ĐỊNH HƯỚNG ÔN TẬP PHẦN NGHỊ LUẬN XÃ HỘI
KIỂU BÀI: NGHỊ LUẬN VỀ MỘT TƯ TƯỞNG ĐẠO LÝ
GV biên soạn: Ngô Thị Hồng Minh
Trường THPT Chuyên Chu Văn An - Lạng Sơn
Nội dung: Định hướng ôn, làm bài nghị xã hội theo một số dạng bài, chủ đề: Nghị luận
về một tư tưởng đạo lý (phầm chất; lối sống; mục đích sống; nghề nghiệp; học tập;
lòng yêu nước; quan niệm sống ).
1. Kiểu bài nghị luận về một vấn đề tư tưởng đạo lý. Các bước làm kiểu bài nghị
luận về một vấn đề tư tưởng đạo lý
* Nghị luận về một vấn đề tư tưởng đạo lý là kiểu bài bàn luận về một vấn đề thuộc
lĩnh vực tư tưởng, đạo lý: cách xử thế, phương châm sống, sống đẹp, tình nghĩa…
* Các bước làm kiểu bài nghị luận về một vấn đề tư tưởng đạo lý:
- Tìm hiểu đề:
+ Xác định kiểu bài, các thao tác lập luận chính
+ Xác định nội dung chính cần nghị luận
+ Xác định phạm vi dẫn chứng
- Lập dàn ý:
Mở bài:
+ Giới thiệu vấn đề.
+ Nêu luận đề.
Thân bài:
+ Giải thích
+ Phân tích các khía cạnh biểu hiện vấn đề
+ Đánh giá vấn đề
+ Bàn luận mở rộng
Kết bài:
+ Khẳng định ý nghĩa của vấn đề
+ Liên hệ bản thân.
- Viết bài văn
1
2. Định hướng ôn, làm bài nghị xã hội theo một số dạng bài, chủ đề: Nghị luận về

một tư tưởng đạo lý (phầm chất; lối sống; mục đích sống; nghề nghiệp; học tập;
lòng yêu nước; quan niệm sống )
Mục đích - yêu cầu chung:
- Giúp HS củng cố, rèn luyện kĩ năng viết một bài văn nghị luận về một tư tưởng
đạo lí: HS biết cách tìm hiểu đề, lập ý, vận dụng được các thao tác giải thích, phân tích,
bình luận vấn đề.
- Hình thành và bồi dưỡng cho HS những phẩm chất, quan niệm sống, lối sống
đẹp; sống có mục đích trong học tập, lựa chọn nghề nghiệp; giàu lòng yêu nước, tự hào
dân tộc
Đề 1: Nhằm khơi dậy tinh thần tự hào dân tộc và ý thức trách nhiệm của tuổi trẻ trong
thời đại mở cửa, hội nhập của đất nước, báo Thanh niên mở diễn đàn: “Nước Việt Nam
ta nhỏ hay không nhỏ ?”
Nếu được tham gia diễn đàn trên, anh (chị) sẽ nói gì với tuổi trẻ hôm nay ?
Yêu cầu kiến thức:
a, Giải thích vấn đề:
“Nước Việt Nam ta nhỏ hay không nhỏ ?”
“Nhỏ”: không phải là nhỏ về địa lí, dân số mà là vị thế của nước ta trong thế đối
sánh, trong quan hệ với các quốc gia khác.
b, Phân tích, bình luận một số khía cạnh của vấn dề:
* Nước Việt Nam ta “nhỏ” hay “không nhỏ” ?
- So với nhiều nước trên thế giới và ngay cả những con “rồng”, con “hổ” trong
khu vực, nước ta có những mặt thua kém, tụt hậu về khoa học, công nghệ, về chỉ số
GDP, về tiềm lực kinh tế Xét về mặt này, nước ta đúng là “nhỏ”.
- Xét về phương diện lịch sử, văn hoá, dân tộc ta từng chiến thắng những kẻ thù
hùng mạnh nhất trong lịch sử, có nhiều truyền thống quý báu, có một quá khứ hào
hùng Về mặt này, nước ta không hề “nhỏ” (Đó là chưa kể đến những tiềm lực khác về
trí tuệ, tài nguyên, nguồn lực con người )
* Vì sao chúng ta có những tiềm lực như thế mà có những mặt lại thua kém nhiều
nước khác ? Vì sao hiện nay chúng ta vẫn là một nước còn nhiều lạc hậu ?
- Vì chúng ta chưa phát huy được trí tuệ, khát vọng của con người Việt Nam.

2
- Vì chúng ta chưa dám nhìn thẳng vào sự thật (nhất là những nhược điểm của
mình).
- Vì những hậu quả chiến tranh để lại.
-
* Làm thế nào để nước ta có vị thế về kinh tế, chính trị, văn hoá?
- Phải khơi dậy niềm tự hào dân tộc trong mỗi người, nhất là tuổi trẻ.
- Phải tăng cường giao lưu, học hỏi với các nước khác.
- Phải xây dựng chiến lược phát triển giáo dục, đào tạo và chiến lược phát triển
khoa học công nghệ hợp lí.
- Phải động viên tinh thần hăng say học tập, lao động sáng tạo, dám nghĩ dám
làm
c, Liên hệ, rút ra bài học ( nên cụ thể hóa một vài ý)
-
-
Đề 2: Nhạc sĩ thiên tài người Đức Beethoven nói: “Trong cuộc sống, không có gì cao
quý và tốt đẹp hơn là đem lại hạnh phúc cho người khác”.
Anh /Chị hãy trình bày suy nghĩ của mình về ý kiến trên trong một bài văn ngắn
(khoảng 01 trang giấy thi).
Yêu cầu kiến thức: HS có thể trình bày khác nhau song cần giới thiệu được câu nói của
Beethoven, hiểu quan niệm sống cao quí mà nhạc sĩ nêu lên, khẳng định ca ngợi quan
niệm sống hướng về cống hiến, vị tha; phê phán quan niệm sống ích kỉ, hưởng thụ cá
nhân…
* Giải thích:
- Hạnh phúc: cuộc sống tốt đẹp; niềm vui, sự thỏa mãn về mặt tinh thần, tình cảm
của con người …
- Câu nói thể hiện quan niệm sống đẹp, vị tha…
* Bình luận:
- Trong cuộc sống, ai cũng tìm kiếm hạnh phúc nhưng quan niệm về hạnh phúc
của mỗi người khác nhau. Có người coi sự thỏa mãn vật chất, tình cảm của riêng mình

là hạnh phúc. Nhưng cũng có không ít người quan niệm hạnh phúc là cống hiến, là trao
tặng. Đối với họ, cuộc sống chỉ có ý nghĩa khi con người biết hi sinh cho hạnh phúc
nhân loại. Beethoven quan niệm như thế.
3
- Những người biết sống vì người khác, đem lại hạnh phúc cho người khác, là
những người có tấm lòng nhân hậu, có cuộc sống đầy ý nghĩa cao cả, đáng trân trọng…
Nêu các dẫn chứng làm rõ luận điểm.
- Phê phán lối sống vị kỉ. (Như Victor Hugo đã nói; “kẻ nào vì mình mà sống thì
kẻ ấy vô tình đã chết với người khác”).
- Liên hệ bản thân.
Đề 3: Hãy viết bài văn khoảng 400 từ trình bày quan niệm của em về vấn đề: Sống có
ích.
Yêu cầu về kiến thức: HS có thể trình bày bằng nhiều cách khác nhau nhưng cần đảm
bảo những ý cơ bản sau:
* Giải thích: “Sống có ích”: lối sống tích cực phù hợp với thời đại; làm đẹp cho cuộc
sống bản thân, sống hòa hợp với mọi người xung quanh, được nhiều người thừa nhận.
Sống có ích còn phải có những hành động việc làm (giá trị vật chất), những tình cảm tốt
đẹp (giá trị tinh thần) đem lại hiệu quả thiết thực cho cá nhân cũng như cho cộng đồng.
* Bình: Lối sống có ích là lối sống đúng, đẹp rất đáng khen.
Lối sống có ích đem lại niềm vui, hạnh phúc cho bản thân và cho mọi người.
Lối sống có ích giúp ta có một cuộc sống sung túc, ấm no, tốt đẹp
Lối sống có ích giúp ta vượt qua mọi khó khăn thử thách trong cuộc sống, tránh
sa ngã, hư hỏng, buồn chán.
Sống có ích sẽ được xã hội thừa nhận, tuyên dương…
Những tấm gương tiêu biểu như Chủ Tịch Hồ Chí Minh, Thầy Nguyễn Ngọc Kí,
Bill Gates…
* Luận: Phê phán những người sống vô ích, sống bám, sống ỷ lại, lười nhác, sống trên
sức lao động của người khác…
* Bài học:
Trong học tập: chăm chỉ siêng năng, chủ động sáng tạo…

Trong tu dưỡng rèn luyện đạo đức: ý thức rõ giá trị của sống có ích, cố gắng sống
tích cực mang lại lợi ích cho bản thân, gia đình và xã hội, phải kết hợp hài hòa giữa
hành động và lời nói, không nói suông…
4
Đề 4: Tự lập là một trong những yếu tố cần thiết làm nên sự thành công trong học tập
cũng như trong cuộc sống.
Hãy viết một đoạn văn hoặc một bài văn ngắn (khoảng 400 từ) trình bày suy nghĩ
của em về tính tự lập của các bạn học sinh hiện nay.
Yêu cầu về kiến thức:
* Giải thích:
- Tự lập, nghĩa đen là khả năng tự đứng vững và không cần sự giúp đỡ của người
khác.
- Tự lập là một trong những yếu tố cần thiết làm nên sự thành công trong học tập
cũng như trong cuộc sống.
* Phân tích, bình luận:
- Trong học tập, người học sinh có tính tự lập sẽ có thái độ chủ động, tích cực, có
động cơ và mục đích học tập rõ ràng, đúng đắn. Từ đó, nó sẽ giúp cho học sinh tìm
được phương pháp học tập tốt. Kiến thức tiếp thu được vững chắc. Bản lĩnh được nâng
cao.
- Hiện nay, nhiều học sinh không có tính tự lập trong học tập. Họ có những biểu
hiện ỷ lại, dựa dẫm vào bạn bè, cha mẹ. Từ đó, họ có những thái độ tiêu cực : quay cóp,
gian lận trong kiểm tra, trong thi cử; không chăm ngoan, không học bài, không làm bài,
không chuẩn bị bài. Kết quả: những học sinh đó thường rơi vào loại yếu, kém cả về
hạnh kiểm và học tập.
- Học sinh cần phải rèn luyện tính tự lập trong học tập vì điều đó vừa giúp học
sinh có thái độ chủ động, có hứng thú trong học tập, vừa tạo cho họ có bản lĩnh vững
chắc khi tiếp thu tri thức và giải quyết vấn đề. Tự lập không phải là cô lập, không loại
trừ sự giúp đỡ chân thành, đúng đắn của bạn bè, thầy cô khi cần thiết, phù hợp và đúng
mức.
* Liên hệ, bài học: Tính tự lập trong học tập là tiền đề để tạo nên sự tự lập trong cuộc

sống. Điều đó, là một yếu tố rất quan trọng giúp cho học sinh có được tương lai thành
đạt. Tính tự lập là một đức tính vô cùng quan trọng mà học sinh cần có, vì không phải
lúc nào cha mẹ, bạn bè và thầy cô cũng ở bên cạnh họ để giúp đỡ họ. Nếu không có tính
tự lập, khi ra đời học sinh sẽ dễ bị vấp ngã, thất bại và dễ có những hành động nông nỗi,
thiếu kiềm chế.
5
Đề 5: Anh (chị) suy nghĩ như thế nào về câu nói: “Bàn tay tặng hoa hồng bao giờ cũng
phảng phất hương thơm”.
Yêu cầu về kiến thức: HS có thể trình bày theo nhiều cách khác nhau, song cần đạt
được các ý chính sau:
* Giải thích được ý nghĩa câu nói:
- Bàn tay: hình ảnh hoán dụ, chỉ người “có hoa hồng” - người có lòng nhân ái.
- Hoa hồng: hình ảnh ẩn dụ, biểu tượng cho tình yêu thương chân thành, vẻ đẹp
của sự giúp đỡ.
- Tặng: thái độ tự nguyện, vui vẻ.
=> Biết giúp đỡ, yêu thương người khác bằng sự chân thành chính là bạn đang
làm đẹp cho tâm hồn mình và cho cuộc sống. Biết cho thì sẽ được nhận.
* Bình luận:
- Tặng và cách tặng: quà tặng đôi khi không quan trọng bằng cách tặng. Cách
tặng mới nói lên bạn là người thế nào.
- Cho và nhận: Biết cho là đã được nhận. Bạn tặng yêu thương sẽ nhận được yêu
thương. Được ban tặng là một niềm hạnh phúc, biết cách ban tặng càng hạnh phúc hơn
- Người biết ban tặng bao giờ cũng là người giàu có về tâm hồn. “Bàn tay tặng
hoa hồng bao giờ cũng phảng phất hương thơm” -> đây là sự thơm thảo từ tâm hồn,
đẹp lên trong tâm hồn, và hành động.
* Liên hệ với bản thân
- Liên hệ
- Bài học
Đề 6: Chuẩn bị hồ sơ thi đại học, Học hỏi Sinh: - Cậu chọn nghề gì ?
Sinh: Tất nhiên, chọn nghề làm ra nhiều tiền. Còn cậu ?

Học: Mình muốn chọn nghề mình yêu thích !
Anh (chị) hãy viết một bài trao đổi cùng hai bạn Học và Sinh về quan điểm chọn
nghề của mình.
Yêu cầu về kiến thức: HS có thể trình bày theo nhiều cách khác nhau, song cần đạt
được các ý chính sau:
6
1. Vai trò của việc chọn nghề đối với thanh niên học sinh:
- Rất quan trọng, góp phần quyết định tương lai, hạnh phúc của mỗi người.
- Chọn nghề thể hiện một phương điện quan trọng của quan điểm sống, lí tưởng
sống của tuổi trẻ.
2. Một số quan niệm chọn nghề của thanh niên, học sinh hiện nay:
- Chọn nghề làm ra nhiều tiền:
+ Quan niệm khá phổ biến. Đúng: tiền rất quan trọng trong cuộc sống, giúp
mọi người giải quyết nhiều công việc, thoả mãn mọi nhu cầu cá nhân, góp phần quan
trọng tạo lập hạnh phúc, xây dựng đất nước, cống hiến cho xã hội, giúp đỡ gia đình, bè
bạn
+ Nhưng tiền không phải là tất cả. Con người không chỉ cần đời sống vật
chất mà những nhu cầu về đời sống tinh thần, tình cảm cũng rất quan trọng, nhiều khi
không thể mua được bằng tiền.
+ Nêu chọn nghề chỉ với mục đích làm ra nhiều tiền mà nghề ấy mình
không yêu thích, không phù hợp thì công việc mỗi ngày sẽ thành gánh nặng suốt đời.
- Chọn nghề mà mình yêu thích:
+ Thoả mãn được nhu cầu, sở thích cá nhân, mỗi ngày sẽ là một niềm vui
trong công việc, chắc chắn hiệu quả công việc sẽ cao hơn, thu nhập sẽ từng bước được
nâng cao.
+ Tình yêu nghề là rất quan trọng, nhưng nó không quyết định tất cả. Cuộc
sống ngày càng phát triển, nhu cầu của xã hội và cá nhân ngày càng cao. Vì vậy nếu
nhất quyết chọn nghề mình yêu thích mà không chú ý đến những mặt khác sẽ khó đáp
ứng được những nhu cầu chính đáng trên. Do đó cũng rất khó duy trì được lòng yêu
nghề của mình.

=> Cả 2 quan niệm trên đều phiến diện, đều xuất phát từ ý thức chủ quan, chưa thực sự
xuât phát từ quan điểm, lí tưởng sống đúng đắn, cao đẹp của thanh niên hiện nay.
3. Từ 2 quan niệm trên, nêu lên một quan niệm chọn nghề:
- Vừa quan tâm đến sở thích cá nhân, vừa chú ý đến vấn đề thu nhập.
- Việc chọn nghề không chỉ thuỳ thuộc vào sở thích, nhu cầu cá nhân, mà cần căn
cứ vào nhiều yếu tố khác: điều kiện kinh tế gia đình, năng lực, năng khiếu của bản thân,
nhu cầu của xã hội, đất nước
7
- Lúc cần thiết, có thể phải hi sinh sở thích, quyền lợi của mình theo yêu cầu của
gia đình, quê hương, đất nước
Cô Hằng gửi Minh:
- Nội dung kiến thức nhìn chung đã sáng rõ, duy có phần liên hệ, bài học bản
thân ở một số đề cần đầu tư thêm, bổ sung một vài gợi ý sâu sắc.
- Trước khi vào vấn đề chính cần đề cập những vướng mắc của người dạy và
người học khi dạy, làm bài NLXH về lĩnh vực này. Sau khi trình bày xong nội dung
kiến thức cần có một vài kết luận mang tính trải nghiệm của bản thân về vấn đề đã trình
bày.
Chúc em thành công.
8