Công trình kiến trúc Hà Nội

Công trình Kiến trúc Hà Nội

Ban Dự án Hà Nội Tơi u |

Chịu trách nhiệm: Đinh Tiến Hồng
www.100hanoi.com

® HDINVESTMENT.JSC

|

| Đại Lễ 1000 năm Thăng Long

Biên tập: Trần Thị Hường

1
2010

www.100hanoi.com

|

Hiệu đính: Bùi Quang Tú

Hà Nội Tôi Yêu


Công trình kiến trúc Hà Nội

www.100hanoi.com

Hà Nội ln là một địa danh văn hóa, kinh tế, chính trị của cả nước. Tìm hiểu các thơng
tin về kinh tế, văn hóa, giải trí….của Hà Nội ln là một nhu cầu thiết yếu của nhiều tầng
lớp nhân dân. Bên cạnh đó, năm 2010 là năm quan trọng, với rất nhiều những dịp lễ kỉ
niệm lớn, đặc biệt là đại lễ 1000 năm Thăng Long. Đây là một cột mốc văn hóa, lịch sử
được quan tâm của cả trong và ngồi nước. Đó chính là lí do chúng tơi lựa chọn chủ đề
về Hà Nội để định hướng nội dung cho dự án chuỗi website Hà Nội.
Dự án chuỗi website về Hà Nội mang tên Hà Nội Tơi u được cơng ty CP ĐT Hồng
Đạt triển khai thực hiện từ tháng 2 năm 2010. Với những nỗ lực, tâm huyết và tình u
dành cho Hà Nội, các thành viên ban dự án đã cho ra những sản phẩm văn hóa gây
được ấn tượng với độc giả u Hà Nội.
Đại Lễ 1000 năm Thăng Long đang đến rất gần, dự án cũng đang đi vào giai đoạn gấp
rút hồn thành để hòa chung khơng khí của ngày Đại Lễ.
Dự án là một bức tranh tổng thể, đi từ những sự kiện gắn với Đại Lễ, cũng như những
góc sâu trong tâm hồn Hà Nội, những nếp sống, những cảm xúc của người Hà Nội.
Bên cạnh việc xây dựng và hồn thiện chuỗi website về Hà Nội, Ban dự án còn cho ra
mắt những ấn phẩm về Hà Nội. Chúng tơi đã dành nhiều tâm huyết để xây dựng Tủ sách
Hà Nội với những ấn phẩm điện tử được tặng miễn phí cho q bạn đọc. Chúng tơi hi
vọng những tâm huyết này sẽ mang lại cho q bạn đọc u Hà Nội những điều thú vị.
Tư liệu chúng tơi sử dụng để thực hiện những ấn phẩm này hồn tồn được sưu tầm và
biên tập từ các nguồn trên Internet nên khơng tránh được những thiếu sót. Một số tư liệu
do lấy ở các nguồn thứ cấp, nên chúng tơi khơng thể trích dẫn nguồn đầy đủ. Chúng tơi
mong nhận được sự thơng cảm từ các tác giả.
Xin chân thành cảm ơn và mong nhận được những góp ý từ phía bạn đọc!
Ban d án

www.100hanoi.com

2


Hà Nội Tôi Yêu


Công trình kiến trúc Hà Nội

www.100hanoi.com

Mục Lục
Thư ngỏ................................................................................................................................2
Ban dự án ............................................................................................................................2
Bưu điện Bờ Hồ ...................................................................................................................4
Vọng Lâu Các - Văn Miếu....................................................................................................5
Ga Hàng Cỏ .........................................................................................................................6
Cầu Long Biên (Paul Doumer) ............................................................................................8
Chợ Đồng Xn .................................................................................................................10
Sân Quần Ngựa Hà Nội.....................................................................................................12
Hồ Gươm ...........................................................................................................................14
Một khơng gian kiến trúc văn hóa......................................................................................14
Phủ Chủ Tịch .....................................................................................................................18
Lăng Chủ Tịch Hồ Chí Minh ..............................................................................................20
Nhà Hát Lớn Hà Nội ..........................................................................................................23
Nhà Thờ Lớn Hà Nội .........................................................................................................28
Ngơi Nhà Cổ 87 Mã Mây ...................................................................................................30
Chùa Một Cột.....................................................................................................................33
Phố Hàng Bạc....................................................................................................................36
Đại Học Tổng Hợp Hà Nội.................................................................................................40
Phủ Thống Sứ Bắc Kỳ .......................................................................................................43
Cột cờ Hà Nội ....................................................................................................................45
Khám phá kiến trúc Văn Miếu Quốc Tử Giám ..................................................................47

Tháp Hòa Phong - Vẻ đẹp tâm hồn người Hà Nội............................................................56
Ơ Quan Chưởng kiến trúc đẹp ngỡ ngàng .......................................................................58
Thành Cửa Bắc..................................................................................................................62
Cơng trình kiến trúc thành Cổ Loa.....................................................................................66
Cơng tình kiến trúc đền Qn Thánh ................................................................................70
Vẻ đẹp thanh nhã của chùa Trấn Quốc ............................................................................72
Chùa Qn Sứ kiến trúc khá độc đáo ...............................................................................75

www.100hanoi.com

3

Hà Nội Tôi Yêu


Công trình kiến trúc Hà Nội

www.100hanoi.com

Bưu điện Bờ Hồ
Việc xây dựng nhà Bưu điện Bờ Hồ hồn thành vào năm 1901. Nhà bưu điện xây trên
nền chùa Báo Ân. Năm 1917 Bưu điện bắt đầu tổ chức bưu chính nơng thơn. Lúc bấy
giờ bưu tá Hà Nội đi phát thư, chưa có xe đạp phải dùng xe tay, sau khi nhận thư từ Bưu
điện Trung tâm Bờ Hồ, phu xe kéo đưa bưu tá đến địa chỉ cần chuyển.

Năm 1954, thua trận ở Điện Biên Phủ, Chính phủ Pháp phải ký hiệp định Geneva và rút
qn khỏi Việt Nam. Khi bàn giao Bưu điện Hà Nội cho Chính phủ Việt Nam Dân chủ
Cộng hòa thì chỉ có một tổng đài điện thoại cộng điện 1.500 số và gần 600 th bao. Sau
năm 1954, hầu như khơng có nhà dân nào có máy điện thoại trừ gia đình cán bộ trung
và cao cấp. Dù cuộc chiến tranh chống Mỹ cứu nước còn nhiều gian khổ và hy sinh,

song cơng trình xây dựng “Nhà Bưu điện mới” vẫn được khởi cơng vào ngày 8-3-1971.
Năm 1976, tòa nhà chính hướng ra hồ Hồn Kiếm cao năm tầng, mặt tiền dài 51 mét cơ
bản hồn thành. Ngày 2-9-1978, bản nhạc “Ca ngợi Hồ Chủ tịch” vang lên từ chiếc đồng
hồ trên nóc nhà Bưu điện Bờ Hồ.
“Bưu điện Bờ Hồ” hiện nay được trang bị cơ sở vật chất khá hiện đại để đáp ứng nhu
cầu thơng tin, viễn thơng cho người dân. Nhiều dịch vụ thơng tin, viễn thơng được cung
cấp cho các khách hàng, từ gọi điện thoại cơng cộng, chuyển nhận tiền gửi qua bưu
điện, các dịch vụ liên quan đến điện thoại di động, điện thoại cố định và nhiều dịch vụ
khác.

www.100hanoi.com

4

Hà Nội Tôi Yêu


Công trình kiến trúc Hà Nội

www.100hanoi.com

Vọng Lâu Các - Văn Miếu
Kh Văn Các ở Văn Miếu, nhìn từ ngồi Nhà Thái học sinh đời Lý - Trần quy mơ thế
nào, hiện chưa khảo được, vì các tư liệu lịch sử đã bị qn Minh đốt hoặc đưa hết về
n Kinh, tức Bắc Kinh ngày nay.
Kh Văn Các ở Văn Miếu, nhìn từ ngồiNhà Thái học sinh đời Lý - Trần quy mơ thế
nào, hiện chưa khảo được, vì các tư liệu lịch sử đã bị qn Minh đốt hoặc đưa hết về
n Kinh, tức Bắc Kinh ngày nay.

Tuy nhiên, nhà Thái học sinh thời nhà Lê đã được Lê Q Đơn miêu tả trong “Kiến văn

tiểu lục” thì : “Nhà Thái học có ba gian, có tường ngang, lợp bằng ngói đồng. Nhà giảng
dạy ở phía đơng và tây hai dãy đều 14 gian. Phòng học của học sinh tam xá đều ba dãy,
mỗi dãy 25 gian, mỗi gian 2 người”. Tồn bộ kiến trúc Văn Miếu hiện nay đều là kiến trúc
thời đầu nhà Nguyễn. Khn viên được bao bọc bởi bốn bức tường xây bằng gạch Bát
Tràng.
Quần thể kiến trúc Văn Miếu - Quốc Tử Giám được bố cục đăng đối từng khu, từng lớp
theo trục Bắc Nam, mơ phỏng tổng thể quy hoạch khu Văn miếu thờ Khổng Tử ở q
hương ơng tại Khúc Phụ, Sơn Đơng, Trung Quốc. Tuy nhiên, quy mơ ở đây đơn giản
hơn, kiến trúc đơn giản hơn và theo phương thức truyền thống nghệ thuật dân tộc.
Phía trước Văn Miếu có một hồ lớn gọi là hồ Văn Chương, tên cũ xưa gọi là Thái Hồ.
Giữa hồ có gò Kim Châu, trước đây có lầu để ngắm cảnh.
Ngồi cổng chính có tứ trụ, hai bên tả hữu có bia “Hạ Mã”, xung quanh khu vực xây
tường cao bao quanh. Cổng Văn Miếu xây kiểu Tam quan, trên có 3 chữ “Văn Miếu
Mơn” kiểu chữ Hán cổ xưa.

www.100hanoi.com

5

Hà Nội Tôi Yêu


Công trình kiến trúc Hà Nội

www.100hanoi.com

Ga Hàng Cỏ
Năm 1902, ga Hàng Cỏ (năm 1976 đổi thành ga Hà Nội) ra đời. Từ đây, các tuyến
đường sắt lần lượt được hình thành, nối thủ đơ Hà Nội với mọi miền của đất nước. Ban
đầu là tuyến đường Hà Nội - Lạng Sơn rồi Hà Nội - Hải Phòng (1903), Hà Nội - Lào Cai

(1905). Hơn ba chục năm sau, con đường sắt xun Việt được hình thành vào năm
1936.

Ga Hàng Cỏ dự án gây kinh ngạc đầu thế kỷ 20
Năm 1902, ga Hàng Cỏ (năm 1976 đổi thành ga Hà Nội) ra đời. Từ đây, các tuyến
đường sắt lần lượt được hình thành, nối thủ đơ Hà Nội với mọi miền của đất nước. Ban
đầu là tuyến đường Hà Nội - Lạng Sơn rồi Hà Nội - Hải Phòng (1903), Hà Nội - Lào Cai
(1905). Hơn ba chục năm sau, con đường sắt xun Việt được hình thành vào năm
1936.

Ga Hàng Cỏ - năm 1929

www.100hanoi.com

6

Hà Nội Tôi Yêu


Công trình kiến trúc Hà Nội

www.100hanoi.com

Tồn bộ cơng trình ga Hàng Cỏ bấy giờ có diện tích lên đến hơn 21ha, trong đó người
Pháp dành nửa diện tích để xây dựng nhà cửa, phần còn lại là sân ga, đường sắt. Ban
đầu, người Pháp chỉ xây một tòa nhà chính giữa sau đó mới xây hai tòa phụ hai bên.
Trong những tháng ngày chiến tranh phá hoại miền Bắc của Mỹ, ga Hà Nội là một trong
những điểm bị bắn phá ác liệt nhất. Năm 1972, một quả bom rơi trúng tòa chính và phá
hủy hồn tồn tòa nhà này. Tòa chính đã được xây lại và hồn chỉnh năm 1976. Bây giờ,
kiến trúc kiểu Pháp còn xuất hiện ở hai tòa nhà phụ nhưng cũng đã bị cải tạo ít nhiều.


Ga Hàng Cỏ xưa

Ga Hàng Cỏ nay
Ngày nay, lựa chọn đi tàu hoả từ ga Hà Nội đến các tỉnh thành khác vẫn là thói quen của
nhiều người dân, mặc dù các phương tiện cơng cộng như ơ tơ khách, xe bus khá tiện
cho hành khách.

www.100hanoi.com

7

Hà Nội Tôi Yêu


Công trình kiến trúc Hà Nội

www.100hanoi.com

Cầu Long Biên (Paul Doumer)
Một thế kỷ đã qua, song cây cầu Long Biên vẫn được sử dụng và là một hình ảnh quen
thuộc trong tâm trí người Hà Nội. Những ngày nóng nực một số người dân, học sinh,
sinh viên còn rủ nhau đi qua cầu để hóng gió. Nhiều đơi lứa sắp thành vợ chồng cũng
chọn cầu Long Biên làm cảnh nền ảnh làm album cưới đẹp và lạ mắt.

Vào tháng 9/1898, tồn quyền Đơng Dương đã làm lễ khởi cơng một cây cầu vắt ngang
dòng sơng Mẹ. Cầu được đặt tên là Paul Doumer.

Cầu Long Biên xưa
Cầu Long Biên được thiết kế bởi kiến trúc sư, cha đẻ của tháp Eiffel, biểu tượng nước

Pháp. Thay cho những cơng nhân Trung Quốc được tuyển trước đó, bằng sự khéo léo,
tinh nhanh, năng động, chính những người thợ Việt Nam đã lắp ráp các cấu kiện kim khí,
tán đinh chốt, sử dụng cần cẩu... dưới sự hướng dẫn của các kỹ sư người Pháp, cầu
xây đúng vị trí mà chiếc tàu của thực dân Pháp nổ súng bắn vào Ơ Quan Chưởng và
Cửa Bắc mở đầu xâm lược Việt Nam khi xưa.

www.100hanoi.com

8

Hà Nội Tôi Yêu


Công trình kiến trúc Hà Nội

www.100hanoi.com

Cầu gồm 20 bệ trụ xây và mố, với chiều sâu 30m và cao 13,5m tính mức nước thấp
nhất. Phía hữu ngạn có cầu vòm dài 800m, tồn thân cầu là 2.500m. Nét độc đáo nhất
của cây cầu là đường bộ hai bên, đường sắt ở giữa lối đi bên trái (Hiện nay, người dân
đi xe máy xe đạp từ quận Hồn Kiếm sang quận Long Biên qua cây cầu này vẫn đi bên
đường phía trái cầu, còn đi từ quận Long Biên sang quận Hồn Kiếm lại đi phía phải của
cầu. Điều này khác với cách phân đường đi thơng thường phía bên phải ở Việt Nam,
khác ngay với cách chia đường đi ở cầu Chương Dương gần đấy (được xây mới về sau
này). Khi được xây dựng, cầu Long Biên là 1 trong 4 cây cầu lớn nhất thế giới, nổi bật
nhất ở Viễn Đơng.

Một thế kỷ đã qua, song cây cầu Long Biên vẫn được sử dụng và là một hình ảnh quen
thuộc trong tâm trí người Hà Nội. Những ngày nóng nực một số người dân, học sinh,
sinh viên còn rủ nhau đi qua cầu để hóng gió. Nhiều đơi lứa sắp thành vợ chồng cũng

chọn cầu Long Biên làm cảnh nền để chụp những kiểu ảnh kỷ niệm, ảnh làm album cưới
đẹp và lạ mắt.

www.100hanoi.com

9

Hà Nội Tôi Yêu


Công trình kiến trúc Hà Nội

www.100hanoi.com

Chợ Đồng Xn
Chợ Đồng Xn nằm trong khu phố cổ, phía tây là phố Đồng Xn, phía bắc là phố
Hàng Khoai, phía nam là phố Cầu Đơng, phía đơng là ngõ chợ Đồng Xn. Cổng chợ
nhìn sang phía tây, phía trước là một khoảng trống nhỏ. Phía Bắc có qn Huyền Thiên
(sau đổi thành chùa Huyền Thiên). Ngay sát sau chợ là chợ Bắc Qua. ở góc tây bắc của
chợ có đài Cảm tử, kỉ niệm ngày Tồn quốc kháng chiến.

Chợ Đồng Xn xưa
Chợ Đồng Xn tuy nằm trong khu phố cổ nhưng có tuổi đời trẻ hơn rất nhiều so với
các phố xung quanh. Trước kia đây là khu đất trống thuộc phường Đồng Xn, huyện
Thọ Xương nằm trước qn Huyền Thiên. Năm 1889, khi những dấu tích cuối của và hồ
Thái Cực bị lấp hồn tồn, người Pháp quy hoạch lại đã giải tỏa hai chợ cũ và dồn tất cả
các hàng qn vào khu đất trống của phường Đồng Xn, tạo thành chợ Đồng Xn.
Trong năm đầu tiên chợ họp ngồi trời, hoặc có che mái lá giống như hai chợ cũ.
Năm 1890 chính quyền Pháp mới bắt đầu xây dựng chợ Đồng Xn, tạo thành năm vòm
cửa và năm nhà cầu dài 52m, cao 19m. Mặt tiền theo kiến trúc Pháp, gồm năm phần

hình tam giác có trổ lỗ như tổ ong, lợp mái tơn.
Tại đây đã diễn ra các trận chiến ác liệt chống lại lính Lê dương của Pháp, rất nhiều
người đã hi sinh tại đây trước khi rút khỏi Hà Nội.

www.100hanoi.com

10

Hà Nội Tôi Yêu


Công trình kiến trúc Hà Nội

www.100hanoi.com

Sau ngày giải phóng thủ đơ, chợ Đồng Xn là chợ lớn nhất Hà Nội.
Vào khoảng năm 1990, chợ được xây dựng lại, phá bỏ hai dãy hai bên, ba dãy giữa xây
lên ba tầng. Hai tấm cửa hai bên cũng bị dỡ, nhưng vẫn còn giữ hai cột ngồi cùng.
Năm 1994, chợ Đồng Xn đã bị hỏa hoạn, lửa thiêu trụi gần như tồn bộ các gian hàng
trong chợ.Sau đó chợ được xây dựng lại.

Chợ Đồng Xn nay
Chợ Đồng Xn là chợ đầu mối dành cho bán bn là chính. Xưa kia chợ bán rất nhiều
loại hàng, nhưng hiện tại chủ yếu bán đồ điện tử, đồ gia dụng, vải vóc quần áo. Phía sau
chợ có các hàng bán chim thú cảnh. Phía Bắc của chợ, là các hàng ăn, phục vụ khách
cả ăn đêm. Xung quanh chợ lúc nào cũng đơng đúc nhộn nhịp. Hàng hóa từ đây vận
chuyển đi khắp các tỉnh phía Bắc. Hiện nay khơng chỉ những người mua bán bn hàng
hố tìm đến chợ Đồng Xn để giao thương, nhiều khách du lịch trong và ngồi nước
khi đi du lịch ở Hà Nội thường đến thăm quan và mua sắm ở chợ Đồng Xn. Khu chợ
nằm ngay trong khu phố cổ, khơng xa các phố nổi tiếng bán đồ lưu niệm, hàng thời

trang, như phố Hàng Ngang, Hàng Đào, Hàng Bơng, Hàng Gai…Lại gần khu di tích Đền
Ngọc Sơn… rất tiện cho một chuyến thăm quan ở khu trung tâm thành phố.

www.100hanoi.com

11

Hà Nội Tôi Yêu


Công trình kiến trúc Hà Nội

www.100hanoi.com

Sân Quần Ngựa Hà Nội
Trường đua ngựa mà nhiều người hay gọi tắt hơn là Quần ngựa ở Hà Nội có từ rất sớm.
Cuốn “Le Vieux Tokin” (Bắc kỳ xưa) cho biết cuộc đua ngựa đầu tiên ở Hà Nội diễn ra
ngày 15/7/1886 trong khn khổ những hoạt động mừng Quốc khánh Mẫu quốc năm ấy
của đạo qn chiếm đóng và phải 2 năm sau (1888) Tourane (Đà Nẵng) và Nam Định
mới có nơi đua ngựa...

Hình như cuộc thi đầu tiên diễn ra dưới chân Cột Cờ Hà Nội và lại có cả thi “ngườingựa” tức là kéo xe tay. Còn năm 1888 thì có tài liệu viết rằng có một lần còn tổ chức cả
đua... voi nhưng bị đánh giá là kém hấp dẫn vì sự chậm chạp của 3 con vật khổng lồ
thạm gia dưới sự chỉ huy của những quản tượng bản xứ.

www.100hanoi.com

12

Hà Nội Tôi Yêu



Công trình kiến trúc Hà Nội

www.100hanoi.com

Về sau các cuộc thi đuợc tổ chức thường xun hơn ở khu vực thơn n Tập , tức là
khu Ga Hàng Cỏ vốn là nơi cấp thức ăn cho ngựa của triều đình xưa. Để xây dựng khu
đầu mối đường sắt và đấu xảo thì quần ngựa chuyển về thơn Đại Từ và Vĩnh Phúc (nằm
giữa đường Đội Cấn và Hồng Hoa Thám hiện tại).

Nhìn kỹ từng tấm hình có thể thấy quần ngựa có những đổi thay ở khu khán đài. Buổi
đầu còn có cả khách đứng trên nóc khán đài, về sau khán đài ngày một cầu kỳ và sang
trọng hơn. Đương nhiên số đơng khán giả là người Âu (trên khán đài) nhưng cơng chúng
người Việt cũng đã có mặt khơng ít quanh sân. Và để phục vụ cho thú chơi này cũng
xuất hiện nhiều “lò” ni ngựa đua nhập từ nước ngồi vào và loại ngựa bản địa được lai
tạo giống từ Trại Nước Hai trên Cao Bằng.
Sau những biến cố xảy ra năm 1945, chiến tranh đã khiến các cuộc đua ngựa ở Hà Nội
chấm dứt. Cái khơng gian rộng lớn của Quần ngựa ấy vào thập kỷ 60 của thế kỷ XX đã
có dự định sử dụng làm mặt bằng để xây nhà Quốc hội. Nhưng rồi lại chiến tranh phá
hoại lan tới Thủ đơ (1966), việc xây nhà Quốc hội bị dừng lại, đến nay khó ai nhận ra dấu
tích của Quần ngựa xưa lọt thỏm trong một khu dân cư đơng đúc thuộc quận Ba Đình.

www.100hanoi.com

13

Hà Nội Tôi Yêu



Công trình kiến trúc Hà Nội

www.100hanoi.com

Hồ Gươm
M t khơng gian ki n trúc văn hóa
Cái huyền thoại lớn nhất, kỳ thú nhất của Thăng Long là vua đầu nhà Lý thấy rồng bay
lên khi đậu thuyền ở chân thành Đại La. Hồ Trả Gươm là gạch nối xứng đáng nhất để
tạo thêm nét đối xứng tuyệt diệu - Dương: Rồng bay. Âm: Rùa lặn! Tuyệt vời làm sao!
Bản sắc Thăng Long - Đại Việt là tổng hòa những giá trị hư và thực, thực và hư. Huyền
mà thực, thực mà huyền (theo GS Trần Quốc Vượng).
Từ ngày dọn nhà lên ở nhà mới, chót vót tầng cao khu Ngọc Khánh, mỗi lần có dịp về
“thành phố” tơi lại đạp xe thêm một đoạn đường vòng quanh Hồ Gươm, có khi chỉ là một
góc hồ. Một chiều, sau hội thảo nhỏ tại văn phòng hội Kiến trúc sư Việt Nam về cơng
trình nhà Quốc Hội và Trung tâm Hội Nghị quốc gia, bên Hồ Gươm tơi lại dắt xe thong
thả dạo quanh hồ. Và cứ tự nhiên, một hồi niệm q khứ chợt về với đơi chút bâng
khng vui đó và... buồn đó.

Hồ Gươm, những tia nắng cuối cùng còn vương trên ngọn cây, rãi xuống mặt hồ anh
ánh xanh. Gió nhè nhẹ, gợn nước lăn tăn như khơng còn rác rưởi, mặt nước như trong
hơn, thoang thoảng mùi tinh khiết. Tơi dựa xe vào ghế đá, ngồi tựa lưng vào gốc cây lộc
vừng chín gốc, gió mơn man.
Như vọng xuống từ bầu trời đã ngả màu tím, như vút lên từ tượng vua Lê đội mũ bình
thiên, đứng trên trụ cao: “Dân tộc ta sẽ khơng đúc, rèn vũ khí nữa, chỉ dành cơng sức tạo
nên cuộc sống, nhân danh trăm họ, Trẫm xin hồn lại thanh gươm chiến thắng”. Thần
Rùa đớp kiếm và lặn đi. Tun ngơn hồ bình của người chiến thắng!

www.100hanoi.com

14


Hà Nội Tôi Yêu


Công trình kiến trúc Hà Nội

www.100hanoi.com

Đỉnh cao văn hiến Việt Nam: đền Ngọc Sơn thờ Văn Xương, trơng coi việc văn chương,
chữ nghĩa với biểu tượng “Đài nghiên - Tháp bút - viết thơ lên trời xanh”. Những “đại học
tư thục” với thần Siêu, thánh Qt và mới hồi đầu thế kỳ “Đơng kinh nghĩa thục” của cụ
cử Lương Văn Can (nay có đường phố mang tên cụ). Khơng chỉ dạy chữ mà còn dạy cả
lòng u nước, và khơng gian tâm linh với chùa Bà đá, chùa Báo Thiên, chùa ơng
Thượng, nay còn cây tháp Hồ Phong, đền Bà Kiệu thờ Mẫu Liễu Hạnh, cụm đình đền
chùa Vũ Thạch (Bà Triệu).
Chứng kiến những sự kiện văn hóa huy hồng này, duy nhất có cây đa “đại, đại thụ” nay
vẫn tỏa bóng giữa sân tòa báo Nhân Dân mà cố KTS Tạ Mỹ Duật gọi là cây đa “số 1
Đơng Dương”. Theo bia đá, khi tiến sĩ Vũ Tơng Phan lập trường Hồ Đình năm 1835 thì
cây đã vững chắc.

Vậy là qui tụ: chống giặc giữ nước, văn học, triết học và tâm linh.
Cái huyền thoại lớn nhất, kỳ thú nhất của Thăng Long là vua đầu nhà Lý thấy rồng bay
lên khi đậu thuyền ở chân thành Đại La. Hồ Trả Gươm là gạch nối xứng đáng nhất để
tạo thêm nét đối xứng tuyệt diệu - Dương: Rồng bay. Âm: Rùa lặn! Tuyệt vời làm sao!
Bản sắc Thăng Long - Đại Việt là tổng hòa những giá trị hư và thực, thực và hư. Huyền
mà thực, thực mà huyền (theo GS Trần Quốc Vượng).
Chiến tranh mãi mãi qua rồi. Chưa bao giờ Hồ Gươm đẹp thế này. Những dốc nhỏ mềm
mại thứ gạch lát mới, những cột đèn chiếu sáng xinh xinh, những ghế đá thanh thốt,
những bồn hoa lắm sắc nhiều màu, ngan ngát hương. Chẳng còn những rào cản che
khuất tượng Vua Lê. Nhà Khai Trí Tiến Đức đã lấy lại dáng vẻ quen thuộc xưa. Nước thi

đã đổi dòng chẳng đổ vào lòng hồ.
Các cụ Rùa nhiều lần trăm tuổi được các nhà khoa học nâng giấc, lo cái ăn, cái ở, mong
các “cụ” bình an sinh arn nơi gò Rùa được sửa sang theo “ý các cụ”.

www.100hanoi.com

15

Hà Nội Tôi Yêu


Công trình kiến trúc Hà Nội

www.100hanoi.com

Khơng gian hồ Trả Gươm được các nhà quy hoạch kiến trúc đầu thế kỷ nâng niu và trân
trọng. Rất thành cơng khi lấy tháp Rùa làm trục trung tâm qua vườn Chí Linh, hai bên là
đường Lê Thạch - Lê Lai, kết thúc ở quảng trường Ngân hàng quốc gia bề thế.
Từ phố cổ, vốn là các phường thợ thủ cơng và dịch vụ cho kinh thành, cũng là trung tâm
“trên bến dưới thuyền”, với đường ngang ngõ dọc, với những mái úp lơ xơ, lan dần
xuống phương Nam, đơ thị thế kỷ 20 hình thành dần dần.
Cơng thự, nhà cửa quanh hồ kiểu dáng du nhập từ phương Tây, nhưng đã có ý thức hồ
nhập, khơng xa lạ, phơ trương, tầm vóc vừa phải, hình dáng hồn chỉnh, tất cả hồ
quyện vào nhau một ý thức, một tư duy văn hố rất hồ Gươm chẳng nơi nào có được.
Góc đẹp nhất hồ Gươm, chuyển tiếp từ khơng gian 36 phố phường, nhà Thuỷ Tạ - tác
giả là cố KTS Võ Đức Diên - như một dấu ấn của kỹ thuật phương Tây nâng lên sức
mạnh văn hố phương Đơng.

Từ thuở ấu thơ gắn với hồ Gươm khơng chỉ bằng tình cảm, như cả bằng ước mơ dù rất
trẻ con, rất mong manh do thấm đậm trí tuệ sáng tạo kiến trúc lớp cha anh. Thật sung

sướng, sau kháng chiến chống Pháp lại được cầm bút khơng phải là “viết thơ lên trời
cao” mà tạo nên những khối hình cho đơ thị văn hiến, cho khống đạt hồ Gươm.
Nhưng lại khơng thể ngậm ngùi “nghĩ mình cơng ít tội nhiều”! Có thể viện đủ thứ lý do để
che chắn về pháp luật, về lý trí. Nhưng ở chiều sâu tâm hồn, ở lương tâm người cầm
bút, sao cứ day dứt, và những lỗi nhịp của “bản nhạc khơng lời mà âm thanh vang vọng
mãi tới những đời sau”.
Nhà Bưu điện thơ kệch, nhà Hội đồng nhân dân cứng khơ và lạnh lẽo (lối sảnh vào trước
đây rất mềm mại), Trung tâm thương mại và khách sạn Vàng như bức tường thành án
ngữ phố cổ với hồ Gươm...

www.100hanoi.com

16

Hà Nội Tôi Yêu


Công trình kiến trúc Hà Nội

www.100hanoi.com

Vẫn còn đó, cái nhà vệ sinh cơng cộng án ngữ ngay trước nhà Hội đồng nhân dân Thành
phố, cái vòi phun nước rất khơng đúng chỗ trên quảng trường Đơng kinh Nghĩa thục.
Bến xe điện Bờ Hồ được thay thế bằng điểm đỗ xe ơ tơ. Mảnh đất huyền thoại (mà giá trị
cả vài chục cây vàng cho 1m2 đất) bậc nhất quốc gia này đâu phải chỗ cho xe cộ gầm
rú, xả khí mù trời. Khối nhà chẳng cao cũng tới hơn 15m đồ sộ và cổ kính... Tây mới xây
bên đường Lê Thái Tổ, cửa hàng Bách hố Tổng hợp cũ (trước là nhà Gơ - đa) đã bị gỡ
bỏ để xây dựng lại to hơn (chưa chắc đã đẹp hơn). Chỉnh trang lại kiến trúc như đã làm
ở các siêu thị cạnh khách sạn “nhà giàu” (Phú Gia) là điều cần được bàn luận thêm. Hào
nhống, bóng lộn đấy nhưng đâu rồi cái dáng quen quen xưa... Có người hùng hồn gọi

đó là kiến trúc Pháp (oan uổng cho nền kiến trúc sáng chói một thời) để hài hồ với
khơng gian xung quanh. Vật liệu hiện đại, mà lù lù hàng cột to cả người ơm, đỡ cái mái
Marsard dựng đứng! Và những gờ, những chỉ như bản dập Nhà hát Thành phố... ở ngay
chính q hương của thứ kiến trúc này đã khơng được phát triển, nên chăng chúng ta
dùng lại cái thứ mà người ta khơng dùng đến, lại đưa vào khơng gian kỳ diệu này.
Những gì đã dỡ bỏ cũng có điều đáng tiếc. Bia kỷ niệm linh mục Alexandre de Rhode,
người sáng lập chữ quốc ngữ hiện nay đang là chữ chính thức của quốc gia đã bị phá
bỏ. Cần thiết tìm nơi dựng lại. Có thể ở ngay ven hồ cho hài hồ với trung tâm văn hố
Việt Nam như trên đã viết. Vòi nước rất cổ điển châu Âu ven hồ góc đường Hàng Khay Đinh Tiên Hồng đã mất như mất đi một điểm sáng đẹp của q khứ. Thật may là chính
quyền đã chặn lại những ngỡ ngàng buổi đầu đáp ứng ước vọng cả nước. Bản đồ chi
tiết quy hoạch hồ Gươm đã được cơng bố, cơ sở pháp lý cho kỷ cương văn hố: “Xây
dựng nhà cửa quanh khu vực hồ Gươm phải đúng quy hoạch, khơng xây nhà mới chỉ cải
tạo trên hiện trạng nhà cũ, mật độ xây dựng 50% đến 60%. Tầng cao tối đa là 2,5 - 3
tầng...”
Tơi thong thả đạp xe về, đường phố đã lên đèn, đại lộ mới thênh thang, người xe chen
nhau. Đó đây một rào chắn nhẹ đoạn đường mới lấp. Dự án cải tạo hệ thống thốt nước.
Cứ tưởng đường xá bị bới tung, bùn đất ngập ngụa. Vậy mà khơng, chẳng đào bới gì
nhiều, vài chỗ xe cộ có ngập ngừng đơi chút nhưng vẫn đều dòng xi ngược. Đơ thị
hiện đại là từ đấy, từ chính những âm thầm lặng lẽ ấy.

www.100hanoi.com

17

Hà Nội Tôi Yêu


Công trình kiến trúc Hà Nội

www.100hanoi.com


Phủ Chủ Tịch
Cơng trình mang phong cách thời Phục Hưng
Cơng trình mang phong cách thời Phục Hưng này được xây dựng từ những năm đầu thế
kỷ XX (1900 - 1906), do kiến trúc sư người Pháp gốc Đức Lich-ten Fen-đơ thiết kế. Diện
tích sử dụng của tồ nhà gần 1300 mét vng. Tồn bộ tồ nhà có trên 30 phòng, mỗi
phòng được trang trí theo một phong cách riêng.
Điểm di tích đầu tiên trong hành trình tham quan Khu di tích Chủ tịch Hồ Chí Minh tại
Phủ Chủ tịch là tồ nhà Phủ Chủ tịch. Đây là tồ nhà sang trọng, bề thế, cao bốn tầng
nhìn thẳng ra đường Hùng Vương.

Cơng trình mang phong cách thời Phục Hưng này được xây dựng từ những năm đầu thế
kỷ XX (1900 - 1906), do kiến trúc sư người Pháp gốc Đức Lich-ten Fen-đơ thiết kế. Diện
tích sử dụng của tồ nhà gần 1300 mét vng. Tồn bộ tồ nhà có trên 30 phòng, mỗi
phòng được trang trí theo một phong cách riêng. Trong thời thực dân Pháp cai trị, tồ
nhà được gọi là Phủ Tồn quyền Đơng Dương, từ khi nhà được hồn thành đến ngày
cách mạng Tháng Tám 1945 thành cơng, đã có 29 đời Tồn quyền và Quyền Tồn
quyền ở và làm việc.
Trong năm 1945 đến năm 1946, hết phát xít Nhật đến qn đội Trung Hoa dân quốc
chiếm giữ tồ nhà này. Khi thực dân Pháp quay trở lại xâm lược Việt Nam lần thứ hai thì
nơi đây lại trở thành trụ sở cao nhất của chính quyền thực dân.

www.100hanoi.com

18

Hà Nội Tôi Yêu


Công trình kiến trúc Hà Nội


www.100hanoi.com

Tồ nhà này chỉ thực sự thuộc về nhân dân Việt Nam sau khi cuộc kháng chiến chống
thực dân Pháp thành cơng, thủ đơ Hà Nội được giải phóng (tháng 10 - 1954), (tồ nhà
được gọi là Phủ Chủ tịch). Tại đây, Chủ tịch Hồ Chí Minh thường chủ trì các phiên họp
Hội đồng Chính phủ quyết định những vấn đề lớn, quan trọng của đất nước; tiếp đón
khách quốc tế và gặp gỡ đại biểu nhân dân Việt Nam.

Với khách quốc tế, Chủ tịch Hồ Chí Minh tiếp đón từ các vị ngun thủ quốc gia, lãnh tụ
Đảng các nước anh em, đại sứ các nước đến trình quốc thư, các đồn nghệ thuật, thể
thao, các nhà văn, nhà báo, nhà khoa học, các tổ chức quần chúng... và bạn bè khắp nơi
trên thế giới đến với Việt Nam, ủng hộ sự nghiệp cách mạng và giúp đỡ nhân dân Việt
Nam xây dựng cuộc sống mới.
Với nhân dân Việt Nam, Người gặp gỡ các đại biểu thuộc mọi thành phần trong xã hội,
khơng phân biệt họ thuộc tơn giáo, đảng phái nào, làm ngành nghề gì. Trong 15 năm, từ
năm 1945 đến năm 1969, tại Phủ Chủ tịch, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã tiếp trên 1000 đồn
đại biểu trong nước và ngồi nước. Phủ Chủ tịch còn là nơi Chủ tịch Hồ Chí Minh nhiều
lần đọc thơ chúc Tết đầu xn nhân dịp năm mới.
Sau khi Chủ tịch Hồ Chí Minh qua đời (ngày 2 tháng 9 năm 1969), Phủ Chủ tịch trở
thành một trong những di tích lưu niệm về Người được Nhà nước xếp hạng là di tích đặc
biệt quan trọng trong tổng thể Khu di tích Hồ Chí Minh tại Phủ Chủ tịch. Song từ đó đến
nay tồ nhà này vẫn là nơi làm việc của Chủ tịch nước; những hoạt động có ý nghĩa
quan trọng của Đảng và Nhà nước ta vẫn được tiến hành trọng thể ở đây.

www.100hanoi.com

19

Hà Nội Tôi Yêu



Công trình kiến trúc Hà Nội

www.100hanoi.com

Lăng Chủ Tịch Hồ Chí Minh
Kiến trúc đẹp nhất của thế giới.
Cơng trình lăng là một khối thống nhất giữa việc góp sức của bạn bè quốc tế đến tấm
lòng người dân ở mọi miền đất nước VN. Bản thiết kế xây lăng và bảo quản thi hài do
các chun gia Liên Xơ đảm nhiệm, cát được lấy từ suối Kim Bơi, tỉnh Hòa Bình do
người dân tộc Mường đem về. Đá cuội được chuyển từ các con suối vùng Sơn Dương,
Chiêm Hố, Ngòi Thìa, Tun Quang...
Là một cơng trình quy tụ tất cả tấm lòng của nhân dân Việt Nam và bạn bè thế giới, lăng
chủ tịch Hồ Chí Minh khơng chỉ mang ý nghĩa đơn thuần là nơi lưu giữ di hài của người
lãnh tụ nổi tiếng, mà còn là một cơng trình kiến trúc với vẻ đẹp và giá trị lịch sử vượt ra
ngồi thế giới.

Dựa theo ngun bản lăng Lê-nin, lăng chủ tịch Hồ Chí Minh có hình vng, mỗi cạnh
30m, cửa quay sang phía Đơng, bao gồm 3 lớp với chiều cao 21,6 mét.
Lớp trên cùng là mái lăng hình tam cấp, lớp giữa là kết cấu trung tâm của lăng gồm
phòng thi hài và những hành lang, những cầu thang lên xuống, lớp dưới tạo dáng bậc
thềm tam cấp.
Quanh bốn mặt là những hàng cột vng bằng đá hoa cương, hai phía Nam và Bắc có
hai lễ đài dài 65 m dành cho khách trong những dịp lễ lớn. Ở mặt chính có dòng chữ:
"Chủ tịch Hồ-Chí-Minh" bằng đá hồng màu mận chín.

www.100hanoi.com

20


Hà Nội Tôi Yêu


Công trình kiến trúc Hà Nội

www.100hanoi.com

Thiết kế dựa theo ngun bản lăng Lê-nin
Cơng trình lăng là một khối thống nhất giữa việc góp sức của bạn bè quốc tế đến tấm
lòng người dân ở mọi miền đất nước VN. Bản thiết kế xây lăng và bảo quản thi hài do
các chun gia Liên Xơ đảm nhiệm, cát được lấy từ suối Kim Bơi, tỉnh Hòa Bình do
người dân tộc Mường đem về. Đá cuội được chuyển từ các con suối vùng Sơn Dương,
Chiêm Hố, Ngòi Thìa, Tun Quang...
Đá chọn xây lăng từ khắp các nơi: đá Nhồi ở Thanh Hố, đá Hoa (Chùa Thầy), đá đỏ núi
Non Nước... Nhân dân dọc dãy Trường Sơn còn gửi ra 16 loại gỗ q. Các lồi cây từ
khắp các miền được mang về đây như: cây chò nâu ở Đền Hùng, hoa ban ở Điện BiênLai Châu, tre từ Cao Bằng...

Cơng trình như một hòn ngọc tỏa sáng trong đêm
Cửa lăng làm từ các cây gỗ q từ Tây Ngun. Tiền sảnh có dòng chữ "Khơng có gì
q hơn Độc lập Tự do" và chữ ký của Hồ Chí Minh được dát bằng vàng. Hai bên cửa là
hai cây hoa đại. Phía trước và phía sau lăng trồng 79 cây vạn tuế tượng trưng cho 79
năm trong cuộc đời của Hồ Chủ tịch.

www.100hanoi.com

21

Hà Nội Tôi Yêu



Công trình kiến trúc Hà Nội

www.100hanoi.com

Hai bên phía nam và bắc của lăng là hai rặng tre, loại cây biểu tượng cho nước Việt
Nam. Trước lăng là quảng trường Ba Đình với một đường dành cho lễ diễu binh, duyệt
binh, và một thảm cỏ dài 380 m chia thành 240 ơ vng cỏ xanh tươi suốt bốn mùa.

Bên phía tây của quảng trường là khu lưu niệm Hồ Chí Minh. Tại đây có Viện bảo tàng
Hồ Chí Minh, ngơi nhà sàn Hồ Chí Minh. Thanh thiếu niên còn tổ chức các buổi tham gia
lao động trong việc mài đá, nhổ cỏ, trồng cây góp sức xây dựng cơng trình.

Nhà sàn Hồ Chí Minh mộc mạc và thanh bình.
Chỉ trong 2 năm (từ 2/9/1973 đến 29/8/1975) lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh đã hồn thành
và trở thành cơng trình kiến trúc tiêu biểu cho lòng thành kính của nhân dân VN và bè
bạn năm châu đối với vị lãnh tụ lỗi lạc cũng như đi vào danh sách những kiến trúc đẹp
nhất của thế giới.

www.100hanoi.com

22

Hà Nội Tôi Yêu


Công trình kiến trúc Hà Nội

www.100hanoi.com


Nhà Hát Lớn Hà Nội
Kiến trúc đầu thế kỉ 20
Trải qua bao thăng trầm lịch sử, cơng trình Nhà hát Lớn Hà Nội tồn tại như một biểu
tượng về khơng gian kiến trúc, văn hố và cả chính trị của Thủ đơ 1.000 năm tuổi
Nhà hát Lớn Hà Nội là một cơng trình lớn mà chính quyền thực dân Pháp đã xây dựng
tại Việt Nam trong những năm đầu thế kỷ 20. Xưa kia nơi đây là một vùng đầm lầy thuộc
đất của 2 làng Thạch Tần và Tây Lng giáp gianh với làng Cựu Lâu, thuộc Tổng Phúc
Lân, huyện Thọ Xương.
Vào năm 1899, hội đồng thành phố họp dưới quyền chủ toạ của Richard - Cơng sứ Hà
Nội, đề nghị lên Tồn quyền Fourer cho xây Nhà hát. Bản đồ thiết kế do hai kiến trúc sư
là Broyer và Harvy được xét duyệt với kinh phí xây dựng là 2 triệu franc.

Nhà hát Lớn Hà Nội những năm đầu thế kỷ 20
Cơng trình được khởi cơng vào ngày 7/6/1901. Việc san lấp mặt bằng được tiến hành
khá vất vả. 35.000 cọc tre được đóng với khối bê tơng cốt sắt dày 0m90. Hàng ngày có
300 cơng nhân làm việc.
Những người thiết kế cơng trình đã tìm tòi tham khảo kiến trúc cổ Hy Lạp Cơ-ranh-tơ kết
hợp với kiểu lâu dài Tuy-lơ-ri và Nhà hát Opera de Paris để tạo nên một khối kiến trúc
riêng biệt.

www.100hanoi.com

23

Hà Nội Tôi Yêu


Công trình kiến trúc Hà Nội

www.100hanoi.com


Năm 1911, cơng trình được hồn thành. Chiều dài Nhà hát mặt ngồi là 87m, rộng trung
bình 30m, diện tích 26.000m2, điểm cao nhất là 24m. Mặt trước của Nhà hát rất bề thế
khang trang, có nhiều bậc trơng ra quảng trường rộng (nay gọi là quảng trường Cách
mạng tháng 8) - chỗ đầu mối tập trung của 6, 7 đường phố lớn.
Bên trong Nhà hát có sân khấu rộng và một phòng khán giả chính có diện tích 24x24m,
chứa được 870 chỗ ngồi, tầng giữa có nhiều phòng nhỏ giành cho khán giả có vé riêng.
So với dân số Hà Nội năm 1945 khoảng 20 vạn dân, thì quy mơ kiến trúc Nhà hát thời
điểm ấy là rất lớn.
Cầu thang chính lên tầng 2 là sảnh chính rộng. Cầu thang phụ và hành lang ở phía 2
bên. Phía sau Nhà hát là phòng quản trị, 18 buồng cho diễn viên hố trang, 2 phòng tập
hát, phòng gương, thư viện, phòng họp.

Mang kiến trúc kiểu Pháp, Nhà hát Lớn Hà Nội được ví như Nhà hát Opera de Paris
Sau 10 năm xây dựng, Nhà hát Lớn được đưa vào sử dụng. Trong thời gian đầu, Nhà
hát được dành cho những gánh hát từ phương Tây hằng năm sang diễn cho giới chức
quan lại Pháp xem. Những người thượng lưu Việt Nam cũng được tham dự, song muốn
vào Nhà hát phải mặc lễ phục và trả giá vé đắt.
Về sau, Nhà hát Lớn cũng có những tối cơng diễn do người Việt Nam tổ chức để làm
việc nghĩa (cứu nạn nhân các tỉnh bị lụt, làm nhà tế bần…). Tuy nhiên, trong lịch sử hoạt
động của mình, Nhà hát phải đình lại nhiều lần do chủ trương khác nhau của nhà cầm
quyền. Từ năm 1940, nhiều đồn kịch nói của ta có thể th được “Nhà hát tây” để diễn.
Nhận xét về cơng trình Nhà hát Lớn, Nhà sử học Dương Trung Quốc cho rằng, tuy ra đời
muộn hơn so với nhà hát ở thành phố Hồ Chí Minh, Hải Phòng, song xét về quy mơ kiến
trúc, Nhà hát Lớn Hà Nội là một điển hình khác biệt. Và quan trọng hơn nó còn là một
thiết chế văn hố.

www.100hanoi.com

24


Hà Nội Tôi Yêu


Công trình kiến trúc Hà Nội

www.100hanoi.com

“Nhà hát Lớn Hà Nội đúng là sản phẩm của thời thuộc địa. Nhưng nếu “thuộc địa” là
thuật ngữ chính trị mà chúng ta nhìn nhận nó như một sự xung đột, đè nén, áp bức thì
chúng ta cũng phải nhìn thấy mặt văn hóa của cơng trình này.
Thời kỳ này là thời kỳ giao thoa giữa nền văn hố Âu và Á. Đây rõ ràng là văn hóa người
Pháp xác lập ở nước ta. Và nó như một sự bổ sung cho văn hóa dân tộc bước vào thế
kỷ hiện đại”, ơng Dương Trung Quốc nói.

Sân khấu bên trong Nhà hát
Khơng chỉ là một khơng gian văn hố, Nhà hát Lớn Hà Nội còn là nơi diễn ra nhiều sự
kiện chính trị trọng đại của đất nước.
Thời điểm tháng 8/1945, Quảng trường Nhà hát Lớn là trung tâm sơi động nhất của
khơng khí chính trị ngày đó. Tại đây, ngày 17/8/1945 đã diễn ra buổi mít tinh của Tổng
hội viên chức và ngay sau đó đã biến thành buổi ra mắt của Mặt trận Việt Minh, lãnh đạo
nhân dân ta làm nên thành cơng vang dội của cuộc Cách mạng tháng Tám lịch sử .

Sức chứa 870 chỗ ngồi, Nhà hát Lớn còn là nơi diễn ra nhiều sự kiện chính trị quan trọng

www.100hanoi.com

25

Hà Nội Tôi Yêu