Xây dựng và áp dụng tiêu chuẩn ở Cty
XÂY DỰNG VÀ ÁP DỤNG TIÊU CHUẨN
Ở CÔNG TY
Các vấn đề chung về tiêu chuẩn hố
1. Các khái niệm cơ bản
1.1. Tiêu chuẩn
Có nhiều định nghĩa khác nhau, thay đổi theo thời gian, phản ánh quan điểm khác nhau về tiêu chuẩn
Hiện tại, tổ chức Tiêu chuẩn hố quốc tế (ISO) đưa ra một định nghĩa tiêu chuẩn, được nhiều quốc gia, tổ
chức công nhận rộng rãi, định nghĩa này như sau:
Tiêu chuẩn là tài liệu được thiết lập bằng cách thoả thuận và do một cơ quan được thừa nhận phê duyệt
nhằm cung cấp những quy tắc, hướng dẫn hoặc đặc tính cho các hoạt động hoặc kết quả hoạt động để sử
dụng chung và lặp đi lặp lại nhằm đạt được mức độ trật tự tối ưu trong một khung cảnh nhất định.
1.2. Tiêu chuẩn hố
Khác với tiêu chuẩn, định nghĩa về Tiêu chuẩn hố không thay đổi nhiều, về bản chất Tiêu chuẩn hố là hoạt
động bao gồm: đưa ra tiêu chuẩn và áp dụng tiêu chuẩn.
Định nghĩa đầy đủ của ISO vê Tiêu chuẩn hố như sau:
Tiêu chuẩn hố là một hoạt động thiết lập các điều khoản để sử dụng chung và lặp đi lặp lại đối với những
vấn đề thực tế hoặc tiềm ẩn, nhằm đạt được mức độ trật tự tối ưu trong một khung cảnh nhất định.
2. Mục đích của tiêu chuẩn hố
Mục đích của tiêu chuẩn hố đã được thể hiện trong định nghĩa của tiêu chuẩn hố đó là "nhằm đạt tới một
trật tự tối ưu trong một hồn cảnh nhất định". Cụ thể, các mục đích đó là:
a. Tạo thuận lợi cho trao đổi thông tin (thông hiểu): Phục vụ cho mục đích này là những tiêu chuẩn định
nghĩa, các thuật ngữ, quy định các ký hiệu, dấu hiệu để dùng chung. Ví dụ ký hiệu tốn học, nguyên tố hố
học, ký hiệu tượng trưng các bộ phận, chi tiết trên bản vẽ, ký hiệu vật liệu...
b. Đơn giản hố, thống nhất hố tạo thuận lợi phân công, hợp tác sản xuất, tăng năng suất lao động, thuận
tiện khi sử dụng, sửa chũa (kinh tê):
Phục vụ cho mục đích này là các tiêu chuẩn về các chi tiết nguyên vật liệu điển hình như bu lông, đai ốc,
vít, đinh tán, thép định hình (I, U, L, T), động cơ, hộp đổi tốc, bánh răng, đai truyền (curoa) các kích
thước lắp ráp: bóng đèn - đui đèn, máy ảnh -ống kính, độ bắt sáng của phim ảnh...
Page 1 of 18
Xây dựng và áp dụng tiêu chuẩn ở Cty

c. Đảm bảo vệ sinh, an tồn cho người sử dụng, người tiêu dùng
Phục vụ cho mục đích này là các tiêu chuẩn về môi truờng nước, không khí, tiếng ồn, các tiêu chuẩn vệ
sinh thực phẩm, an tồn cho sản phẩm, thiết bị (bàn là, bếp điện, máy giặt, thang máy, dụng cụ bảo hộ lao
động: kính, găng, ủng, mặt nạ phòng độc). Các tiêu chuẩn loại này thường là bắt buộc theo các văn bản
pháp luật tương ứng
d- Thúc đẩy thương mại tồn cầu
Việc hồ nhập tiêu chuẩn giữa các nước xuất khẩu và nhập khẩu tạo điều kiện thuận lợi cho thương mại tồn
cầu: trao đổi hàng hố sản phẩm, trao đổi thông tin.
Trong nền kinh tế kế hoạch hố tập trung trước đây, người ta cho rằng, tiêu chuẩn hố có những mục đích
chính như sau:
- Thúc đẩy áp dụng kỹ thuật mới, nâng cao năng suất lao động xã hội
- ổn định và nâng cao chất lượng sản phẩm, công trình
- Góp phần hồn thiện tổ chức quản lý nền kinh tế quốc dân
- Sử dụng hợp lý tài nguyên tiết kiệm nguyên vật liệu
- Đảm bảo an tồn lao động, sức khoẻ con người
- Phục vụ tốt nhu cầu quốc phòng
- Phát triển hợp tác quốc tế khoa học kỹ thuật, đẩy mạnh xuất khẩu, hướng dẫn nhập khẩu.
Để tránh khuynh hướng sai lầm trong tiêu chuẩn hố, cần nêu rõ một số nét không phải là mục đích của
tiêu chuẩn hố:
- Không làm cho mọi thứ giống hệt nhau một cách không cần thiết
- Không đưa ra khuôn mẫu để mọi người áp dụng máy móc mà không cần suy xét
- Không hạ thấp chất luợng tới mức tầm thường chỉ vì mục đích để tiêu chuẩn được áp dụng rộng rãi
- Không ra lệnh hay cưỡng bức. Tiêu chuẩn chỉ là một tài liệu có thể sử dụng trong hợp đồng hay trong
văn bản pháp luật.
3. Đối tượng của tiêu chuẩn hố
Đối tượng của tiêu chuẩn hố là các chủ đề của tiêu chuẩn. Chủ đề tiêu chuẩn hố có thể là sản phẩm (viên
gạch, bu lông, bánh răng, đường ống), nguyên vật liệu (than, sắt thép, xi măng, cát, sỏi...), máy móc thiết
bị (động cơ ô tô, động cơ điện, máy bơm, máy nén khí...).
Page 2 of 18
Xây dựng và áp dụng tiêu chuẩn ở Cty

Đối tượng của tiêu chuẩn có thể là một quá trình (ví dụ: phương pháp xác định nhiệt lượng của than đá...),
cũng có thể là nhưng đối tượng không phải sản phẩm như (đơn vị đo lường, ký hiệu các nguyên tố hố học,
ký hiệu tốn học, dấu hiệu chỉ đường...)
Nội dung một tiêu chuẩn có thể quy định về một đối tượng, cũng có thể quy định một vài khía cạnh của
một đối tượng. Tên của tiêu chuẩn phản ảnh đối tượng của tiêu chuẩn.
4. Các nguyên tắc của tiêu chuẩn hố
Để hoạt động tiêu chuẩn hố được tiến hành một cách hiệu quả cần tuân thủ một số nguyên tắc chính như
sau:
Nguyên tắc 1: Đơn giản hố
Tiêu chuẩn hố trước hết là đơn giản hố, có nghĩa là loại trừ những sự quá đa dạng không cần thiết. Trong
sản xuất đó là việc loại bỏ các kiểu loại, kích cỡ không cần thiết chỉ giữ lại những gì cần thiết và có lợi
cho trước mắt và tương lai.
Nguyên tắc 2: Thoả thuận
Tiêu chuẩn hố là một hoạt động đòi hỏi phải có sự tham gia, hợp tác bình đẳng của tất cả các bên có liên
quan.
Nói chung, khi tiến hành công tác tiêu chuẩn hố phải có một sự dung hồ quyền lợi của các bên.
Nguyên tắc 3: áp dụng
Tiêu chuẩn hố gồm hai mảng công việc chính là xây dựng và áp dụng tiêu chuẩn vì vậy phải làm sao cho
các tiêu chuẩn áp dụng được, có như vậy tiêu chuần hố mới đem lại hiệu quả.
Bất cứ một cơ quan, tổ chức tiêu chuẩn hố nào nếu chỉ chú ý đến việc ban hành tiêu chuẩn mà không chú
ý đến áp dụng tiêu chuẩn, thì hoạt động tiêu chuẩn hố sẽ không đem lại hiệu quả mong muốn.
Nguyên tắc 4: Quyết định, thống nhất
Việc xây dựng và ban hành tiêu chuẩn không phải lúc nào cũng đảm bảo được nó là một giải pháp tuyệt
đối ưu việt. Trong nhiều trường hợp các tiêu chuẩn được xuất phát từ các yêu cầu thực tế, không thể chờ
đợi có sự nhất trí tuyệt đối, hồn hảo.
Lúc đó giải pháp của tiêu chuẩn là giải pháp đưa ra các quyết định để thống nhất thực hiện.
Nguyên tắc 5: Đổi mới
Tiêu chuẩn hố là một giải pháp tối ưu trong một khung cảnh nhất định cho nên các tiêu chuẩn phải luôn
luôn được sốt xét lại cho phù hợp với khung cảnh luôn luôn thay đổi.
Trong thực tế tiêu chuẩn phải được xem xét nghiên cứu và sốt xét lại một cách định kỳ hay bất cứ lúc nào

nếu thấy cần thiết.
Page 3 of 18
Xây dựng và áp dụng tiêu chuẩn ở Cty
Nguyên tắc 6: Đồng bộ
Công tác tiêu chuẩn hố phải tiến hành một cách đồng bộ. Trong khi xây dựng tiêu chuẩn cần xem xét sự
đồng bộ giữa các loại tiêu chuẩn, các cấp tiêu chuẩn, các đối tượng tiêu chuẩn có liên quan. Ngồi ra phải
chú ý đến sự đồng bộ của khâu xây dựng và áp dụng tiêu chuẩn.
Nguyên tắc 7: Pháp lý
Tiêu chuẩn ban hành ra là để áp dụng, nhưng phương pháp đưa tiêu chuẩn vào thực tế có khác nhau.
Nói chung ở các cấp, bộ, công ty, tiêu chuẩn hố được ban hành là dể bắt buộc áp dụng.
ở cấp quốc tế và khu vực nói chung, tiêu chuẩn là để khuyến khích áp dụng nhưng nó sẽ trở thành pháp lý
khi các bên thoả thuận với nhau hoặc đưọc chấp nhận thành tiêu chuẩn bắt buộc ở cấp quốc gia hay các
cấp khác.
ở cấp quốc gia việc qui định tiêu chuẩn là bắt buộc hay chỉ khuyến khích phụ thuộc vào nhiều yếu tố.
Cấp, loại, hình thức hiệu lực của tiêu chuẩn
1 .Cấp tiêu chuẩn
Tuỳ theo quy mô, phạm vi hoạt động của cơ quan, tổ chức công bố (ban hành) tiêu chuẩn mà người ta chia
tiêu chuẩn thành ra các cấp sau đây:
Cấp quốc tế: Tiêu chuẩn do các tổ chức tiêu chuẩn có phạm vi hoạt động tồn cầu công bố: ISO, IEC,
CAC, ITU, ...
- Cấp khu vực: Tiêu chuẩn do các tổ chức tiêu chuẩn hố khu vực công bố: EN (tiêu chuẩn Châu Âu),
ENELEC (tiêu chuẩn điện Châu Âu)...
Cấp quốc gia: Tiêu chuẩn do các tổ chức tiêu chuẩn quốc gia công bố: DIN (Đức), ANSI (Mỹ), BSI
(Anh), TCVN (Việt Nam).
- Cấp ngành hay hội: Tiêu chuẩn do các tổ chức tiêu chuẩn ngành hay hội (liên kết nhiều công ty) công
bố: ngành chế tạo ô tô, hội thử nghiệm vật liệu...
Cấp công ty: Tiêu chuẩn do một công ty công bố, ví dụ tiêu chuẩn hãng Philíp, tiêu chuẩn công ty
Siemen...
Khi nói về "cấp tiêu chuẩn" người ta chỉ đơn giản nói về "cỡ" của tổ chức công bố tiêu chuẩn (công ty,
quốc gia hay quốc tế) và mức độ phạm vi tham gia đông đảo của tập thể xây dựng tiêu chuẩn.

Cấp tiêu chuẩn không nói về tính "cao thấp" của "chất lượng" tiêu chuẩn cũng như không phản ánh mức
độ áp dụng rộng rãi của tiêu chuần. Một tiêu chuẩn của một ngành hay hội có thể được áp dụng rộng rãi
trong nhiều quốc gia, khu vực, thậm chí áp dụng rộng rãi trên tồn thế giới. Trong khi đó thì một tiêu chuẩn
quốc gia có khi chỉ áp dụng trong một vài tổ chức hay cá nhân nào đó.
Page 4 of 18
Xây dựng và áp dụng tiêu chuẩn ở Cty
2. Phân loại tiêu chuẩn
Có nhiều cách phân loại tiêu chuẩn, người ta có thể phân loại tiêu chuẩn theo đối tượng của tiêu chuẩn,
tức là theo những vấn đề mà tiêu chuẩn đề cập đến, cũng có thể phân loại theo mục đích của tiêu chuẩn,
phân loại theo vị trí pháp lý của tiêu chuẩn.
2.1. Phân loại tiêu chuẩn theo đối tượng
Theo đối tượng, tiêu chuẩn được phân thành 3 loại:
Tiêu chuẩn cơ bản: - Là những tiêu chuẩn sử dụng chung cho nhiều ngành, nhiều lĩnh vực. Ví dụ: đơn vị
đo lường, hằng số vật lý, ký hiệu tốn học... các tiêu chuẩn về số ưu tiên, cách trình bày tiêu chuẩn.
- Tiêu chuẩn về sản phẩm hàng hố: - Là các tiêu chuẩn về các vật thể hữu hình như nguyên vật liệu: than,
sắt, thép..., các thi tiết, cụm chi tiết: bu lông, trục, động cơ..., các máy móc thiết bị: ô tô, máy kéo...
- Tiêu chuẩn về các quá trình: - Là tiêu chuẩn quy định các yêu cầu mà một quá trình sản xuất thử nghiệm
hay dịch vụ phải thoả mãn. Ví dụ các phương pháp lấy mẫu, phân tích...
2.2. Phân loại theo mục đích
- Các tiêu chuẩn nhằm mục đích thông hiểu: thuật ngữ định nghĩa, dấu hiệu, ký hiệu quy ước...
- Các tiêu chuẩn nhằm giảm bớt sự đa dạng và đổi lẫn sản phẩm: các tiêu chuẩn về kích thước, các mối
lắp ghép...
- Các tiêu chuẩn nhằm mục đích chất lượng: quy định các chỉ tiêu chất lượng mà một sản phẩm hay
nguyên vật liệu phải đạt được.
- Các tiêu chuẩn nhằm bảo vệ an tồn vệ sinh: quy định riêng về các chỉ tiêu an tồn hay vệ sinh mà sản
phẩm phải đạt, đây là những chỉ tiêu tối thiểu mà sản phẩm phải thoả mãn, nhằm bảo vệ người tiêu dùng.
2.3. Phân loại theo vai trò pháp lý của tiêu chuẩn
Theo vai trò pháp lý, người ta chia tiêu chuẩn ra làm 2 loại: tiêu chuẩn bắt buộc và tiêu chuẩn tự nguyện.
Tiêu chuẩn bắt buộc: là tiêu chuẩn mà những người có liên quan có nghĩa vụ thực hiện
Tiêu chuẩn tự nguyện : là tiêu chuẩn có sẵn, ai thấy ích lợi thì dùng.

Hầu hết các tiêu chuẩn khi công bố là tự nguyện, các cơ quan của chính phủ, các tổ chức kinh tế, xã hội...
theo quyền hạn của mình ban hành các văn bản pháp luật trong đó có "tham chiếu" các tiêu chuẩn, khi ấy
nó trở thành bắt buộc.
3. Hiệu lực của tiêu chuẩn
Như trên đã trình bày, xét về tính chất pháp lý, người ta chia tiêu chuẩn ra làm 2 loại: tiêu chuẩn bắt buộc
(mandatory standard) và tiêu chuẩn tự nguyện (voluntory standard), đôi khi người ta cũng gọi đó là "hình
Page 5 of 18
Xây dựng và áp dụng tiêu chuẩn ở Cty
thức hiệu lực" của tiêu chuẩn và gọi bằng tên khác là "chính thức" và "khuyến khích". Hình thức hiệu lực
của một tiêu chuẩn chỉ ra rằng, việc áp dụng tiêu chuẩn đó là bắt buộc hay tự nguyện.
ở các nước công nghiệp phát triển hầu như tồn bộ tiêu chuẩn (100%) là tự nguyện. ở nước ta trước đây,
cũng như các nước XHCN khác, hầu hết tiêu chuẩn (trên 90%) là bắt buộc.
Thực ra điều ấy cũng chỉ là "hình thức", nó không phản ảnh thực chất của việc áp dụng tiêu chuẩn. ở các
nước công nghiệp, tổ chức Tiêu chuẩn hố quốc gia thường không phải là một cơ quan của Chính phủ vì
vậy họ thường chỉ công bố tiêu chuẩn tự nguyện. Nếu các cơ quan của Chính phủ thấy cần thiết phải quy
định bắt buộc sử dụng một tiêu chuẩn nào đó thì họ đưa tiêu chuẩn đó vào nội dung của một văn bản pháp
luật. Trong thực tế, một tỷ lệ khá lớn các tiêu chuẩn đã trở thành "bắt buộc" theo cách này.
ở các nước đang phát triển, đặc biệt là các nước quản lý kinh tế kế hoạch hố tập trung, tổ chức Tiêu chuẩn
hố quốc gia thường là một cơ quan Chính phủ (thậm chí tiêu chuẩn do một bộ trưởng ký ban hành) nên họ
có quyền quy định tất cả tiêu chuẩn là bắt buộc. Trong thực tế, điều đó có thực hiện được không lại là một
vấn đề khác.
Về nguyên tắc, hầu hết các tiêu chuẩn của một công ty là tiêu chuẩn bắt buộc (tất nhiên trong phạm vi
công ty đó); tiêu chuẩn ngành (hội) quốc gia, khu vực hay quốc tế đều là tự nguyện
Quá trình xây dựng tiêu chuẩn
Để thực hiện các nguyên tắc của tiêu chuẩn hố, đặc biệt là nguyên tắc "thoả thuận" người ta thực hiện xây
dựng tiêu chuẩn theo "phương pháp ban kỹ thuật" tức là lập một Ban kỹ thuật tập hợp tất cả các bên quan
tâm tới đối tượng tiêu chuẩn (đề mục tiêu chuẩn) để soạn ra tiêu chuẩn đó. Về đại thể, việc xây dựng tiêu
chuẩn ở tất cả các cấp (quốc tế, quốc gia, hội, công ty...) tất cả các ngành, các lĩnh vực chuyên môn đều
theo những nét lớn giống nhau, chỉ khác nhau ở những chi tiết cụ thể.
1. Ban kỹ thuật

1.1. Ban kỹ thuật là gì ?
Ban kỹ thuật là một tổ chức tập hợp những người thay mặt cho các bên quan tâm tới đối tượng tiêu chuẩn
hay một nhóm tiêu chuẩn về một sản phẩm hay một lĩnh vực chuyên môn nhất định để soạn thảo tiêu
chuẩn cho sản phẩm hay lĩnh vực chuyên môn đó.
Bên dưới Ban kỹ thuật là Tiểu ban và Nhóm công tác.
1.2. Thành phần ban kỹ thuật
Thành phần Ban kỹ thuật gồm tất cả các bên quan tâm tới đối tượng tiêu chuẩn. Đối với tiêu chuẩn của
sản phẩm thường có các nhóm quan tâm sau đây:
- Nhà sản xuất sản phẩm
- Người tiêu thụ hay tiêu dùng sản phẩm
Page 6 of 18
Xây dựng và áp dụng tiêu chuẩn ở Cty
- Các cơ quan tổ chức hay nghiên cứu khoa học
- Các cơ quan của chính phủ
Mỗi Ban kỹ thuật thường có từ 9 đến 20 thành viên, trong ban kỹ thuật có 1 uỷ viên thư ký là người của
cơ quan Tiêu chuẩn hố.
Ban ky thuật của tổ chức ISO tập hợp tất cả các đại diện của tất cả các quốc gia quan tâm đến đề mục tiêu
chuẩn, không loại trừ một quốc gia nào, miễn là họ thực hiện đầy đủ nghĩa vụ thành viên ban kỹ thuật (đi
họp, góp ý kiến, biểu quyết đầy đủ).
Tổ chức ISO đã thành lập khoảng 220 ban kỹ thuật, trong đó có gần 200 ban đang còn hoạt động.
Mỗi tổ chức Tiêu chuẩn hố quốc gia có chừng vài chục tới vài trăm ban kỹ thuật, tập hợp chừng vài trăm
tới vài ngàn cán bộ bên ngồi cơ quan Tiêu chuẩn hố tham gia vào hoạt động xây dựng tiêu chuẩn.
1.3. Nhiệm vụ của ban kỹ thuật
Nhiệm vụ chủ yếu của ban kỹ thuật là xây dựng tiêu chuẩn, ngồi ra còn một số nhiệm vụ khác.
- Sốt xét (sửa đổi, thay thế) tiêu chuẩn
- Đề nghị kế hoạch xây dựng, sốt xét tiêu chuẩn
- Góp ý cho các dự thảo tiêu chuẩn của các ban kỹ thuật khác có liên quan.
- Tham gia hoạt động của các ban kỹ thuật cấp trên hoặc cấp dưới.
2. Quá trình xây dựng tiêu chuẩn
Quá trình xây dựng tiêu chuẩn gồm những bước chủ yếu sau đây (nhưng không chỉ giới hạn trong những

bước này):
- Đề nghị đề mục tiêu chuẩn
- Phê duyệt kế hoạch xây dựng tiêu chuẩn
- Lập dự thảo ban kỹ thuật
- Gửi dự thảo ban kỹ thuật lấy ý kiến rộng rãi
- Lập dự thảo cuối cùng
- Phê duyệt và phát hành tiêu chuẩn.
Quá trình xây dựng một tiêu chuẩn từ khi bắt đầu đến kết thúc thường là 5 năm hoặc hơn (với TC ISO), từ
3 đến 5 năm (với TC quốc gia của các nước nói chung) và 1 đến 2 năm đối với TCVN.
2.1. Đề nghị đề mục tiêu chuẩn
Page 7 of 18