với 1 lối đi qua rộng khoảng 1,4m.
Hai bên của chiếu nghỉ và lối đi cần được che chắn bằng dây sợi polypropylene theo hình
minh họa 3.3.1 (A).
Quản lý các hang động phục vụ du lịch trong Vườn quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng
16
Hình 3.3.1(A)
75/100mmx40/50mm gỗ cứng chôn trong cát
hoặc neo cứng vào nền đá của động
300mm
Các lỗ để buộc đầu
dây (1 dây to chừng 28
đến 35mm và 2 dây
khoảng 12 đến 16mm)
900mm
300mm
1,500mm
75/90mmx40/50mm
Rầm gỗ cứng
cách nhau
tối đa 450mm
95/120mm x 40/50mm bằng gỗ cứng
Các bậc lên xuống cần thiết kế với số lượng tối thiểu và đặt những nơi cần thiết, chiều cao cần
của các bậc nên đồng nhất trong khoảng từ 175mm đến tối đa là 200mm; chiều dài của các bậc
cũng cần đạt tối thiểu là 400mm như theo hình minh họa 3.3.1(B)
400mm
170 - 200mm
Hình 3.3.1(B)
Độ dốc không nên vượt quá tỷ lệ 1:20 theo hình minh họa 3.3.1(C).
Hình 3.3.1 (C)
Độ dốc 1:20
1m
20m
Quản lý các hang động phục vụ du lịch trong Vườn quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng
17
Và KHÔNG ĐƯỢC vượt quá độ dốc tỷ lệ 1:12. Hình minh họa 3.3.1 (D)
Hình 3.3.1(D)
Độ dốc 1:12
1.67m
20m
Hình 3.3.1(E)
Đối với các độ dốc tỷ lệ từ 1:12 đến 1:20 cần có một thanh lót chống trượt 20x10mm cách nhau
0,4 mét như hình minh họa 3.3.1.(E)
Hang Bi Ký
Một lối đi rộng 3 mét cần được xây dựng treo bên trên nền động khoảng 0,5 mét dẫn từ ngấn
nước cao đến 1 chiếu nghỉ ở độ cao khoảng 90m trong hang, hoặc ở những nơi được tin là
mang dâu tích cổ xưa. Từ chỗ này lối đi sẽ thu lại còn rộng khoảng 1,4 mét và tiếp dẫn đến một
chiếu nghỉ có diện tích khoảng 12m x 6m nhu hình minh họa 3.3.1(F).
Một lối đi “một chiều” (rộng 1,4 mét) nối với lối đi có chiếu nghỉ đầu tiên và lối ra của hang.
Hình 3.3.1(F) Phối cảnh lối đi trong Hang Bi Ký.
Lối đi rộng 1,4 mét
Lối đi
Vào
Rào chắn
Ra
Lối đi rộng 3 mét chia khách tại trung tâm
Rào chắn hiện nay (sẽ được dỡ bỏ)
Quản lý các hang động phục vụ du lịch trong Vườn quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng
18
Động Tiên và động Cung Đình.
Theo cách tổ chức hiện này thì du khách sẽ xuống thuyền tại Điểm A trong hình minh họa 3.3.1
(G) nhưng nếu đề xuất về một lối đi từ hang Bi Ký dẫn đến nơi này được thực hiện thì du khách
sẽ đi vào trong động từ Điểm B.
Như hiện nay thì cũng có nghĩa là hai, ba hoặc thậm chí bốn thuyền chở đầy người có thể tập
trung tại Điểm A vào bất cứ lúc nào. Điều quan trọng cần biết là Điểm A cũng chính là một trong
những điểm tuyệt nhất để du khách có thể quan sát được nóc động như là một dẫn chứng đặc
sắc về việc sụp đổ lớp trần động và để lộ ra một lớp cắt bằng phẳng giữa các lớp đá vôi. Khi
thuyết trình về đặc điểm này ta cần nói rõ và giúp mọi người hiểu cách mà các lớp đá vôi và các
hang động được hình thành như thế nào, và ngay nơi này cần một chiếu nghỉ có diện tích tối
thiểu là 65 mét vuông.
Điểm nhấn thứ hai cho việc quảng bá thông tin và chụp hình là nơi vào trong động khoảng 25
mét và ở vị trí khoảng 5 mét cao hơn so với nơi thuyền cập động. Một lối đi có bậc dẫn với chiều
rộng thuôn dần từ 3,5 mét đến 2 mét giữa hai chiếu nghỉ nên được xây dựng để nhằm giúp “tập
huấn” cho du khách làm quen với việc phải tôn trọng theo lối đi đã được xác định.
Hình minh họa 3.3.1 (G) cho thấy những vị trí đề xuất cho việc xây dựng các chiếu nghỉ phục vụ
cho việc quảng bá thông tin và chụp hình tại những nơi còn lại của động. Lối đi liên kết, có bậc
lên xuống và/hoặc thu hẹp dần để phù hợp với địa hình trong động thường có chiều rộng là 2
mét với hai lối đi thay “dự bị” cho những nhóm khách nhỏ với chiều rộng khoảng 1,4 mét.
Phần không gian từ Điểm C đến Điểm D nên được thu hẹp dần đến độ rộng khoảng 3 mét ở vị trí
trung tâm và nhỏ dần đến 1,4 mét để tạo điều kiện cho du khách nghỉ chân và chụp hình những
măng, nhũ đá rất đẹp trong động. Độ cao của lối đi trong phần này cũng đóng vai trò quan trọng
nhằm giảm thiểu độ dốc giữa hai điểm này.
Hình 3.3.1 (G) Phối cảnh lối đi trong động Cung Đình và động Tiên.
B
A
Rào chắn bằng thép
hiện tại sẽ được dỡ bỏ
C
D
Quản lý các hang động phục vụ du lịch trong Vườn quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng
19
Động Tiên Sơn
Việc bố trí các điểm phục vụ cho việc chụp hình hay quảng bá thông tin trong động Tiên Sơn
được minh họa trong hình 3.3.1 (C). Lối đi có chiều rộng khoảng 1,4 mét (và có thể hẹp hơn ở
một số nơi trong động do các yếu tố về cấu trúc của động và những hình thái kiến tạo ở nơi này)
nên được thu hẹp dần và có bậc lên xuống sao cho hạn chế độ dốc đến mức tối thiểu (gần như
ngang bằng) trong khắp lòng động.
Chiều rộng 1,4 mét của lối đi có thể được ngoại lệ tại Điểm ‘D.’ Lối đi trong khu vực này
sẽ làm đướng tránh cho hai chiều khách vì vậy sẽ có độ rộng là 2,8 mét.
Hình 3.3.1 (C) Phối cảnh lối đi trong Động Tiên Sơn
D
3.4.
HỆ THỰC VẬT HANG ĐỘNG BỊ ẢNH HƯỞNG NGUY HẠI TỪ HỆ THỐNG CHIẾU
SÁNG THIẾU PHÙ HỢP
Hang động là nơi mang lại các môi trường sống quan trọng cho rất nhiều loài động thực vật khác
nhau sinh sống, và các hang động nơi đây cũng cho thấy số lượng các loài đặc hữu rất cao tại
nơi đây do sự biệt lập của các quần thể với các hang động khác.
Đứng về quan điểm môi trường sống thì một hang động được chia thành ba khu vực cơ bản tùy
theo điều kiện ánh sáng.
Quản lý các hang động phục vụ du lịch trong Vườn quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng
20
Ở ngay lối vào hang động thì là một vùng ánh sáng đầy đủ từ nguồn chiếu sáng ban ngày chiếu
vào và giúp cho quần thể các dạng sống thực vật có và không có mạch nhựa cùng phát triển, và
qua đó hỗ trợ sự phát triển của các loài động vật có xương sống và không xương sống (phần lớn
động vật này đều là những loài thường xuyên hay vô tình lọt vào hang động chứ không phải là
những cư dân gốc thực sự tại những nơi này).
Đi sâu vào trong động là khu vực có ánh sáng chạng vạng tiếp nhận một lượng ánh sáng ít ỏi chỉ
đủ để các loài thực vật bậc thấp không mạch nhựa phát triển (như tảo và địa y), ngoài ra còn có
sự xuất hiện các loài động vật có xương sống và không xương sống trong đó có cả những loài
vô tình lọt vào sinh sống và những loài hoàn toàn phụ thuộc vào điều kiện sống của hang động.
Thậm chí khi ta đi sâu thêm vào bên trong sẽ thấy một khu vực tối nơi không hề có ánh sáng tự
nhiên chạm tới. Các loài thực vật nơi đây tuy không xuất hiện nhiều như tại các khu vực gần
cửa hang hay khu có ánh sáng mờ, nhưng có xu hướng thích nghi hoàn toàn với điều kiện sống
trong bóng tối, và cũng chính tại nơi này các loài đặc hữu xuất hiện nhiều nhất. Đây cũng chính
là nơi các quần thể cùng môi trường sống dễ bị các yếu tố bên ngoài tác động gây ảnh hưởng
nhất. Cần lưu ý là khu vực tối này là nơi bị tác động nặng nề nhất do hiện tượng phát triển lấn
lướt của quần thể thực vật hang động (sống trong điều kiện ánh sáng nhân tạo):
với sự phát triển của
tảo, rêu và thậm chí
dương xỉ như là hậu
quả trực tiếp từ việc
lắp đặt hệ thống
chiếu sáng nhân tạo
trong hang động.
và quần thể thực
vật hang động là
một vấn đề về nhiều
khía cạnh.
Phát triển nổi trên bề mặt, thảm thực vật này làm thay đổi diện mạo của hang động khi các măng
đá và nhũ đá đẹp đẽ lấp lánh pha lê chuyển màu dần sang xám mờ, xanh rêu và cuối cùng có
sắc đen của các lớp tảo trước khi loại rêu chiếm lĩnh. Sau đó là loài thực vật tiến hoá hơn có
mạch nhựa sẽ phát triển ồ ạt không kìm hãm (dưới dạng các loài dương xỉ).
Xét ở góc độ căn nguyên, sự phát triển của các dạng sống thực vật luôn có sự đồng hành của
các loại a-xít hữu cơ tấn công bề mặt hang động nơi các loài thực vật phát triển, qua thời gian,
hang động sẽ dần bị xuống cấp cả về mặt thẩm mỹ lẫn địa chất.
Vào cùng thời điểm các dạng sống của thực vật phát triển tại những nơi không thuộc về chúng,
thì cũng là lúc các loài xâm thực cũng tìm được điều kiện thuận lợi để phát triển. Những loài này
sẽ nhanh chóng chiếm ưu thế và như vậy, hệ sinh thái hang động bị đặt dưới sự đe dọa nghiệm
trọng.
Các nhà quản lý hang động trên toàn thế giới đã mất rất nhiều năm tìm giải pháp
cho vấn đề này và đến nay chỉ có hai sự chọn. Giải pháp đầu tiên là gỡ bỏ mọi
Quản lý các hang động phục vụ du lịch trong Vườn quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng
21
hệ thống chiếu sáng nhân tạo trong hang động và đóng cửa không đón tiếp du
khách.
Giải pháp thứ 2 là sử dụng chất tẩy rửa gia dụng (dung dịch Javel chứa Sô-đium hyperchlorite - ND)
Bất cứ sự tìm kiếm nào trên internet về thảm thực vật hang động sẽ đem lại kết
quả là có hàng loạt các bài viết về những công tình nghiên cứu để tìm giải pháp
cho vấn đề này trong các hang động phục vụ du lịch. Phần lớn đều tán thành
việc sử dụng Can-xi-um hyperchlorite (tên thông dụng Clorin-Clorua Vôi –
ND); hoặc Sô-đi-um hyperchlorite.
Ngoài việc không làm gì cả, đây không phải là một lựa chọn, giải pháp duy nhất là dỡ bỏ mọi
hệ thống chiếu sáng nhân tạo trong các hang động hoặc sử dụng một lượng chất rửa nhẹ (như
javel) để tiêu diệt các dạng thực vật xâm thực trong hang động này. Những khu vực đã được xử
lý cần được rửa sạch lại bằng nước bơm từ dòng sông trong động.
Cuối cùng thì một hệ thống chiếu sáng mới phù hợp hơn được thiết kế và lắp đặt nhằm hỗ trợ
cho việc tham quan hang động, tuy nhiên cùng lúc này cần phải thực hiện việc giảm thiểu sự
phát triển của loài thực vật xâm thực trong hang động.
Mọi khu vực trong hang động có sự phát triển của thực vật xâm thực cần được xác
định và chụp hình.
Những khu vực bị tác động cần được phun nhẹ một lượng nước sạch vừa đủ lấy từ
sông ngầm (nước từ núi đá vôi) và để 30 phút để nước ngấm vào các mảng thực vật
trong động (sau khi phun xong ta sẽ thấy dường như nơi này màu xanh lá trở nên đậm
hơn so với trước).
Sau 30 phút, phun nhẹ toàn bộ khu vực này bằng duch dịch tẩy trắng nồng độ 4-6% và
không để trống một chỗ nào. Thực vật xâm thực nơi đây sẽ ngả màu vàng trong vài
phút và sẽ biến mất sau khi phun dung dịch. Đối với một vài loài “bướng bỉnh” còn lại
thì có thể thực hiện việc xử lý lần hai.
Sau khi các loài thực vật xâm thực đã được xử lý xong cần rửa sạch khu vực này bằng
cách phun áp lực yếu khối lượng lớn nhằm làm loãng nồng độ dung dịch hóa học đã
sử dụng đến mức vô hại.
Những người tham gia phun dung dịch cần mặc đồ bảo hộ che toàn thân, bao gồm cả việc bảo
vệ mắt và khẩu trang che bụi.
Cần hết sức lưu ý trong khi sử dụng dung dịch tẩy rửa, hang động cần được phun chất thơm đủ
mạnh. Ngoài ra, nên phun chất tẩy rửa vào cuối ngày và cảnh báo du khách trong vòng 24 giờ
sau đó rằng mùi họ thấy là không dễ chịu nhưng hoàn toàn vô hại, và nó được sử dụng vì cần
thiết cho việc bảo vệ hang động.
Quản lý các hang động phục vụ du lịch trong Vườn quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng
22
Một khu được phun thử nghiệm chất tẩy rửa javel dân dụng tại Hang Bi Ký.
Trước và sau khi xử lý.
Khu vực được xử lý ngả màu vàng sau 5 phút,
và sau 45 phút thì các loài thực vật trên mảng đã biến mất!
3.4.1 ĐỀ XUẤT THIẾT KẾ HỆ THỐNG CHIẾU SÁNG CHO CÁC HANG ĐỘNG
TRONG VQG PNKB
Những yếu tố có tác động ban đầu lên sự phát triển của thực vật hang động ngoài ý muốn là:
Lượng và màu sắc của nguồn chiếu sáng nhân tạo
Loại nguồn sáng được sử dụng (ánh sáng lạnh, ánh sáng nóng, LED)
Vị trí đặt các nguồn sáng trong động
Thời gian các nguồn chiếu sáng được bật lên.
Hiện nay biện pháp chiếu sáng tốt nhất phục vụ cho các hang động du lịch và có thể giảm thiểu
sự phát triển của các loại thực vật ngoài ý muốn đó là việc sử dụng một hệ thống chiếu sáng có
điện áp (Vôn) thấp và công suất (W) tối thiểu với nguồn sáng thuộc các dải màu ít tác động đến
sự phát triển của thực vật nhất. Lấy ví dụ, một hệ thống chiếu sáng dùng bóng nhị sắc halogen
được điều khiển bằng công tắc thủ công hoặc bằng một cảm biến chuyển động vì vậy đèn chỉ
bật sáng khi có du khách đi qua khu vực lắp cảm biến. Dải màu của loại bóng này có ưu điểm
hơn phần lớn các loại bóng đèn khác trong việc hạn chế sự phát triển của các loài thực vật hang
động, nhưng mặt trái là bóng tỏa nhiệt khá cao và lại kích thích sự tăng trưởng của thực vật. Xu
hướng mới ngày nay trong việc chiếu sáng hang động là việc sử dụng các hệ thống LED “siêu
sáng” được thiết kế với các bóng có nhiều hình dạng khác nhau giúp cho việc lựa chọn các giải
Quản lý các hang động phục vụ du lịch trong Vườn quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng
23
pháp chiếu sáng cho vẻ đẹp tối ưu của hang động được dễ dàng hơn. Những bóng LED này có
thể được sản xuất thành bất cứ hình dạng như mong muốn với ánh sáng trắng.
Trong khi việc sử dụng các hệ thống chiếu ánh sáng màu nhằm khuyếch trương cho các trải
nghiệm hang động ngoạn mục và đầy kịch tính vẫn còn phổ biến ở một số nơi thì cũng là lúc việc
sử dụng ánh sáng trắng nhằm tôn vẻ đẹp nguyên sơ của sắc màu tự nhiên trên các vách động
và các khối thạch nhũ ngày càng được áp dụng và ưa chuộng hơn, đặc biệt là trong các VQG và
các nơi được công nhận là Di sản Thế giới.
Một hệ thống tắt bật cho tất cả các bóng chiếu sáng trong suốt thời gian phục vụ du khách có thể
là phương án lắp đặt đỡ tốn kém nhất nhưng khi vận hành lại đắt đỏ và gây nguy hại cao cho
hang động.
Ta có thể xem xét một số chiến lược thay thế như sau:
1-
Lắp đặt hệ thống chiếu sáng cơ bản trong hang động, cung cấp ánh sáng vừa đủ cho
du khách di chuyển an toàn theo lối đi từ một điểm ngắm cảnh đến điểm tiếp theo nơi
HDV (hoặc 1 cảm biến lắp sẵn) lần lượt tắt bật các bóng đến chiếu cảnh quan khác
nhau theo trật tự mong muốn.
2-
Động có thể được chia thành nhiều phân khu khác nhau với một lối đi chung và hệ
thống chiếu sáng được bố trí dưới sự vận hành của HDV (hoặc cảm biến) để có thể
tắt bật khi nhóm du khách vào 1 phân khu và khi họ ra khỏi để đến phân khu khác
trong động.
3-
Một giải pháp nữa là lắp đặt hệ thống chiếu sáng theo đường đi được hoạt động qua
công tắc hay cảm biến từ 1 phân khu sang phân khu khác với hệ thống bóng chiếu
cảnh được cài đặt chế độ hẹn giờ. HDV (hoặc cảm biến) kích hoạt hệ thống chiếu
sáng đã được cài đặt trước để có thể tự động tắt sau 1 khoảng thời gian nhất định.
Cách này khá hữu ích đối với các nhóm du khách lớn vì khi bật hệ thống, HDV có thể
thuyết trình về nơi đang tham quan và dẫn khách tiếp tục di chuyển. Những người ở
phía sau nhóm khách vẫn có thể ngắm cảnh khi di chuyển và đèn sẽ tắt hoàn toàn
khi cả nhóm đi qua khu tham quan.
4-
Đối với những hang động thường đón số lượng du khách lớn thì hệ thống chiếu sáng
phù hợp nhất là lắp đặt hệ thống cảm biến chuyển động tại nhiều điểm trong hang.
Nếu cảm biến xác nhận không có chuyển động trong 1 khoảng thời gian cài đặt nhất
định – ví dụ như 10 phút – thì hệ thống chiếu sáng sẽ tự động tắt.
5-
Một trong những xu hướng mới là việc sử dụng hệ thống tắt bật do máy tính điều
khiển có thể lên sẵn kế hoạch chiếu sáng và điều chỉnh hiệu ứng ánh sáng cho phù
hợp, thậm chí có thể cho từng đoàn khách ở bất cứ điểm nào trong động và vào bất
cứ lúc nào.
MIỂU TẢ CÔNG VIỆC CHI TIẾT
3.4.1 (a)
Hành động trước mắt
Cho đến khi một hệ thống hoàn chỉnh được thiết kế và đầu tư đầy đủ thì việc trước mắt cần làm
này là thay thế hệ thống công tắc tắt bật hiện thời bằng các cảm biến trong tất cả các hang động
phục vụ du lịch. Môi cảm biến cần được kết nối với một công tắc hẹn giờ đã được đặt trước (ví
dụ như ) từ 12 đến 15 phút VÀ tự cài đặt lại mỗi khi có ai đó kích hoạt cảm biến.
Trong ví dụ minh họa ở hình 3.4.1 cần lưu ý đến trình tự các hoạt động sẽ diễn ra.
Khi một người A đến điểm (a) và làm kích hoạt một cảm biến lắp đặt tại đó thì các bóng chiếu
sáng giữa điểm (a) và (b) sẽ được bật như trong hình minh họa 3.4.1(A).
Quản lý các hang động phục vụ du lịch trong Vườn quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng
24
