CHƯƠNG 9 : SINH SẢN VÀ PHÁT TRIỂN

I.
TẦM QUAN TRỌNG VÀ Ý NGHĨA
II.
HOẠT ĐỘNG CỦA CƠ QUAN SINH DỤC
1. Tầm quan trọng của sựü sinh sản :

- Một trong những thuộc tính đặc trưng nhất của cơ thể sống là khả năng sinh sản để có sự tồ
n
tại của loài .
- Sinh sản là quá trình sinh vật tạo những cá thể mới giống mình để thay thế cá thể chế
t do tai
nạn, bệnh tật, già cỗi hoặc do bị động vật khác ăn thịt.
- Hai dạng sinh sản: Sinh sản vô tính, chỉ có 1 cá thể tạo ra 2 hoặc nhiều cá thể mới. Sinh sả
n
hữu tính, 2 cá thể tham gia, mỗi cá thể sản xuất một loai tế bào biệt hóa gọi là giao tử ( tinh
trùng ở cơ thể đực, trứng ở cơ thể cái).
2..Ý nghĩa sinh sản đối với chăn nuôi :

Muốn phát triển chăn nuôi thành một ngành sản xuất chủ yếu, biện pháp hàng đầu là tă
ng
nhanh đàn vật nuôi bằng cách: chăm sóc tốt con giống, tiến hành tốt khâu thụ tinh, tăng số con
trong một lứa đẻ, cải tiến tỉ lệ (/) tùy đối tượng cho sản phẩm.
Tất cả các khâu trên đều cần kiến thức cơ bản về sinh lý sinh sản động vật
3. Sinh sản hữu tính và tuổi thành thục sinh dục :

- Dich hoàn và buồng trứng là những tuyến pha với chức năng ngoại tiết là sản sinh tinh trù
ng
và trứng. Chức năng nội tiết là tiết hormone sinh dục .

- Tuổi thành thục về sinh dục là tuổi lúc đó tuyến sinh dục thật sự hoạt động .
Ở người tuyến sinh dục hình thành từ tuần thứ 8 trong dạ con, nhưng tới tuổi dậy thì mớ
i
hoạt động. Tuổi thành thục sinh dục thay đổi tùy vào khí hậu, chủng tộc và hoàn cảnh sống. Ví
dụ: Ở xứ lạnh muộn hơn ở xứ nóng, ở thành thị sớm hơn ở nông thôn, nữ sớm hơn nam 1-3
năm. Ở Việt Nam: nữ 14-15 tuổi, nam 16-17 tuổi .
Tuổi thành thục sinh dục còn thay đổi tùy loài : trâu 1,5 - 2,5 năm; bò 1 - 1,5 ; thỏ 5 -
9
tháng; chó 6 - 8 tháng ; cừu , dê : 6 - 8 tháng ; lừa 5 - 8 tháng; cá rô phi 3 tháng; cá chép và mè
1 năm .
I. TẦM QUAN TRỌNG VÀ Ý NGHĨA
TOP
Page 1 of 7Sinh san va phat trien
7/16/2007 /> Dấu hiệu của tuổi thành thục sinh dục là sinh vật có khả năng sinh sản, giao tử xuất hiện,
hormone sinh dục bắt đầu phát huy tác dụng, xuất hiện các tính trạng sinh dục phụ :
Với nam : lông mọc nhiều ở mu và nách .
. Hầu lớn theo hướng trước sau
. Giọng nói trở nên trầm
. Dục tính xuất hiện
Với nữ : Lông mọc nhiều ở mu và nách .
. Tuyến vú phát triển
. Khung chậu nở và có hình dáng nữ điển hình .
. Chu kỳ kinh bắt đầu .
Ở động vật, để theo dõi thời kỳ chín sinh dục, có thể theo dõi sự xuất hiện tinh trùng v
à
trứng hoặc tính trạng sinh dục thứ cấp. VD: Mào ở gà trống hoặc lông sặc sỡ ; Bản năng ve vãn
của con đực ; Bản năng chịu đực ở con cái.
- Tuổi sinh con tốt nhất là sau khi thành thục sinh dục. Nữ 22 tuổi ( 4 năm sau dậy thì); Bò cá
i
18 tháng (6 tháng sau thành thục sinh dục); Trâu cái 2,5 - 3 năm (1 - 1,5 sau thành thục sinh

dục).
1. Sinh lý sinh dục nam :

1.1 Cấu tạo tinh hoàn :


- Bao xơ ( Màng trắng ) bao quanh .
- Vách ngăn : nhiều vách chia ra nhiều ngăn .
- Các ngăn chứa ống sinh tinh dài ngoằn ngoèo, gấp khúc.
- Thành ống sinh tinh chứa những TB mầm và các TB ở các giai đoạn khác nhau của sự
sinh
tinh
II. HOẠT ÐỘNG CỦA CƠ QUAN SINH DỤC
TOP
Page 2 of 7Sinh san va phat trien
7/16/2007 />
Tinh trùng sắp xếp hướng đầu vào những tếbào Sertoli, tếbào này già
u Glycogen cung
cấp chất dinh dưỡng cho tinh trùng .
Tinh trùng trưởng thành rời tếbào Sertoli vào lòng ống sinh tinh .
Khi sản sinh tinh trùng cần nhiệt độ thấp hơn nhiệt độ cơ thể, vì vậy nếu tinh hoàn ẩn trê
n
xoang bụng, không di chuyển xuống bìu thì không có khả năng sinh tinh trùng.
Trong môi trường nitơ lỏng, nhiệt độ - 173oc, tinh trùng có thể bảo quản đượ
c trong
nhiều năm. (việc này có ý nghĩa trong đời sống và chăn nuôi ).
Tinh dịch:


Là chất tiết của các tuyến sinh dục phụ: túi tinh, tuyến tiền liệt, tuyến cowper và tuyế

n
niệu đạo.
Một lần phóng tinh có khoảng 2 - 4 ml tinh dịch. Số tinh trùng khoảng 100 triệ
u /1 ml
tinh dịch. Ðể đảm bảo cho thụ tinh cần 20- 40 triệu tinh trùng/1ml tinh dịch. Những người có
dưới 20 triệu tinh trùng/1ml tinh dịch sẽ bị vô sinh.
Tốc độ di chuyển của tinh trùng 30m/phút.
1.3. Sự cương cứng và phóng tinh :

Sự cương là do giãn mao động mạch ở dương vật, tổ chức cương ở dương vật đầy má
u,
tĩnh mạch bị xẹp lại, dòng máu do đó bị nghẽn và làm cho dương vật luôn lớn ra.
Trung tâm điều hòa sự cương là não bộ và tủy sống, khi bị kích thích bơií nhữ
ng xung
truyền vào từ cơ quan sinh dục, đường ra là nhánh của dây thần kinh chậu. Xung thần kinh giao
cảm gây co mạnh đến những mao mạch làm mất cương .
Page 3 of 7Sinh san va phat trien
7/16/2007 /> Phóng tinh là phản xạ tủy có 2 giai đoạn :
- Sự di chuyển tinh dịch vào niệu đạo
- Phóng tinh trùng ra khỏi niệu đạo vào lúc khoái cảm .
Cung phản xạ phóng tinh có đường truyền vào từ những sợi của cảm giác xúc giác ở

dương vật, vùng da quanh bộ phận sinh dục, da bụng, da mặt trước và trong của bìu.
Sự di chuyển tinh dịch vào niệu đạo là một đáp ứng giao cảm, có sự chi phối của tủ
y
sống làm co cơ trơn của ống dẫn tinh và túi tinh, khi có kích thích của thần kinh hạ vị.
Sự phóng tinh do sự co bóp những cơ hành hang. Trung tâm phản xạ này nằm ở đốt thắ
t
lưng dưới và đốt sống cùng trên của tủy sống, đường truyền ra theo dây thần kinh thẹn.
2. Sinh lý sinh dục nữ :


2.1 . Cấu tạo và chức năng buồng trứng :

Buồng trứng có nhiều nang trứng, một bé gái ra đời có khoảng 30.000 -
300.000 nang
trứng, lúc dậy thì còn khoảng vài trăm nang trứng chín và phát triển thành trứng .
Ở bò cái thành thục, một buồng trứng có 100.000 nang trứng, 1 nang trứng chứa 1 trứng.

Ở người 1 tháng có 1 trứng rụng, khoảng vào ngày thứ 14 của chu kỳ rụng trứng .
( Ở bò 18 - 24 ngày có 1 hoặc 2 TB trứng chín và rụng (
Chu kỳ rụng trứng của người : 28 ngày
Chu kỳ rụng trứng của trâu, bò : 25 ngày
Chu kỳ rụng trứng của cừu : 17 ngày
Chu kỳ rụng trứng của lợn: 21 - 23 ngày .
Trứng rụng lọt vào xoang cơ thể được đón vào phễu của ống dẫn trứng -> vòi phallope -
> từ cung ( thụ tinh trong )
Trứng được đưa ra ngoài cơ thể mới được thụ tinh, gọi là thụ tinh ngoài
2.2 . Tử cung :

Niêm mạc tử chung về mô học chia làm 2 lớp: Lớp biểu mô hình trụ và lớp đệm. V
ề
chức năng chia 2 lớp: Lớp nền, không thay đổi trong chu kỳ kinh nguyệt và lớp chức năng, có
thay đổi trong chu kỳ kinh nguyệt. Về tuần
hoàn có 2 loại động mạch: Ðộng mạch nề
n ,
không có sợi đàn hồi , có tác
dụng nuôi dưỡng lớp nền ; Ðộng mạch xoắn , Có nhiều sợi đà
n
hồi, co thắt được gây thiếu máu cục bộ niêm mạc tử cung và bong niêm mạc trong chu kỳ kinh
nguyệt .


Thay đổi của niêm mạc tử cung trong chu kỳ kinh nguyệt :
Page 4 of 7Sinh san va phat trien
7/16/2007 /> - Khi kinh nguyệt : niêm mạc tử cung bị bong ra .
- Sau kinh nguyệt : niêm mạc tử cung phục hồi lại hoàn toàn vào ngày thứ 5 và thứ
6.
Giai đoạn tăng sinh bắt đầu niêm mạc rất mỏng (dưới 2mm(dày lên, có nhiều mạch máu, tuyến
dài ra - giai đoạn này chịu tác dụng của oestrogen .
Giai đoạn bài tiết : bắt đầu sau khi rụng trứng, niêm mạc tử cung hơi phù nề, những tuyế
n
bài tiết mạnh và trở ngoằn ngoèo, niêm mạc dày 4-5mm, tế bào đệm tăng sinh to ra, giai đoạn
này là lúc chuẩn bị cho trứng làm tổ, nếu không thụ thai nội mạc tử cung bong đi và bắt đầu
chu kỳ mới .
2.3 . Chu kỳ kinh nguyệt :


Chu kỳ kinh nguyệt là sự chảy máu của tử cung một cách có chu kỳ ở người và loà
i linh
trưởng ( ÐV có vú khác không có chu kỳ kinh )
Ở phụ nữ chu kỳ kinh 28 ngày, chia làm 3 giai đoạn :

Giai đoạn nang tố ( hay giai đoạn tăng sinh ) :
- Tuyến yên bài tiết FSH làm nang trứng phát triển .
- Nang trứng bài tiết oestrogen và hàm lượng này tăng dần .
- Tử cung: lớp chức năng phát triển dài dần ra, xuất hiện động mạch xoắn.
- Cuối giai đoạn nang tố (giữa chu kỳ kinh(: khi lượng FSH/LH còn 1/3 thì rụng trứng.

Giai đoạn hoàng thể (hay giai đoạn bài tiết)
- Tuyến yên: bài tiết LH
- Buồng trứng: sau khi trứng rụng, noãn nang hình thành thể vàng hay còn gọi là hoàng thể , t

ế
bào hoàng thể bài tiết progesteron và oestrogen
- Tử cung: niêm mạc phát triển mạnh, tuyến cong queo và bắt đầu bài tiết .
- Cuối giai đoạn: lượng hoàng thể tố tăng cao, ức chế tiết LH của tiền yên, hoàng thể teo lại và giảm bà
i
xuất progesteron và oestrogen.

Giai đoạn chảy máu :


Khi hoàng thể teo lại lượng hormone đến niêm mạc tử cung giảm đi, động mạch xoắn co lại,
phần niêm mạc đươûc nuôi dưỡng bị thiếu máu ở lớp chức năng. Ðộng mạch xoắn giãn ra làm vỡ thành
mạch , chỗ bị hoại tử gây máu chảy ra đọng dưới lớp niêm mạc. Máu đông lại sau tan ra, vì vậy máu
kinh nguyệt là máu không đông, thời gian chảy máu 3 - 5 ngày. Máu kinh chứa một lượng bạch cầu rất
lớn, vì vậy tử cung không bị nhiễm trùng khi chảy máu. Lượng máu chảy 1 lần kinh nguyệt khoảng 40-
200ml .
Như vậy, sự thiếu LH vào ngày 25 - 26 của chu kỳ, hoàng thể bắt đầu thoái hóa,
Page 5 of 7Sinh san va phat trien
7/16/2007 />