Văn học dân gian Việt Nam

MỤC LỤC
MỤC LỤC................................................................................................................................................1
1. Vẻ đẹp về ngoại hình của các anh hùng chiến trận trong sử thi.....................................................4
III. PHẦN KẾT THÚC...............................................................................................................................13

Hoàng Thị Diệu Loan – THPT Trần Quốc Tuấn – Phú Thiện – Gia Lai

1


Văn học dân gian Việt Nam

I. PHẦN MỞ ĐẦU
Ở nước ta, từ những năm đầu thập kỉ 70 trở lại đây, thuật ngữ sử thi mới
được các nhà nghiên cứu sử dụng. Trước đó, phần lớn các nhà nghiên cứu giảng
Hoàng Thị Diệu Loan – THPT Trần Quốc Tuấn – Phú Thiện – Gia Lai

2


Văn học dân gian Việt Nam

dạy đều gọi các tác phẩm này và các tác phẩm cùng loại là trường ca, anh hùng
ca. Hiện nay, hầu hết các nhà khoa học đều thống nhất dùng thuật ngữ sử thi để
chỉ các tác phẩm văn học dân gian có qui mô phản ánh hiện thực rộng lớn, có
nghệ thuật “không thể nào bắt chước được”. Các tác phẩm đó “sản sinh ra trong
những điều kiện xã hội không bao giờ trở lại được nữa” (C.Mác).
Khi quan niệm về sử thi, ý kiến của các nhà khoa học tuy có rộng hẹp
khác nhau nhưng ở họ có sự thống nhất với nhau, từ đó chia sử thi làm hai loại:

Sử thi thần thoại: (Sử thi mo) như: Đẻ đất đẻ nước (Mường), Ẩm ệt luông
(Thái), Cây nêu thần (Mơ nông),…kể về sự hình thành thế giới, sự ra đời của
muôn loài, sự hình thành các dân tộc và các vùng cư trú cổ đại của họ, sự xuất
hiện của nền văn minh buổi đầu.
Sử thi anh hùng: (Sử thi khan) như: Đam San, Xing Nhã, Khinh Dú (Ê đê),
Đam Noi (Bana),…kể về cuộc đời và sự nghiệp của các tù trưởng anh hùng,
trong loại này, sử thi Đam San được biết rộng rãi hơn cả.
Nhân vật anh hùng là nhân vật trung tâm, mang những nét đặc trưng riêng
của tác phẩm sử thi. Đó là những anh hùng chiến trận, mang tính khái quát,
mang tính lý tưởng xã hội và lý tưởng thẩm mỹ của thời đại đã sản sinh ra nó.
Ngoài tầm vóc mang kích thước vũ trụ, tiêu biểu cho sức mạnh thể chất – tinh
thần của cộng đồng dân tộc, nhân vật anh hùng chiến trận sử thi còn sáng ngời
vẻ đẹp của đức hạnh, trí tuệ, tài năng và lòng dũng cảm,…Tất cả được thể hiện
qua những hành động cao cả, dũng cảm của người anh hùng với những chiến
công hiển hách. Nhân vật anh hùng chiến trận sử thi không thể tồn tại nếu không
vượt qua được mọi khó khăn thử thách để giành chiến thắng trong những trận
chiến khốc liệt.. Người anh hùng phải có những khát vọng lớn lao, những lý
tưởng cao cả và lý tưởng ấy cũng là đại diện cho lý tưởng của cộng đồng dân
tộc. Những vẻ đẹp về sức mạnh thể chất, tinh thần, tài năng và những phẩm giá
ưu tú của cộng đồng được thể hiện qua nhân vật người anh hùng trong mối quan
hệ với tự nhiên, xã hội.

Hoàng Thị Diệu Loan – THPT Trần Quốc Tuấn – Phú Thiện – Gia Lai

3


Văn học dân gian Việt Nam

II. PHẦN NỘI DUNG

1. Vẻ đẹp về ngoại hình của các anh hùng chiến trận trong sử thi
Nhân vật anh hùng chiến trận sử thi thường có tầm vóc đẹp, có kích thước
lớn lao. Nhân vật anh hùng chiến trận trong sử thi về ngoại hình phần lớn
thường có tầm vóc đẹp, có kích thước lớn lao. Đây là điều hết sức hợp lý bởi nó
là sự cộng hưởng thể chất của cả cộng đồng. Và ở cộng đồng nào thì người anh
hùng sử thi đều xuất hiện trọng vẻ đẹp tạo hình theo quan điểm thẩm mỹ, theo
chuẩn mực riêng của cộng đồng ấy.
Người anh hùng trong sử thi Phương Tây được xây dựng dựa trên thế giới
quan thần linh chủ nghĩa. Vì thế nhân vật anh hùng mang một vẻ đẹp siêu phàm
và kỳ vĩ. Trong sử thi Hy Lạp, người anh hùng ở cả hai chiến tuyến đều là
những con người toàn thiện toàn mỹ và là linh hồn của sử thi Hy Lạp. Đó là
Hoàng Thị Diệu Loan – THPT Trần Quốc Tuấn – Phú Thiện – Gia Lai

4


Văn học dân gian Việt Nam

những người anh hùng đại diện cho quan điểm tư tưởng của người Hy Lạp cổ
đại. “Asin là tổng thể những sức mạnh ưu tú của nhân dân.” “Asin đó là sự thần
thánh hóa nước Hy Lạp bằng nghệ thuật” (Anh hùng ca Hômerơ). Dưới lời kể
của Hômer thì người anh hùng Achilles từ hình dáng đến vũ khí của chàng,…
đều thấp thoáng hình bóng của thần linh. Chàng có vẻ đẹp “như một thần linh”,
tiếng thét thì âm vang như “tiếng kèn xung trận” làm cho “đầu gối của hết thảy
những người Troy đều run rẩy” và “trái tim tan ra như nước”. Không những thế,
vũ khí của chàng cũng do thần linh làm giúp. Chiếc khiên của chàng là một công
trình nghệ thuật của vị thần thọt chân trứ danh Hêphaixtôx, áo giáp và mũ trụ
sáng ngời lên “trông xa như một đám cháy lớn, như vầng đông khi mặt trời mới
mọc” đến nỗi quân sĩ của chàng cũng phải rùng mình run sợ khi đánh bạo nhìn
vào những vũ khí đó.

Người anh hùng trong sử thi Phương Đông được xây dựng dựa trên cảm
quan và tư duy tôn giáo. Người Ấn Độ chú trọng đời sống tâm linh, nên hình
dáng không chỉ là cái bên ngoài mà còn là hình dáng được cảm nhận từ bên
trong. Trong sử thi Mahabharata, có rất nhiều nhân vật anh hùng lý tưởng
nhưng mỗi nhân vật lại xuất sắc về một mặt nào đó. Hình ảnh Arjuna bước vào
hội cầu hôn Draupadi: “Arjuna – chàng trai trẻ, như thân của một con voi, có đôi
vai, cánh tay và bắp đùi rắn chắc. Nếu nhìn kỹ, trông chàng ta sừng sững như
đỉnh Himavat. Arjuna có dáng đi như dáng đi của một con sư tử, có sức mạnh
như sức mạnh của một con voi thời sung mãn… Chàng ta trông thật quyết chí và
chắc chắn giành được chiến thắng” (The Mahabharata I). Vẻ đẹp của người anh
hùng thường với tầm vóc hoành tráng, kỳ vĩ thường được so sánh với phong thái
uy nghi đường bệ của các vị thần linh. Bhima “Người ông trông hệt như Ngọc
hoàng Indra đứng giữa các chư thần giơ cao lưỡi tầm sét”(Mahabharata).
Trong sử thi Ramayana, nhân vật anh hùng lại có được vẻ ngoài thánh
thiện do các biện pháp kỹ thuật sử thi được sử dụng trong sự kết hợp nhuần
nhuyễn với những yếu tố tôn giáo. Hoàng tử Rama trong tác phẩm có “đôi mắt

Hoàng Thị Diệu Loan – THPT Trần Quốc Tuấn – Phú Thiện – Gia Lai

5


Văn học dân gian Việt Nam

sáng như mặt trời và mặt trăng, có đôi tai nghe thấu nhạc của trời đất, chàng là
kẻ thù của mọi sự ghen tuông hờn giận và tội ác tàn bạo”.
Trong sử thi Tây Nguyên, vẻ đẹp của nhân vật anh hùng được gắn liền với
kích thước của núi rừng, sông suối, cây cối, chim muông… nơi vùng đất cộng
đồng đang sống. Dựa trên kiểu so sánh được thiết lập trên sự tương đồng về tính
chất của sự việc, và sắc thái khâm phục ngợi ca mà các hình ảnh gợi đến đã khắc

họa nên vẻ đẹp oai hùng của người anh hùng Đam San: “Đam San đóng khố
màu sặc sỡ. Đầu đội khăn đẹp như các tù trưởng. Khiên tròn như đầu cú. Gươm
sáng như mặt trời. Tư thế chờ sẵn như con sóc mắt sáng” (Bài ca chàng Đam
San); “Móc dao vào phên rồi lại ngồi giữa nhà, Đam San trông dẻo như con rắn
trong hang, con hùm bên bờ suối. Tiếng nói tiếng cười của chàng như sấm vang
sét đánh” (Bài ca chàng Đam San). Thước đo vẻ đẹp hình thể của chàng Đam
San là những gì quen thuộc trong thiên nhiên một miền rừng núi, nó gắn liền với
nếp nghĩ, nếp cảm của đồng bào Tây Nguyên.
Chuẩn mực vẻ đẹp bề ngoài của người anh hùng không ở vấn đề toàn
thiện, toàn mỹ mà vẻ đẹp ấy phải phù hợp với khí phách hào hùng, với nhiệm vụ
bảo vệ cộng đồng dân tộc. Đó cũng là một kiểu dáng vóc sử thi.
2. Vẻ đẹp về phẩm chất - sức mạnh, tài năng, trí tuệ, đức hạnh của
nhân vật anh hùng chiến trận trong sử thi
Ngoài tầm vóc mang kích thước vũ trụ, tiêu biểu cho sức mạnh thể chất –
tinh thần của cộng đồng dân tộc, nhân vật anh hùng sử thi còn sáng ngời vẻ đẹp
của đức hạnh, trí tuệ, tài năng và lòng dũng cảm,… Tất cả được thể hiện qua
những hành động cao cả, dũng cảm của người anh hùng với những chiến công
hiển hách. Hêghen đã nhận định: “Tinh thần dũng cảm làm thành cái hứng thú
chủ yếu mà tinh thần dũng cảm là một trạng thái tâm hồn và một hoạt động
không hợp với tính cách biểu hiện trữ tình, cũng không phù hợp với hành động
có tính kịch, nhưng lại đặc biệt phù hợp với hình tượng sử thi”. Nhân vật anh
hùng sử thi không thể tồn tại nếu không vượt qua được mọi khó khăn thử thách
để giành chiến thắng vang dội, lập được những chiến công hiển hách. Người anh
Hoàng Thị Diệu Loan – THPT Trần Quốc Tuấn – Phú Thiện – Gia Lai

6


Văn học dân gian Việt Nam


hùng phải có những khát vọng lớn lao, những lý tưởng cao cả và lý tưởng ấy
cũng là đại diện cho lý tưởng của cộng đồng dân tộc.
Lòng dũng cảm, ý chí và nghị lực phi thường được coi là những phẩm chất
đạo đức có tính chất tuyệt đối của người anh hùng trong sử thi. Trong sử thi Hy
Lạp, với quan điểm nhìn người anh hùng trong tính toàn vẹn, tính tổng thể, xuất
sắc về mọi phương diện, nhân vật hành động hết sức quyết liệt vì lợi ích thành
bang và vòng nguyệt quế vinh quang của người anh hùng. Người anh hùng luôn
khao khát chiến thắng và để giành được thắng lợi trên chiến trường dù phải hy
sinh thì đó cũng là cái chết hết sức vinh quang. Trong sử thi Ôđixê, người anh
hùng không thỏa hiệp với bất cứ một trở ngại nào trên đường để trở về đến quê
hương Itac. Chàng có thể vượt qua bao gian lao thử thách trên biển cả là nhờ
lòng dũng cảm, ý chí sắt thép, sự chịu đựng phi thường. Chàng tự mình làm bè
vượt biển, đơn độc đối mặt với những bão táp, sóng gió... Trong sử thi Iliát,
phần lớn là câu chuyện về cơn giận của Achilles cùng những hậu quả của nó.
Achilles trừ điểm yếu của chàng là gót chân thì chàng là người mình đồng da
sắt, dũng cảm không ai bằng, chiến công lẫy lừng hơn bất cứ ai, căm thù giặc
sục sôi, trung thành với bạn hữu… ít ai sánh được với chàng. Với khát vọng
“Chừng nào chưa đánh cho quân Troy tê liệt ta sẽ chưa thôi chiến đấu”, chàng
đã không hề lùi bước trước bất cứ một khó khăn, trở ngại nào. Những cuộc giao
tranh giữa các anh hùng cũng thường được so sánh với các cuộc săn mồi của các
muông thú: “Như lũ cá hoảng hốt nấp vào khắp hang hốc của một cửa biển chắc
chắn để chốn một con cá heo hung tợn ăn thịt bất cứ con gì nó bắt được, quân
Troy cũng ẩn vào những chỗ hiểm hóc của lòng sông khủng khiếp đó”(Iliat và
Ôđixê). Với người Hy lạp thì chiến trường cũng giống như vũ đài thi đấu mà
“Vòng nguyệt quế sẽ được quàng cho người xuất sắc nhất, Achilles, kết tinh
toàn bộ sức mạnh của người Hy Lạp; còn Hecto, của người Troy - hai võ sĩ bước
lên võ đài mà phần thưởng có thể là cả một thành bang với những đường phố
rộng sẽ thuộc về người xuất sắc hơn”(Sử thi Ấn Độ, Mahabharata). Và những

Hoàng Thị Diệu Loan – THPT Trần Quốc Tuấn – Phú Thiện – Gia Lai


7


Văn học dân gian Việt Nam

phẩm chất đó của nhân vật anh hùng luôn luôn tồn tại ở mức độ phi thường,
không ai sánh kịp, tạo nên vẻ đẹp hùng mạnh cho nhân vật sử thi.
Trong sử thi Mahabharata, có thể tìm thấy nhiều nhân vật anh hùng nhưng
ở mỗi người anh hùng lại xuất sắc và ưu tú về một mặt nào đó. Sự lựa chọn hành
động để làm nổi bật điểm mạnh của từng nhân vật cũng là khuôn mẫu truyền
thống trong các sử thi anh hùng. Thể hiện sức mạnh thể chất của người anh hùng
được biểu hiện qua nhân vật Bhima. Sự thể hiện trí tuệ và tài năng của người
anh hùng thì được biểu hiện qua hành động của nhân vật Arjuna. Trí tuệ và đạo
đức của người anh hùng lại được thể hiện qua nhân vật Yudhisthira. Đạo lý là
tiêu chí để đánh giá hành động của nhân vật này, tạo nên một gam màu riêng về
khuôn mẫu người anh hùng Ấn Độ. Sức mạnh của Yudhisthira không phải ở thể
lực hay tài năng chiến binh mà là sức mạnh siêu phàm của trí tuệ và sự công
bằng, đạo đức trong sáng. Trí tuệ ấy giúp chàng hiểu được tận cùng cốt lõi của
đạo lý. Yudhisthira đã giành sự sống cho các em mình bằng sự công minh, chính
trực,

cao

thượng

với

trái


tim

nhân

hậu.

Như

vậy,

trong

sử

thi Mahabharata, nhân vật anh hùng lý tưởng là sự tổng hòa của nhiều nhân vật,
mỗi nhân vật thể hiện cái nhất thể lý tưởng và là một kiểu nhân vật điển hình
trong “Bức tượng N vị nhất thể”.
Trong sử thi Ramayana, nhân vật Rama được xây dựng là người anh hùng
lý tưởng “toàn thiện toàn mỹ”. Rama được đặt trong mối quan hệ, xung đột với
các nhân vật khác để người anh hùng bộc lộ những tài năng, đức hạnh của mình.
Người anh hùng Rama trong sử thi Ramayana được xây dựng không chỉ đẹp về
hình thức mà tài năng và đức hạnh của chàng cũng rực rỡ như các vì sao trên
bầu trời. Một chương trong khúc ca thứ nhất nói về sự ra đời của người anh
hùng “Rama ra đời” tuy rất ngắn gọn nhưng đã khái quát được những nét điển
hình trong tính cách, sức mạnh tài năng và đức hạnh của người anh hùng. Trong
bốn người con của vua Đaxaratha thì “Rama hùng mạnh vô song thì tính cách
không tì vết như trăng rằm, là niềm vui sướng của những ai được nom thấy
chàng. Chàng là một trang kỵ mã lão luyện, một tay điều khiển chiến xa thành
Hoàng Thị Diệu Loan – THPT Trần Quốc Tuấn – Phú Thiện – Gia Lai


8


Văn học dân gian Việt Nam

thục, và có thể cưỡi voi. Chàng là một tay bắn cung bậc thầy và không hề sao
nhãng mảy may việc luyện tập võ nghệ cũng như sớm hôm phụng dưỡng cha
già”. Đặc biệt sử thi đã dành hẳn Chương 1- Người anh hùng trong khúc ca thứ
hai: Khúc ca Ayođhya để khắc họa hình tượng người anh hùng toàn thiện toàn
mỹ. Trong đó đặc biệt chú trọng tô đậm vẻ đẹp phẩm chất đạo đức, tôn giáo của
người anh hùng: “Chàng khôi ngô tuyệt vời và lòng dạ chàng trong sáng như
gương và cũng toàn năng như cha… Chàng trẻ trung, khỏe mạnh, có đức hạnh,
và dân chúng coi chàng như chính bản thân họ vậy. Chàng thông tuệ kinh Vêđa
và Vêđanga, lão luyện tinh thông mọi vũ khí được sử dụng, với sự hỗ trợ hay
không của ác thần chú Mantra. Chàng dũng cảm, ngay thẳng thật thà và là
nguồn gốc của mọi điều thiện… Chàng khiêm tốn, có ý tứ và bao giờ cũng tỏ
lòng tôn kính đối với các bậc bề trên… Chàng hết sức cao siêu về triết học và có
tài lớn về thi ca.” Về sức mạnh và tài năng trong chiến đấu của người anh hùng
lại được khắc họa hết sức ngắn gọn ngay ở chương giới thiệu: “Chàng là một tay
kỵ mã lão luyện, một chiến binh kiệt xuất, một tướng lĩnh dũng cảm dắt dẫn
quân đội chiến thắng kẻ thù và tinh thông đủ mọi thuật bài binh bố trận. Chàng
là người bất khả chiến thắng ngay cả trước các chư thần”. Lòng dũng cảm, ý chí
và nghị lực phi thường của người anh hùng Rama được thể hiện rõ hơn khi
chàng chấp nhận lưu đày mười bốn năm trong rừng với mọi khó khăn thử thách.
Chàng đón nhận với tâm trạng nhẹ nhàng bình thản: “Không ai nom thấy bất cứ
một dấu hiệu buồn khổ nào trong thái độ của chàng”. Hay trong các cuộc giao
tranh, lòng dũng cảm, sức mạnh và vũ khí lợi hại của người anh hùng đã khiến
kẻ thù khi trông thấy đều khiếp sợ: “Quân Raksaxa đâm hoảng loạn và bắt đầu
kêu thét lên khiếp đảm lúc trông thấy Rama, như con voi phải lánh xa khi nom
thấy con sư tử”.

Nhân vật anh hùng sử thi không thể tồn tại mà không có lý tưởng cao cả,
khát vọng lớn lao. Lý tưởng ấy cũng chính là đại diện cho lý tưởng cộng đồng
dân tộc. Trong sử thi Hy Lạp, người anh hùng mang lý tưởng tập thể thị tộc, bộ
lạc, lý tưởng của những con người tràn đầy sức sống và nhiệt tình sôi nổi, khao
Hoàng Thị Diệu Loan – THPT Trần Quốc Tuấn – Phú Thiện – Gia Lai

9


Văn học dân gian Việt Nam

khát lập chiến công và vinh quang. Chàng Hecto trong sử thi Iliát với mục đích
chiến đấu lập chiến công để lưu danh hậu thế nhưng đó cũng chính là lý tưởng
chiến đấu vì bộ lạc, vì quyền lợi của cộng đồng. Trong sử thi Ôđixê, lý tưởng
cao quý chi phối mọi hành động của người anh hùng Uylixơ là trở về quê
hương, gia đình, là muốn tìm hiểu thế giới, khám phá những bí ẩn thiêng, làm
chủ số mệnh và chinh phục thế giới.
Nếu như người anh hùng trong các sử thi Hy Lạp luôn hướng tới chiến
thắng và vinh quang nơi chiến trận, nơi biển khơi thì người anh hùng trong các
sử thi Ấn Độ lại mang lý tưởng thuần khiết hơn: lý tưởng về điều thiện, về lẽ
phải, về đạo lý ở đời. Trong sử thi Mahabharata lời giáo huấn của Krishna dựa
trên cơ sở vững chắc của lẽ Dharma: “Ai cũng phải chết, người anh hùng hay kẻ
nhát gan cũng vậy, nhưng nhiệm vụ cao quý nhất của một Kshatriya là phải
trung thành với dòng dõi và niềm tin của mình, phải đè bẹp quân thù trong
những trận đánh chính đáng mà giành lấy vinh quang”.
Trong sử thi Ramayana, người anh hùng Rama luôn lùi bước trước những
hành động đi ngược lại bổn phận. Với niềm tin lý tưởng “chiến thắng thuộc về
những người đề cao Dharma” nên người anh hùng Rama luôn hành xử theo bổn
phận, tinh thần cao thượng và sự vị tha. Rama được quyền nối ngôi cha, nhưng
vì cha đã hứa với thứ phi Kaikêyi đày mình vào rừng để nhường ngôi báu cho

Bharata, Rama không dám cãi lại lệnh cha. “Lời hứa của cha là danh dự, danh
dự của cha là danh dự của mình và của dòng giống. Tuyệt đối phục tùng mệnh
lệnh của cha là một bổn phận. Đó là tiêu chuẩn đạo đức của đẳng cấp quý tộc và
xã hội đương thời”. Chàng vui lòng từ giã cuộc sống vương giả để ra đi và
chàng nói với thứ phi Kakêyi: “Không có một đạo giáo nào lớn hơn là phụng sự
cha mình và thực hiện mệnh lệnh của cha… Phụng sự cha là bổn phận cao nhất
của con người”. Theo quan niệm của người Ấn Độ, người anh hùng lý tưởng
bên cạnh sức mạnh, tài năng và lòng dũng cảm thì phải là con người luôn luôn
thực hiện Dharma. Trong sử thiRamayana, người anh hùng Rama được khắc họa
nổi bật lên cùng phẩm chất tuyệt đối trung thành với bổn phận, có sự bao dung
Hoàng Thị Diệu Loan – THPT Trần Quốc Tuấn – Phú Thiện – Gia Lai

10


Văn học dân gian Việt Nam

độ lượng cao cả và ý thức về danh dự. Mọi hành động của Rama đều luôn tuân
thủ tuyệt đối theo trách nhiệm và bổn phận của Dharma. Một tình huống thấm
đẫm nước mắt là khi Rama buộc tội Xita, đây là thử thách buộc người anh hùng
phải lựa chọn Danh dự hay Tình yêu? Quyền lợi, trật tự xã hội của cộng đồng
hay Hạnh phúc cá nhân? Rama đã lựa chọn hy sinh người mình yêu thương nhất
để lựa chọn hành động theo bổn phận thuần khiết của một đấng quân vương là
xây dựng gia đình chuẩn mực, có vị hoàng hậu đáng kính nể về tình yêu chung
thủy. Vì vậy, Rama được người Ấn Độ xem như là hiện thân của đạo lý Dharma,
“là khuôn vàng thước ngọc của đẳng cấp Kshatrya”.
Trong sử thi Tây Nguyên, cái cá thể của người anh hùng không đối lập với
tập thể, với cộng đồng mà có sự gắn bó mật thiết với cộng đồng. Người anh
hùng Đăm Săn mặc dù là cá nhân xuất chúng nhưng không phải là “Cái tôi cá
nhân bị tách ra khỏi cái toàn thể chủ yếu của dân tộc” mà có sự gắn kết với tập

thể, với cộng đồng.Người anh hùng không có đời sống riêng tư, tách biệt hay đối
lập với cộng đồng mà sát nhập cùng cộng đồng, cùng chia sẻ gánh vác với cộng
đồng ngay trong đời sống riêng tư của cá nhân anh hùng cũng bị nhòe đi trong
mối quan hệ với cộng đồng, vì cộng đồng. Tinh thần đồng lòng, đồng sức giữa
người anh hùng và tập thể cộng đồng đã tạo nên khối sức mạnh vững chắc, thân
ái trong cộng đồng thị tộc.Cùng với người anh hùng, trong sử thi Tây Nguyên
còn có đông đảo những nhân vật bình thường đó là đám đông dân làng. Họ là
hình tượng tiêu biểu cho văn hóa cộng đồng, mang cảm thức cộng đồng. Con
người văn hóa cộng đồng này, nét tính cách quan trọng nhất ở họ là sự trung
thành, xả thân vì sự nghiệp chung của cộng đồng. Do vậy, dù trong bất cứ hoàn
cảnh nào, họ vẫn nhất mực tuân theo sự chỉ dẫn của người đứng đầu dù có phải
hy sinh cả tính mạng của mình. Mối quan hệ giữa người anh hùng với cộng đồng
là mối quan hệ gắn bó thân thiết. Ngợi ca vẻ đẹp văn hóa Tây Nguyên cũng
chính là ngợi ca vẻ đẹp về người anh hùng trong mối quan hệ cộng đồng.Bên
cạnh những nhân vật anh hùng, trong sử thi Tây Nguyên còn in đậm hình ảnh
các cô gái Bahnar, Jrai, Ê Đê. Vẻ đẹp của họ được miêu tả trong sử thi gắn với
Hoàng Thị Diệu Loan – THPT Trần Quốc Tuấn – Phú Thiện – Gia Lai

11


Văn học dân gian Việt Nam

thiên nhiên hùng vĩ. Vẻ đẹp ấy gắn với quan niệm thẩm mỹ của con người
phương Đông-con người hòa hợp với thiên nhiên, vũ trụ.Trong sử thi Tây
Nguyên, vẻ đẹp của người phụ nữ không chỉ bó hẹp trong phạm vi gia đình mà
còn hướng ra làng xã, hướng đến lợi ích của cộng đồng. Người phụ nữ ngày ấy,
mặc dù không trực tiếp tham gia chiến tranh để phát triển cộng đồng, nhưng họ
là những người mẹ, người vợ đã quyết định số phận của người anh hùng, giúp
họ làm nên chiến thắng. Đó là vẻ đẹp cao cả của nàng Bara Tang trong Sử thi

Xinh Nhã.Vẻ đẹp của nàng Hơ Nhi trong Sử thi Đăm Săn. Sử thi Tây Nguyên,
bên cạnh xây dựng hình tượng thiên nhiên hoang sơ hùng vĩ, đã xây dựng nên
hình tượng con người cộng đồng. Ý thức cộng đồng đã chi phối mạnh mẽ đến ý
thức cá nhân anh hùng trong thời đại anh hùng. Họ chính là kết tinh vẻ đẹp của
giá trị văn hóa cộng đồng, mang cảm thức văn hóa cộng đồng, bởi “Văn hóa của
một dân tộc bao giờ cũng được bắt đầu với một nền văn hóa cộng đồng như
vậy”.
3. Vẻ đẹp về trang phục của các anh hùng chiến trận trong sử thi
Vẻ đẹp về trang phục của các anh hùng chiến trận trong sử thi thể hiện
đậm nét qua sử thi Tây Nguyên – khan. Trong sử thi Tây Nguyên, trang phục
của nhân vật anh hùng hiện lên trước hết qua những bộ trang phục đặc trưng của
dân tộc Ê-đê nói riêng, các dân tộc Tây Nguyên nói chung. Đó là bộ khố nai nịt
gọn gàng, thêu thùa cầu kỳ và sặc sỡ màu sắc. Hầu như không có người anh
hùng nào được miêu tả lại không gắn với bộ trang phục đặc trưng ấy. Đây là
hình ảnh người anh hùng Đăm Săn: “Anh đóng khố màu sặc sỡ, đầu đội khăn
đẹp như các tù trưởng”, “Đăm Săn quấn vào một cái khố màu sặc sỡ như hoa
kơu, chít trên đầu một cái khăn màu ême, trong trang phục ấy, anh có dáng điệu
của một tù trưởng trẻ tuổi rất oai hùng”. Bộ trang phục đặc trưng cho vẻ đẹp,
sức sống của người Ê-đê khoác lên các nhân vật anh hùng làm cho họ trở thành
những con người vừa quen vừa lạ, vừa bình dị vừa cao cả, hào hùng. Vẻ đẹp
hình thức thể hiện qua trang phục chính là dấu hiệu đầu tiên khắc hoạ chân dung
nhân vật anh hùng là dấu hiệu lôi cuốn chúng ta đi vào khám phá vẻ đẹp bản
chất bên trong của họ.
Hoàng Thị Diệu Loan – THPT Trần Quốc Tuấn – Phú Thiện – Gia Lai

12


Văn học dân gian Việt Nam


Về miêu tả vũ khí, nổi bật là khiên và đao. Đó là những vật dụng, là thứ
vũ khí bất ly thân của người anh hùng trong sử thi - khan. Hình ảnh múa khiên
thể hiện sức mạnh và tinh thần chiến đấu của họ. Người anh hùng nào múa
khiên cũng giỏi, mỗi lần họ thể hiện tài năng của mình thì trời đất, vạn vật như
cũng nghiêng mình chiêm ngưỡng. Hình ảnh chiếc khiên và hành động múa
khiên gắn liền với diễn biến cuộc đời nhân vật anh hùng kể từ khi họ sinh ra, lớn
lên, chiến đấu với kẻ thù giành hạnh phúc cho buôn làng. Chi tiết múa khiên
được các tác giả sử thi dụng công miêu tả, xuất hiện với tần suất lớn, lặp đi lặp
lại nhiều lần, lần nào uy lực của nó cũng mạnh mẽ đặc biệt trong các cuộc giao
tranh với kẻ thù gian ác. Trong thế đối sánh với kẻ thù, người anh hùng múa
khiên giỏi bao nhiêu, oai hùng bao nhiêu thì kẻ thù càng trở nên yếu ớt, run sợ
bấy nhiêu. Chiếc khiên và hành động múa khiên đã trở thành phương tiện giao
tiếp chứa đựng toàn bộ sức mạnh và quyền lực của nhân vật anh hùng.

III. PHẦN KẾT THÚC
Nhân vật anh hùng chiến trận trong sử thi luôn có những nét đặc trưng
riêng, hiện diện song hành cùng sức mạnh thể chất và tài năng, phẩm chất đạo
đức siêu phàm, là người anh hùng toàn thiện toàn mỹ và trở thành “khuôn vàng
thước ngọc” về vẻ đẹp thể chất và sức mạnh đạo đức của con người thời đại.
Người anh hùng chiến trận trong sử thi là sự khái quát hóa cao độ những khát
vọng lý tưởng về sức mạnh, tài năng, lòng dũng cảm, đức hạnh của toàn thể
cộng đồng dân tộc sản sinh ra nó. Vẻ đẹp ấy là chỗ dựa, niềm tự hào của cả cộng
đồng dân tộc nên luôn được nhìn nhận, đánh giá, ngợi ca với niềm tôn kính
thiêng liêng. Người anh hùng chiến trận trong sử thi đã trở thành biểu tượng cho
tâm hồn, tính cách, khát vọng…của các dân tộc yêu chuộng hòa bình, hòa hợp
và bình đẳng trên toàn thế giới.

Hoàng Thị Diệu Loan – THPT Trần Quốc Tuấn – Phú Thiện – Gia Lai

13



Văn học dân gian Việt Nam

Hoàng Thị Diệu Loan

TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Nguyễn Văn Khỏa, Anh hùng ca Hômerơ, Nxb. Văn học Hà Nội, 2002
2. Phan Thu Hiền, Sử thi Ấn Độ, Mahabharata, (tập 1), Nxb. Giáo dục,
Hà Nội, 1999
3. Phạm Thuỷ Ba dịch, Ramayana, Nxb. Văn học, Hà Nội, 1988
4. Đào Tử Chí sư tầm và dịch, Bài ca chàng Đam San, Nxb. Văn hóa dân
tộc, Hà Nội, 1977

Hoàng Thị Diệu Loan – THPT Trần Quốc Tuấn – Phú Thiện – Gia Lai

14