KHẢO SÁT KHU DI TÍCH ĐỀN GIÓNG VÀ LỄ HỘI GIÓNG DI SẢN VĂN HÓA PHI VẬT THỂ CỦA NHÂN LOẠI

Lời mở đầu
1.

Tiểu dẫn

Từ bao đời nay, lễ hội luôn giữ vai trò như sợi dây gắn kết cộng đồng, tạo dựng
không gian văn hóa vừa trang trọng, linh thiêng, vừa tưng bừng, náo nức. Lễ
hội trở thành nơi công chúng đến với lịch sử cha ông, trở về với cội nguồn dân
tộc, tưởng nhớ công ơn người đi trước, cầu mong những điều tốt lành. Hàng
năm, có lẽ không có làng quê Việt Nam nào lại không mở hội, nhỏ thì một ngày,
lớn thì nhiều ngày, nhất là những năm được mùa thì lễ hội vui không kể xiết. Có
những lễ hội trở nên tiêu biểu, nức tiếng gần xa như hội: Đền Hùng-tỉnh Phú
Thọ, hội Cổ Loa, Lệ Mật, Phù Đổng của Hà Nội, hội Liễu Đôi (Nam Hà), Bắc
Ninh có hội Đồng Kỵ, hội Lim... Bắc Giang có hội Yên Thế, Xương Giang, Thổ
Hà, Vạn Vân, các hội làng ở Hà Tây, Hội đền Kiếp Bạc (Hải Dương), hội chùa
Dâu, Bà Chúa Kho (Bắc Ninh), hội chùa Keo (Thái Bình)…Và có một lễ hội
mà tôi muốn nhắc đến đã được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa phi vật
thể đại diện của nhân loại vào ngày 16-11-2010. Đó chính là lễ hội Gióng tại
làng Phù Đổng- Gia Lâm. Lễ hội đã đem lại niềm tự hào cho người dân nơi đây
khi được vinh danh.
2. Lý do chọn đề tài

Mặc dù cuộc sống ngày một phát triển, bên cạnh các thành phố hiện đại và nhộn
nhịp thì một số làng quê ở Việt Nam vẫn giữ cho mình được nét đẹp hoang sơ,
trong trẻo. Một buổi sáng khi đến với làng Phù Đổng- Gia lâm, tôi đã hoàn toàn
bị thu hút bởi cảnh quan nơi đây. Con đường đê dẫn vào làng Gióng quanh co.
Sinh viên ĐẶNG HUYỀN TRANG – Mã SV : CQ 533998

Page 1

KHẢO SÁT KHU DI TÍCH ĐỀN GIÓNG VÀ LỄ HỘI GIÓNG DI SẢN VĂN HÓA PHI VẬT THỂ CỦA NHÂN LOẠI
Từ trên nhìn xuống là những ngôi nhà hết sức cổ kính, giản dị, mộc mạc tạo
cảm giác thích thú cho tôi khi được chiêm ngưỡng quang cảnh và cuộc sống ở
làng quê nghèo Việt Nam. Không khí trong lành của buổi sáng cùng cuộc sống
làng quê yên bình đã tạo cho tôi những ấn tượng tốt về nơi đây. Ngôi làng mà
trong truyền thuyết kể lại là nơi sinh ra Thánh Gióng- người đã có công đánh
đuổi giặc Ân…Khu di tích làng Gióng cũng cách nhà tôi không quá xa vì thế tôi
chọn đề tài khảo sát khu di tích đền Gióng và lễ hội cho bài nghiên cứu của
mình.
3.

Mục đích nghiên cứu
Tìm hiểu hoạt động du lịch và hoạt động bảo tồn tại khu di tích và lễ hội.

Mục lục:
Chương 1: LỄ HỘI – NÉT VĂN HÓA KHÔNG THỂ THIẾU CỦA NGƯỜI
VIỆT NAM
1.1 Lễ hội truyền thống ở Việt Nam
1.1.1 Tìm hiểu chung lễ hội ở Việt Nam
Lễ hội Việt Nam là sự kiện văn hóa được tổ chức mang tính cộng đồng. "Lễ" là
hệ thống những hành vi, động tác nhằm biểu hiện sự tôn kính của con người với
thần linh, phản ánh những ước mơ chính đáng của con người trước cuộc sống
mà bản thân họ chưa có khả năng thực hiện. "Hội" là sinh hoạt văn hóa, tôn
giáo, nghệ thuật của cộng đồng, xuất phát từ nhu cầu cuộc sống.
Lễ hội ở nước ta thường được tổ chức vào mùa xuân, khi đất trời giao hòa, thiên
nhiên tươi tốt, lòng người hân hoan. Lễ hội là chứng tỏ tính cố kết của cộng
đồng, là minh chứng cho nét đẹp văn hoá ngàn đời của ông cha ta. Theo thống
Sinh viên ĐẶNG HUYỀN TRANG – Mã SV : CQ 533998


Page 2


KHẢO SÁT KHU DI TÍCH ĐỀN GIÓNG VÀ LỄ HỘI GIÓNG DI SẢN VĂN HÓA PHI VẬT THỂ CỦA NHÂN LOẠI
kê của Bộ VH,TT&DL thì nước ta hiện có hơn 8.000 lễ hội trong năm. Mỗi lễ
hội mang một nét tiêu biểu và giá trị riêng, nhưng bao giờ cũng hướng tới một
một đối tượng linh thiêng cần được suy tôn như những vị anh hùng chống ngoại
xâm, những người có công dạy dỗ truyền nghề, chống thiên tai, diệt trừ ác thú,
giàu lòng cứu nhân độ thế... Với tư tưởng uống nước nhớ nguồn, ăn quả nhớ
người trồng cây, ngày hội diễn ra sôi động bằng những sự tích, công trạng, là
cầu nối giữa quá khứ với hiện tại, làm cho thế hệ trẻ hôm nay hiểu được công
lao tổ tiên, thêm tự hào về truyền thống quê hương, đất nước của mình. Đặc
biệt, lễ hội ở nước ta gắn bó với làng xã, địa danh, vùng đất như một thành tố
không thể thiếu vắng trong đời sống cộng đồng nhân dân.
Phần lớn các lễ hội ở Việt Nam thường gắn với sự kiện lịch sử, tưởng nhớ
người có công với nước trong chiến tranh chống giặc ngoại xâm nên các trò vui
chơi ở lễ hội thường mang nhiều tính mạnh mẽ của tinh thần thượng võ như: thi
bắn nỏ, đấu vật (hội Cổ Loa) đấu vật, đấu võ, chạy thi (hội hoa Vị Khê, Nam
Định), thi bắn nỏ, ném còn (ở vùng đồng bào dân tộc phía Bắc) ... Có lễ hội lại
gọi theo những trò chơi dân gian như hội rước voi, rước chúa gái, hội đánh
phết, ném còn, hội chọi gà, chọi trâu, hội đâm đuống... Sự phong phú của lễ hội
ở Việt Nam vừa là nét đẹp văn hóa dân tộc nhưng cũng vừa là một trong những
sản phẩm du lịch hấp dẫn du khách trong và ngoài nước.
Tùy vào từng thời điểm, vào chủ thể mà lễ hội hiện nay được tổ chức ở nhiều
cấp khác nhau. Ví dụ như lễ hội đền Hùng được tổ chức ở quy mô quốc gia 5
năm/ lần. Những năm số lẻ thì lại được tổ chức ở quy mô cấp tỉnh. Các lễ hội
thường được tổ chức ở quy mô cấp tỉnh như hội Lim, lễ hội Lam Kinh (Thanh
Hóa), lễ hội đền Trần (Nam Định)... Các lễ hội ở quy mô cấp huyện tiêu biểu
như lễ hội đền Nguyễn Công Trứ ở Kim Sơn (Ninh Bình) và Tiền Hải (Thái


Sinh viên ĐẶNG HUYỀN TRANG – Mã SV : CQ 533998

Page 3


KHẢO SÁT KHU DI TÍCH ĐỀN GIÓNG VÀ LỄ HỘI GIÓNG DI SẢN VĂN HÓA PHI VẬT THỂ CỦA NHÂN LOẠI
Bình). Các lễ hội diễn ra ở đình Làng là lễ hội cấp nhỏ nhất, chỉ với quy mô
làng, xã.
1.1.2 Lễ hội- Nét văn hóa Việt Nam
Việt Nam là một quốc gia đã có hàng nghìn năm lịch sử. Cũng như nhiều quốc
gia khác trên thế giới, Việt Nam có một nền văn hóa mang bản sắc riêng. Chính
những nét đó làm nên cốt cách, hình hài và bản sắc của dân tộc Việt Nam.
Trong kho tàng văn hóa của dân tộc Việt Nam, sinh hoạt lễ hội là vùng văn hóa
rất đặc trưng. Lễ hội là sinh hoạt văn hóa dân gian hầu như có mặt ở khắp mọi
miền đất nước. Nhiều lễ hội ra đời cách đây hàng nghìn năm đến nay vẫn được
duy trì. Lễ hội ở Việt Nam bao giờ cũng hướng tới một đối tượng thiêng liêng
cần suy tôn là nhân thần hay nhiên thần. Đó chính là hình ảnh hội tụ những
phẩm chất cao đẹp nhất của con người. Giúp con người nhớ về nguồn cội,
hướng thiện và nhằm tạo dựng một cuộc sống tốt lành, yên vui.
Cũng giống như nhiều nước khác, Việt Nam là một nước có nhiều lễ hội dân
gian là hình thức sinh hoạt của cộng đồng. Trong lễ hội, các lễ nghi tín ngưỡng,
các phong tục tập quán, các thể lệ và hình thức sinh hoạt của một cộng đồng đã
được tái hiện một cách rất sinh động. Việt Nam có nhiều loại lễ hội lớn và long
trọng như lễ tế các thần linh, các lễ hội nhằm tưởng nhớ tới công ơn tổ tiên, nòi
giống như hội Đền Hùng, có những lễ hội tưởng nhớ tới các anh hùng như hội
Đền Mẫu Đợi, hội Gióng, hội Đền Kiếp Bạc, hội Đống Đa, có những lễ hội
tưởng nhớ người có công mở mang bờ cõi, các ông tổ các ngành nghề,…của
người Việt.
1.2 Hội Gióng- Di sản văn hóa phi vật thể nhân loại

1.2.1 Giới thiệu chung
Sinh viên ĐẶNG HUYỀN TRANG – Mã SV : CQ 533998

Page 4


KHẢO SÁT KHU DI TÍCH ĐỀN GIÓNG VÀ LỄ HỘI GIÓNG DI SẢN VĂN HÓA PHI VẬT THỂ CỦA NHÂN LOẠI
Hội Gióng ở đền Phù Đổng và đền Sóc của Việt Nam đã được UNESCO công
nhận là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại vào 18 giờ 20 phút
ngày 16-11-2010 (tức 22 giờ 20 phút Việt Nam) tại Thành phố Nairobi (Thủ đô
của Kenya), trong kỳ họp thứ 5 của Ủy ban liên chính phủ theo Công ước năm
2003 của UNESCO. Cùng với 82 Bia tiến sĩ ở Văn Miếu Quốc Tử Giám được
công nhận là Di sản Tư liệu thuộc Chương trình Ký ức Thế giới; Khu di tích
Trung tâm Hoàng thành Thăng Long được công nhận là Di sản văn hóa thế giới,
Hội Gióng ở đền Phù Đổng và đền Sóc là di sản thứ 3 của Thành phố Hà Nội
được UNESCO vinh danh trong năm 2010.
Ngoài ghi dấu ấn là di sản thứ 3 của Việt Nam được UNESCO công nhận, Hội
Gióng là lễ hội đầu tiên trong số 5 di sản văn hóa phi vật thể của nước ta được
vinh danh tại UNESCO sau Nhã nhạc cung đình Huế, cồng chiêng Tây Nguyên,
quan họ Bắc Ninh và Ca trù. Một điều đặc biệt nữa có tính mở đầu cho di sản
phi vật thể Việt tại “đấu trường” UNESCO, Thánh Gióng là vị đầu tiên trong số
bốn vị nhân thần được phong Thánh theo tín ngưỡng dân gian bản địa, thể hiện
tinh thần yêu nước, ý chí quyết chiến quyết thắng ngoại xâm, khát vọng hoà
bình của nhân dân ta từ nghìn năm nay. Trong số 46 di sản được công nhận năm
nay của 29 quốc gia thành viên UNESCO có 6 di sản là nghề thủ công truyền
thống; 12 di sản là lễ hội; 6 di sản là tri thức dân gian; 20 di sản là nghệ thuật
biểu diễn; 3 di sản là ẩm thực dân gian. Việc Hội Gióng được công nhận đã tăng
thêm niềm tự hào cho di sản dân tộc vào đúng năm dấu ấn – năm kỷ niệm Đại lễ
1.000 năm Thăng Long – Hà Nội.
1.2.2 Tính đại diện nhân loại của Hội Gióng


Sinh viên ĐẶNG HUYỀN TRANG – Mã SV : CQ 533998

Page 5


KHẢO SÁT KHU DI TÍCH ĐỀN GIÓNG VÀ LỄ HỘI GIÓNG DI SẢN VĂN HÓA PHI VẬT THỂ CỦA NHÂN LOẠI
Thánh Gióng hay còn gọi là Phù Đổng Thiên Vương hay Xung Thiên Thần
Vương, là một trong bốn vị thánh bất tử trong tín ngưỡng dân gian Việt Nam
(Thánh Tản, Thánh Gióng, Thánh Chử Đồng Tử và Thánh Mẫu Liễu Hạnh). Lễ
hội Thánh Gióng hay còn gọi là hội làng Phù Đổng (tên nôm là làng Gióng) là
một trong những lễ hội lớn nhất ở đồng bằng Bắc bộ, một diễn trường lịch sử văn hoá, diễn lại sự tích Thánh Gióng đánh thắng giặc Ân.
Được xây dựng kiến trúc theo phong cách thời Lý, nơi thờ Thánh Gióng là một
ngôi đền khá đồ sộ đặt tại làng Phù Đổng, Gia Lâm, Hà Nội. Lễ hội làng Gióng
được cử hành trên một diễn trường rộng lớn dài khoảng 3 km gồm đền Thượng,
đền Mẫu (thờ mẹ Gióng) và chùa Kiến Sơ. Ngoài lễ hội chính tại làng Phù
Đổng còn có một số nơi khác cũng tổ chức hội Gióng: Hội đền Sóc (xã Xuân
Đỉnh huyện Từ Liêm), hội Sóc Sơn (huyện Sóc Sơn), hội Phù Gióng, hội Gióng
Bộ Đầu...Hằng năm cứ đến ngày 9/4 âm lịch (ngày ông Gióng thắng giặc Ân),
dân tứ xứ lại đổ về từ mọi ngả xa gần để xem lễ, dự hội làng.
Lễ hội Thánh Gióng là một di sản văn hóa phi vật thể từng tồn tại qua hàng
ngàn năm lịch sử. Về giá trị, Lễ hội Thánh Gióng là bản anh hùng ca của dân
tộc Việt Nam . Lễ hội lưu giữ những tín ngưỡng cổ xưa của người Việt cổ như
tín ngưỡng thờ đá, tín ngưỡng phồn thực.
Nét độc đáo của lễ hội này là cư dân Việt cổ đã lịch sử hóa một nhân vật huyền
thoại, biến thành một nhân vật tín ngưỡng và từ đó phát triển thành lễ
hội. UNESCO công nhận Hội Gióng vì nó đáp ứng đầy đủ các tiêu chí là một di
sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Đây là một lễ hội được cộng
đồng bảo tồn, truyền từ thế hệ này qua thế hệ khác, chứa đựng những sáng tạo


Sinh viên ĐẶNG HUYỀN TRANG – Mã SV : CQ 533998

Page 6


KHẢO SÁT KHU DI TÍCH ĐỀN GIÓNG VÀ LỄ HỘI GIÓNG DI SẢN VĂN HÓA PHI VẬT THỂ CỦA NHÂN LOẠI
mang tầm nhân loại, thể hiện khát vọng về một cuộc sống thịnh vượng cho mỗi
gia đình,về một nền hòa bình cho đất nước…
1.3 Hội Gióng Phù Đổng
1.3.1 Giới thiệu chung về lễ hội
Hội Gióng Phù Đổng chính thống được tổ chức hàng năm vào hai ngày mùng 8
và mùng 9 tháng 4 âm lịch tại xã Phù Đổng, huỵện Gia Lâm, thành phố Hà Nội,
nơi sinh ra người anh hùng huyền thoại “Phù Đổng Thiên Vương“. Hội gióng
Phù Đổng có sức hấp dẫn trong việc hoàn thiện nhân cách con người, dân gian
từng ghi nhận bằng câu ca dao:
"Ai ơi mùng chín tháng tư
Không đi Hội gióng cũng hư mất người."
Lễ hội mở đầu với lễ tế thánh, lễ rước cờ từ đền Mẫu về đền Thượng với sự
tham gia của hàng trăm người dân, thể hiện sức mạnh của đội quân Thánh
Gióng. Tiếp đó, phường Ải Lao (còn gọi là phường Tùng Choặc) diễn trò săn
hổ trước đền Thượng, biểu trưng cho tinh thần đoàn kết chiến thắng thú dữ.
Lễ Hội Gióng được bắt đầu tổ chức từ khoảng thế kỷ XI, vào đời Vua Lý Thái
Tổ. Lý Công Uẩn sau khi sáng lập ra Triều Lý, thường đến đền thờ Thánh
Gióng ở làng Phù Đổng dâng hương cầu xin thần cho biết vận mệnh đất nước.
Chính Vua Lý Thái Tổ đã ra lệnh tôn tạo, mở rộng đền Phù Đổng và quy định
thể thức tổ chức lễ hội Gióng. Để biểu đạt những ý tưởng và triết lý dân gian,
Hội Gióng Phù Đổng có dàn vai diễn hết sức phong phú và độc đáo. Đó là các
ông “Hiệu“, hệ thống tướng lĩnh của Ông Gióng: “Phù Giá“,đội quân chính quy
; các “Cô Tướng“, tượng trưng các đạo quân xâm lược; Phường “Ải Lao“, trong


Sinh viên ĐẶNG HUYỀN TRANG – Mã SV : CQ 533998

Page 7


KHẢO SÁT KHU DI TÍCH ĐỀN GIÓNG VÀ LỄ HỘI GIÓNG DI SẢN VĂN HÓA PHI VẬT THỂ CỦA NHÂN LOẠI
đó có “Ông Hổ“,đội quân tổng hợp; “Làng áo đỏ“, đội quân trinh sát nhỏ tuổi;
“Làng áo đen“,đội dân binh ....
Lễ hội Gióng làng Phù Đổng là một lễ hội truyền thống được diễn ra từ thời
Lý. Lễ hội được dân chúng các làng Phù Đổng, Phù Dực, Đổng Viên, Đổng
Xuyên đứng ra tổ chức và nó đã trở thành lễ hội nổi tiếng nhất vùng châu thổ
Bắc Bộ.
1.3.2 Tổ chức, diễn biễn lễ hội
Trước kia lễ hội diễn ra trong 12 ngày (từ mùng 1 đến 12/4 âm lịch). Ngày nay
lễ hội Thánh Gióng được diễn ra chính thức trong 3 ngày (từ mùng 7 - 9/4 âm
lịch). Hội Gióng được mở ra để nhớ lại chiến trận năm xưa và tưởng nhớ đến
công ơn của vị Thánh làng. Trong 3 ngày diễn ra hội Gióng, vào các buổi sáng
sớm, bao giờ cũng phải tiến hành nghi thức tế Thánh trước khi triển khai thực
hành các hình thức khác của diễn xướng hội. Hội Gióng như là một kịch trường
dân gian rộng lớn với hàng trăm vai diễn tiến hành theo một kịch bản đã được
chuẩn hoá. Cũng như các đạo cụ, y phục, mỗi một chương mục, mỗi một vai
diễn đều chứa đựng những ý nghĩa hết sức sâu sắc. “Dước khám đường“ là
trinh sát giặc; “Rước nước“ là để tôi luyện khí giới trước khi xuất quân; “Rước
Đống Đàm“ là đi đàm phán kêu gọi hoà bình; Rước Trận Soi Bia“ là mô phỏng
cách điệu trận đánh ác liệt. Lại như lá cờ phướn màu đỏ mà trên đó cao viết chữ
“Lệnh“ tôn nghiêm cùng với các động tác múa cờ Lệnh của ông Hiệu Cờ (vai
diễn tượng trưng Ông Gióng) là biểu đạt một số quan điểm cơ bản của phép
luỵện quân cùng phương pháp tác chiến để giành thắng lợi. Đó là “Quân lệnh
phải nghiêm minh“ “Binh pháp phải mưu lược sáng tạo“ (Múa cờ thuận và múa
cờ nghịch). Còn như phù giá ngoại (đội hình có tới 120 người ) là những vai

diễn đóng khố, cởi trần, đầu đội mũ có hình quả dưa, trên có đính chín con rồng
Sinh viên ĐẶNG HUYỀN TRANG – Mã SV : CQ 533998

Page 8


KHẢO SÁT KHU DI TÍCH ĐỀN GIÓNG VÀ LỄ HỘI GIÓNG DI SẢN VĂN HÓA PHI VẬT THỂ CỦA NHÂN LOẠI
nhỏ, tượng trưng cho Đất, vai đeo một túi “bán nguyệt“ có hình nửa vầng trăng,
tượng trưng cho Trời, tay cầm chiếc quạt giấy màu nâu khắc cụp, khắc xòe theo
khẩu lệnh của ác ông “Xướng“ và “Xuất“, tượng trưng cho một loại vũ khí có
ức biến ảo khôn lường. Tất cả hoà quyện trong vai diễn Phù Giá làm nổi rõ sức
mạnh vô địch khi người chiến binh được thấm nhuần hào khí thiêng của đất trời
quê hương và được trang bị thích hợp. Các ông Hiệu, đội Phù giá, ông Hổ, làng
áo đỏ, làng áo đen… lần lượt xuất hiện trong tiếng hò reo tưng bừng của nhân
dân và du khách. Những bước chân chạy rầm rập của đội phù giá cả trăm người
đóng khố, cởi trần, tượng trưng cho một loại vũ khí có sức biến ảo khôn lường,
tạo cho du khách cảm giác về một không gian cổ xưa vô cùng độc đáo và oai
hùng. Đi đầu là phường Áo đỏ mặc áo dài sặc sỡ, tay cầm roi mây, hai ông hiệu
Tiểu cổ và phường Áo đen mang cờ ngũ hành, cờ phướn nối tiếp. Kế đó là ông
Hổ dẫn đầu phường ca vũ Ải Lao, rồi đến các ông hiệu Chiêng, hiệu Trống,
hiệu Trung Quân. Ông hiệu Cờ vác cờ lệnh đi sau cùng đội quân Phù giá tháp
tùng xe Long mã là một ngựa trắng cỡ lớn, có đủ yên cương, bành, giáp, nhạc
đặt trên khung xe có 4 bánh gỗ và dây kéo dài. Xe Long mã là biểu tượng linh
thiêng nhất của lễ hội, tượng trưng cho Thánh Gióng trên đường ra trận. Khi tới
trận địa, đại quân của Thánh Gióng giao chiến với quân giặc được hình tượng
hóa qua ba màn múa “đánh cờ” hết sức độc đáo của ông hiệu Cờ. Sau khi thực
hiện những nghi lễ tại đền Gióng, trận đánh bắt đầu với cuộc “trường trinh” dài
hơn 2km dọc theo đê làng Phù Đổng để đánh trận đầu tiên tại Đống Đàm, tượng
trưng cho trận địa của giặc Ân. Những nhịp hô vang “Reo nào” của đội phù giá,
làng áo xanh, làng áo đỏ làm vang động cả một góc trời Phù Đổng. Tiếng bước

chân của đội quân rầm rập chạy trước, ngựa gỗ khổng lồ được kéo theo sau tạo
ra một cảnh tượng chiến trận hào hùng thời xa xưa. Trong lễ hội có 28 cô gái trẻ
đóng vai tứng giặc, tượng trưng cho 28 đạo quân xâm lược nhà Ân. Chọn phái
Sinh viên ĐẶNG HUYỀN TRANG – Mã SV : CQ 533998

Page 9


KHẢO SÁT KHU DI TÍCH ĐỀN GIÓNG VÀ LỄ HỘI GIÓNG DI SẢN VĂN HÓA PHI VẬT THỂ CỦA NHÂN LOẠI
đẹp đóng vai tướng giặc. Còn các màn rước lễ “Kén tướng“, “Kén Phù Giá“, và
màn diễn “Săn hổ, bắt hổ, giúp hổ hoá thân“, có thể suy ngẫm về quan điểm
thảm mỹ và đạo lý ứng xử truyền thống
Lễ hội Gióng Phù Đổng cũng có nhiều màn hát Chèo để mừng thắng trận. Điểm
nhấn quan trọng của Hội Gióng là hai hội trận ở bãi Đống Đàm và Soi Bia . Cả
hai hội trận tập trung tái hiện hình ảnh uy lẫm của đội quân Thánh Gióng xuất
quân đánh giặc Ân và giành chiến thắng . Hàng vạn du khách nhích theo mỗi
bước chân của đội quân xuất trận, tràn cả xuống sườn đê để được theo sau cuộc
“trường trinh” của Thánh gióng. Tại bãi Đống Đàm, 28 nữ tướng giặc dàn trận
và giao chiến ác liệt với đội quân của Thánh Gióng. Để biểu đạt những ý tưởng
và triết lý dân gian, Hội Gióng Phù Đổng có dàn vai diễn hết sức phong phú và
độc đáo. Sau khi đánh trận Đống Đàm , đội quân của ông Gióng tạm thời rút lui
. Quân giặc thấy vậy tưởng quân ta thất trận nên hùng hổ đuổi theo. Hàng vạn
người xem dân làng diễn trò vây bắt hổ biểu hiện sức mạnh của đội quân Thánh
Gióng. Sau khi khao quân, đội quân của ông Gióng chặn đứng quân giặc bằng
trận đánh Soi Bia khiến chúng bạt vía. Trong trận này, roi sắt gãy, ông Gióng
phải dùng tre đằng ngà, một vũ khí tượng trưng sức mạnh nội lực của dân tộc.
Với chiến thắng huy hoàng của ông Gióng , trận Soi Bia là chiếc bia soi muôn
đời đối với những kẻ nào muốn nhòm ngó đất nước ta. Trận đánh chính hội
Gióng Phù Đổng là một màn phối hợp giữa các nghi lễ cổ xưa cùng các tích
trận được dàn dựng công phu mang đậm dấu ấn văn hóa dân tộc Việt với các

giá trị nghệ thuật đặc sắc đã một lần nữa khẳng dịnh sức mạnh đoàn kết và
chiến thắng muôn đời của dân tộc Việt Nam trước giặc ngoại xâm có ý định lăm
le xâm phạm bờ cõi của cha ông. Một trong những phần được chờ đón nhất
trong buổi lễ chính là phần hội kéo dài khoảng 30 phút tái hiện lại những nghi
thức truyền thống cơ bản và tinh hoa nhất của Hội Gióng gồm: múa cờ, cướp
Sinh viên ĐẶNG HUYỀN TRANG – Mã SV : CQ 533998

Page 10


KHẢO SÁT KHU DI TÍCH ĐỀN GIÓNG VÀ LỄ HỘI GIÓNG DI SẢN VĂN HÓA PHI VẬT THỂ CỦA NHÂN LOẠI
chiếu và kéo chữ với sự tham gia trực tiếp của nhân dân làng Phù Đổng. Hàng
trăm người từ các chú Tiểu Cổ tuổi dưới 11 tới 28 cô tướng đóng vai tướng giặc
Ân tuổi không quá 13, đội quân Phù Giá (72 người - đội quân cận vệ hay ngự
lâm), các phường Áo Đỏ (100 em thiếu nhi tuổi từ 11-15), Áo Đen (48 người
thanh niên tuổi 18-25), phường Ải Lao (đội ca múa người Lào - một cống
phẩm của nước Ai Lao (Lào) được tập trung để dàn trận. Hai mươi tám cô gái
trẻ đóng vai tướng giặc tượng trưng cho hai mươi tám tướng xâm lược nhà Ân,
hàng trăm các cụ bô lão, lực điền và các em thiếu nhi trong trang phục lễ hội
truyền thống đã tái hiện lại toàn bộ một không gian nghệ thuật đậm tính văn
hóa lịch sử dân tộc theo truyền thuyết Thánh Gióng một cách hoành tráng để lại
dấu ấn sâu đậm trong cảm xúc của bạn bè quốc tế.
Hội Gióng như là một kịch trường dân gian rộng lớn với hàng trăm vai diễn tiến
hành theo một kịch bản đã được chuẩn hoá. Cũng như các đạo cụ, y phục, mỗi
một vai diễn đều chứa đựng những ý nghĩa hết sức sâu sắc.Màn “đánh cờ” thứ
ba kết thúc cũng đồng nghĩa quân ta đã thắng lợi, các tướng giặc rời kiệu xin
hàng…
1.3.3 Kết luận, giá trị hội Gióng
Ngoài tính biểu tượng của ý chí chống ngoại xâm của dân tộc Việt Nam, lễ hội
Thánh Gióng còn có lớp biểu tượng khác, lớp giá trị cổ sơ hơn là nghi lễ nông

nghiệp. Hội Gióng mở vào ngày 9/4, là thời điểm bắt đầu vào mùa mưa, mùa
gieo trồng lúa, thời điểm vũ trụ chuyển từ “âm suy” sang “dương thịnh”. Ông
Gióng được mô tả trong truyền thuyết hiển hiện hình trạng của vị thần sấm
chớp mưa dông. Cuộc giao tranh của Gióng trước khi trở thành giao tranh giữa
“ta” và “giặc”, giữa người bị xâm lược và kẻ xâm lược vốn đã là cuộc giao
tranh giữa “âm” và “dương” . Trong thời điểm giao thời của vũ trụ, “dương” tất
Sinh viên ĐẶNG HUYỀN TRANG – Mã SV : CQ 533998

Page 11


KHẢO SÁT KHU DI TÍCH ĐỀN GIÓNG VÀ LỄ HỘI GIÓNG DI SẢN VĂN HÓA PHI VẬT THỂ CỦA NHÂN LOẠI
thắng “âm”, mưa phải thắng hạn. Trong Hội Gióng, quân của Gióng là các
chàng trai khỏe mạnh, còn quân của giặc Ân là 28 cô gái trẻ mềm yếu. Cây tre
được Gióng dùng làm vũ khí đánh giặc, trước đó vốn là “hoa tre”, thường dùng
để tranh cướp trong ngày hội mang hình sinh thực khí dương. Theo quan niệm
dân gian, ai cướp được “hoa tre” thì sẽ gặp nhiều may mắn. Đám rước nước từ
đền Gióng sang đền Mẹ với ý nghĩa lấy nước của giếng Mẹ rửa khí giới của
Gióng trước khi xung trận đã là lễ rước nước cầu đảo (cầu mưa)...
Hình tượng Thánh Gióng đã trở thành một “Tứ bất tử” trong đời sống tâm linh
người Việt. Lễ hội Thánh Gióng là một di sản văn hóa phi vật thể thuộc lĩnh
vực tín ngưỡng và sự kiện lễ hội, được nhà nước phong kiến chú trọng phát
triển từ thời Lý và cộng đồng giữ vai trò rất lớn trong việc bảo tồn qua hàng
ngàn năm lịch sử.
Chương 2: THÁNH GIÓNG – MỘT TRONG TỨ BẤT TỬ THEO TÍN
NGƯỠNG DẪN GIAN VIỆT NAM
2.1 Đặc điểm tín ngưỡng, tôn giáo Việt Nam
Việt Nam nằm ở trung tâm khu vực nhiệt đới ẩm gió mùa, thiên nhiên tương đối
phong phú, đa dạng. Thời xa xưa, người Việt sống chủ yếu dựa vào việc khai
thác tự nhiên . Vì vậy, việc thờ cúng các vị thần tự nhiên (nhiên thần) đã sớm

gần gũi với họ. Hơn nữa, Việt Nam lại là ngã ba đường nơi giao lưu của nhiều
tộc người, của nhiều luồng văn minh. Hai yếu tố đó làm cho Việt Nam trở thành
một quốc gia đa tôn giáo, tín ngưỡng. Tính đa thần ấy không chỉ biểu hiện ở số
lượng lớn các vị thần mà điều đáng nói là, các vị thần ấy cùng đồng hành trong
tâm thức một người Việt . Điều đó dẫn đến một đặc điểm của đời sống tín
ngưỡng - tôn giáo của người Việt đó là tính hỗn dung tôn giáo. Trước sự du
Sinh viên ĐẶNG HUYỀN TRANG – Mã SV : CQ 533998

Page 12


KHẢO SÁT KHU DI TÍCH ĐỀN GIÓNG VÀ LỄ HỘI GIÓNG DI SẢN VĂN HÓA PHI VẬT THỂ CỦA NHÂN LOẠI
nhập của các tôn giáo ngoại lai, người Việt không tiếp nhận một cách thụ động
mà luôn có sự cải biến cho gần gũi với tư tưởng , tôn giáo bản địa. Vì vậy, ở
nước ta, trong khi các tôn giáo vẫn phát triển thì các tín ngưỡng dân gian vẫn
giữ vai trò quan trọng trong đời sốn tâm linh của người dân.
2.2 Thờ tứ bất tử- tín ngưỡng độc đáo ở Việt Nam
2.2.1 Giới thiệu tín ngưỡng thờ tứ bất tử
“Tứ bất tử” là một huyền thoại về việc nhân dân ta tôn vinh và thờ phụng “bốn
vị thánh không bao giờ chết” (Tứ bất tử) . Việc phụng thờ Tứ bất tử là một tín
ngưỡng thuần túy Việt Nam, kết tinh từ những truyền thuyết đẹp đẽ và là một
bộ phận không thể tách rời trong di sản tôn giáo và tinh thần của đất nước.
Trong tư duy của người Việt , con số bốn mang tính ước lệ và có ý nghĩa lớn.
Tứ (bốn) là một hằng số được dùng để khái quát về một phạm trù nào đó. Việc
chọn lấy 4 trong toàn thể của một tập hợp là chọn lấy những gì tiêu biểu nhất,
độc đáo nhất và có tính thời đại. Tứ bất tử cũng là một tập hợp như vậy. Tứ bất
tử của Việt Nam gồm: Thánh Tản Viên , Thánh Gióng, Thánh Chử Đồng Tử và
Thánh Mẫu Liễu Hạnh (Bà Chúa Liễu).

2.2.2 Thánh Gióng kết tinh ý chí chống giặc ngoại xâm

Thánh Gióng - vị thánh bất tử - là bản hùng ca thần thoại về sức mạnh vĩ đại
của dân tộc trước giặc ngoại xâm. Sinh ra trong một gia đình nông dân, đứa trẻ
lên 3 tuổi không biết nói cười, sống trong tình thương của mẹ và bà con ở làng
Gióng, ven sông Đuống (nay là làng Phù Đổng, Gia Lâm, Hà Nội). Rồi giặc Ân
hung dữ từ phương Bắc tràn tới. Trước nguy cơ diệt vong của dân tộc, đứa trẻ 3
tuổi bỗng cất tiếng đòi đi đánh giặc và vươn mình biến thành một tráng sĩ đầy
Sinh viên ĐẶNG HUYỀN TRANG – Mã SV : CQ 533998

Page 13


KHẢO SÁT KHU DI TÍCH ĐỀN GIÓNG VÀ LỄ HỘI GIÓNG DI SẢN VĂN HÓA PHI VẬT THỂ CỦA NHÂN LOẠI
sức mạnh, cầm roi sắt, mặc giáp sắt, cưỡi ngựa sắt hí ra lửa, dũng mãnh xông
trận. Roi sắt gãy thì nhổ tre đằng ngà làm vũ khí diệt giặc. Lúc thắng trận, quê
hương được thái bình, vị anh hùng cởi bỏ giáp trụ, không màng vinh hoa phú
quý, lặng lẽ lên đỉnh núi Vệ Linh (núi Sài tại Sóc Sơn, Hà Nội) bay về trời.
Vua Hùng ghi nhận công lao của Ngài, phong danh hiệu Phù Đổng Thiên
Vương và cho lập đền thờ tại Vệ Linh. Làng Gióng được đổi tên thành làng Phù
Đổng. Hàng năm vào ngày 9 tháng 4 Âm lịch, làng tổ chức lễ hội rất long trọng,
tái hiện truyền thuyết Thánh Gióng với các hoạt động như tập trận, đấu cờ
người…Những nơi mang dấu tích chiến công của Thánh Gióng đều được nhân
dân lập đền thờ, gìn giữ. Ngoài đền thờ chính ở làng Phù Đổng, còn có đền thờ
ở Sóc Sơn ở núi Vệ Linh, nơi Thánh Gióng đánh giặc xong cởi áo giáp sắt treo
lên cây để về trời, nay còn di tích mô đá hình gốc cây, có tên là "cây cởi áo". Ở
làng Xuân Tảo, huyện Từ Liêm, ngoại thành Hà Nội còn lưu giữ những vết
chân ngựa trên đá, một phiến đá ở chỗ Thánh Gióng ngồi ăn cơm…
Trong tâm thức của người dân đất Việt, Thánh Gióng là hào khí của bản hùng
ca hoành tráng từ ngàn xưa vọng lại. Niềm tự hào, kính trọng về sức mạnh đoàn
kết của dân tộc trong việc chống giặc ngoại xâm, bảo vệ đất nước. Bên cạnh đó,
còn là bản tình ca tuyệt đẹp về tình mẫu tử, về trách nhiệm của mỗi con người

đối với Tổ quốc. Năm 2010, lễ hội Thánh Gióng đã được UNESCO công nhận
là di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại.

Sinh viên ĐẶNG HUYỀN TRANG – Mã SV : CQ 533998

Page 14


KHẢO SÁT KHU DI TÍCH ĐỀN GIÓNG VÀ LỄ HỘI GIÓNG DI SẢN VĂN HÓA PHI VẬT THỂ CỦA NHÂN LOẠI
Chương 3: HIỆN TRẠNG DU LỊCH TẠI KHU DI TÍCH LỊCH SỬ LÀNG
GIÓNG
3.1 Đối tượng khách
Đối tượng khách đến thăm quan làng Gióng hiện nay vẫn còn nhỏ lẻ và chủ yếu
là tự phát. Đó có thể là các nhóm học sinh, sinh viên đến thăm quan, tìm hiểu
hoặc là các gia đình đến lễ bái. Vào những ngày bình thường thì làng Gióng
chưa có sức hút đối với khách thập phương vì qui mô còn nhỏ và chưa có đầu
tư cho du lịch. Vào dịp lễ hội thì hội Gióng thu hút được nhiều người tuy nhiên
cũng chỉ là nguồn khách gần cận. Tâm lý chung của khách là đến chiêm bái
ngôi đền thờ Thánh Gióng.
3.2 Các tour du lịch
Rất ít các công ty du lịch có tour du lịch đến thăm Đền Gióng. Có thể nói, đây
là một khu di tích vẫn chưa được khai thác, đầu tư, tôn tạo để trở thành điểm du
lịch hấp dẫn. Dưới đây là một tour du lịch mẫu đã được đưa vào thử nghiệm:
TOUR DU LỊCH SÔNG HỒNG
HÀ NỘI – ĐỀN GIÓNG – CHÙA KIẾN SƠN – ĐỀN ĐÔ – HÀ NỘI
Thời gian: 1 ngày - Khởi hành bằng tàu thủy
Khởi hành: Thứ 7, CN - hàng tuần
Giá ghép đoàn: 515.000đ/khách
Thánh Gióng một vị thánh có công đánh đuổi giặc Ân sang xâm lược nước
Văn Lang vào đời vua Hùng Vương thứ sáu. sau khi đánh đuổi quân xâm

lược ông đã phi ngựa đến chân núi Sóc Sơn, ghìm cương, cởi giáp và nón
treo lên một cành cây, rồi quay chào bốn phía quê hương. Cả người lẫn ngựa
từ từ bay thẳng lên trời, từ bấy đến giờ không còn thấy trở về dân gian. Từ
Sinh viên ĐẶNG HUYỀN TRANG – Mã SV : CQ 533998

Page 15


KHẢO SÁT KHU DI TÍCH ĐỀN GIÓNG VÀ LỄ HỘI GIÓNG DI SẢN VĂN HÓA PHI VẬT THỂ CỦA NHÂN LOẠI
đó hàng năm người dân tổ chức hội đền Sóc Sơn vào ngày mồng 6 tháng
giêng âm lịch. Người xưa có câu thơ về đền Sóc và Thánh Gióng:
"Sóc Sơn là ngọn núi nào
Có ông Thánh Gióng bay vào trời xanh.”
Lịch trình:
Sáng: Hà

Nội

–

Đền

Gióng

–

Chùa

Kiến


Sơ

(

Ăn

trưa)

06h30:Xe và hướng dẫn viên VITOUR đón quý khách tại cty khởi hành đi
tham quan lòng sông hồng.
07h30: Tàu rời bến ngược dòng Sông Hồng, sau đó xuôi dòng Sông Đuống
09h40: Tàu cập bến Đổng Viên. Ô tô đón khách tại bến
10h00: Quý khách đến thăm đền Gióng, chùa Kiến Sơ.
11h00: Ô tô tiếp tục đưa Quý khách đi thăm đền Đô
11h20: Quý khách thăm đền Đô và nghe hát quan họ tại Thuỷ đình
12h30: Quý khách ăn trưa tại đền, thưởng thức bánh Phu Thê và mua quà.
Chiều: Hà Nội
13h30: Quý khách lên xe trở lại tàu.
16h30: Tàu về bến, kết thúc chương trình
BÁO GIÁ TRỌN GÓI : 515.000 VND/KHÁCH
( Áp dụng cho khách lẻ ghép đoàn)
Báo giá bao gồm:
- Vận chuyển: Tàu thăm quan trên sông Hồng
- Ăn trưa trên tàu
- Hướng dẫn viên thuyết minh trong suốt hành trình

Sinh viên ĐẶNG HUYỀN TRANG – Mã SV : CQ 533998

Page 16



KHẢO SÁT KHU DI TÍCH ĐỀN GIÓNG VÀ LỄ HỘI GIÓNG DI SẢN VĂN HÓA PHI VẬT THỂ CỦA NHÂN LOẠI
- Vé tham quan: Khách được trả tiền vé vào cửa các thắng cảnh
- Ca nhạc, thắng cảnh...
Báo giá không bao gồm:
- Chi tiêu cá nhân, thuế VAT, ….
Lưu ý
- Trẻ Em dưới 5 tuổi được miễn phí ăn nghỉ cùng Đoàn.
- Trẻ Em từ 6 đến 10 bằng ½ người lớn.
- Từ 11 tuổi giá tour bằng người lớn.
3.3 Điểm tham quan

3.3.1 Đền Phù Đổng
Đền Phù Đổng hay còn gọi là đền Gióng thờ Thánh Gióng - Phù Đổng Thiên
Vương, nằm ở xã Phù Đổng, Gia Lâm, ngoại thành Hà Nội.
Đền Phù Đổng còn được gọi là đền Thượng, tương truyền được dựng trên
nền nhà cũ của Thánh Gióng, bên trong đê sông Đuống, còn đền Hạ thờ mẹ
của Thánh Gióng nằm ngoài đê, gần nơi được cho là có dấu chân khổng lồ
mà bà đã ướm thử rồi sinh ra Thánh Gióng. Năm 1010 khi rời đô về Thăng
Long, Lý Thái Tổ đã cho dựng đền, đến nay đã được trùng tu nhiều lần.
Kiến trúc còn lại của đền Gióng gồm nhiều công trình trên một diện tích
rộng. Tam quan đền khá lớn, trên có gác, mở thêm hai cửa nhỏ hai bên. Trên
bậc thềm là hai con rồng đá, tạc vào năm 1705. Trước cổng là một sân rộng,
nhìn sang một thủy đình ở giữa một hồ nước, cạnh một gốc đa cổ thụ. Thủy
đình là nơi diễn ra các trò chơi dân gian và múa rối nước.
Đôi câu đối trước cổng đền viết:
Thiết mã khóa vân cung, tuấn nhạc, liên quan thiên cổ ngưỡng
Thạch long kiều thủy các, sùng từ uy vọng ức niên khâm
Sinh viên ĐẶNG HUYỀN TRANG – Mã SV : CQ 533998


Page 17


KHẢO SÁT KHU DI TÍCH ĐỀN GIÓNG VÀ LỄ HỘI GIÓNG DI SẢN VĂN HÓA PHI VẬT THỂ CỦA NHÂN LOẠI
(Ngựa sắt vượt cung mây, núi cao rạng rỡ ánh thiêng, ngàn năm nhìn ngắm
Rồng đá chầu gác nước, đền lớn nguy nga vẻ đẹp, muôn thuở tôn sùng)
Sau cổng chính là một phương đình tám mái, dưới chân còn hai con sư tử đá.
Tiếp đến là tiền đường rộng là nơi cử hành các nghi lễ. Nhà thiêu hương bày
đồ nghi trượng, tiếp đến là hậu cung. Trong hậu cung có tượng Thánh Gióng
và các tướng hộ vệ, cũng là nơi giữ các đạo sắc phong của các triều đại
phong kiến. Trong hậu cung cũng giữ một đôi chóe sứ là cổ vật, chỉ dùng
trong dịp lễ hội. Bậc thềm của hậu cung còn giữ được những viên gạch chạm
rồng, được cho là có từ đời Lý. Trong đền còn có một bia đá dựng năm
1660. Phía sau đền có một giếng nước trong, gọi là giếng Ngọc. Từ cổng
vào, bên phải của khu đền chính còn các nhà việc, dành cho những người
đến dự lễ hội, chia ra các ban tế của các xã xung quanh.
3.3.2

Chùa Kiến Sơ

Chùa Kiến Sơ là một ngôi chùa cổ, tọa lạc tại xã Phù Đổng, huyện Gia
Lâm, Hà Nội. Chùa là Tổ đình của Thiền phái Vô Ngôn Thông. Chùa được
xếp hạng Di tích lịch sử cấp Quốc gia ngày 21/2/1975. Chùa được dựng từ
khi nào cũng chưa có tài liệu nào ghi chính xác. Năm 820, thiền sư Vô Ngôn
Thông từ Trung Quốc sang được sư Cảm Thành khi đó trụ trì tại chùa tôn
làm thầy, từ đó mở ra dòng thiền Vô Ngôn Thông.
Vua Lý Công Uẩn khi còn đi tu thường lui tới chùa học kinh. Tương truyền
tại chùa ông đã được Thánh Gióng báo mộng qua bài thơ:
Nhất bát công đức thủy
Tùy duyên hóa thế gian

Quang Quang trùng ảnh chiếu
Một ảnh nhật đăng sơn
Sinh viên ĐẶNG HUYỀN TRANG – Mã SV : CQ 533998

Page 18


KHẢO SÁT KHU DI TÍCH ĐỀN GIÓNG VÀ LỄ HỘI GIÓNG DI SẢN VĂN HÓA PHI VẬT THỂ CỦA NHÂN LOẠI
Bài thơ dự báo nhà Lý truyền được 8 đời, và sẽ kết thúc vào thời một vị vua
có chữ Nhật ở trên chữ Sơn (tức vua Lý Huệ Tông tên là Sảm). Sau này lên
làm vua, Lý Thái Tổ rời đô về Thăng Long, đã cho trùng tu chùa và đền Phù
Đổng cạnh đó. Vua cũng nhiều lần đến thăm chùa, và mời thiền sư Đa Bảo
(là đời thứ 5 dòng thiền Vô Ngôn Thông) về Thăng Long bàn luận. Khi dòng
thiền Vô Ngôn Thông suy thoái, chùa trở thành nơi thờ cả Tam giáo: Phật,
Lão, Khổng.
Quần thể kiến trúc chùa Kiến Sơ ngày nay khá bề thế. Cổng tam quan 5 gian
chồng diêm 2 tầng. Chùa chính theo kiểu nội công ngoại quốc như nhiều
ngôi chùa cổ thường thấy ở Bắc bộ. Bước qua cổng tam quan là hồ sen lớn,
bao quanh là lối đi dẫn vào chùa chính. Trước tiền đường về phía bên trái có
một chiếc khánh đá cổ có niên đại gần 400 năm.
Ấn tượng nhất đối với khách thập phương khi đến thăm chùa Kiến Sơ có lẽ
là tòa Cửu Long (còn gọi là động Liên Hoàn) được tạo bằng đất thó, có tuổi
thọ hơn 200 năm. Đây là tác phẩm nghệ thuật nhân tạo cổ xưa có kích thước
lớn nhất Việt Nam: dài 8m, cao 3m, dày 2m. Tác phẩm chia thành 5 phần. 3
tòa chính diện có vòm mây, rồng xoắn bao quanh, ngự trên mây có rất nhiều
tượng Phật, Bồ Tát, La Hán và các thần tướng nhà trời. Khác với các tòa
Cửu Long thường gặp ở các chùa Bắc bộ, chính giữa tòa Cửu Long thường
tôn trí tượng Đức Phật Thích Ca sơ sinh, nhưng tòa Cửu Long ở chùa Kiến
Sơ được biến thể với tượng Tổ sư Bồ Đề Đạt Ma, tay cầm một chiếc hài; bên
trái là tượng Maza trinh nữ, bên phải là Quán Thế Âm ngự trên đầu rồng.

Hai bên hông tòa trung tâm là động tội tái hiện huyền tích tôn giả Mục Kiền
Liên chứng kiến mẹ ngài bị hành hạ khắc nghiệt dưới địa ngục và động Tây
du ký diễn tả thầy trò Đường Tăng sang Tây Trúc thỉnh kinh.
Sinh viên ĐẶNG HUYỀN TRANG – Mã SV : CQ 533998

Page 19


KHẢO SÁT KHU DI TÍCH ĐỀN GIÓNG VÀ LỄ HỘI GIÓNG DI SẢN VĂN HÓA PHI VẬT THỂ CỦA NHÂN LOẠI
Trong chùa có một hệ thống tượng khá phong phú, bao gồm tượng Phật,
tượng Thiền sư Vô Ngôn Thông, tượng Lý Công Uẩn và mẹ của ông, tượng
Khổng T ử, Lão Tử. Phía sau chùa có gác chuông, bên dưới có điêu khắc hệ
thống hang động mô tả cảnh địa ngục. Trong chùa cũng còn một khánh đá
cổ, tạc thô sơ.
Nội điện tôn trí bảy hàng tượng. Lớp trên cùng là tòa điện chính, có bàn thờ
xây cao áp vào vách, bên trên tôn trí bộ Tam Thế Phật, có niên đại thế kỷ
XVII. Ba pho thể hiện ba đại kiếp của Như Lai (quá khứ, hiện tại, vị lai)
được tạo tác khá giống nhau, tóc xoắn ốc, mặt tròn đầy phúc hậu ngồi trong
tư thế tham thiền trên ba tòa sen. Bộ Tam thế được làm từ chất liệu đất thó,
sơn son thiếp vàng. Sáu lớp thứ tự từ trên xuống dưới: hàng 1 là tượng A Di
Đà, hàng 2 gồm năm pho tượng (tượng Di Lặc ở giữa), hàng thứ 3 là pho
Quan Âm Nam Hải, Thích Ca niêm hoa tọa lạc ở hàng thứ tư, kế đến tượng
Ngọc Hoàng, dưới cùng có tòa Cửu Long. Bên phải nội điện thờ năm vị
Diêm vương. Tượng Lý Thái Tổ tạc dáng một ông vua ngồi trên ghế, mình
mặc áo long bào, đầu đội mũ miện, chân đi hài, hai tay nâng ngọc khuê (biểu
tượng cho quyền lực) ngang ngực.
Chùa Kiến Sơ còn lưu giữ nhiều truyền thuyết về vị vua khai sinh nhà Lý Lý Công Uẩn. Tương truyền vào thời Tiền Lê, có câu sấm nói rằng một
người họ Lý dưới chân có chữ vương sau này sẽ thay thế họ Lê, vua Lê Đại
Hành bèn truy tìm người như vậy để giết đi. Bởi dưới chân Lý Công Uẩn có
chữ Vương, nên ông phải tìm về chùa Kiến Sơn để lẩn trốn. Lúc bấy giờ,

truyền thừa dòng Vô Ngôn Thông là thiền sư Đa Bảo đã giấu kín Lý Công
Uẩn trong một cái hang bí mật dưới điện Phật. Lấy lý do người tu hành theo
thiền phái này là phải câm lặng (vô ngôn) nên quan quân đến hỏi câu gì sư
Sinh viên ĐẶNG HUYỀN TRANG – Mã SV : CQ 533998

Page 20


KHẢO SÁT KHU DI TÍCH ĐỀN GIÓNG VÀ LỄ HỘI GIÓNG DI SẢN VĂN HÓA PHI VẬT THỂ CỦA NHÂN LOẠI
cũng không nói. Một đêm, Lý Công Uẩn đang ngủ say trong hầm thì mơ
thấy một người xưng Thánh Gióng là thành hoàng của làng Phù Đổng.
Thánh Gióng nói cho Lý Công Uẩn biết rằng sau này sẽ thành đại sự và
Thánh đọc cho câu sấm: “Nhất bát công đức thủy / Tùy duyên hóa thế gian /
Quang Quang trùng chúc chiếu/Một ảnh nhật đăng san” (về sau dân gian
mới giải được nghĩa câu sấm, rằng nhà Lý truyền được 8 đời, và sẽ kết thúc
vào thời một vị vua có chữ Nhật ở trên chữ Sơn (tức vua Lý Huệ Tông tên là
Sảm). Do đó, ngay sau khi Lý Công Uẩn lên ngôi vua và dời đô về Thăng
Long, ngài đã cho trùng tu chùa Kiến Sơ và xây dựng đền Phù Đổng cạnh đó
để tôn thờ Đức Thánh Gióng. Vua cũng nhiều lần đến thăm chùa, và mời
thiền sư Đa Bảo về Thăng Long bàn luận.
Chùa Kiến Sơ chính là một danh lam thắng tích gắn liền với lịch sử hình
thành triều đại nhà Lý. Chính vì vậy, chùa được xếp hạng di tích lịch sử
quốc gia vào năm 1975.
3.3 Nhà cung cấp dịch vụ

Tại đây chỉ có một vài quán ăn bình dân phục vụ cơm phở, nhà hàng là
không có. Để phục vụ khách du lịch tốt hơn có thể dẫn khách đi xa hơn một
chút tới Bắc Ninh. Tại đây có rất nhiều nhà hàng phục vụ ăn uống kết hợp
với quan họ. Ví dụ như nhà hàng Hà Phong, nhà hàng Ánh Dương,…Ngoài
ra ở đây còn có dịch vụ hướng dẫn. Một số công ty du lịch đã sử dụng dịch

vụ vận chuyển là đi tàu trên sông Hồng khá đặc biệt.
3.4 Một số giải pháp cho tour du lịch
Đó là các tour du lịch đến thăm quan làng Gióng có thể kết hợp với một số
điểm tham quan của Bắc Ninh như Đền Đô, chùa Phật Tích, chùa Dâu,… để
tour tham quan hấp dẫn hơn. Cần phát triển thêm một số dịch vụ du lịch
Sinh viên ĐẶNG HUYỀN TRANG – Mã SV : CQ 533998

Page 21


KHẢO SÁT KHU DI TÍCH ĐỀN GIÓNG VÀ LỄ HỘI GIÓNG DI SẢN VĂN HÓA PHI VẬT THỂ CỦA NHÂN LOẠI
cũng như sản phẩm du lịch. Cần giữ gìn phong cảnh, sân đình,chùa luôn
sạch sẽ. Bảo tồn và tôn tạo điểm tham quan. Sáng tạo và bày bán sản phẩm
lưu niệm. Phát triển kết hợp du lịch tâm linh, văn hóa, lễ hội.
Chương 4: BẢO TỒN VÀ PHÁT HUY GIÁ TRỊ LỊCH SỬ TẠI LÀNG
GIÓNG
4.1 Vấn đề bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể tại Hà Nội

Với bề dày lịch sử hơn nghìn năm, Hà Nội có một kho tàng văn hóa phi vật
thể quý báu. Chỉ riêng lễ hội, trên địa bàn đã có tới 1.095 lễ hội, trong đó có
nhiều lễ hội lớn như: lễ hội Thánh Gióng, lễ hội chùa Hương, lễ hội Cổ Loa,
lễ hội Đức Thánh Tản... Hà Nội còn có tới 1.350 làng nghề với 244 nghề
truyền thống. Tuy nhiên, một thời gian khá dài, nhận thức của chúng ta về di
sản văn hóa phi vật thể vẫn còn hạn chế. Nhiều người vẫn chỉ nghĩ rằng, văn
hóa phi vật thể chỉ là những lễ hội, những bộ môn nghệ thuật trình diễn như:
rối nước, chèo, tuồng... Năm 2003, UNESCO đã thông qua Công ước về Bảo
vệ văn hóa phi vật thể. Theo công ước này, di sản văn hóa phi vật thể gồm di
sản thuộc sáu lĩnh vực: các truyền thống và biểu đạt truyền khẩu, nghệ thuật
trình diễn, tập quán xã hội, tín ngưỡng và các lễ hội, tri thức và tập quán liên
quan đến tự nhiên và vũ trụ, nghề thủ công truyền thống. Như vậy, phạm vi

của di sản văn hóa phi vật thể là rất rộng.
Trước yêu cầu cấp thiết về việc nhìn nhận lại toàn bộ giá trị văn hóa phi vật
thể của Thủ đô, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Hà Nội đã xây dựng Đề án
Tổng kiểm kê di sản văn hóa phi vật thể trên địa bàn thành phố. Theo Phó
Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Hà Nội Trương Minh Tiến, kiểm
kê di sản văn hóa phi vật thể Hà Nội là một việc làm cấp thiết, nhằm mục
Sinh viên ĐẶNG HUYỀN TRANG – Mã SV : CQ 533998

Page 22


KHẢO SÁT KHU DI TÍCH ĐỀN GIÓNG VÀ LỄ HỘI GIÓNG DI SẢN VĂN HÓA PHI VẬT THỂ CỦA NHÂN LOẠI
đích nhận diện rõ ràng không chỉ về khối lượng, loại hình các di sản văn hóa
phi vật thể mà còn nhằm xác định và đánh giá giá trị lịch sử, văn hóa, khoa
học và vai trò, ý nghĩa của di sản văn hóa phi vật thể trong đời sống đương
đại. Đề án sẽ được triển khai bao quát cả sáu lĩnh vực văn hóa phi vật thể theo
Công ước của UNESCO. Đợt kiểm kê này thực hiện tại toàn bộ các làng,
thôn, bản, khu dân cư của 379 xã, 154 phường và hai thị trấn ở 28 quận,
huyện, thị xã trên địa bàn thành phố. Việc kiểm kê di sản văn hóa phi vật thể
không chỉ dừng lại ở kiểm đếm, từ kết quả tổng kiểm kê, các cơ quan quản lý
có thể nhận biết thực trạng, sự phân bố của di sản văn hóa phi vật thể theo
từng vùng, từng địa phương. Ngoài việc thống kê, Sở Văn hóa, Thể thao và
Du lịch sẽ tiến hành các điều tra cụ thể về thực trạng một số loại hình văn hóa
phi vật thể, nguyên nhân khiến nó bị mai một hay đang được phát huy, tâm
tư, nguyện vọng của nhân dân đối với việc bảo tồn và phát huy các giá trị văn
hóa... Điều này sẽ tạo tiền đề để xây dựng cơ sở dữ liệu khoa học, để hoạch
định chính sách về bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa phi vật thể. Trong
khuôn khổ công việc tổng kiểm kê này, thành phố có hai hướng ưu tiên, đó là
ưu tiên các loại hình văn hóa phi vật thể đang có nguy cơ mai một, phải bảo
vệ khẩn cấp và ưu tiên các huyện vùng sâu, vùng xa.

4.2 Bảo tồn phát huy giá trị Di sản văn hóa phi vật thể Hội Gióng

Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch cho biết về kế hoạch bảo tồn phát huy giá trị
Di sản văn hóa phi vật thể Hội Gióng ở đền Phù Ðổng và đền Sóc gồm: Tiếp
tục kiểm kê khoa học về lễ hội phụng thờ đền Thánh Gióng; nâng cao nhận
thức của cộng đồng về các giá trị của di sản; thông qua việc xuất bản và cung
cấp những ấn phẩm văn hóa về Hội Gióng ở nhiều hình thức; mở chuyên mục
định kỳ trên Ðài Phát thanh và Truyền hình Hà Nội từ tháng giêng đến hết
Sinh viên ĐẶNG HUYỀN TRANG – Mã SV : CQ 533998

Page 23


KHẢO SÁT KHU DI TÍCH ĐỀN GIÓNG VÀ LỄ HỘI GIÓNG DI SẢN VĂN HÓA PHI VẬT THỂ CỦA NHÂN LOẠI
tháng 4 âm lịch hằng năm để quảng bá Hội Gióng; khuyến khích và hỗ trợ
cộng đồng xây dựng trang Web riêng về Hội Gióng để phát triển du lịch; lập
kế hoạch bảo tồn và phát huy giá trị Hội Gióng ở đền Phù Ðổng và đền Sóc
nói riêng, Hội Gióng ở các làng, xã khác nói chung, nhằm phục vụ phát triển
du lịch bền vững.

4.3 Bảo tồn qua công tác truyền thông
Theo TS. Lê Thị Minh Lý, Phó Cục trưởng Cục di sản văn hóa (Bộ VHTT&DL), sở dĩ Hội Gióng vượt qua nhiều hồ sơ khác dành được danh hiệu
cao quý của UNESCO là bởi không như phần lớn văn hóa phi vật thể khác
hoặc là thay đổi, hoặc là mai một trước những thách thức của xã hội đương
đại, Hội Gióng là một hiện tượng văn hóa được bảo lưu, trao truyền khá
liên tục và toàn vẹn qua nhiều thế hệ. Mặc dù đời sống cộng đồng trải qua
nhiều biến động do chiến tranh, do sự xâm nhập và tiếp biến văn hóa, Hội
Gióng vẫn tồn tại một cách độc lập và bền vững. Tuy nhiên, việc duy trì
một lễ hội truyền thống trong lòng cuộc sống đương đại đặt ra nhiều thách
thức cho các nhà quản lý. Theo TS Lý, quan trọng nhất là phải giữ được

tính cộng đồng của nó. Bởi giá trị cơ bản, cốt lõi nhất của Hội Gióng là tính
cộng đồng trong việc sáng tạo ra di sản, không ngừng tái sáng tạo, tạo thành
một biểu hiện văn hóa độc đáo, bản sắc và duy trì nó đến ngày nay. Và cũng
cần để Hội Gióng tồn tại như vốn có, để cộng đồng tự tổ chức và điều hành
lễ hội của họ. Đồng nghĩa với việc không nên “nâng tầm” thành “sự kiện”
của toàn xã hội, thành lễ hội của quốc gia và làm biến dạng di sản.
PGS.TS Lê Thị Hoài Phương, Viện Văn hóa nghệ thuật VN thì cho rằng,
cần xác định các yếu tố ổn định và các yếu tố biến động để giúp những nhà
Sinh viên ĐẶNG HUYỀN TRANG – Mã SV : CQ 533998

Page 24


KHẢO SÁT KHU DI TÍCH ĐỀN GIÓNG VÀ LỄ HỘI GIÓNG DI SẢN VĂN HÓA PHI VẬT THỂ CỦA NHÂN LOẠI
tổ chức lễ hội kết hợp đúng đắn việc bảo tồn với “hiện đại hoá” lễ hội cổ
truyền, thổi vào nó hơi thở của cuộc sống mới, làm cho nó gần gũi hơn với
con người thời đại mới. Bà Phương cũng lưu ý, việc bổ sung, làm mới một
số yếu tố trong các lễ hội truyền thống cần thận trọng, phải làm sao cho cái
mới không bị lạc lõng, không trở nên lố bịch và nhất là không được phản
cảm, không đi ngược với thuần phong mỹ tục của dân tộc. Mặt khác, nếu có
những yếu tố thuộc về quá khứ, cũng là yếu tố truyền thống dân gian nhưng
nếu không còn phù hợp với tâm lý, chuẩn mực đạo đức của con người mới
thì phải loại bỏ ra khỏi lễ hội.
TS. Lê Thị Minh Lý đánh giá cao vai trò của công tác truyền thông trong
việc bảo tồn di sản Hội Gióng. Lý giải về điều này, theo bà, những người
thực hành di sản hiểu biết chưa đầy đủ về di sản của họ. Đây là nguyên
nhân chính khiến lớp trẻ xa rời di sản bởi họ không hiểu và không cảm
nhận được giá trị của di sản đối với chính họ. Bà Lý cho biết thêm, cần tạo
ý thức, thói quen cho người dân Gia Lâm và Sóc Sơn hiểu rằng di sản mình
đang có quý giá như vậy và phải ra sức giữ gìn. Truyền thông cần giúp

cộng đồng nhận diện giá trị di sản mà họ đang nắm giữ, giúp họ hiểu về lịch
sử, nguồn gốc, ý nghĩa của di sản để không sáng tạo theo kiểu vay mượn,
làm sai lệch di sản của chính họ. Họ phải “có sức đề kháng” để bảo vệ di
sản truớc các nguy cơ can thiệp và xâm hại.
Việc Hội Gióng đạt được danh hiệu di sản văn hóa phi vật thể không tránh
khỏi việc khách thập phương sẽ đổ xô đi hội vì tín ngưỡng, vì tâm linh, vì
nhu cầu giải trí, và cả vì sự hiếu kỳ. Bà Lý cho biết, phải cung cấp thông tin
cho họ, phải làm cho họ đến lễ hội với sự hiểu biết giá trị di sản, những
điều cần biết để trải nghiệm một cách tích cực khi tiếp cận di sản. Như thực
tế Hội Gióng ở Đền Sóc tháng Giêng vừa qua đã có một số hiện tượng cảnh
Sinh viên ĐẶNG HUYỀN TRANG – Mã SV : CQ 533998

Page 25