TRÀO LƯU TƯ TƯỞNG VÀ TRIẾT
HỌC THẾ KỶ XVII - THẾ KỶ XVIII

3. Triết học thế kỷ XVII.

Cuộc cách mạng khoa học đã ảnh hưởng đến những lĩnh vực khác trong
xã hội châu Âu thế kỷ XîVII, trong đó có lý thuyết về chính trị. Ðây là
một trong những vấn đề quan trọng trong sự phát triển của chủ nghĩa dân
chủ hiện đại. Những nhà triết học thế kỷ XVII là những triết gia về
quyền tự nhiên và luật tự nhiên, trong đó tiêu biểu nhất là Thomas
Hobbes và Jonh Locke.

3.1. Thomas Hobbes (1588 - 1679)

Hobbes là một nhà triết học nổi tiếng, đại biểu của chủ nghĩa duy vật
Anh thế kỷ XVII. Ông đã phát triển và hệ thống hóa chủ nghĩa duy vật
cuả Bacon. Theo ông, thế giới là toàn bộ những vật thể tuân theo những
quy luật vận động cơ học. Ông thừa nhận sự tồn tại khách quan của thế
giới có trước con người và không phải do chúa tạo ra.

Học thuyết về pháp luật và nhà nước là học thuyết phổ biến của ông.
Trong học thuyết nầy, Hobbes đã bác bỏ những thuyết cho rằng thượng
đế là người xếp đặt xã hội. Ông quan niệm nhà nước lập ra để phục vụ
con người. Ðây là một đòn giáng vào chủ nghĩa duy tâm, thần thánh hóa
chế độ phong kiến đang thối nát. Thực chất việc khẳng định cần thiết
phải xóa bỏ trạng thái tự nhiên của con người ở Hobbes là sự thể hiện xu
thế tư sản tiến bộ, đấu tranh đòi phá bỏ thần quyền và sự phân biệt đẳng
cấp của chế độ phong kiến, đòi mở rộng dân chủ và tiến bộ xã hội.

3.2. John Locke (1632-1704)

Locke được xem như đại biểu cho luồng tư tưởng khoa học thế kỷ XVII.
Ông là người cùng tư tưởng với Hobbes về vấn đề chính quyền. Ông cho
rằng chính quyền là một hình thức tổ chức vì mục đích của con người,
và phải dựa trên một khế ước xã hội.

Năm 1680, Locke viết quyển Hai thỏa ước của chính quyền (Two
Treaties of Government). Trong tác phẩm này, Locke đã nêu lên quan
điểm của mình về con người tự nhiên. Theo ông, con người ơ í trạng thái
tự nhiên có lý trí và được tổ chức tốt. Họ có một ý thức đạo đức, và
dường như độc lập với chính quyền. Họ có một số quyền tự nhiên:
quyền sống, tự do và sở hữu. Locke nhấn mạnh đến quyền sở hữu đất
đai. Trong học thuyết về nhà nước và pháp luật, Locke cho rằng mục
đích của nhà nước là bảo vệ tự do và sở hữu do lao động đem lại. Do đó,
quyền lực của nhà nước không thể võ đoán, mà phải được xây dựng trên
một khế ước được thực hiện từ hai phiá: nhân dân và chính quyền. Học
thuyết nhà nước của Locke là một thử nghiệm việc vận dụng lý luận vào
hình thức quản lý chính trị được thành lập ở Anh năm 1688.

II. TRIẾT HỌC THẾ KỶ ÁNH SÁNG

1. Trào lưu tư tưởng Ánh Sáng.

Triết học Ánh Sáng thế kỷ XVIII là sự kế thừa và phát triển mới về chất
các khuynh hướng tư tưởng bài trừ siêu hình học thế kỷ XVII. Nó bắt
đầu từ sự phê phán một cách không thương tiếc các quan niệm cũ về thế
giới và con người. Tư tưởng quan trọng nhất trong số này là những yếu
tố của phép biện chứng trong học thuyết về quyền tự nhiên của Diderot.
Trong những học thuyết về chính trị, đạo đức, các nhà triết học thế kỷ
XVIII đã giải phóng ở mức độ đáng kể những học thuyết về đạo đức và
quan niệm chính trị- xã hội của họ khỏi những hạn chế có tính chất tự

nhiên chủ nghĩa. Lý tưởng chung của các nhà Khai sáng là ý tuởng về sự
tiến bộ (idea of progress). Ðó là sự tin tưởng rằng điều kiện sống của
con người sẽ ngày càng tốt hơn và thế hệ sau sẽ sống tốt hơn thế hệ
trước; đồng thời họ sẽ đóng gópï hoạt động, lao động của họ cho cuộc
sống của thế hệ mai sau, đó là con đường mà nhân loại cùng chia xẻ để
cùng nhau phát triển.

Các nhà Khai sáng, thông qua ngòi bút của mình, đã tập hợp những tầng
lớp trong xã hội để hướng đến cuộc đấu tranh lật đổ chế độ phong kiến.
Những tác phẩm của họ là vũ khí lý luận của giai cấp tư sản trong thời
kỳ chuẩn bị cách mạng.

Trong tác phẩm A History of The Mordern World NXB Mc-Graw Hill
(1995), Palmer đã chia các tác giả của thế kỷ XVIII làm hai loại: một gọi
là các philosophes và một gọi là các political economist

2. Các philosophes: đó là những triết gia nhưng không phải là triết gia
theo nghĩa của triết học. Nói một cách chính xác hơn, họ là những nhà
văn, nhà tư tưởng, nhà truyền bá và công khai hóa tư tưởng Ánh Sáng.
Những tác phẩm của họ là vũ khí lý luận của giai cấp tư sản trong thời
kỳ chuẩn bị cách mạng.

Phong cách hành văn của các nhà văn thế kỷ XVIIIï sáng sủa, chính xác,
mạch lạc. Các độc giả thời kỳ này khá đông đảo, thuộc nhiều thành
phần: giới kinh doanh, những người có nghề nghiệp chuyên môn, các
tầng lớp trung lưu. Báo và tạp chí tăng lên khá nhiều. Các tư tưởng của
nhà văn được phổ biến rộng rãi.Ai không thể đọc báo ở nhà thì có thể
đến các quán cà phê (coffee house) hoặc những phòng đọc được mở ra
khắp nơi với mục đích phổ biến tư tưởng của thế kỷ Ánh Sáng.


Pháp được xem như trung tâm của phong trào Ánh Sáng và Paris trở
thành trái tim của các hoạt động văn học thế kỷ XVIII. Thời kỳ này ở
Paris, các trí thức hoặc tư sản giàu có đã tổ chức ra các salon: đó là nơi
các nhà văn, nghệ sĩ gặp gỡ,trao đổi ý kiến. Các salon trở thành trung
tâm của các cuộc tranh luận chính trị. Các salon này tồn tại đến CM
Pháp và thậm chí có nơi tồn tại sau cả thời kỳ CM. (Salon của bà
Geoffin, của góa phụ hai nhà triết học nổi tiếng là Helvetius và
Condorcet hoặc của bà Stael)

Những đại biểu tiêu biểu:

- Montesquieu (1689- 1755)

Montesquieu không phải là nhà văn lớn nhất của Thế kỷ Ánh Sáng,
nhưng có một vị trí đặc biệt trong dòng văn học này vì ông là người sáng
lập ra nền văn chương chính trị ở Pháp. Montesquieu thuộc tầng lớp quí
tộc áo dài, điều đó giải thích sự hạn chế trong tư tưởng của ông. Ông
thiếu cái tâm hồn sục sôi cách mạng của thế kỷ XVIII. Ông là nhà tư
tuởng ôn hòa nhất trong các nhà triết học Ánh Sáng lúc bấy giờ.

Tư tưởng chính trị của Montesquieu thể hiện rõ nhất trong quyển Tinh
thần pháp lý (lesprit des lois). Trong tác phẩm này, chúng ta thấy toát
lên sự căm ghét của Montesquieu đối với chế độ chuyên chế và sự băn
khoăn tìm kiếm một hình thức nhà nước phù hợp cho Pháp lúc bấy giờ.
Ông nghiên cứu các thể chế chính trị từ xưa đến lúc bấy giờ và phân biệt
ba hình thức nhà nước: Cộng hòa, Quân chủ lập hiến và Quân chủ
chuyên chế. Ông cho rằng chế độ Cộng hòa là tốt đẹp nhưng trên thực tế
không thực hiện được. Theo ông, chế độ chính trị tốt nhất là nhà nước
Quân chủ lập hiến như ở Anh. Cũng trong quyển Tinh thần Pháp Lý,
Montesquieu chủ trương "tam quyền phân lập": Hành pháp, Lập pháp,

Tư pháp độc lập và không phụ thuộc vào nhau, nhưng kiểm soát lẫn
nhau. Nguyên tắc này được giai cấp tư sản vận dụng vào chế độ chính trị
của họ. Tác phẩm Tinh thần pháp luật thể hiện tư tưởng chống phong
kiến rõ rệt nhất của Montesquieu và đóng góp một phần đáng kể vào
trào lưu tư tưởng Aïnh Sáng.

- Voltaire (1694-1778) :

Tên thật là Francois Marie Arouet, sinh tại Paris 29-1-1694. Ông xuất
thân trong một gia đình giàu có. Mặc dù có những quan điểm hạn chế,
Voltaire là người đóng vai trò quan trọng trong dòng văn học Aïnh Sáng.
Các sáng tác của ông đã đóng góp một cách xuất sắc vào kho tàng kiến
thức nhân loại.
Voltaire vừa là một nhà triết học đồng thời còn là một nhà sử học, nhà
thơ, nhà viết kịch.