Nguyên nhân gây chua cho đất
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (108.88 KB, 11 trang )
Nguyên nhân gây chua
cho đất
Khi nghiên cứu các nguyên nhân làm cho đất
trở nên chua người ta thấy có rất nhiều yếu tố
chi phối. Sau đây ta sẽ xem xét những nguyên
nhân chủ yếu tác động vào quá trình hoá chua
của đất.
a. Yếu tố khí hậu: Các đặc trưng của khí hậu
như nhiệt độ, ẩm độ, đặc biệt là lượng mưa ảnh
hưởng rất lớn đến quá trình phong hoá đá, sự
chuyển hoá và di chuyển vật chất, đồng thời còn
ảnh hưởng đến thực bì và hoạt động của sinh
vật trong đất. Tất cả các quá trình này đều có
quan hệ chặt chẽ với sự hình thành và biến đổi
độ chua của đất. Nói chung nhiệt độ càng cao
và lượng mưa càng lớn thì càng có lợi cho tác
dụng phá huỷ đá và rửa trôi vật chất. Trong điều
kiện lượng mưa lớn hơn lượng bốc hơi, một
phần nước mưa sẽ di chuyển từ trên mặt đất
xuống dưới sâu do tác dụng của trọng lực. Sự di
chuyển này kéo theo một loạt các chất dễ tan có
trong đất, đặc biệt là các ion kim loại kiềm và
kiềm thổ như Na+, K+, Mg2+, Ca2+ làm cho đất
hoá chua. Do nguyên nhân này mà phần lớn đất
vùng đồi núi Việt Nam cũng như ở các nước
khác thuộc vùng nhiệt đới nóng ẩm đều bị chua
ở các mức độ khác nhau.
b. Yếu tố sinh vật
Trong quá trình hoạt động, vi sinh vật, rễ cây
cũng như các loài sinh vật khác trong đất không
ngừng giải phóng ra CO2, khí này hoà tan trong
nước tạo thành axit H2CO3. Tuy độ phân ly của
axit này không cao nhưng nó là cũng là một
trong những nguồn sinh H+ chủ yếu trong đất.
Trong quá trình vi sinh vật phân giải chất hữu cơ
(đặc biệt trong điều kiện yếm khí) sẽ sinh ra
nhiều axit hữu cơ làm đất bị hoá chua. Bởi vậy
đất quanh năm ngập nước, đất lầy thụt và phần
lớn đất than bùn đều bị chua. Ðặc biệt nếu tàn
tích sinh vật chứa nhiều lưu huỳnh (S) như xác
các cây sú, vẹt đước khi bị phân huỷ trong điều
kiện yếm khí, trải qua một quá trình biến đổi
phức tạp sẽ sinh ra H2S. Khi có điều kiện oxy
hoá thì H2S chuyển thành H2SO4 làm đất rất
chua:
Các loại thực bì khác nhau cũng có ảnh hưởng
khác nhau đến tính chua của đất (chủ yếu nhờ
quá trình tích luỹ sinh học các kim loại kiềm và
kiềm thổ). Trong thành phần tro của cây lá kim
chứa ít chất kiềm nên đất phát triển dưới rừng
cây lá kim thường chua hơn đất hình thành dưới
rừng cây lá rộng. Trong đất rừng rậm nếu có
nhiều nấm hoạt động sẽ tạo thành nhiều axit
fulvic làm cho đất chua thêm.
c. Ảnh hưởng của con người tới quá trình
hoá chua của đất
Trong quá trình sinh trưởng và phát triển, thực
vật màu xanh đã hút một lượng lớn các chất
kiềm trong đất như Na+, K+, Ca2+, Mg2+ v.v.
để hình thành cơ thể. Ðối với thực vật tự nhiên
thì lượng các chất kiềm này sẽ được trả lại cho
đất trong các dạng xác thực vật. Nhưng với đất
canh tác thì một lượng lớn các chất kiềm bị lấy
đi không hoàn lại cho đất dưới dạng các sản
phẩm nông nghiệp. Ðây là một nguyên nhân làm
giảm các chất kiềm trong đất canh tác và làm
đất dần bị hoá chua.
Theo Vũ Cao Thái, với giống lúa IR62, năng
suất 9,8 tấn thóc/ha và 8,3 tấn rơm rạ đất đã bị
lấy đi 265 kg K2O, 58 kg MgO và 71kg CaO/ha.
Theo số liệu của Xmirnôp và Muravin (1989) để
hình thành nên 1 tấn hạt cây ngô đã lấy đi từ đất
30-35 kg N, 8-12kg P2O5 và 25-35 kg K2O.
Do thành phần hoá học, một số phân bón khi
bón vào đất sẽ dần dần làm cho đất hoá chua.
Khi bón những loại phân như (NH4)2SO4,
NH4Cl, KCl vào đất các cation NH4+, K+ sẽ
được keo đất và cây trồng hấp thụ để lại gốc
SO42- và Cl-. Các gốc axit này sẽ tạo HCl và
H2SO4 làm cho đất bị chua. Những phân có thể
làm đất bị hoá chua bằng cơ chế này được gọi
chung là các phân chua sinh lý. Một số loại phân
như supe lân trong thành phần thường chứa
một lượng nhất định axit dư nên khi bón nhiều
vào đất cũng có thể làm cho đất chua thêm. Tuy
vậy nguyên nhân từ phân bón chưa đáng lo ngại
lắm vì trong thực tế lượng phân hoá học mà ta
bón vào đất chưa nhiều.
Ðối với những vùng đất có thành phần cơ giới
nhẹ thì vấn đề tưới nước dư thừa cũng là một
trong những nguyên nhân làm đất bị rửa trôi các
kim loại kiềm và kiềm thổ và dần dần hoá chua.
Tóm lại có rất nhiều nguyên nhân làm cho trong
đất bị hoá chua. Ðiều cần quan tâm là diện tích
đất chua ở nước ta rất lớn, đó là các loại đất đỏ
vàng vùng đồi núi, một phần đất phù sa hệ
thống sông Hồng, phù sa sông Mã, sông Chu,
sông Lam, sông Cửu Long và phù sa sông khác;
các vùng đất bạc màu ở Bắc Giang, Vĩnh Phúc,
Bắc Cạn, Thái Nguyên, Tây Ninh; các vùng đất
phèn ở Hải Phòng, Thái Bình, Ðồng Tháp...; các
vùng đất trũng Nam Định, Hà Nam và các nơi
khác.
Các loại độ chua của đất
Tất cả các nguyên nhân trên đã làm tăng hàm
lượng ion H+ trong đất. Phản ứng chua của đất
được biểu thị bằng các loại độ chua. Những ion
H+ trong đất có thể tồn tại trong dung dịch hoặc
bị hấp thu trên bề mặt hạt keo. Trường hợp thứ
nhất sinh ra "độ chua hoạt tính" có ảnh hưởng
trực tiếp tới cây và vi sinh vật. Trường hợp thứ
hai gây nên "độ chua tiềm tàng" của đất vì H+
(và Al3+) chỉ làm tăng độ chua dung dịch và ảnh
hưởng đến sinh vật khi bị đẩy vào dung dịch đất
bởi các cation khác. Hai loại độ chua này hợp
thành tổng số độ chua của đất.
a. Ðộ chua hoạt tính
Ðộ chua hoạt tính do các ion H+ có trong dung
dịch đất tạo nên, nồng độ ion H+ càng cao thì
đất càng chua.
Ðể xác định độ chua này ta chiết rút các ion H+
bằng nước cất rồi xác định nồng độ ion H+ bằng
pH meter. Ðộ chua hoạt tính được biểu thị bằng
pHH2O. pH là trị số âm của logarit nồng độ ion
H+ trong dung dịch:
pH = - lg[H+]
Trong hoá học người ta đã quy định rằng nước
tinh khiết hay bất cứ dung dịch nào có [H+] =
[OH-] = 10-7 g ion/l nghĩa là pH = -lg10-7 = 7 thì
đó là môi trường trung tính.
Nếu [H+] <10-7 g ion/l nghĩa là pH > 7 đó là môi
trường kiềm.
Nếu [H+] > 10-7 g ion/l nghĩa là pH < 7 đó là môi
trường chua.
Thông thường pHH2O của đất biến thiên từ 3-9
