Chủ tịch Hồ Chí Minh là nhà tư tưởng vĩ đại, toàn bộ di sản tư tưởng của
Người là một kho báu văn hóa của dân tộc Việt Nam. Trong đó tư tưởng của
Người về văn hóa chiếm một vị trí hết sức quan trọng. Đó là một hệ thống các
quan điểm lý luận mang tính khoa học và cách mạng về văn hóa và xây dựng
nền văn hóa Việt Nam. Được kết tinh và chắt lọc những giá trị cả văn hóa
phương Đông, phương Tây, của truyền thống và hiện đại, của dân tộc. Theo
Hồ Chí Minh, văn hóa có ý nghĩa vô cùng to lớn và giữ vị trí đặc biệt quan
trọng: Văn hóa là một kiến trúc thượng tầng; những cơ sở hạ tầng của xã hội
có kiến thiết rồi, văn hóa mới kiến thiết được và đủ điều kiện phát triển được;
có thực mới vực được đạo; xã hội thế nào thì văn hóa thế ấy. Nhưng mặt khác,
đến lượt mình, văn hóa là động lực của sự phát triển xã hội, phát triển kinh tế;
văn hóa phải soi đường cho quốc dân đi. Như vậy trong tư tưởng Hồ Chí Minh
văn hóa có một vị trí đặc biệt quan trọng. Trong bài viết này xin được phân
tích một số lĩnh vực chính của văn hóa theo tư tưởng Hồ Chí Minh.
I. NHỮNG QUAN ĐIỂM CHUNG CỦA HỒ CHÍ MINH VỀ VĂN HÓA:
1. Khái niệm văn hóa:
Văn hóa được Hồ Chí Minh định nghĩa lần đầu tiên vào năm 1942-1943:
“Vì lẽ sinh tồn cũng như mục đích của cuộc sống, loài người mới sáng tạo và
phát minh ra ngôn ngữ, chữ viết,đạo đức, pháp luật, khoc học, tôn giáo, văn
học, nghệ thuật, những công cụ cho sinh hoạt hằng ngày về mặc ăn, ở, và các
phương thức sử dụng. Toàn bộ những sáng tạo và phát minh đó tức là văn hóa.
Văn hóa là sự tổng hợp của mọi phương thức sinh hoạt cùng với biểu hiện của
nó mà loài người đã sản sinh ra nhằm thích ứng những nhu cầu đời sống và đòi
hỏi của sự sinh tồn”. Sau định nghĩa ấy, người còn nêu thêm “Năm điểm lớn
xây dựng nền văn hóa dân tộc”. Từ sau Cách mạng Tháng Tám năm 1945,

1


Người đã xác định: Văn hóa là đời sống tinh thần của xã hội, là bộ phận của
kiến trúc thượng tầng.

2. Vị trí, vai trò của văn hóa:
Văn hóa là đời sống tinh thần của xã hội, thuộc kiến trúc thượng tầng. Văn
hóa phải ở trong kinh tế và chính trị, có tác động qua lại với kinh tế và chính
trị, Đồng thời phải phục vụ chính trị, thúc đẩy xây dựng và phát triển kinh tế.
3. Tính chất của nền văn hóa mới:
Nền văn hóa mới mà chúng ta xây dựng là nền văn hóa dân chủ mới, nền
văn hóa xã hội chủ nghĩa. Nền văn hóa ấy phải có tính dân tộc, khoa học và đại
chúng.
4. Chức năng của văn hóa:
Theo Hồ Chí Minh văn hóa có 3 chức năng cơ bản sau:
-

Thứ nhất: văn hóa có chức năng bồi dưỡng tư tưởng đúng đắn và tình

cảm cao đẹp cho con người Việt Nam, đồng thời loại bỏ những ham muốn thấp
hèn, những sai lầm có thể có trong tư tưởng, tình cảm mỗi người.
-

Thứ hai: văn hóa có chức năng nâng cao dân trí.

-

Thứ ba: văn hóa có chức năng bồi dưỡng những phẩm chất tốt đẹp,

những phong cách lành mạnh, luôn hướng con người vươn tới cái chân, thiện,
cái mỹ để không ngừng hoàn thiện bản thân.
II. PHÂN TÍCH NHỮNG LĨNH VỰC CHÍNH CỦA VĂN HÓA THEO
TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH:

2



Theo tư tưởng Hồ Chí Minh có ba lĩnh vực chính của văn hóa đó là văn hóa
giáo dục, văn hóa văn nghệ, văn hóa đời sống.
1. Văn hóa giáo dục:
Hồ Chí Minh phê phán nền giáo dục phong kiến là từ chương, kinh viện xa
rời thực tế và coi trọng mẫu người theo quan niệm của nho giáo, phụ nữ bị
tước mất quyền học vấn,… Người cũng đã tố cáo nền giáo dục thực dân là nền
giáo dục ngu dân, nhồi sọ và giả dối. Sau cách mạng tháng tám thành công
việc xây dựng một nền giáo dục mới được đặt ra như một nhiệm vụ vừa lâu dài
cừa cấp bách của chúng ta, không thể chậm trễ.
Những quan điểm của Hồ Chí Minh về văn hóa giáo dục:
- Quan điểm của Hồ Chí Minh về văn hóa giáo dục nhằm mục tiêu là thực
hiện cả ba chức năng của văn hóa trong giáo dục, nghĩa là trong quá trình dạy
và học. Vì theo Người, dạy và học để mở mang dân trí, nâng cao kiến thức, bồi
dưỡng tư tưởng đúng đắn và tình cảm cao đẹp, những phẩm chất trong sáng và
phong cách lành mạnh cho nhân dân; để đào tạo những con người mới vừa có
đức vừa có tài và học để làm việc, làm người, làm cán bộ, do vậy phải có thực
học, học không phải để chạy theo bằng cấp; để thực hiện cải tạo trí thức cũ,
đào tạo trí thức mới và đào tạo những lớp người kế tục sự nghiệp cách mạng,
xây dựng đất nước.
- Phải tiến hành cái cách giáo dục để xây dựng một hệ thống trường lớp với
chương trình, nội dung dạy và học thật khoa học, thật hợp lí, phù hợp với
những bước phát triển của nước ta, bao gồm cả văn hóa, chính trị, khoa học-kỹ
thuật, chuyên môn nghề nghiệp và lao động. Học phải đi đôi với hành, lý luận
phải liên hệ với thực tiễn, học tập phải kết hợp với lao động và phải tẩy sạch
mọi tàn dư của nền giáo dục nô dịch. Để đẩy mạnh sự nghiệp giáo dục cần phải
3



phối hợp đồng bộ giữa gia đình, nhà trường và xã hội. Sự lơi lỏng, yếu kém ở
bất cư khâu nào cũng đều hạn chế kết quả của giáo dục.
- Học ở mọi nơi, mọi lúc; học mọi người, học suốt đời; coi trọng việc tự học,
tự đào tạo và đào tạo lại. Học ở trường lớp chỉ là một phần, còn phần chủ yếu
là học trong lao động, công tác, trong thực tiễn. Không chỉ có những người
thầy ở trường mà còn có những người thầy ở xung quanh mình. Nếu bản thân
mình là thầy thì càng phải học nhiều hơn. Học không bao giờ là đủ. Học tập là
một quá trình gian khổ, phải có quyết tâm , có nghị lực và phải say mê. Hơn
nữa, học còn phải có phương pháp, không tự cho mình là biết đủ rồi.
- Phải giáo dục để không ngừng nâng cao trình độ của cán bộ, đảng viên và
nhân dân nghĩa là vừa nâng cao dân trí vừa nâng cao đảng trí. Đối với cán bộ
đảng viên Hồ Chí Minh đòi hỏi: một là phải nâng cao sự tu dưỡng về chủ nghĩa
Mác – Lênin để vận dụng vào tổng kết những kinh nghiệm hoạt động của Đảng
ta; hai là, phải học tập văn hóa, khoa học, kỹ thuật, kinh tế và quản lý, cán bộ
ngành nào thì phải biết chuyện môn ngành ấy.
Thực tế, trong những năm qua, nhờ những vận dụng sáng tạo tư tưởng Hồ
Chí Minh, quan điểm chủ trương của Đảng, nhà nước, tình hình giáo dục ở
nước ta đã có nhiều bước phát triển. Trong những năm đầu thế kỉ 21 nền giáo
dục nước ta đã đạt được một số thành tựu như: Quy mô giáo dục và mạng lưới
cơ sở giáo dục được phát triển, đáp ứng tốt hơn nhu cầu học tập của xã hội
với các con số: Năm 2007-2008, cả nước có gần 23 triệu học sinh, sinh viên,
tăng 2,86% so với năm học 2000-2001, cả nước có trên 9.000 trung tâm học
tập cộng đồng, gần 700 trung tâm giáo dục thường xuyên cấp tỉnh và huyện,
1.300 trung tâm tin học, nhiều trường đại học triển khai các chương trình đào
tạo từ xa… , Chất lượng giáo dục ở các cấp học và trình độ đào tạo đã có
chuyển biến, nội dung dạy học và kiến thức của học sinh phổ thông đã có tiến
4


bộ, toàn diện hơn. Trình độ hiểu biết, năng lực tiếp cận tri thức mới của một bộ

phận học sinh, sinh viên được nâng cao. Tất cả các tỉnh, thành phố trong cả
nước đã được công nhận chuẩn quốc gia về xoá mù chữ, phổ cập giáo dục tiểu
học và đang thực hiện phổ cập trung học cơ sở, Đến 12/2007 Đến 7/2008, đã
có 42/63 tỉnh, thành phố (67%) đạt chuẩn phổ cập giáo dục tiểu học đúng độ
tuổi; 42/63 tỉnh đạt chuẩn phổ cập giáo dục trung học cơ sở, Công bằng xã hội
trong giáo dục đã được cải thiện, đặc biệt tăng cơ hội học tập cho trẻ em gái,
trẻ em người dân tộc, con em các gia đình nghèo và trẻ em khuyết tật… Bên
cạnh những mặt đạt được, nền giáo dục nước ta còn một số hạn chế như: Cơ
cấu hệ thống giáo dục quốc dân chưa đồng bộ, thiếu tính liên thông giữa các
cấp học và các trình độ đào tạo; Chất lượng giáo dục còn thấp so với yêu cầu
phát triển của đất nước trong thời kỳ mới; Đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý
giáo dục chưa đáp ứng được nhiệm vụ giáo dục trong thời kỳ mới; nền giáo
dục nước ta vẫn còn mang nặng tâm lý bằng cấp.
2. Văn hóa văn nghệ:
Văn nghệ là biểu hiện tập trung nhất của nền văn hóa, là đỉnh cao của đời
sống tinh thần, là hình ảnh của tâm hồn dân tộc.
Nền văn nghệ cách mạng do Hồ Chí Minh khai sinh ra có những đặc điểm
chủ yếu sau:
- Văn nghệ là mặt trận, nghệ sĩ là chiến sĩ, tác phẩm văn nghệ là vũ khí sắc
bén trong đấu tranh cách mạng, trong xây dựng xã hội mới, con người mới.
Người chỉ rõ ngòi bút của các nghệ sĩ cũng là những vũ khí sắc bén trong sự
nghiệp phò chính trừ tà.
- Văn nghệ phải gắn liền với thực tiến của đời sống nhân dân- đó là đời sống
lao động sản xuất, chiến đấu, sinh hoạt và xây dựng xã hội mới. Theo Hồ Chí
5


Minh văn nghệ vừa phản ánh thực tiễn vừa thúc đẩy sự phát triển của thực tiễn
theo quy luật của cái đẹp, chỉ có thực tiễn đời sống mới mang lại nguồn sinh
khí vô tận cho sáng tác và sáng tạo văn hóa.

- Phải có những tác phẩm nghệ thuật xứng đáng với thời đại mới của đất
nước và dân tộc, phải phản ánh cho hay, cho chân thật sự nghiệp cách mạng
của nhân dân, được quần chúng yêu thích. Muốn vậy phải có những tác phẩm
mang tính nghệ thuật cao, nghĩa là những tác phẩm hay- những tác phẩm diễn
đạtvừa đủ điều đáng nói, trình bày sao cho ai cũng hiểu được và sau khi đọc
xong độc giả phải suy ngẫm; văn phong thì phải trong sang, vui tươi, nội dung
thì phải chân thực phong phú, tạo nên sựu hấp dẫn, sự bổ ích của nó đối với
quần chúng.
3. Văn hóa đời sống:
Khái niệm đời sống mới của Hồ Chí Minh bao gồm cả đạo đức mới, lối
sống mới và nếp sống mới. Đạo đức gắn liền với nếp sống và lối sống, được
thể hiện qua lối sống và nếp sống. Vì vậy xây sựng đạo đức phải được tiến
hành đồng thời với lối sống và nếp sống.
Đạo đức mới là cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư.
Lối sống mới là lối sống có lý tưởng, có đạo đức phong cách sống và phong
cách làm việc. Theo Hồ Chí Minh có năm cách phải sửa đổi là “cách ăn, cách
ở, cách đi lại, cách làm việc”. Nếu C.Mác nói đến ăn, mặc, ở để tồn tại thì Hồ
Chí Minh nói đến mặt văn hóa của ăn, mặc, ở…và phải xây dựng một phong
cách sống giản dị, khiêm tốn, ngăn nắp, một phong cách làm việc dân chủ, tập
thể, khoa học.
Nếp sống mới là quá trình xây dựng thói quen của lối sống mới, từ bỏ dần

6


thói quen của lối sống cũ và xây dựng phong tục tập quán mới thay cho phong
tục tập quán cũ cổ hủ. Dĩ nhiên không phải cái gì cũ cũng là xấu, phải bỏ đi.
Cái cũ mà xấu thì phải bỏ đi, cái cũ mà không cấu nhưng phiền hà thì pahir sửa
đổi lại cho hợp lý, cái cũ mà tốt thì pahir phát triển thêm, cái mới mà hay thì
phải làm. Như vậy là nếp sống mới, văn minh, lịch sự.

Công cuộc đổi mới, xây dựng CNXH ở nước ta hiện nay thực sự là cuộc
hành trình đến những giá trị văn hóa đích thực nhất. Bởi lẽ, CNXH chính là
biểu trưng giá trị cao đẹp nhất, sáng tạo nhất mà dân tộc Việt Nam có thể xem
là một chủ thể xứng đáng. Tuy nhiên, hành trình đến CNXH không là con
đường bằng phẳng trơn tru. Thực tiễn đang có nhiều vấn đề mới nảy sinh,
trong đó xu hướng toàn cầu hóa với việc mở cửa, hội nhập đang đòi hỏi mỗi
dân tộc cần thiết phải khẳng định bản lĩnh của mình. Trong tất cả những sức
mạnh cần khẳng định, sức mạnh văn hóa cần thiết phải đặt vào vị trí hàng đầu,
vì "văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội, là tầm cao, chiều sâu về trình độ
phát triển của dân tộc, kết tinh những giá trị tốt đẹp nhất trong quan hệ giữa
người với người, người với xã hội, với thiên nhiên. Văn hóa là động lực, mục
tiêu của sự nghiệp cách mạng". Trên đây là sự phân tích một số lĩnh vực chính
của văn hóa theo tư tưởng Hồ Chí Minh, do hiểu biết còn nhiều hạn chế nên
bài làm còn nhiều thiếu sót, em mong thầy cô chỉ bảo thêm giúp em hoàn thiện
bài viết của mình. Em cảm ơn.

7


DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO:
1. Giáo trình tư tưởng Hồ Chí Minh, nxb chính trị quốc gia.
2. Tư tưởng Hồ Chí Minh, một số nhận thức cơ bản, nxb chính trị quốc gia.
3.



Tên đề mục
III.Những quan điểm chung của Hồ Chí Minh về văn hóa
1. Khái niệm văn hóa
2. Vị trí, vai trò của nền văn hóa

3. Tính chất của nền văn hóa mới
4. Chức năng của văn hóa
IV.

Phân tích những lĩnh vực chính của văn hóa…

1. Văn hóa giáo dục
2. Văn hóa văn nghệ
3. Văn hóa đời sống

8