T THI H CỬ Ọ
T THI H CỬ Ọ
(THANATOLOGY
(THANATOLOGY
)
)
Ths. Nguyễn Văn Luân
Ths. Nguyễn Văn Luân

M C TIÊU Ụ
M C TIÊU Ụ
1.
1.
Xác định bệnh nhân tử vong đúng tiêu chuẩn y
Xác định bệnh nhân tử vong đúng tiêu chuẩn y
học.
học.
2.
2.
Nhận thức rõ ràng và giải thích được cho người
Nhận thức rõ ràng và giải thích được cho người
dân về khái niệm chết não.
dân về khái niệm chết não.
3.
3.
Nắm vững dấu hiệu biến đổi tử thi sớm.
Nắm vững dấu hiệu biến đổi tử thi sớm.
4.
4.
Hiểu rõ ý nghĩa việc ứng dụng các biến đổi tử thi

Hiểu rõ ý nghĩa việc ứng dụng các biến đổi tử thi
để ước lượng thời gian tử vong.
để ước lượng thời gian tử vong.
5.
5.
Nắm vững các hình thái chết y pháp để xử lý về
Nắm vững các hình thái chết y pháp để xử lý về
mặt pháp luật.
mặt pháp luật.


1. KHÁI NI M V S CH T Ệ Ề Ự Ế
1. KHÁI NI M V S CH T Ệ Ề Ự Ế
Định nghĩa: Sự chết là hiện tượng ngừng hoạt
Định nghĩa: Sự chết là hiện tượng ngừng hoạt
động không hồi phục của hệ thống thần kinh, bộ
động không hồi phục của hệ thống thần kinh, bộ
máy hô hấp, và bộ máy tuần hoàn.
máy hô hấp, và bộ máy tuần hoàn.

Đ nh nghĩa ch tị ế
Đ nh nghĩa ch tị ế
Sự ngừng vĩnh viễn hoạt động chức năng
Sự ngừng vĩnh viễn hoạt động chức năng
của hệ tim mạch.
của hệ tim mạch.
Ngày nay, hô hấp có duy trì chức năng bằng
Ngày nay, hô hấp có duy trì chức năng bằng
các phương tiện. Nên yếu tố này không còn
các phương tiện. Nên yếu tố này không còn

giá trị nữa.
giá trị nữa.
Ngay nay vấn đề chết não:
Ngay nay vấn đề chết não:
–
–
vẫn là vấn đề pháp lý.
vẫn là vấn đề pháp lý.
- duy trì cuộc sống bằng máy có thể cho phép
- duy trì cuộc sống bằng máy có thể cho phép
thu giữ các cơ quan được hiến.
thu giữ các cơ quan được hiến.

Các mô này phải được ưu tiên.
Các mô này phải được ưu tiên.
Xác nhận phải được gia đình đồng ý và ký vào giấy
Xác nhận phải được gia đình đồng ý và ký vào giấy
cam đoan.
cam đoan.
Hiến tặng phủ tạng có thể có nhiều cân nhắc về
Hiến tặng phủ tạng có thể có nhiều cân nhắc về
văn hóa và đạo đức.
văn hóa và đạo đức.

V m t sinh h cề ặ ọ
V m t sinh h cề ặ ọ
Ranh giới giữa sự sống và không sống
Ranh giới giữa sự sống và không sống
không hoàn toàn rõ rệt, mà điển hình nhất
không hoàn toàn rõ rệt, mà điển hình nhất

cho hiện tượng này là đời sống của virus.
cho hiện tượng này là đời sống của virus.
Còn trên một cơ thể sinh học nói chung,
Còn trên một cơ thể sinh học nói chung,
luôn luôn có sự suy thoái, già và chết đi của
luôn luôn có sự suy thoái, già và chết đi của
các tế bào, của hồng cầu, của một bộ phận
các tế bào, của hồng cầu, của một bộ phận
mô - cơ quan bị cắt bỏ, bị hoại tử.
mô - cơ quan bị cắt bỏ, bị hoại tử.

Chính những cái chết bộ phận ấy đã giữ gìn cho sự
Chính những cái chết bộ phận ấy đã giữ gìn cho sự
sống của cả cơ thể. Ngược lại, khi một cơ thể được
sống của cả cơ thể. Ngược lại, khi một cơ thể được
chính thức báo tử lại vẫn còn rất nhiều cơ quan,
chính thức báo tử lại vẫn còn rất nhiều cơ quan,
mô, tạng, tế bào vẫn duy trì sự sống của riêng nó
mô, tạng, tế bào vẫn duy trì sự sống của riêng nó
trong một thời gian. Đây chính là sự yếu tố quyết
trong một thời gian. Đây chính là sự yếu tố quyết
định nhất cho thành tựu về hiến, bảo quản và ghép
định nhất cho thành tựu về hiến, bảo quản và ghép
mô tạng của y học hiện đại.
mô tạng của y học hiện đại.

V m t xã h iề ặ ộ
V m t xã h iề ặ ộ

Sự chết của một con người liên quan chặt chẽ đến

Sự chết của một con người liên quan chặt chẽ đến
nhiều lĩnh vực quan trọng như luật pháp, đạo đức,
nhiều lĩnh vực quan trọng như luật pháp, đạo đức,
triết học, văn hóa, tôn giáo… nghĩa là hầu hết
triết học, văn hóa, tôn giáo… nghĩa là hầu hết
những vấn đề về nhân Việt Nam và xã hội của một
những vấn đề về nhân Việt Nam và xã hội của một
cá nhân người chết đối với gia đình và cộng đồng.
cá nhân người chết đối với gia đình và cộng đồng.

Vì vậy, nghiên cứu về sự chết và quan niệm của
Vì vậy, nghiên cứu về sự chết và quan niệm của
thầy thuốc về tử vong phải được nhìn nhận ở góc
thầy thuốc về tử vong phải được nhìn nhận ở góc
độ toàn diện, nhân đạo và khoa học nhất (cả khoa
độ toàn diện, nhân đạo và khoa học nhất (cả khoa
học tự nhiên và khoa học xã hội). Lương tâm, trách
học tự nhiên và khoa học xã hội). Lương tâm, trách
nhiệm và y đức đòi hỏi người thầy thuốc cảm
nhiệm và y đức đòi hỏi người thầy thuốc cảm
thông với người bậnh tử vong và tôn trọng thi thể
thông với người bậnh tử vong và tôn trọng thi thể
của họ trong khi thực hiện nhiệm vụ của mình.
của họ trong khi thực hiện nhiệm vụ của mình.

QUÁ TRÌNH CH T Ế
QUÁ TRÌNH CH T Ế
Sự chết xảy ra không phải chỉ trong một thời điểm mà là
Sự chết xảy ra không phải chỉ trong một thời điểm mà là
một quá trình

một quá trình
.
.
Có bắt đầu, phát sinh và kết thúc.
Có bắt đầu, phát sinh và kết thúc.
Lần lượt là: hấp hối, chết lâm sàng và chết sinh học.
Lần lượt là: hấp hối, chết lâm sàng và chết sinh học.
Nhưng 3 giai đoạn này cũng không có ranh giới rõ ràng,
Nhưng 3 giai đoạn này cũng không có ranh giới rõ ràng,
cứng nhắc. Thời gian của từng giai đoạn và của cả quá
cứng nhắc. Thời gian của từng giai đoạn và của cả quá
trình chết diễn ra dài ngắn khác nhau tuy thuộc vào
trình chết diễn ra dài ngắn khác nhau tuy thuộc vào
nguyên nhân tử vong khác nhau.
nguyên nhân tử vong khác nhau.
Tìm hiểu quá trình này, người thầy thuốc sẽ xử lý đúng đắn
Tìm hiểu quá trình này, người thầy thuốc sẽ xử lý đúng đắn
trong việc cấp cứu, hồi sức bệnh nhân cũng như thực
trong việc cấp cứu, hồi sức bệnh nhân cũng như thực
hiện đúng chức năng khi xác nhận tử vong, đặc biệt
hiện đúng chức năng khi xác nhận tử vong, đặc biệt
trong xác định chết não phục vụ cho việc hiến, ghép mô
trong xác định chết não phục vụ cho việc hiến, ghép mô
tạng.
tạng.

Quá trình ch t theo quan ni m kinh ế ệ
Quá trình ch t theo quan ni m kinh ế ệ
đi nể
đi nể

1. Giai đoạn hấp hối
1. Giai đoạn hấp hối
2. Giai đoạn chết lâm sàng
2. Giai đoạn chết lâm sàng
3. Giai đoạn chết sinh học
3. Giai đoạn chết sinh học

1. Giai đo n h p h i ạ ấ ố
1. Giai đo n h p h i ạ ấ ố

Các chức năng sống của cơ thể rơi vào tình
Các chức năng sống của cơ thể rơi vào tình
trạng suy thoái, rối loạn. Trung khu thần
trạng suy thoái, rối loạn. Trung khu thần
kinh bị ức chế sâu, ý thức mơ hồ hoặc mất
kinh bị ức chế sâu, ý thức mơ hồ hoặc mất
hẳn, các phản xạ thần kinh mất. Tim đập
hẳn, các phản xạ thần kinh mất. Tim đập
chậm lại, rời rạc, huyết áp tụt. Hô hấp bị rối
chậm lại, rời rạc, huyết áp tụt. Hô hấp bị rối
loạn, thở yếu, có cơn ngừng thở.
loạn, thở yếu, có cơn ngừng thở.

Giai đoạn hấp hối dài ngắn phục thuộc vào
Giai đoạn hấp hối dài ngắn phục thuộc vào
thể trạng và nguyên nhân tử vong, thậm chí
thể trạng và nguyên nhân tử vong, thậm chí
không có hấp hối như trong những cái chết
không có hấp hối như trong những cái chết
do tổn thương sọ não, tổn thương tim,

do tổn thương sọ não, tổn thương tim,
nhiễm độc HCN.
nhiễm độc HCN.

2. Giai đo n ch t lâm sàngạ ế
2. Giai đo n ch t lâm sàngạ ế

Dấu hiệu bắt đầu giai đoạn này là ngừng thở, ngừng
Dấu hiệu bắt đầu giai đoạn này là ngừng thở, ngừng
tim.
tim.

Tiếp đó giãn hết đồng tử, mất hoàn toàn các phản xạ.
Tiếp đó giãn hết đồng tử, mất hoàn toàn các phản xạ.
Trong điều kiện như vậy, do ngừng tuần hoàn và hô
Trong điều kiện như vậy, do ngừng tuần hoàn và hô
hấp, các tế bào thần kinh và mô não bị mất oxy nuôi
hấp, các tế bào thần kinh và mô não bị mất oxy nuôi
dưỡng. Đây là thời điểm cựu kỳ hệ trọng quyết định
dưỡng. Đây là thời điểm cựu kỳ hệ trọng quyết định
khả năng hồi sinh hay không. Thông thường, khả năng
khả năng hồi sinh hay không. Thông thường, khả năng
chịu thiếu oxy của não từ 5 đến 7 phút. Trong thời hạn
chịu thiếu oxy của não từ 5 đến 7 phút. Trong thời hạn
đó nếu phục hồi được tuần hoàn hô hấp, có khả năng
đó nếu phục hồi được tuần hoàn hô hấp, có khả năng
cơ thể được hồi sinh. Nếu quá thời hạn đó, việc hồi
cơ thể được hồi sinh. Nếu quá thời hạn đó, việc hồi
sức để tuàn hoàn và hô hấp phục hồi chỉ mang lại đời
sức để tuàn hoàn và hô hấp phục hồi chỉ mang lại đời

sống thực vật, hoàn toàn không thể hồi sinh. Điều này
sống thực vật, hoàn toàn không thể hồi sinh. Điều này
có ý nghĩa quan trọng sống còn trong cấp cứu hồi sức
có ý nghĩa quan trọng sống còn trong cấp cứu hồi sức
tích cực và trong việc xác nhận chết não.
tích cực và trong việc xác nhận chết não.

3. Giai đo n ch t sinh h cạ ế ọ
3. Giai đo n ch t sinh h cạ ế ọ

Đây là giai đoạn chết thực thể của mô - tế
Đây là giai đoạn chết thực thể của mô - tế
bào: Quá trình trao đổi chất của cơ thể
bào: Quá trình trao đổi chất của cơ thể
ngừng lại. Bắt đầu xuất hiện sự thoái hóa,
ngừng lại. Bắt đầu xuất hiện sự thoái hóa,
hoại tử không còn khả năng hồi phục. Do sự
hoại tử không còn khả năng hồi phục. Do sự
biệt hóa của mô - tế bào, khả năng chịu thiếu
biệt hóa của mô - tế bào, khả năng chịu thiếu
oxy của chúng khác nhau, nên thời hạn chết
oxy của chúng khác nhau, nên thời hạn chết
sinh học của mô - tế bào dài ngắn khác nhau.
sinh học của mô - tế bào dài ngắn khác nhau.

Trong y pháp học, giai đoạn này có ý nghĩa
Trong y pháp học, giai đoạn này có ý nghĩa
quan trọng vì sự biến đổi sau chết bắt đầu
quan trọng vì sự biến đổi sau chết bắt đầu
hình thành và diễn biến thành những

hình thành và diễn biến thành những
dấu
dấu
hiệu đặc trưng giúp cho việc chẩn đoán thời
hiệu đặc trưng giúp cho việc chẩn đoán thời
gian chết
gian chết
.
.

Ch t giế ả
Ch t giế ả
Thường gặp trong các trường hợp sau:
Thường gặp trong các trường hợp sau:
- Điện giật, ngạt cơ học, ngạt nước.
- Điện giật, ngạt cơ học, ngạt nước.
- Nhiễm độc: Thuốc ngủ, thuốc mê, oxyt carbon (CO),
- Nhiễm độc: Thuốc ngủ, thuốc mê, oxyt carbon (CO),
đặc biệt ở nước ta là bị rắn cắn.
đặc biệt ở nước ta là bị rắn cắn.
- Mất máu, mất nước cấp tính số lượng lớn.
- Mất máu, mất nước cấp tính số lượng lớn.
- Chết giả ở trẻ sơ sinh, trẻ nhỏ do hệ thần kinh chưa
- Chết giả ở trẻ sơ sinh, trẻ nhỏ do hệ thần kinh chưa
hoàn thiện.
hoàn thiện.
Để loại bỏ sự nhầm lẫn của chết giả, từ xa xưa đã có
Để loại bỏ sự nhầm lẫn của chết giả, từ xa xưa đã có
những nghiệm pháp để chẩn đoán tử vong đơn giản
những nghiệm pháp để chẩn đoán tử vong đơn giản

như đặt gương trước mũi bệnh nhân, rạch động
như đặt gương trước mũi bệnh nhân, rạch động
mạch quay,… Hiện nay, có thể ghi điện tim, điện não
mạch quay,… Hiện nay, có thể ghi điện tim, điện não
để xác định chính xác sự chết, loại trừ chết giả.
để xác định chính xác sự chết, loại trừ chết giả.

3. CH T NÃOẾ
3. CH T NÃOẾ
Đặt vấn đề
Đặt vấn đề
Với sự phát triển toàn diện trong nhận thức xã hội,
Với sự phát triển toàn diện trong nhận thức xã hội,
đồng thời với những thành tựu vượt bậc của y học,
đồng thời với những thành tựu vượt bậc của y học,
quan điểm về sự chết đã có những thay đổi theo
quan điểm về sự chết đã có những thay đổi theo
hướng tích cực và khoa học. Đã đưa ra khái niệm “
hướng tích cực và khoa học. Đã đưa ra khái niệm “
chết não”.
chết não”.

1.
1.
Phương tiện hồi sức, điều trị tích cực phát
Phương tiện hồi sức, điều trị tích cực phát
triển có thể duy trì lâu dài sự sống thực vật
triển có thể duy trì lâu dài sự sống thực vật
nhưng sự lạm dụng phương tiện gây kéo
nhưng sự lạm dụng phương tiện gây kéo

dài nỗi đau đớn, lo lắng bất ổn một cách vô
dài nỗi đau đớn, lo lắng bất ổn một cách vô
vọng cho người bệnh và gia đình.
vọng cho người bệnh và gia đình.
2.
2.
Gây lãng phí về tài lực y tế mà lẽ ra có thể
Gây lãng phí về tài lực y tế mà lẽ ra có thể
dành cho những bệnh nhân còn khả năng
dành cho những bệnh nhân còn khả năng
cứu chữa.
cứu chữa.
3.
3.
Sự phát triển của kỹ thuật bảo quản mô
Sự phát triển của kỹ thuật bảo quản mô
( ngân hàng mô) và phẫu thuật ghép mô -
( ngân hàng mô) và phẫu thuật ghép mô -
tạng đặt ra những nhu cầu ngày càng cao
tạng đặt ra những nhu cầu ngày càng cao
với người chết hiến mô tạng.
với người chết hiến mô tạng.
4.
4.
Đòi hỏi sự thay đổi về quan niệm, nhận
Đòi hỏi sự thay đổi về quan niệm, nhận
thức một cách đồng bộ trong xã hội (về
thức một cách đồng bộ trong xã hội (về
pháp luật, đạo đức, y đức, tôn giáo…).
pháp luật, đạo đức, y đức, tôn giáo…).


3.2. S phát tri n c a quan ni m ch t nãoự ể ủ ệ ế
3.2. S phát tri n c a quan ni m ch t nãoự ể ủ ệ ế
Năm 1959, tại Lyon - Pháp lần đầu tiên dùng
Năm 1959, tại Lyon - Pháp lần đầu tiên dùng
thuật ngữ “chết hệ thống thần kinh”, sau đó
thuật ngữ “chết hệ thống thần kinh”, sau đó
Mollaret và Goulon dùng thuật ngữ “hôn mê
Mollaret và Goulon dùng thuật ngữ “hôn mê
quá thời hạn” (Coma Depasse).
quá thời hạn” (Coma Depasse).

Năm 1966, Hội nghị chuyên đề Ciba - London
Năm 1966, Hội nghị chuyên đề Ciba - London
đưa ra tiêu chuẩn đầu tiên về chết não.
đưa ra tiêu chuẩn đầu tiên về chết não.
- Giãn hết 2 đồng tử.
- Giãn hết 2 đồng tử.
-
Mất hết phản xạ tự nhiên.
Mất hết phản xạ tự nhiên.
-
Hoàn toàn không tự thở sau khi bỏ máy thở
Hoàn toàn không tự thở sau khi bỏ máy thở
5 phút.
5 phút.
- Hạ huyết áp, phải tăng thuốc co mạch.
- Hạ huyết áp, phải tăng thuốc co mạch.
- Điện não phẳng.
- Điện não phẳng.


Những tiêu chuẩn này được dùng để chẩn đoán chết
Những tiêu chuẩn này được dùng để chẩn đoán chết
não trong chấn thương sọ não và phục vụ cho việc
não trong chấn thương sọ não và phục vụ cho việc
ghép tim ca đầu tiên vào năm 1967.
ghép tim ca đầu tiên vào năm 1967.
Năm 1968, tuyên bố Sydney của Hội nghị Y học thế
Năm 1968, tuyên bố Sydney của Hội nghị Y học thế
giới lần thứ 22 đã đưa ra quan điểm đầy đủ về
giới lần thứ 22 đã đưa ra quan điểm đầy đủ về
quan niệm tử vong.
quan niệm tử vong.

Cũng trong năm 1968, có tiêu chuẩn Harvard về chết
Cũng trong năm 1968, có tiêu chuẩn Harvard về chết
não:
não:
- Mất khả năng cảm thụ và đáp ứng.
- Mất khả năng cảm thụ và đáp ứng.
- Không cử động ( theo dõi trong 1 tiếng)
- Không cử động ( theo dõi trong 1 tiếng)
- Ngừng thở (bỏ máy thở 3 phút)
- Ngừng thở (bỏ máy thở 3 phút)
- Không còn phản xạ.
- Không còn phản xạ.
- Điện não phẳng. Không thay đổi sau 24 giờ.
- Điện não phẳng. Không thay đổi sau 24 giờ.



Ở Việt Nam, sau những thành công trong kỹ thuật
Ở Việt Nam, sau những thành công trong kỹ thuật
ghép thận, ghép gan với người cho là người sống,
ghép thận, ghép gan với người cho là người sống,
Bộ Y tế đã soạn thảo và đệ trình Ủy ban thường vụ
Bộ Y tế đã soạn thảo và đệ trình Ủy ban thường vụ
Quốc hội Pháp lệnh về hiến, bảo quản, ghép mô
Quốc hội Pháp lệnh về hiến, bảo quản, ghép mô
tạng và mổ tử thi. Đây là những cái mốc quan
tạng và mổ tử thi. Đây là những cái mốc quan
trọng trong tiến bộ về y học và luật pháp, về phẫu
trọng trong tiến bộ về y học và luật pháp, về phẫu
thuật ghép cũng như về y học tư pháp.
thuật ghép cũng như về y học tư pháp.

Thay đ i sau ch tổ ế
Thay đ i sau ch tổ ế
Khi sự sống chấm dứt, quá trình trao đổi chất và cơ
Khi sự sống chấm dứt, quá trình trao đổi chất và cơ
thể điều hòa trạng thái cân bằng động sinh học ngừng
thể điều hòa trạng thái cân bằng động sinh học ngừng
lại, các thành phần sinh hóa, enzym, hóa học,… nội
lại, các thành phần sinh hóa, enzym, hóa học,… nội
sinh của cơ thể mất điều khiển bắt đầu đi vào những
sinh của cơ thể mất điều khiển bắt đầu đi vào những
chu trình phản ứng phân hủy tự phát (Autolyse). Thêm
chu trình phản ứng phân hủy tự phát (Autolyse). Thêm
vào đó, các loại vi khuẩn, virus, ký sinh trùng trong
vào đó, các loại vi khuẩn, virus, ký sinh trùng trong
ống tiêu hóa bắt đầu phát triển nhanh chóng.

ống tiêu hóa bắt đầu phát triển nhanh chóng.
Yếu tố tiếp theo là tác động của môi trường bên ngoài
Yếu tố tiếp theo là tác động của môi trường bên ngoài
như thời tiết, nhiệt độ, độ ẩm, ánh sáng, sự tân công
như thời tiết, nhiệt độ, độ ẩm, ánh sáng, sự tân công
của côn trùng, động vật các loại… và tấn công vào cơ
của côn trùng, động vật các loại… và tấn công vào cơ
thể đã chết không còn bất cứ sự đề kháng nào.
thể đã chết không còn bất cứ sự đề kháng nào.

4. BI N Đ I C A T THIẾ Ổ Ủ Ử
4. BI N Đ I C A T THIẾ Ổ Ủ Ử
- Những biến đổi tử thi sớm.
- Những biến đổi tử thi sớm.
- Những biến đổi tử thi muộn.
- Những biến đổi tử thi muộn.

4.1. Nh ng bi n đ i t thi s mữ ế ổ ử ớ
4.1. Nh ng bi n đ i t thi s mữ ế ổ ử ớ
1. Mất trương lực cơ
1. Mất trương lực cơ
2. Giảm thân nhiệt
2. Giảm thân nhiệt
3. Mất nước
3. Mất nước
4. Vết hoen tử thi
4. Vết hoen tử thi
5. Cứng tử thi
5. Cứng tử thi