B GIÁO DC VÀ ÀO TO
TRNG I HC KINH T TP. HCM
**************

NGUYN TH MAI


CÁC NHÂN T CHÍNH NH HNG N
TÌNH TRNG NGHÈO CA CÁC H GIA ÌNH
 TÂY NGUYÊN


LUN VN THC S KINH T




TP. H Chí Minh – Nm 2010


B GIÁO DC VÀ ÀO TO
TRNG I HC KINH T TP. HCM
**************

NGUYN TH MAI

CÁC NHÂN T CHÍNH NH HNG N
TÌNH TRNG NGHÈO CA CÁC H GIA ÌNH
 TÂY NGUYÊN

Chuyên ngành: Kinh t phát trin

Mã s: 60.31.05

LUN VN THC S KINH T

NGI HNG DN KHOA HC:
TS. NGUYN HOÀNG BO

TP. H Chí Minh – Nm 2010


i

LI CAM OAN

Vi t cách là tác gi ca nghiên cu, tôi xin cam đoan nhng nhn đnh và
lun c khoa hc đa ra trong nghiên cu này hoàn toàn không sao chép t các
công trình khác mà xut phát t chính kin ca bn thân tác gi, mi s trích dn
đu có ngun gc rõ ràng. S liu trích dn đu đc s cho phép ca các c quan,
ban ngành. Nu có s đo vn và sao chép tôi xin hoàn toàn chu trách nhim trc
Hi ng Khoa Hc.




















ii


LI CM N

Xin gi li cm n chân thành, sâu sc đn TS. Nguyn Hoàng Bo, ngi
hng dn khoa hc cho tôi trong sut quá trình thc hin đ tài này. Xin cm n
TS. Ngô Quang Thành (Hc vin chính tr quc gia) đã t vn và h tr tôi trong
quá trình x lý s liu và la chn khung phân tích. ng thi, xin trân trng cm
n các Thy, Cô ca trng i hc Kinh T TP. H Chí Minh vi s dìu dt,
hng dn, khích l trong sut quá trình hc tp và nghiên cu, đã truyn đt nhng
kin thc quý báu, góp phn thc hin thành công nghiên cu này.
iii

TÓM TT
ói nghèo là mt trong nhng vn đ mang tính toàn cu. Hu ht các quc
gia đu quan tâm đn chin lc tng trng và gim nghèo. i vi Vit Nam,
gim nghèo là mt trong nhng chính sách quan trng, chính sách không mang tính
ban phát, ban n mà đó là trách nhim, đo lý, truyn thng ca dân tc Vit Nam.
Tuy nhiên, vn đ gim nghèo vn đang là mt thách thc, nht là nhng vùng sâu,
vùng xa, vùng đng bào dân tc thiu s. Do đó, công tác gim nghèo phi đc

thc thi liên tc, lâu dài và thc hin phi có cn c. Vi ý ngha trên, tác gi thc
hin đ tài nghiên cu: “Các nhân t chính nh hng đn tình trng nghèo ca h
gia đình  Tây Nguyên”. Trên c s b d liu VHLSS2008, tác gi s dng mô
hình logistic đ đo lng các nhân t nh hng đn tình trng nghèo ca h gia
đình  Tây Nguyên. Kt qu nghiên cu cho thy nhóm các nhân t nh: tui ch,
tui ch bình phng, dân tc, s nm đi hc ca ch h, t l ph thuc, làm trong
ngành dch v, khu vc, bin các tnh (Kon Tum, k Lk , k Nông, Lâm ng)
và bin tng tác (t l di dân x đt xã bình quân nhóm 3) có ý ngha  mc 5%;
bin loi nhà tm, mc vay bình quân ca h, bin tng tác (t l di dân x t nn
mi dâm), và bin tng tác (t l di dân x tht nghip) có ý ngha  mc 10%. Tuy
nhiên ch có t l ph thuc, t l di dân tng tác vi din tích đt xã bình quân
theo h và t nn mi dâm có tác đng mnh đn kh nng nghèo ca h gia đình.
Vì vy, thc hin tt công tác k hoch hóa gia đình, qun lý và kim soát tình trng
di dân là gii pháp cn c đ xóa đói, gim nghèo  Tây Nguyên.


iv

MC LC
Trang ph bìa Trang
Li cam đoan i
Li cm n ii
Tóm tt iii
Mc lc iv
Danh mc các bng biu vii
Danh mc các t vit tt ix
LI M U 1
1. Lý do chn đ tài 1
2. Mc tiêu nghiên cu 2
3. Câu hi và gi thit nghiên cu 2

3.1. Câu hi nghiên cu 2
3.2. Gi thit nghiên cu 2
4. i tng và phm vi nghiên cu 3
4.1. i tng nghiên cu 3
4.2. Phm vi nghiên cu 3
5. Kt cu ca lun vn 3
Chng 1: TNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CU 4
1.1. Các quan đim v nghèo 4
1.2. Xác đnh ngng nghèo 7
1.3. Các ch s đánh giá nghèo 9
1.4. Các nguyên nhân dn đn nghèo 11
1.4.1. Nhóm các nhân t thuc h gia đình 15
1.4.1.1.  tui ca ch h 15
1.4.1.2. Gii tính 15
1.4.1.3. Trình đ hc vn ca ch h 16
1.4.1.4. T l ngi sng ph thuc 18
1.4.1.5. Dân tc 19
v

1.4.1.6. Tình trng vic làm và loi ngh ca ch h 21
1.4.1.7. Tài sn lâu bn 22
1.4.2. Nhóm nhân t liên quan đn vai trò ca Chính ph (trong phân b ngun lc)
22
1.4.2.1. Tình trng s hu đt đai 22
1.4.2.2. Tip cn ngun tín dng chính thc và phi chính thc 23
1.4.2.3. Tip cn h tng c s thit yu 24
1.4.2.4. Tình trng di dân 25
1.4.2.5. Khong cách thành th - nông thôn 26
1.4.3. Mô hình đ xut 26
Chng 2: PHNG PHÁP NGHIÊN CU 28

2.1. S lc v đi tng và phm vi nghiên cu 28
2.2. Phng pháp phân tích 29
2.2.1. Phng pháp thng kê mô t 29
2.2.2. Phng pháp nghiên cu tng quan 29
2.3. Tiêu chí phân tích nghèo 29
2.4. C s xác đnh nghèo 30
2.5. Ngun s liu 30
2.6. Mô hình kinh t lng 31
Chng 3: CÁC NHÂN T TÁC NG N TÌNH TRNG NGHÈO CA
CÁC H GIA ÌNH  TÂY NGUYÊN 36
3.1. Tng quan v tình trng nghèo ti vùng nghiên cu 36
3.2. Nghèo theo v trí đa lý 37
3.3. Mi quan h gia tình trng nghèo vi tui ca ch h 38
3.4. Mi quan h gia tình trng nghèo vi gii tính ca ch h 39
3.5. Mi quan h gia tình trng nghèo vi s nm đi hc ca ch h 39
3.6. Mi quan h gia tình trng nghèo vi t l ph thuc trong h 40
3.7. Mi quan h gia nghèo vi tình trng dân tc ca ch h 41
vi

3.8. Mi quan h gia nghèo vi ngh nghip chính và tình trng vic làm ca ch
h 43
3.9. Mi quan h gia tình trng nghèo vi tài sn ca ca ch h 46
3.10. Mi quan h gia tình trng nghèo vi din tích đt sn xut bình quân 47
3.11. Mi quan h gia tình trng nghèo vi kh nng tip cn tín dng 49
3.12. Mi quan h gia tình trng nghèo vi các đc đim h tng c s 51
3.13. Mi quan h gia tình trng nghèo vi t l di dân đn xã 53
3.14. Kt qu c lng mô hình logistic 54
Chng 4: KT LUN 60
Vic làm 60
S ngi ph thuc 61

Dân tc 61
Giáo dc 63
Tín dng 63
Tình trng di dân 64
Chính sách gim nghèo cho các tnh và khu vc thành th - nông thôn 65
Gii hn ca đ tài và hng nghiên cu m rng 66
Kt lun 67
Tài liu tham kho
Ph lc

vii

DANH MC CÁC BNG BIU

Bng 1.1: Nhng nhân t nh hng đn tình trng nghèo đói 13
Bng 2.1: Trích rút d liu 30
Bng 2.2: Khai báo các bin trong mô hình 32
Bng 3.1: T l nghèo và chi tiêu bình quân ca mt h 36
Bng 3.2: T l nghèo theo v trí đa lý 37
Bng 3.3: Tui ch h bình quân ca Vùng và c nc 38
Bng 3.4: T l nghèo, s nm đi hc trung bình và chi tiêu bình quân ca h theo
gii tính 39
Bng 3.5: Trình đ giáo dc phân theo nhóm h 39
Bng 3.6: T l ph thuc ca h theo khu vc 41
Bng 3.7: T l h nghèo và chi tiêu bình quân theo dân tc 41
Bng 3.8: T l h nghèo phân theo dân tc và khu vc 42
Bng 3.9: T l bng cp cao nht ca ch h theo dân tc 42
Bng 3.10: Tình trng vic làm, nhóm ngành, loi công vic ca ch h phân theo
nhóm h và khu vc 44
Bng 3.11: K nng lao đng phân theo nhóm ngành 45

Bng 3.12: Các nguyên nhân khin ch h không đi làm 45
Bng 3.13: Din tích nhà  bình quân và tình trng nhà  ca h 46
Bng 3.14: T l có đt, din tích đt sn xut bình quân, loi đt và thu nhp t đt
phân theo h 47
Bng 3.15: Din tích đt sn xut trung bình ca h phân theo
khu vc (100m
2
) 48
Bng 3.16: Kh nng tip cn và tr giá khon vay ca h 49
Bng 3.17: Ngun vn vay ca h 50
Bng 3.18: Mc đích s dng khon vay ca h 51
Bng 3.19: T l nghèo tip cn đc h tng c s, các dch v và chi tiêu bình
quân ca h theo cp tnh 51
viii

Bng 3.20: Nhóm thông tin liên quan đn di dân phân theo cp tnh 53
Bng 3.21: Kt qu hi quy logistic 54
Bng 3.22: Mô phng xác sut nghèo ca h gia đình (%) 56











ix


DANH MC CÁC T VIT TT

AusAID: C quan phát trin Quc t Australia (Australian Agency for
International Development)
BCPTVN: Báo cáo phát trin Vit Nam
B LTBXH: B Lao đng, Thng binh và Xã hi
ESCAP: y ban kinh t - xã hi khu vc châu Á – Thái Bình Dng
(United Nations Economic & Social Commission for Asia and
the Pacific)
BSCL: ng bng sông Cu Long
TMSDC: iu tra Mc sng Dân c ca Vit Nam
MRPA: ánh giá đói nghèo khu vc sông Cu Long
NHTG: Ngân hàng th gii
PPA: ánh giá đói nghèo có s tham gia ca ngi dân
(Participatory Poverty Assessment)
PTF: nhóm hành đng chng đói nghèo
RPGA: Báo cáo đói nghèo và qun tr nhà nc có s tham gia ca
ngi dân
TCTK: Tng cc thng kê
UNDP: Chng trình phát trin ca Liên hip quc (United Nations
Develoment Programme)
VHLSS2008: B d liu điu tra mc sng dân c nm 2008
WB: Ngân hàng th gii (World Bank).
WTO: T chc thng mi th gii (World Trade Organization)
XGN: Xóa đói gim nghèo

Trang 1

LI M U

1. Lý do chn đ tài
Vn đ xoá đói, gim nghèo là mt ch trng ln, đc s quan tâm hàng
đu ca ng, nhà nc trong nhiu thp k qua. ây vn đ luôn đc coi là mc
tiêu xuyên sut trong quá trình phát trin kinh t - xã hi ca đt nc. Công cuc
phát trin kinh t và xoá đói gim nghèo ca Vit Nam đã đt đc nhng thành tu
đáng k và đc quc t đánh giá cao. T l nghèo gim nhanh t 28,9% nm 2002
xung còn 19,5% nm 2004, còn 16% nm 2006, và 14,5% nm 2008 (TCTK,2008)
và mc tiêu đn nm 2010 t l nghèo đói ch còn 10% - 11% (quyt đnh ca chính
ph s 20/2007/Q-TTg, 2007)
Tây Nguyên là vùng cao nguyên, giáp vi H Lào và ông Bc Campuchia;
gm 5 tnh vi khong 5.036.700 ngi (TCTK,2008); tp trung nhiu cng đng
dân tc thiu s chim 31,9% (theo ADB, 2003), t l nghèo đói và nguy c tái
nghèo ca cng đng c dân ti khu vc này vn chim khá cao khong 24,1% nm
2008, cao hn 9,6% so vi chun nghèo ca c nc và là vùng có t l nghèo
chung cao th 3 (sau Tây Bc và ông Bc) so vi 8 vùng ca c nc
(TCTK,2008). Do đó, vic tìm ra nhng gii pháp thit thc, c bn và lâu dài đ
nhng ngi dân Tây Nguyên nói chung và ngi dân sng  nông thôn Tây
Nguyên nói riêng tht s thoát nghèo, chng tái nghèo, đc tip cn vi nhng c
hi mi và đc hng li t quá trình hi nhp kinh t quc t vn là mt thách
thc ln đi vi khu vc này.
T nhiu nm qua, vn đ nghèo đói ca ngi dân đã đc đa ra tho lun,
bàn bc và đã có mt s công trình nghiên cu liên quan nghèo đói và các yu t
nh hng t các góc đ và phm vi khác nhau. Các yu t nh hng ti nghèo đói
đã đc đ cp trong các nghiên cu trc đây nh: Báo cáo đánh giá nghèo đói và
qun lý nhà nc có s tham gia ca ngi dân vùng ven bin Min Trung (Nhóm
hành đng chng đói nghèo, 2003); Phân tích các yu t nh hng đn đói nghèo
min núi phía Bc (D án din đàn min núi Ford, 2004); Phân tích nghèo đói 
vùng ông Nam B (Nguyn Trng Hoài & Cng tác viên, 2005); Nghèo đói và
Trang 2


dân tc (Hoàng Thanh Hng, Trn Hng Giang và Trn Bình Minh, 2006); Báo
cáo phát trin Vit Nam: hng ti tm cao mi (Ngân hàng th gii, 2007); Kt
qu kho sát mc sng h gia đình nm 2008 (Tng cc thng kê, 2008) và nhiu
nghiên cu khác.
Các nghiên cu thc nghim trc đây đã tìm ra mi liên h gia các yu t
vi vn đ nghèo đói. Tuy nhiên, vn cha có mt nghiên cu nào xác đnh nhng
nhân t chính tác đng đn xác sut ri vào tình trng nghèo ca các h gia đình
khu vc Tây Nguyên. Vì vy, đ tài đc hình thành đ nghiên cu các yu t nh
hng đn tình trng nghèo đói ca các h gia đình khu vc Tây Nguyên, nhm
giúp cho c quan qun lý nhà nc thy đc đâu là nhng vn đ cn quan tâm,
tác đng đn nhng nhân t nào đ mang li hiu qu và đm bo đc mc tiêu
phát trin ca Vùng trong tin trình xóa đói gim nghèo.
2. Mc tiêu nghiên cu
Trên c s yêu cu và nhim v nghiên cu đt ra, mc tiêu nghiên cu bao
trùm ca đ tài là tìm ra nhng nhân t chính nh hng đn tình trng nghèo ca
các h gia đình Tây Nguyên, trên c s đó gi ý chính sách c bn và cn thit
nhm gim nghèo cho khu vc này.
3. Câu hi và gi thit nghiên cu
3.1. Câu hi nghiên cu
Câu hi trng tâm ca nghiên cu là xác đnh các nhân t chính nào tác đng
đn tình trng nghèo ca h gia đình ti khu vc Tây Nguyên
3.2. Gi thit nghiên cu
Trình đ hc vn ca ch h, gia đình có nhiu ngi ph thuc, thiu đt sn
xut, thuc nhóm dân tc ít ngi, thiu vn là s khác bit ln nht gia nhng h
nghèo và không nghèo  khu vc Tây Nguyên.
Trình đ hc vn ch h, gia đình có nhiu ngi ph thuc, thiu đt sn xut,
thuc nhóm dân tc ít ngi, không tip cn đc ngun vn vay chính thc, tình
trng di dân cao và c s h tng nghèo nàn là các nhân t chính nh hng đn
vic tng thu nhp và s đói nghèo ca các h dân  khu vc này.
Trang 3



4. i tng và phm vi nghiên cu
4.1. i tng nghiên cu
i tng nghiên cu ca đ tài là nhng h gia đình khu vc Tây Nguyên
trong b d liu điu tra mc sng dân c nm 2008.
4.2. Phm vi nghiên cu
Nghiên cu ca đ tài đc thc hin trong phm vi sau đây: Xét v lý thuyt,
có nhiu yu t bên trong và bên ngoài nh hng ti nghèo đói ca các h gia đình
 Tây Nguyên nh: yu t v các đc đim kinh t xã hi, điu kin t nhiên và các
nhân t khác. Tuy nhiên, nghiên cu này ch tp trung vào các yu t v đc đim
kinh t xã hi ca các h gia đình. V đa lý, Tây Nguyên là mt trong nhng khu
vc đc đánh giá là có t l nghèo cao so vi c nc. Do vy, kt qu nghiên cu
trong mt góc đ nào đó có th đi din và làm tài liu tham kho cho các vùng
khác có v trí đa lý tng đng vi Tây Nguyên. Nghiên cu tin hành da trên b
điu tra mc sng dân c nm 2008 do Tng cc thng kê thc hin.
5. Kt cu ca lun vn
Trong chng mt, tác gi trình bày các quan nim v nghèo, xác đnh ch
tiêu đo lng nghèo, xác đnh ngng nghèo, các thc đo nghèo thông dng, các
nguyên nhân dn đn nghèo  Vit Nam và các quc gia khác, t đó rút ra khung l ý
thuyt và mô hình nghiên cu cho Vùng. K tha nhng lý thuyt ca chng mt,
chng hai tác gi s lc đa bàn nghiên cu, phng pháp phân tích và ngun s
liu cn thit cho mô hình kinh t lng; t đó tác gi thng kê mô t, so sánh mi
tng quan gia nghèo và các nhân t kinh t, xã hi, h tng c s và phân b
ngun lc ca Vùng và phân tích mô hình lng hóa các nhân t nh hng đn
tình trng nghèo ca h gia đình  Tây Nguyên trong chng ba. Cui cùng, trong
chng bn, tác gi đa ra kt lun mt s nhân t chính làm c s cho chính sách
gim nghèo cho Vùng.



Trang 4


CHNG 1: TNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CU
 có cái nhìn tng quan v nhng mô hình nghiên cu trc và c s lý
thuyt v nghèo đói, trong chng mt tác gi khái quát nhng quan đim khác
nhau v nghèo, ngng nghèo, tìm ra các nguyên nhân dn đn tình trng nghèo ca
h, t đó đa ra khung lý thuyt mô hình xác đnh các nhân t nh hng đn tình
trng nghèo ca h gia đình  Tây Nguyên.
1.1. Các quan đim v nghèo
Nghèo là mt khái nim có nhiu mt và không có mt khái nim duy nht
v nghèo. Có th hiu nghèo là tình trng thiu thn  nhiu phng din, chng
hn nh thu nhp hn ch, hoc thiu c hi to thu nhp, thiu tài sn đ bo đm
tiêu dùng trong nhng lúc khó khn, d b tn thng trc nhng đt bin bt li,
ít có kh nng truyn đt nhu cu hay nhng khó khn ti ngi có kh nng gii
quyt, ít đc tham gia vào quá trình ra quyt đnh, cm giác b s nhc, không
đc ngi khác tôn trng và nhiu ý ngha khác. Do có quá nhiu khía cnh nh
vy mà khái nim nghèo cha bao gi thng nht. Các t chc, cá nhân nghiên cu
nghèo đói thng s dng khái nim riêng ca mình v nghèo tùy theo góc quan sát
cng nh quan đim ca h.
Theo Rowntree (1901) cho rng nghèo là tình trng thiu mt s lng tin
cn đ “có đc nhng th ti thiu cn thit cho vic duy trì th cht thun tuý”
(trích trong Nguyn Trng Hoài, 2007). n nm 1993, ti hi hi ngh chng
nghèo đói khu vc Châu Á – Thái Bình Dng do ESCAP t chc  Thái Lan
nhiu quc gia thng nht: “nghèo là tình trng mt b phn dân c không đc
hng và tha mãn các nhu cu c bn ca con ngi, mà nhng nhu cu này đã
đc xã hi tha nhn tùy theo trình đ phát trin kinh t xã hi và phong tc tp
quán ca đa phng”. Ngoài ra, nhiu nhà nghiên cu khác đã xác đnh "nghèo" là
phn dân s không th đáp ng nhu cu dinh dng c bn (Blackwood & Cng tác
viên, 1994). Các tác gi xem nghèo đói là mt hàm ca các bin s nh giáo dc,

sc khe, tui th, t l t vong  tr em (Blackwood & Cng tác viên, 1994).
Trang 5

Tuy nhiên, mt s nhà nghiên cu khác li cho rng, đói nghèo đc đc
hiu trong phm vi rt rng nh: không th đáp ng "nhu cu c bn". Nhu cu c
bn đc đ cp bao gm nhu cu vt cht (thc phm, s chm sóc v y t, giáo
dc, ch , và các nhu cu vt cht khác); phi vt cht (s tham gia, danh d) và
đòi hi “có mt cuc sng đy ý ngha" (Blackwood & Cng tác viên, 1994). Bên
cnh đó Sen (1999) cho rng nghèo là không có kh nng và quyn t do đáng k
đ vn ti mt cuc sng mà h mong mun. Theo RPGA (2003), nhn thc v
đói nghèo ca nhóm nhng ngi nghèo  vùng ven bin Min trung và Tây
nguyên có nhng nét đc trng riêng c th: “ mt h nghèo có ngha là có mt
ngôi nhà xây tm b (không mái ngói, không tng g), thng xuyên có ngi
m, không có hoc có ít gia súc, không có vn đ kinh doanh, thiu kinh nghim
kinh doanh, không có tài sn có giá tr (không có xe đp), có mnh đt nh và cn
ci, có quá nhiu con nh, là ngi già và cô đn, b mt mùa hoc có thuyn đánh
cá không may mn, không có đ thc n cho quá ba tháng và phi kim ci hoc
làm thuê đ sng qua ngày.” Cng nh theo báo cáo phát trin Vit Nam (2004),
nghèo là tình trng thiu thn  nhiu phng din: thu nhp b hn ch, hoc thiu
c hi to thu nhp, thiu tài sn đ đm bo tiêu dùng trong nhng lúc khó khn,
d b tn thng trc nhng đt bin bt li, ít có kh nng truyn đt nhu cu và
nhng khó khn, ít đc tham gia vào quá trình ra quyt đnh, cm giác b x nhc,
không đc ngi khác tôn trng và nhiu phng din khác.
Nhìn chung rt khó đ đa ra đc đnh ngha nghèo thng vì nghèo đói có
nhiu cách tip cn. Có nhiu tiêu chí khác nhau đc s dng đ xác đnh nghèo
đói. Qua thi gian, ngân hàng th gii cng có nhng cách tip cn khác nhau v
nghèo trong các báo cáo ca mình. Trong Báo cáo nm 1990, đnh ngha nghèo đói
ca t chc này bao gm tình trng thiu thn các sn phm và dch v thit yu
nh giáo dc, y t, dinh dng. n nm 2000/2001, báo cáo đã thêm vào khái
nim nhng nét mi nh tình trng b gt ra bên l xã hi hay tình trng d b tn

thng: “Xét v mt phúc li, nghèo có ngha là khn cùng. Nghèo có ngha là đói,
không có nhà ca, qun áo, m đau và không có ai chm sóc, mù ch và không
Trang 6

đc đn trng. Nhng đi vi ngi nghèo, sng trong cnh bn hàn còn mang
nhiu ý ngha hn th. Ngi nghèo đc bit d b tn thng trc nhng s kin
bt thng nm ngoài kh nng kim soát ca h. H thng b các th ch ca
nhà nc và xã hi đi x tàn t, b gt ra bên l xã hi nên không có ting nói và
quyn lc trong các th ch đó”, và nghèo chính là tình trng mà cá nhân hoc h
gia đình “không có kh nng có mc sng ti thiu”.
Nói chung, có ba tiêu chun chính v cách tip cn nghèo: tình trng v kinh
t, sc khe và tình trng b gt ra ngoài l ca xã hi (Wagle, 2002) và có 3 bc
đ xác đnh nghèo đói: (i) đnh ngha phúc li ca h gia đình/ cá nhân, (ii) xác
đnh mt giá tr chun (ti thiu) đ tách bit 2 nhóm nghèo và không nghèo (gi là
ngng nghèo) và (iii) tính toán các ch s thng kê tng hp da trên mi quan h
gia phúc li kinh t và ngng nghèo (WB, 2005). o lng phúc li phc tp
hn, nó rng hn ch s phúc li kinh t. Bi phúc li còn bao gm tui th, ch đ
dinh dng, điu kin nhà , t l tr em đn trng, t sut t vong ca tr em
(WB, 2005). Nghèo đói là mt phm trù rt rng và đnh ngha v nghèo đói có th
đc hiu không ch s túng thiu v mt vt cht, mà còn liên quan đn ri ro,
tính d b tn thng, vn đ xã hi và các c hi (WB, 2006).
Quan nim ca chính ngi nghèo  nc ta cng nh mt s quc gia khác
trên th gii v nghèo đói đn gin hn, trc din hn. Kt qu các cuc tham vn
có s tham gia ca ngi dân nói rng: “Nghèo đói là gì ? Là hôm nay con tôi n
khoai, ngày mai không bit con tôi n gì? Bn nhìn nhà ca tôi thì bit, trong nhà
nhìn thy mt tri, khi ma thì trong nhà cng nh ngoài sân” hoc “nghèo đói
đng ngha vi nhà  bng tranh tre, na lá tm b, xiêu vo, dt nát, không đ đt
đai sn xut, không có trâu bò, không có tivi, con cái tht hc, m đau không có
tin đi khám cha bnh”.  Vit Nam, mt khái nim v đói nghèo thng đc s
dng là khái nim đc đa ra ti hi ngh v chng nghèo đói do y ban kinh t

xã hi khu vc châu Á - Thái Bình Dng t chc  Thái Lan nm 1993 và đc
các quc gia trong khu vc thng nht. Khái nim này cho rng: “Nghèo đói là tình
trng mt b phn dân c không có kh nng tha mãn nhng nhu cu c bn ca
Trang 7

con ngi, mà nhng nhu cu y ph thuc vào trình đ phát trin kinh t - xã hi,
phong tc tp quán ca tng vùng và nhng phong tc y đc xã hi tha nhn.”
Tóm li, tt c nhng quan nim v nghèo đói nêu trên đu phn ánh ba khía
cnh ch yu ca ngi nghèo:Th nht, có mc sng thp hn mc sng trung
bình ca cng đng dân c. Trong nghiên cu tác gi s dng chun nghèo ca
Ngân hàng th gii đ tính toán và phân tích. Th hai, không đc th hng
nhng nhu cu c bn  mc ti thiu dành cho con ngi và th ba là thiu c hi
la chn tham gia vào quá trình phát trin ca cng đng. Và mc dù có s đa dng
trong khái nim nghèo, các nhà nghiên cu vn thng đo lng nghèo trong các
phân tích, nhm cung cp thông tin cho các chính sách công, hoc đ đánh giá
đc mc đ thành công ca các chính sách đó. Tiêu chí chung nht đ xác đnh
nghèo đói là mc thu nhp hay chi tiêu đ tha mãn nhng nhu cu c bn ca con
ngi v: n, , mc, y t, giáo dc, vn hóa, đi li và giao tip xã hi. S khác
nhau chung nht thng là  ch tha mãn  mc cao hay thp mà thôi, điu này
ph thuc vào trình đ phát trin kinh t - xã hi cng nh phong tc tp quán ca
tng vùng, tng quc gia. Trong nghiên cu này, tác gi s dng khái nim nghèo
ca Rowtree (1901), nghèo là tình trng thiu mt s lng tin cn thit đ có th
duy trì cuc sng.
1.2. Xác đnh ngng nghèo
Theo World Bank (2005), ngng nghèo (hay còn gi chun nghèo) là ranh
gii đ phân bit gia ngi nghèo và ngi không nghèo. Có hai cách chính đ xác
đnh ngng nghèo:
Ngng nghèo tuyt đi: chun tuyt đi v mc sng đc coi là ti thiu
đ cá nhân hoc h gia đình có th tn ti khe mnh. Phng pháp chung đ xác
đnh ngng nghèo này s dng mt r các loi lng thc đc coi là cn thit, đ

đm bo mc đ dinh dng tt cho con ngi. R lng thc đó s tính đn c c
cu tiêu dùng lng thc ca các h gia đình đc thù ca mt nc. Trên c s đó
hai ngng nghèo tuyt đi s đc tính toán: Ngng nghèo lng thc thc
phm: đo lng mc chi tiêu cn thit đ đm bo mt gia đình có th đ mua mt
Trang 8

lng lng thc, thc phm đ cung cp cho mi thành viên trong h mt lng
calo là 2100 calo mt ngày. Ngng nghèo này thng thp vì nó không tính đn
chi tiêu cho các sn phm phi lng thc khác. Ngng nghèo chung: đo lng chi
phí đ mua đ mt lng hàng hóa lng thc, thc phm cung cp lng calo là
2100 calo và mt s mt hàng phi lng thc.
Trên bình din quc t, NHTG đã tính toán ngng nghèo tuyt đi cho các
nc thu nhp thp là 1 đô la M/ngày, t 2 đô la cho châu M La tinh và Caribe,
đn 4 đô la cho nhng nc ông Âu, cho đn 14,40 đô la cho nhng nc công
nghip.  đm bo tính so sánh đc gia các nc, nhng ngng nghèo này
đc tính theo ngang giá sc mua. T nm 1981, chun nghèo toàn cu đc áp
dng  mc thu nhp 1 USD/ngày. Chun nghèo này đã đc điu chnh thành 1,25
USD/ngày k t nm 2005, sau khi tính đn yu t lm phát. Còn  Vit Nam hin
ti cha có s thng nht v tiêu chí đánh giá nghèo theo thu nhp hay theo chi tiêu
dùng. Vì vy, trên thc t vic phân tích đánh giá nghèo vn s dng mt trong hai
ngng nghèo tuyt đi: Ngng nghèo ca TCTK, xác đnh da theo cách tip cn
ca NHTG là s dng ch tiêu chi tiêu đ đo lng nghèo. Chun nghèo chung ca
TCTK và NHTG vi mc chi tiêu bình quân/ngi/tháng qua các nm nh sau:
nm 2002: 160 nghìn đng, nm 2004: 173 nghìn đng, nm 2006: 213 nghìn đng
và nm 2008: 280 nghìn đng. Bên cnh đó, ngng nghèo ca B LTBXH, xác
đnh ngng nghèo mang tính cht tng đi hn và tip cn t khía cnh thu nhp.
Chun nghèo do B LTBXH đa ra đã đc điu chnh nm ln vào các nm
1993, 1997, 1998, 2001 và 2005. Theo Quyt đnh s 170/2005/Q-TTg ca Th
tng Chính ph ngày 8 tháng 7 nm 2005 v vic ban hành chun nghèo áp dng
cho giai đon 2006-2010 thì  khu vc nông thôn nhng h có mc thu nhp bình

quân t 200.000 đng/ngi/tháng tr xung là h nghèo,  khu vc thành th
nhng h có thu nhp bình quân t 260.000 đng/ngi/tháng tr xung là h
nghèo. Chun nghèo giai đon 2011-2015, là 400.000 đng/ngi/tháng đi vi khu
vc nông thôn và 500.000 đng/ngi/tháng đi vi khu vc thành th.
Trang 9

Ngng nghèo tng đi: đc xác đnh theo phân phi thu nhp hoc tiêu
dùng chung trong c nc, đ phn ánh tình trng ca mt b phn dân c sng
di mc trung bình ca cng đng.
1.3. Các ch s đánh giá nghèo
Cách tip cn ph bin nht trong đo lng phúc li (kinh t) là da vào chi
tiêu tiêu dùng hay thu nhp ca h gia đình. Nu chi tiêu/ thu nhp đc chia đu
cho tt c các thành viên trong h thì đc chi tiêu tiêu dùng hay thu nhp bình
quân đu ngi (ch s phúc li kinh t ca cá nhân). Hu ht các nc phát trin s
dng thu nhp (income) đ xác đnh nghèo đói, trong khi các nc đang phát trin
s dng chi tiêu (expenditure). i vi các nc phát trin, thu nhp phn ln là t
tin lng nên d xác đnh, trong khi chi tiêu dùng thì phc tp và khó xác đnh.
Ngc li,  các nc đang phát trin thu nhp khó tính toán ht bi phn ln thu
nhp đn t công vic t làm nhng rt khó tách bit, trong khi chi tiêu thì d thy
hn, rõ ràng hn (WB, 2005).
• Chi tiêu h gia đình
o lng bng giá tr tin t di dng thu nhp hay chi tiêu ca h gia đình,
đc s dng ph bin đ đo lng phúc li khi tính toán ch s v nghèo đói
(Coudouel, et al, 2002). Nhng thông tin v chi tiêu có th thu thp mt cách d
dàng t quá trình điu tra các h gia đình, và phn ánh tt hn tiêu chí v thu nhp
trong vic đo lng nghèo đói (WB, 2005 và Coudouel & Cng tác viên, 2002) bi
các lý do sau:
Th nht, chi tiêu là tiêu chí phn ánh tt hn thu nhp trong vic đo lng
phúc li kinh t h gia đình. Chi tiêu phn ánh thc t phúc li hn vì nó liên quan
cht ch ti mi thành viên trong gia đình. iu này có ngha là nó s phn ánh

đc các điu kin sng c bn tt hn.
Th hai, trong mt nn kinh t nông nghip nghèo, thì thu nhp ca các h
gia đình nông thôn có th dao đng trong nm do ph thuc vào mùa thu hoch.
iu này ng ý mt khó khn tim nng cho các h gia đình khi nh li thu nhp
Trang 10

ca h, trong đó nhng thông tin v thu nhp ca h gia đình t quá trình kho sát
này, có th dn ti cht lng thp.
Th ba, chi tiêu có th phn ánh tt hn tiêu chun thc t ca mt h gia
đình sinh sng và kh nng đ đáp ng nhu cu c bn. i vi các h gia đình 
Vit Nam nói chung, h gia đình đình  nông thôn nói riêng, thng có nhng đc
đim rt đc thù nh: Do tâm lý, ngi dân thng có xu hng khai thp thu nhp
ca mình, thu nhp càng cao càng khai thp; các h gia đình thng không nh tt
c các khon thu ca mình; thu nhp t các loi cây lâu nm là không th tính đc
dù có chi phí chm sóc. Thu nhp t các loi gia súc không th tính đc hàng nm
vì có th nhiu nm h gia đình mi bán và nhng loi chi tiêu tng cao bt thng
cng có khi xy ra, chng hn nh chi tiêu cho vic cha bnh, mua các vt dng
đt tin, sa cha hay xây nhà nhng nhng loi chi tiêu này ch thng có  nhng
h không nghèo. Bên cnh đó, thu nhp t các hot đng khai thác thy sn có th
thay đi bt thng, hoc hàng nm hoc thm chí hàng ngày trong khi mc tiêu th
vn tng đi n đnh. Nói cách khác, đc đim v chi tiêu n đnh nhiu hn so
vi thu nhp, và đc s dng tt hn trong phân tích đói nghèo. Nhng bin đng
ca thu nhp và chi tiêu đc minh ha trong hình v di đây (Hình 1.1)(WB,
2005).

Hình 1.1. S bin đng gia thu nhp và chi tiêu
(Ngun: World Bank, 2005)
ô la
Trang 11


Phng pháp tip cn ca TCTK thng đc xem nh chun nghèo quc t
vì nó da trên phng pháp lun đc quc t chp nhn. Mt khác, chi tiêu không
nhng ít b khai thp hn thu nhp mà nó còn n đnh hn t nm này qua nm
khác. Do đó, chúng ta có đ c s và cn c lý thuyt đ s dng các thc đo chi
tiêu nhm phn ánh mc sng (Glewwe và Twum-Baah, 1991).
1.4. Các nguyên nhân dn đn nghèo:
Nghèo đói là mt vn đ nghiêm trng trong chính sách phát trin bn vng
ca mi quc gia. Thi gian qua đã có rt nhiu công trình nghiên cu v nghèo đói
cng nh liên quan đn nghèo t cp vùng đn cp đa phng theo nhiu cách tip
cn khác nhau. iu đó cho thy tình trng đói nghèo  Vit Nam đang din ra phc
tp và có s khác bit  mi vùng. Mô hình nghèo đói dng nh không có mu s
chung, nhng nhìn chung thì nghèo đói do mt s nguyên nhân c bn sau:
Kt qu nghiên cu ca Waheed (1996) ch ra rng, thiu vn đu t dn đn
nng sut thp, kéo theo thu nhp h gia đình thp. Thu nhp thp dn đn tit kim
thp. Tit kim thp li là nguyên nhân ca s thiu ht vn đu t, và li dn đn
thu nhp thp. Không đ vn, ngi nghèo không th làm gì đc; t vic c bn
nht là mua ging cây trng vt nuôi hay phân thuc ch đng nói đn vic ci tin
sn xut hay áp dng khoa hc k thut mi. Mun thoát khi cái vòng lun qun
này cn phi có ngun vn t bên ngoài, trong trng hp này là ngun vn vay
hay vn tín dng t các t chc tín dng chính thc và phi chính thc, hay t các d
án cp tín dng cho ngi nghèo ca chính ph. Còn theo BCPTVN (2000), mt s
đc đim chung ca h nghèo  Vit Nam là: lao đng nông nghip, trình đ hc
vn thp, t l ph thuc, gii tính, thiu đt đai, tách bit v đa lý và xã hi, dân
tc, dân nhp c thành th (trích theo Võ Tt Thng, 2004).
Ngoài ra, công trình nghiên cu Sarah Bales (2001) li đa ra tiêu chí chung
nht đ xác đnh nghèo đói là mc chi tiêu (hay thu nhp) đ tha mãn nhng nhu
cu c bn ca con ngi v: n, , mc, y t, giáo dc, vn hóa, đi li và giao tip
xã hi. S khác nhau chung nht thng là  ch tha mãn  mc cao hay thp mà
thôi, điu này ph thuc vào trình đ phát trin kinh t - xã hi cng nh phong tc
Trang 12


Theo nghiên cu ca d án din đàn min núi Ford (2004), da vào b d liu
Trang 13

Bng 1.1. Các nhân t nh hng ti tình trng nghèo đói.
Phân theo
đc đim
Các nhân t nh hng

c đim ca
cp đ vùng
(Regional-
level
characteristics)
- S cách bit v đa lý/xã hi do thiu h tng c s; hn ch trong
vic tip cn các loi th trng và các dch v xã hi
- Ngun lc c bn nh đt đai và cht lng đt đai
- iu kin t nhiên (thi tit và các yu t khác)
- Qun lý Nhà nc
- Bt bình đng.
Nhng đc
tính t cp đ
cng đng
(Community
- H tng c s (đin, nc, đng giao thông và các yu t khác)
- Phân b đt đai
- Kh nng tip cn các hàng hóa và dch v công (y t, giáo dc).
Trang 14



Nhng đc
đim ca
h gia đình
(Household
characteristics)

- Quy mô h gia đình
- T l ph thuc (phn trm s ngi trng thành không có hot
đng to thu nhp)
- Gii tính ca ch h
- Tài sn ca h gia đình: đt đai, phng tin sn xut, nhà ca và
nhng loi tài sn khác.
- T l có vic làm ca nhng thành viên trng thành trong h, loi
vic làm chính, t làm hay làm thuê và theo ngun thu nhp nhp
chính ca h.
- Trình đ hc vn trung bình ca h.
c đim cá
nhân
(Individual
characteristics)
- Tui
- Giáo dc (s nm đi hc, bng cp cao nht)
- Vic làm (tình trng vic làm, loi công vic)
- Dân tc (có hay không có thuc nhóm dân tc thiu s).
(Ngun: World Bank, 2005)
Ngoài ra, nghiên cu nghèo đói ti các nc trên th gii cng cho nhng kt
qu tng t nh nghiên cu ca Mok, Gan và Sanyal (2007) cho rng tui ch h,
gii tính, s tr em di 15 tui, s lng nam, n trng thành trong gia đình,
lng ngi trên 55 tui, tình trng hôn nhân, nhp c, làm vic trong ngành công
nghip, trình đ giáo dc ca ch h và khu vc sng là nhng nhân t nh hng

chính đn tình trng nghèo ca các h gia đình nông thôn Malaysia; hay theo
Owuor, Ngigi, Ouma và Birachi (2007), không tip cn đc tín dng vi mô, tui,
s nm đi hc ca ch h, không tham các bui hi tho v nông nghip, ch h là
n, s bin đi h sinh thái nông nghip và không có vt nuôi là các yu t nh
hng đáng k đn nghèo ca các h gia đình nông thôn  Kenya.  Bangladesh,
tình trng nghèo đói do mt s đc đim nh: tình trng nhân khu hc, trình đ
giáo dc, s hu đt trong nông nghip, loi vic làm (theo Andy Kotikula, Ambar