Ch¨m sãc vµ Phcn
Ch¨m sãc vµ Phcn
mám côt
mám côt
TS. PH¹M V¡N MINH

1. ĐN
1. ĐN
:
: M m c t ho c o n chi là ph n còn l i
c a m t chi sau khi b c t c t do ph u
thu t c t c t chi ho c tháo kh p.
2. Nguyên nhân
2. Nguyên nhân
-
-
Do chấn th ơng: Tai nạn GT, SH, LĐ, các
Do chấn th ơng: Tai nạn GT, SH, LĐ, các


loại vết th ơng do hoả khí.
loại vết th ơng do hoả khí.
-
-
Viêm tắc mạch, dị dạng BS, ung th x ơng, lao
Viêm tắc mạch, dị dạng BS, ung th x ơng, lao
x ơng.
x ơng.
3. Xử trí
3. Xử trí

Tạo mỏm cụt gồm 2 thủ thuật
Tạo mỏm cụt gồm 2 thủ thuật
-
-
Cắt cụt chi
Cắt cụt chi
(amputation)
(amputation)

Cắt cụt chi th ờng thực hiện thành 2 thì
Cắt cụt chi th ờng thực hiện thành 2 thì
(ĐB trong chiến tranh hoặc MT bị nhiễm bẩn).
(ĐB trong chiến tranh hoặc MT bị nhiễm bẩn).
-
-
Thì 1
Thì 1
: Nhằm mục đích cứu sống BN.
: Nhằm mục đích cứu sống BN.
-
-
Thì 2
Thì 2
: Tạo hình dáng, vị trí mỏm cụt cho thích
: Tạo hình dáng, vị trí mỏm cụt cho thích
hợp với việc lắp chi giả sau này.
hợp với việc lắp chi giả sau này.

-
-

Th¸o khíp
Th¸o khíp
(Exarticulation)
(Exarticulation)

4. Các tầm mức đoạn chi d ới
4. Các tầm mức đoạn chi d ới
4.1. Bàn chân
4.1. Bàn chân





Cắt cụt các ngón chân
Cắt cụt các ngón chân




Không đặt vấn đề lắp chi giả.
Không đặt vấn đề lắp chi giả.




C¾t côt ngang bµn ch©n
C¾t côt ngang bµn ch©n
Kh«ng l¾p chi gi¶, BN mang giµy chØnh h×nh
Kh«ng l¾p chi gi¶, BN mang giµy chØnh h×nh

víi phÇn thay thÕ ®»ng tr íc bµn ch©n b»ng
víi phÇn thay thÕ ®»ng tr íc bµn ch©n b»ng
chÊt xèp.
chÊt xèp.




C¾t côt khèi x ¬ng cæ ch©n
C¾t côt khèi x ¬ng cæ ch©n
(LISFRANC)
(LISFRANC)
: Th¸o
: Th¸o
khíp cña bµn ch©n gi÷a ® êng khíp x ¬ng bµn
khíp cña bµn ch©n gi÷a ® êng khíp x ¬ng bµn
ch©n vµ x ¬ng cæ ch©n
ch©n vµ x ¬ng cæ ch©n

4.2. Khíp cæ ch©n
4.2. Khíp cæ ch©n


C¾t côt CHOPART
C¾t côt CHOPART
: C¾t ngang cæ ch©n chØ
: C¾t ngang cæ ch©n chØ


®Ó l¹i x ¬ng sªn vµ x ¬ng gãt.

®Ó l¹i x ¬ng sªn vµ x ¬ng gãt.




Cắt cụt kiểu SYME
Cắt cụt kiểu SYME
: Cắt cụt ngang đầu d ới 2
: Cắt cụt ngang đầu d ới 2
x ơng cẳng chân, lấy bỏ cả hai mắt cá trong
x ơng cẳng chân, lấy bỏ cả hai mắt cá trong
và ngoài.
và ngoài.


Cắt cụt kiểu PIROGOFF
Cắt cụt kiểu PIROGOFF
: Cắt cụt ngang đầu d
: Cắt cụt ngang đầu d
ới 2 x ơng cẳng chân, lấy bỏ cả hai mắt cá
ới 2 x ơng cẳng chân, lấy bỏ cả hai mắt cá
trong và ngoài, cắt bỏ nửa tr ớc x ơng gót, nửa
trong và ngoài, cắt bỏ nửa tr ớc x ơng gót, nửa
sau đ ợc giữ lại để che phủ đầu d ới x ơng chày
sau đ ợc giữ lại để che phủ đầu d ới x ơng chày
và x ơng mác.
và x ơng mác.

4.3. Cẳng chân
4.3. Cẳng chân

-
-
Mỏm cụt cẳng chân quá ngắn
Mỏm cụt cẳng chân quá ngắn
(<
(<
7cm) : Khó lắp chân giả.
7cm) : Khó lắp chân giả.
-
-
Mỏm cụt quá dài
Mỏm cụt quá dài


Gây tình trạng thiểu năng tuần
Gây tình trạng thiểu năng tuần
hoàn, phù nề, viêm loét gây khó
hoàn, phù nề, viêm loét gây khó
lắp chân giả.
lắp chân giả.
-
-
Mỏm cụt lý t ởng
Mỏm cụt lý t ởng
Nối 1/3 trên và 1/3 giữa với
Nối 1/3 trên và 1/3 giữa với
chiếu dài 15cm (x ơng mác cắt
chiếu dài 15cm (x ơng mác cắt
cao hơn x ơng chày 2 cm).
cao hơn x ơng chày 2 cm).


4.4. ở gối
4.4. ở gối
- Phẫu thuật tháo khớp gối không phức tạp nh
- Phẫu thuật tháo khớp gối không phức tạp nh
ng khó lắp chân giả do mỏm cụt quá dài
ng khó lắp chân giả do mỏm cụt quá dài



4.5. ở đùi
4.5. ở đùi
-
-
Mỏm cụt quá ngắn (< 20cm):
Mỏm cụt quá ngắn (< 20cm):
Mỏm cụt sẽ biến
Mỏm cụt sẽ biến
dạng kiểu gập-dạng do hai nhóm cơ gập-
dạng kiểu gập-dạng do hai nhóm cơ gập-
dạng mạnh hơn nhóm duỗi-khép: Khó lắp chi
dạng mạnh hơn nhóm duỗi-khép: Khó lắp chi
giả.
giả.
-
-
Mỏm cụt trên gối có chiều dài lý t ởng
Mỏm cụt trên gối có chiều dài lý t ởng
từ 25-30
từ 25-30

cm đo từ mấu chuyển lớn.
cm đo từ mấu chuyển lớn.

4.6. Khíp h¸ng
4.6. Khíp h¸ng
-
-
Th¸o khíp h¸ng kh«ng g©y mÊt th¨ng b»ng c¬.
Th¸o khíp h¸ng kh«ng g©y mÊt th¨ng b»ng c¬.

5. Các tầm mức đoạn chi trên
5. Các tầm mức đoạn chi trên
5.1. Bàn tay
5.1. Bàn tay
Mất ngón cái cần phải chuyển ngón 3 hoặc 4
Mất ngón cái cần phải chuyển ngón 3 hoặc 4
để thay thế.
để thay thế.
5.2. Cẳng tay
5.2. Cẳng tay



Khi cắt cụt 1/3 trên cẳng tay, cử động sấp
Khi cắt cụt 1/3 trên cẳng tay, cử động sấp


mạnh hơn ngửa.
mạnh hơn ngửa.




Cắt cụt cẳng tay lý t ởng là 1/3 giữa và 1/3
Cắt cụt cẳng tay lý t ởng là 1/3 giữa và 1/3


d ới.
d ới.

5.3. C¸nh tay
5.3. C¸nh tay
Khi c¾t côt 1/3 gi÷a, 1/3 trªn cÇn chó ý cö ®éng
Khi c¾t côt 1/3 gi÷a, 1/3 trªn cÇn chó ý cö ®éng
cña khíp vai, §B lµ ®éng t¸c gËp, d¹ng vµ xoay
cña khíp vai, §B lµ ®éng t¸c gËp, d¹ng vµ xoay
trßn.
trßn.




Đối với chi trên không đặt vấn đề chỉ định
Đối với chi trên không đặt vấn đề chỉ định
chọn lựa mức cắt cụt.
chọn lựa mức cắt cụt.



Nên thực hiện một phẫu thuật bảo tồn với
Nên thực hiện một phẫu thuật bảo tồn với

mỏm cụt giữ lại dài nhất có thể đ ợc.
mỏm cụt giữ lại dài nhất có thể đ ợc.



QT là tạo đ ợc một mỏm cụt tròn, chắc không
QT là tạo đ ợc một mỏm cụt tròn, chắc không
có sẹo đau.
có sẹo đau.

6. Những BC có thể gặp sau khi cắt cụt
chi
6.1. au
Do s o m t lên vị trí chịu lực ho c au chi
ma, ó là khi ng i b nh c m th y au
ph n o n chi bị b c t b . ã
6.2 Chảy Máu mỏm cụt
Do va p ho c t t ch thắt mạch máu, ch y
máu u x ng ho c do c m máu không
k Nh ng TH này c n c m l i c m
máu.

6.3. Viêm tuỷ x ơng
ĐT bảo tồn hoặc PT
6.4. áp xe cơ
C n i u tr b ng KS, trích r ch d n l u
m và chm sóc v t th ng.
6.5. Sót chỉ
Gây ra viêm loét vết mổ, cần lấy bỏ chỉ sót


6.6. Viêm da quanh mỏm cụt
Có th do d ng v i băng, thu c bôi trên
mỏm cụt ho c do nhi t cao gây ph ng
r p, do v sinh m m c t kém
6.7. Do nhọt sâu trong mô mềm
ĐT b ng KS ho c n o vét viêm.
6.8. Mất cảm giác
Là vấn đề QT vì BN không biết đau do đó t
ch c vùng m m c t b gi p nát, nếu vùng
da mất cảm giác rộng c n c t l i chi ở đoạn
cao hơn.

7.
7.
L ợng giá VLTL BN đoạn chi
L ợng giá VLTL BN đoạn chi
7.1. Thu thập thông tin
7.1. Thu thập thông tin
- Ngày và NN cắt cụt
- Ngày và NN cắt cụt
- Loại cắt cụt
- Loại cắt cụt
- TT sức khoẻ chung, các thuốc đã và đang
- TT sức khoẻ chung, các thuốc đã và đang
dùng.
dùng.
- Tuổi của BN
- Tuổi của BN
- Tiền s bệnh
- Tiền s bệnh

7.2. Những đánh giá chủ quan
7.2. Những đánh giá chủ quan
7.2.1 Cảm xúc của BN
7.2.1 Cảm xúc của BN
- Sự chịu đựng nỗi mất mát
- Sự chịu đựng nỗi mất mát
- Tình trạng cảm xúc của BN
- Tình trạng cảm xúc của BN

7.2.2 C
7.2.2 C
ách sống tr ớc khi bị cắt cụt
ách sống tr ớc khi bị cắt cụt
- Sự giáo dục và công việc tr ớc đây của BN.
- Sự giáo dục và công việc tr ớc đây của BN.
- K
- K
ế hoạch làm việc và sự chăm sóc nhà cửa, gia
ế hoạch làm việc và sự chăm sóc nhà cửa, gia
đình của BN.
đình của BN.
7.2.3 N
7.2.3 N
hững lần sử dụng chi giả tr ớc đây
hững lần sử dụng chi giả tr ớc đây
- L
- L
ần đầu tiên lắp chi giả khi nào?
ần đầu tiên lắp chi giả khi nào?
-

-
Đã dùng bao nhiêu chi giả? Loại nào?
Đã dùng bao nhiêu chi giả? Loại nào?
7.2.4 K
7.2.4 K
ế hoạch sau khi BN ra viện
ế hoạch sau khi BN ra viện
- BN sẽ sống ở đâu
- BN sẽ sống ở đâu
- Li
- Li
ệu bạn bè hay thân nhân có giúp BN?
ệu bạn bè hay thân nhân có giúp BN?

- L
- L
iệu nhà cửa công sở có phù hợp với BN?
iệu nhà cửa công sở có phù hợp với BN?
- B
- B
N có tiền để mua chi giả?
N có tiền để mua chi giả?
7.3.
7.3.
L ợng giá về thể chất
L ợng giá về thể chất
7.3.1
7.3.1
. Tình trạng da
. Tình trạng da

- Vùng da bị x ớc hay bị cọ xát: vị trí, kích th ớc,
- Vùng da bị x ớc hay bị cọ xát: vị trí, kích th ớc,
NT?
NT?
- Tình trạng vết mổ
- Tình trạng vết mổ
- Sẹo : di động hay cố định
- Sẹo : di động hay cố định
- Tình trạng da bên chi lành
- Tình trạng da bên chi lành

7.3.2. Cảm giác
7.3.2. Cảm giác
- Khám cảm giác chung : xúc giác, áp lực, nhiệt
- Khám cảm giác chung : xúc giác, áp lực, nhiệt
độ.
độ.
- U thần kinh (đau kh trú)? Chi ma ?
- U thần kinh (đau kh trú)? Chi ma ?
7.3.3. Hình dạng mỏm cụt
7.3.3. Hình dạng mỏm cụt
- Độ dài mỏm cụt
- Độ dài mỏm cụt
- Hình dạng mỏm cụt
- Hình dạng mỏm cụt
- Co rút cơ ? Teo cơ ?
- Co rút cơ ? Teo cơ ?
7.3.4. Hô hấp
7.3.4. Hô hấp
Tần số thở, mạch, HA, sự di động của lồng

Tần số thở, mạch, HA, sự di động của lồng
ngực và kiểu thở khi nghỉ ngơi và lúc hoạt
ngực và kiểu thở khi nghỉ ngơi và lúc hoạt
động.
động.

7.3.5. Tầm vận động khớp
7.3.5. Tầm vận động khớp


Đo TV khớp chủ động và thụ động, đặc biệt
Đo TV khớp chủ động và thụ động, đặc biệt
là duỗi gối và duỗi háng là QT đối với chi d ới.
là duỗi gối và duỗi háng là QT đối với chi d ới.
7.3.6. Lực cơ
7.3.6. Lực cơ


Đo lực cơ của tất cả các cơ ở chi.
Đo lực cơ của tất cả các cơ ở chi.
7.3.7. Thăng bằng
7.3.7. Thăng bằng
Đánh giá thăng bằng khi ngồi, đứng và đi khi
Đánh giá thăng bằng khi ngồi, đứng và đi khi
có và không có chi giả.
có và không có chi giả.